Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 25 kwietnia 2024 roku o odrzuceniu pozwu

(k. 118 akt)

W pozwie z dnia 17 lipca 2023 roku powód A. P. (1) domagał się zasądzenia od pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. kwoty 1 364,79 euro wraz z odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych zgodnie z § 288 ust. 2 niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB) liczonymi od kwot: 883,80 euro za okres od dnia 23 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty i 274 euro za okres od dnia 13 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty, a także kwoty 136,56 złotych i kosztów procesu swoje roszczenie wywodząc z łączącej strony umowy o współpracę numer (...) z dnia 14 grudnia 2020 roku.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 11 września 2023 roku wydanym w sprawie o sygn. akt VI GNc 2596/23 starszy referendarz sądowy Sądu Rejonowego w Gdyni uwzględnił żądanie pozwu w całości.

W sprzeciwie od powyższego orzeczenia pozwany (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy podniósł zarzut braku jurysdykcji krajowej z uwagi na treść klauzuli zawartej w § 11 umowy o współpracę numer (...) z dnia 14 grudnia 2020 roku.

Sąd zważył, co następuje:

Stosownie do treści § 11 zawartej pomiędzy „(...) w F.” jako zleceniodawcą a A. P. (1) jako zleceniobiorcą w dniu 14 grudnia 2020 roku umowy numer (...) o współpracy – miejsce wykonania umowy i właściwość sądu jest zgodna z siedzibą zleceniodawcy.

Zgodnie z treścią art. 1099 k.p.c. brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 k.p.c. lub art. 1105 § 6 k.p.c. Brak jurysdykcji krajowej powoduje nieważność postępowania (§ 2). Jedynie na marginesie wskazać należy, że od dnia 01 maja 2004 roku, tj. od dnia formalnego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, zgodnie z regułą pierwszeństwa prawa unijnego przed prawem krajowym, przepisy rozporządzeń Rady Unii Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego mają bezpośrednie zastosowanie. W zakresie ich zastosowania, w stosunkach z państwami członkowskimi Unii Europejskiej z wyjątkiem Danii, wyłączają one odpowiednie przepisy części czwartej kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy kodeksowe będą miały więc zastosowanie dopiero wtedy, gdy dana kwestia nie jest uregulowana prawem unijnym lub postanowieniami dwu lub wielostronnych konwencji międzynarodowych, których Polska jest stroną.

Zgodnie z treścią art. 25 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) numer 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona, Dz. U. UE L numer 351, str. 1) – jeżeli strony niezależnie od ich miejsca zamieszkania uzgodniły, że sąd lub sądy państwa członkowskiego powinny rozstrzygać spór już wynikły albo spór przyszły mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję, chyba że umowa ta jest nieważna pod względem materialnym, na mocy prawa danego państwa członkowskiego.

Tak określona jurysdykcja jest jurysdykcją wyłączną, o ile strony nie uzgodniły inaczej. Umowę jurysdykcyjną zawiera się: a) w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie; b) w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami lub c) w handlu międzynarodowym – w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i którego stale przestrzegają (ust. 1).

Wszelkie przekazy elektroniczne umożliwiające trwały zapis umowy są traktowane na równi z formą pisemną (ust. 2). (…) Umowę jurysdykcyjną, która stanowi część umowy podstawowej, traktuje się jak umowę niezależną od innych postanowień umowy podstawowej (ust. 5). Ważności umowy jurysdykcyjnej nie można podważać, opierając się jedynie na przesłance nieważności umowy podstawowej (ust. 6).

W niniejszej sprawie strony zawarły w § 11 umowy o współpracy numer (...) z dnia 14 grudnia 2020 roku postanowienie, na mocy której miejsce wykonania umowy i właściwość sądu miała być zgodne z siedzibą zleceniodawcy. Umowa ta została zawarta w formie pisemnej. Obie strony miały odpowiednio miejsce zamieszkania (powód) i siedzibę (pozwany) na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, a więc co do zasady spory między nimi poddane zostały jurysdykcji sądów polskich. Cytowany powyżej przepis art. 25 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) numer 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona, Dz. U. UE L numer 351, str. 1) daje jednakże stronom, niezależnie od miejsca zamieszkania (siedziby) stron, możliwość porozumienie się co do prorogacji lub derogacji jurysdykcji krajowej (tak Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 19 czerwca 1984 roku, 71/3, (...) przeciwko (...) i (...). Orz. 1984, s. 2417). Powyższe potwierdził również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 czerwca 2017 roku (sygn. akt I CSK 668/16) wskazując, że przepis obecnie art. 25 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) numer 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona, Dz. U. UE L numer 351, str. 1) dopuszcza zawarcie umowy derogacyjnej przez wskazanie sądu państwa członkowskiego mającego jurysdykcję dla sporu wynikającego z określonego stosunku prawnego, co skutkuje wyłączenie jurysdykcji ustalonej na zasadach ogólnych.

W niniejszej sprawie badając skuteczność umowy derogującej właściwość sądów polskich należało zatem ustalić, czy: a) umowa dotyczy sprawy o prawa majątkowe wynikłej lub mogącej wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego (tak – niniejsza sprawa dotyczy rozliczeń wynikających z umowy o wykonywanie usług budowlanych i instalacyjnych szczegółowo określonych w załączniku do umowy z dnia 14 grudnia 2020 roku); czy umowa nie dotyczy spraw, co do których wyłączenie jurysdykcji sądów polskich jest niedopuszczalne (tak – niniejsza sprawa nie należy do kategorii spraw, dla których ustanowiona jest wyłączna jurysdykcja sądów polskich); c) czy umowa przewiduje, że obie strony oznaczonego stosunku praśnego mogą wytoczyć powództwo przed sąd państwa obcego (tak) oraz d) czy umowa ustanawia jurysdykcję sądów państwa obcego (państwa członkowskiego) i czy umowa jest skuteczna według prawa mającego do niej zastosowanie w prawie obcym.

Odnosząc się do tej ostatniej przesłanki (d), w pierwszej kolejności wskazać należy, że nie było wątpliwości, że pozwanym w niniejszej sprawie, jak też stroną umowy w sensie materialnoprawnym i procesowym był (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G., zaś jego niemiecki oddział ((...) w F.) nie posiada według prawa polskiego osobowości prawnej. Sąd zważył jednakże, że z zawartej pomiędzy stronami umowy jednoznacznie wynikało, że zleceniodawca identyfikowany był jako niemiecki oddział tej spółki – (...) w F., strony wyraźnie bowiem wskazały, że umowa zostaje zawarta m. in. przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (bez wskazywania siedziby) (...) w F. zwanym dalej zleceniodawcą”. A zatem do tak rozumianego autonomicznego – na tle tej umowy – pojęcia zleceniodawcy należało się odwołać ustalając sąd właściwy, skoro strony w § 11 umowy tego właśnie pojęcia użyły, do tego właśnie pojęcia się odwołały. Dodać należy, że w orzeczeniu z dnia 09 listopada 2000 roku w sprawie (...)v. (...)(C-387/98) wskazano, że przepisy nie wymagają, by umowa prorogacyjna była tak sformułowana, iż jej brzmienie wprost pozwala na ustalenie sądu posiadającego jurysdykcję. Wystarczy, aby klauzula określała obiektywne czynniki, na podstawie których strony uzgodniły, pod rozstrzygnięcie którego sądu (lub do których sądów) chcą przekazać spory wynikłe lub mogące wyniknąć między nimi. Wspomniane czynniki, jak wynika z orzecznictwa, mogą być też określone na podstawie szczególnych okoliczności danej sprawy. Należy mieć przy tym na uwadze, że z motywów 8 i 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) numer 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona, Dz. U. UE L numer 351, str. 1) wynika, iż dąży ono do przyjęcia mechanizmów ustalania jurysdykcji uwzględniających istnienie szczególnie ścisłego łącznika pomiędzy sporem a sądem mającym go rozstrzygnąć (w niniejszej sprawie – prace były częściowo wykonywane na terenie Niemiec). Powyższa konstatacja jest zasadna tym bardziej, że jako prawo właściwe strony wskazały prawo niemieckie.

Skoro zatem w umowie o współpracy numer (...) z dnia 14 grudnia 2020 roku „zleceniodawca” identyfikowany był jako oddział polskiej spółki mający siedzibę w F. (Niemcy), to przy wykładni zawartej w tej umowie klauzuli prorogacyjnej odwołującej się do pojęcia „zleceniodawcy”, pojęcie to należało rozumieć, tak jak wskazano w tej umowie, a w konsekwencji należało uwzględnić sądy niemieckie jako te, których jurysdykcję ustanowiono derogując jurysdykcję sądów polskich (tak również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 czerwca 2017 roku w sprawie o sygn. akt I CSK 668/16 na tle zbliżonego stanu faktycznego).

W dalszej kolejności ustalić należało, czy przedmiotowa umowa jurysdykcyjna jest skuteczna według prawa mającego do niej zastosowanie w prawie obcym. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 24 czerwca 2021 roku (sygn. akt V CSKP 37/21) polskie prawo procesowe oparte jest na założeniu, że należy zapobiegać sytuacjom, w których strony przez derogację jurysdykcji sądów polskich uniemożliwiłyby sobie dochodzenie ich praw przed jakimkolwiek sądem. Wymaga się zatem, aby derogacja jurysdykcji sądów polskich była połączona ze skuteczną prorogacją jurysdykcji sądów innego państwa. W kontekście powyższego przyjmuje się, że warunkiem skuteczności umowy wyłączającej jurysdykcję sądów polskich i poddającej pod rozstrzygnięcie sądu państwa obcego jest wymaganie, aby umowa była skuteczna według prawa dla niej właściwego w państwie wybranym przez strony. Oznacza to, że sąd polski, do którego wniesiono sprawę mimo zawarcia umowy derogującej kompetencję międzynarodową sądów polskich i prorogującej jurysdykcję międzynarodową sądów państwa obcego (w tym przypadku sądów niemieckich), musi zbadać czy dana umowa jest skuteczna w świetle prawa właściwego dla niej w państwie obcym, którego sądy zostały przez strony wybrane. Współgra z tym treść przywołanego już powyżej art. 25 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) numer 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona, Dz. U. UE L numer 351, str. 1), gdzie kwestie wątpliwości dotyczących ważności umowy jurysdykcyjnej pod względem materialnym należy rozstrzygać zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym znajduje się sąd lub sądy wskazane w umowie ( lex fori prorogati), włączając w to normy kolizyjne tego państwa członkowskiego. Oznacza to, że postępowanie sądu krajowego powinno być dwuetapowe: w pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie właściwej normy kolizyjnej, a następnie dokonanie oceny ważności umowy prorogacyjnej pod względem właściwych dla niej norm prawa materialnego. Przy czym należy zauważyć, że „materialna nieważność” umowy w znaczeniu przyjętym w art. 25 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 nie obejmuje zagadnienia dojścia umowy do skutku.

W związku z powyższym pismem z dnia 13 lutego 2024 roku (k. 111 akt) na podstawie art. 51a § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 roku, poz. 217 ze zmianami) w zw. z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 roku w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 roku, poz. 1657) zwrócono się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie treści prawa niemieckiego (według stanu na dzień 14 grudnia 2020 roku) w zakresie dotyczącym dopuszczalności zawarcia przez strony danego stosunku prawnego umowy ustanawiającej jurysdykcję sądów niemieckich i warunków takiej umowy (wraz z orzecznictwem w tej materii). Analiza otrzymanej treści prawa niemieckiego (§ 38-40 ZPO) wskazuje, że umowa taka może być zawarta m. in. pomiędzy przedsiębiorcami, wymaga formy pisemnej lub jej pisemnego potwierdzenia, a jednocześnie nie może dotyczyć spraw niemajątkowych oraz objętych jurysdykcją wyłączną. Jedynie na marginesie wskazać należy, że żadna ze stron nie kwestionowała materialnej ważności umowy prorogacyjnej zawartej w umowie o współpracy numer (...) z dnia 14 grudnia 2020 roku.

W tej sytuacji na podstawie art. 1099 k.p.c. w zw. z art. 25 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) numer 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona, Dz. U. UE L numer 351, str. 1) w zw. z art. 65 k.c. Sąd odrzucił pozew uznając, że strony skutecznie derogowały w umowie o współpracy numer (...) z dnia 14 grudnia 2020 roku jurysdykcję sądów polskich i powierzyły ją sądom właściwym dla siedziby „zleceniodawcy”, który w umowie określony był jako (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (bez wskazywania siedziby) (...) w F.” – a zatem sądom niemieckim.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

4.  (...)

5.  (...)

SSR Justyna Supińska

Gdynia, dnia 10 czerwca 2024 roku