Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2021 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSR Małgorzata Żelewska
Protokolant:	sekr. sąd. Agnieszka Bronk-Marwicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 marca 2021 r. w G.

sprawy z powództwa J. S.

przeciwko L. H. (1) i A. S.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego L. H. (1) kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

III.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej A. S. kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  w pozostałym zakresie odstępuje od obciążania powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanych;

V.  koszty sądowe, od uiszczenia których powódka była zwolniona przejmuje na Skarb Państwa

Sygnatura akt: I C 59/20

UZASADNIENIE

Powódka J. S. wniosła pozew przeciwko Ł. H. domagając się od pozwanego zapłaty kwoty 50.000 zł tytułem nienależnego świadczenia wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 21 marca 2017r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że na mocy umowy z dnia 7 marca 1954r. jej matka D. Ż. nabyła nieruchomość położoną w B. przy ul. (...) za cenę 150 000 zł. Sprzedającymi byli H. H. (1), Ł. H. (1) i M. H., a świadkami tej czynności S. Ż. oraz M. C. (1). Sprzedający otrzymali całą należność, kwitując odbiór pod umową. Powódka wskazała, iż mimo powyższego jej matka nigdy nie stała się właścicielką przedmiotowej nieruchomości albowiem umowa została zawarta pod warunkiem, którego jej matka nie spełniła. Nadto, umowa nie miała formy aktu notarialnego, co oznacza że umowa była nieważna. W 1970 roku jedna ze sprzedających H. H. (1) przepisała swój udział w nieruchomości na rzecz powódki i jej brata. Postanowieniem z 17 czerwca 1983 roku Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po zmarłej H. H. (1), nabyli E. M. oraz R. H. po połowie. Powódka wniosła o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku, wskazując, iż odbyło się bez obecności wszystkich zainteresowanych osób, jednak wniosek powódki został w całości oddalony, a o losach apelacji powódka nie ma wiedzy. Powódka wskazała, iż jej matka zmarła w dniu 28 listopada 1993r., a spadek po niej nabyła powódka i jej brat H. Ż.. Z tego względu powódka żąda zapłaty wyłącznie połowy kwoty za przedmiotową nieruchomość. Przedmiotową nieruchomość powódka wyceniła na 150.000 zł. W dniu 6 marca 2017 roku powódka wezwała pozwanego do zapłaty zaległej kwoty w terminie do dnia 20 marca 2017r., jednak pozwany nie dokonał płatności.

(pozew k. 2-4)

Postanowieniem z dnia 19 października 2018r. Sąd podjął postępowanie z udziałem, spadkobierców pozwanego: A. S. i L. H. (1).

(postanowienie k. 154)

Pozwany L. H. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości. Pozwany wskazał, iż wobec śmierci uczestników czynności prawnej z dnia 7 marca 1954 roku nie jest mu znana rzeczywista przyczyna zawarcia tej umowy, a także nie są mu znane wzajemne rozliczenia pomiędzy stronami umowy, w tym fakt wydania sprzedającym kwoty 150.000 zł i ewentualnego jej zwrotu, a także przyczyna, która spowodowała, że D. Ż., a po jej śmierci dzieci kupującej nie zrealizowali dyspozycji przeniesienia własności nieruchomości zawartej w umowie. Pozwany powołał się na korespondencję prowadzoną przez jego ojca Ł. H. (2) z powódką, w której jego poprzednik prawny wskazywał, iż sporna nieruchomość została przejęta w stanie zdewastowanym w wyniku działań wojennych i dekapitalizacji poprzez brak nakładów i dbałości lokatorów. W związku z tym zostały poczynione przez rodzinę H. znaczne nakłady na sporną nieruchomość, których wartość przekraczała cenę sprzedaży w roku 1954. Ł. H. (1) wskazywał, że jego rodzina poniosła nakłady w kwocie ponad 3.000.000 zł, a także spłaciła wierzytelności zabezpieczone wpisem hipoteki w kwocie 175.065,37 zł. Pozwany podniósł, iż gdyby przyjąć, iż zaoferowana kwota z tytułu sprzedaży nieruchomości była nawet w posiadaniu jego rodziny to została ona w całości przeznaczona na bieżące utrzymanie i konserwację nieruchomości. W związku z powyższym pozwany powołał się na przepis art. 409 kc i wskazał, że jego poprzednik prawny nie był już wzbogacony. Niezależnie od powyższego pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia.

(odpowiedź na pozew k. 158-163)

Pozwana A. S. również wniosła o oddalenie powództwa, popierając argumentację przedstawioną przez L. H. (1).

(odpowiedź na pozew k. 175-175v)

W toku postępowania powódka sprecyzowała swoje roszczenie, ostatecznie wskazując, że domaga się od pozwanych solidarnie kwoty 50.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 marca 2017r. do dnia zapłaty.

(pismo procesowe powódki z dnia 29 czerwca 2020r. k. 227)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 7 marca 1954r. H. H. (1), Ł. H. (1) i M. H. (jako sprzedający) zawarli z D. Ż. (jako kupującą) w obecności świadków S. Ż. i M. C. (2) umowę, na podstawie której sprzedający zobowiązali się odstąpić kupującej ich prawa do spadku odnośnie nieruchomości objętej księgą wieczystą B. K. 175 po J. H. za umówioną cenę 150.000 zł. W § 4 umowy stwierdzono, że całą należność w kwocie 150.000 zł sprzedający już otrzymali, co pokwitowali. W myśl § 5 sprzedający zezwolili i godzili się, by kupująca natychmiast względnie, kiedy zechce, najpóźniej jednak w ciągu lat 10 przejęła nieruchomość w posiadanie. Dla przejęcia nieruchomości w posiadanie wystarcza jednostronne oświadczenie kupującej złożone na piśmie sprzedającym. Zgodnie z § 7 umowy sprzedający udzielili nabywczyni nieodwołalnego, niekończącego się ze śmiercią pełnomocnictwa z prawem substytucji do przewłaszczenia nieruchomości. Umowa została zawarta w zwykłej formie pisemnej.

(dowód: umowa z dnia 7 marca 1954r. k. 22-23)

Matka powódki D. Ż. nigdy nie objęła ww. nieruchomości oznaczonej w umowie jako B. K. 75, a obecnie stanowiącej nieruchomość przy ul. (...) w B. w posiadanie, nie korzystała z tej nieruchomości, nigdy nie dokonywała nakładów na tę nieruchomość, a także nigdy nie dochodziła roszczeń w stosunku do Ł. H. (2) ani żadnych innych uczestników czynności prawnej z dnia 7 marca 1954 roku.

(dowód: przesłuchanie powódki płyta CD k. 260)

Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 1994r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 517/94 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po D. Ż. zmarłej w dniu 28 listopada 1993r. nabyli na podstawie ustawy powódka J. S. oraz H. Ż. – każde z nich w udziale ½ części spadku.

(dowód: postanowienie z dnia 13 kwietnia 1994r. k. 21)

Pismem z dnia 23 lutego 2005r. powódka wezwała Ł. H. (3) do dokonania darowizny spornej nieruchomości w udziałach po ½ części na rzecz powódki i jej bratanka T. Ż., ewentualnie do zwrotu pieniędzy w kwocie aktualnej wartości domu i działki. Pismem z dnia 17 marca 2005r. Ł. H. (1) odmówił spełnienia świadczenia, kierując powódkę na drogę postępowania sądowego.

(dowód: pismo powódki z dnia 23 lutego 2005r. k. 166, odpowiedź z dnia 17 marca 2005r. k. 167-168)

W 1993r. Ł. H. (1) odwiedził brata powódki w C. i zabrał od niego dokumenty dotyczące ww. nieruchomości, w tym umowę kupna sprzedaży z dnia 7 marca 1954 roku.

(dowód: przesłuchanie powódki płyta CD k. 260)

Wyrokiem z dnia 24 stycznia 2006r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt III Ca 1602/05 Sąd Okręgowy w Gdańsku zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 28 lipca 2005r. w sprawie o sygnaturze akt I C 431/05 w ten sposób, że nakazał Ł. H. wydanie solidarnie na rzecz J. S. i H. Ż. dokumentów, w tym umowy kupna sprzedaży z dnia 7 marca 1954r.

(dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 24 stycznia 2006r. k. 25-26)

Pismem z dnia 7 czerwca 2006r. powódka wezwała Ł. H. (2) do wydania dokumentów, zgodnie z treścią wyroku. W dniu 19 czerwca 2006r. Ł. H. (1) zwrócił dokumenty powódce.

(dowód: pismo powódki z dnia 7 czerwca 2006r. k. 172, pismo z dnia 19 czerwca 2006r. k. 173)

Postanowieniem z dnia 17 czerwca 1983r. wydanym w sprawie o sygnaturze I Ns 417/83 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po zmarłej w dniu 2 sierpnia 1982r. H. H. (1) nabyli E. H. i R. H. w udziałach po ½ części spadku jako spadkobiercy testamentowi.

Postanowieniem z dnia 8 października 2008r. wydanym w sprawie o sygnaturze VII Ns 697/08 Sąd Rejonowy w Gdyni oddalił wniosek powódki o zmianę ww. postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po H. H. (1).

Postanowieniem z dnia 23 lipca 2009r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt III Ca 109/09 Sąd Okręgowy w Gdańsku odrzucił apelację powódki od ww. postanowienia z dnia 8 października 2008r.

Postanowieniem z dnia 11 marca 2010r. wydanym w sprawie o sygnaturze IV CZ 10/10 Sąd Najwyższy oddalił zażalenie powódki na postanowienie z dnia 23 lipca 2009r.

(dowód: postanowienie z dnia 8 października 2008r. k. 169, postanowienie z dnia 23 lipca 2009r. k. 170, postanowienie z dnia 11 marca 2010r. k. 171)

Pismem z dnia 6 marca 2017r. powódka wezwała Ł. H. (2) do zapłaty kwoty 150.000 zł w terminie do dnia 20 marca 2017r.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 6 marca 2017r. k. 5 wraz z dowodem nadania k. 6)

Ł. H. (4) zmarł w dniu 29 czerwca 2017r. Spadek po Ł. H. nabyli L. H. (2) i A. S. po połowie.

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 139, akt poświadczenia dziedziczenia k. 148)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedłożonych przez strony, a także dowodu z przesłuchania powódki.

Oceniając zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania prawdziwości i wiarygodności wymienionych powyżej dowodów z dokumentów urzędowych w postaci orzeczeń sądów powszechnych. Zgodnie z treścią art. 244 kpc wymienione powyżej dokumenty urzędowe korzystają z domniemania autentyczności i domniemania zgodności z prawdą wyrażonych w nich oświadczeń, zaś w toku niniejszego postępowania żadna ze stron nie kwestionowała powyższych domniemań w trybie art. 252 kpc. Ponadto, za wiarygodne i przydatne do rozstrzygnięcia sprawy Sąd uznał dowody z dokumentów prywatnych tj. umowy z dnia 7 marca 1954 roku, a także korespondencji pomiędzy powódką a pierwotnym pozwanym. W przypadku dokumentów prywatnych również żadna ze stron nie podniosła zarzutów odnośnie autentyczności, natomiast Sąd z urzędu nie dopatrzył się żadnych śladów przerobienia, podrobienia, czy innej ingerencji, które mogłyby wywołać uzasadnione wątpliwości co do ich autentyczności.

W zasadzie brak było podstaw do kwestionowania zeznań powódki. W ocenie Sądu powódka zeznawała szczerze, a w części jej zeznania korelowały z treścią przedłożonych dokumentów. Co prawda w zeznaniach tych występowały pewne nieścisłości, lecz należy je złożyć na karb znacznego upływu czasu. Zważyć bowiem należy, iż powódka od kilkunastu lat kierowała swoje roszczenia wobec poprzednika prawnego aktualnych pozwanych.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 kpc Sąd pominął natomiast wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego, albowiem okoliczności, na jakie miał zostać przeprowadzony tenże dowód nie miały żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy wobec uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczenia.

Zważyć należy, iż powódka swoje roszczenie wywodziła z bezpodstawnego wzbogacenia, toteż przy tak określonej podstawie faktycznej żądania, podstawę prawną powództwa stanowił przepis art. 405 kc, zgodnie z którym kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Przechodząc do szczegółowych rozważań należy wskazać, że wynik niniejszej sprawy zależał przede wszystkim od rozstrzygnięcia podniesionego przez pozwanych zarzutu przedawnienia. W judykaturze i literaturze prawniczej jest bezsporne, że ogólny termin przedawnienia roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, w tym opartych na konstrukcji nienależnego świadczenia, oznaczony winien być na 6 lat (w poprzednim stanie prawnym – 10 lat) (por. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2020; K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2020). Istotną kwestią pozostaje początek biegu tego terminu. Jak trafnie wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 kwietnia 2003r. (I CKN 316/01, OSNC 2004, Nr 7–8, poz. 117) bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z zobowiązania bezterminowego rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. 2 w zw. z art. 455 kc), niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia" (podobnie wyrok SN z 16 grudnia 2014r., III CSK 36/14, OSNC 2016, Nr 1, poz. 5). W uzasadnieniu wyroku z 29 września 2017r., V CSK 642/16, L., SN wskazał, iż przedawnienie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia), będącego roszczeniem bezterminowym, rozpoczyna bieg od dnia, w którym korzyść (świadczenie) powinna być zwrócona, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniejszym możliwym terminie, a więc w taki czas od bezpodstawnego uzyskania korzyści, jaki jest potrzebny do jej zwrotu bez zbędnej zwłoki; w niektórych przypadkach może to być już dzień spełnienia świadczenia nienależnego (podobnie wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 3 kwietnia 2018 r., V AGa 25/18, L.).

W ocenie Sądu w ustalonym stanie faktycznym należało przyjąć, że w dacie wniesienia pozwu roszczenie powódki było już przedawnione. Stosownie do powyższych rozważań należy wskazać, że powódka miała możliwość wystąpienia na drogę sądową znacznie wcześniej niż w 2010r. tj. po zakończeniu postępowania w przedmiocie zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po H. H. (2). Zwrócić należy uwagę, że już pismem z dnia 23 lutego 2005r. powódka wezwała Ł. H. (3) do dokonania darowizny spornej nieruchomości w udziałach po ½ części na rzecz powódki i jej bratanka T. Ż., ewentualnie do zwrotu pieniędzy w kwocie aktualnej wartości domu i działki. W odpowiedzi, pismem z dnia 17 marca 2005r. Ł. H. (1) odmówił spełnienia świadczenia, kierując powódkę na drogę postępowania sądowego. Nadto, jak wynika z zebranego materiału dowodowego, dokumenty pozwalające na dochodzenie roszczenia na drodze sądowej zostały powódce zwrócone wraz z doręczeniem pisma Ł. H. (2) z dnia 19 czerwca 2006r. Z datą doręczenia umowy kupna sprzedaży z dnia 7 marca 1954 roku powódka poznała zarówno wysokość ewentualnego przysporzenia majątkowego, jak również osobę bezpodstawnie wzbogaconą. Powyższe okoliczności były wystarczające do dochodzenia roszczenia na drodze sądowej. Tym samym należało uznać, że roszczenie uległo przedawnieniu najpóźniej w czerwcu 2016r., a więc z upływem 10 lat od daty zwrotu dokumentów. Pozew natomiast został wniesiony w dniu 12 kwietnia 2017r. Zważyć należy, iż strona powodowa nie wykazała, aby nastąpiły jakiekolwiek zdarzenia przerywające bądź zawieszające bieg terminu przedawnienia. Nadto, żadnego znaczenia dla dochodzenia roszczenia opartego na bezpodstawnym wzbogaceniu nie miał wynik postępowania w sprawie zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po H. H. (2), gdyż nie oddziaływał bezpośrednio na możliwość dochodzenia roszczeń opartych na wskazanej podstawie prawnej. Zwrócić także należy uwagę, że poprzedniczka prawna powódki nie dochodziła żadnych roszczeń z tytułu umowy z dnia 7 marca 1954 roku.

W tym stanie rzeczy, na mocy art. 405 kc a contrario w zw. z art. 117 kc powództwo podlegało oddaleniu jako przedawnione.

Na mocy art. 100 kpc Sąd zasądził od powódki na rzecz każdego z pozwanych kwotę po 900 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, natomiast na mocy art. 102 kpc w pozostałym zakresie odstąpił od obciążania powódki tymi kosztami. Zważyć należało, iż w niniejszej sprawie zachodziło pomiędzy pozwanymi współuczestnictwo formalne. Jak natomiast wskazuje się w orzecznictwie w razie współuczestnictwa formalnego (art. 72 § 1 pkt 2 kpc), do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez współuczestników reprezentowanych przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym zalicza się jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy (art. 109 § 2 kpc) (por. wyrok SN z dnia 10 lipca 2015r., III CZP 29/15, L.). Zważyć należy, iż pierwotnie powództwo zostało wytoczone przeciwko Ł. H., który zmarł po wniesieniu pozwu. Wskutek tego zdarzenia, niezależnego od woli powódki, do postępowania wstąpili następcy prawni pozwanego. Okoliczność, że po stronie pozwanej występowały dwie osoby – zdaniem Sądu – nie miała żadnego wpływu na zwiększenie nakładu pracy pełnomocnika, albowiem sytuacja każdego z nich była identyczna. Nadto, obciążanie powódki skutkami zdarzenia niezależnego od jej woli (tj. wstąpienia do sprawy następców prawnych pierwotnego pozwanego) byłoby nie do pogodzenia z zasadami słuszności. Uwzględniając częściowo wniosek powódki o odstąpienie od obciążania powódki kosztami procesu Sąd zasądził koszty zastępstwa procesowego poniżej minimalnej stawki wynagrodzenia jednego pełnomocnika z uwagi na szczególną sytuację powódki, która była przyczyną zwolnienia jej od kosztów sądowych w niniejszej sprawie. Sąd nie znalazł jednak podstaw do uwzględnienia tego wniosku w całości. Wnosząc powództwo powódka winna była bowiem liczyć się z tym, że przeciwnik ustanowi pełnomocnika zawodowego i w przypadku przegranej winna będzie zwrócić mu koszty zastępstwa procesowego.

Koszty sądowe, od uiszczenia których powódka była zwolniona Sąd przejął na Skarb Państwa.