Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

postanowienia z 31 lipca 2025 roku

1.  Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku w punkcie II wyroku z 6.02.2020 r., sygn. akt V GC 943/19, postanowił przyznać kuratorowi pozwanego P. G. 943,09 zł tytułem wynagrodzenia i zwrotu uzasadnionych wydatków. W terminie trzech miesięcy od ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23.04.2025 r., sygn. akt SK 89/22, kurator reprezentujący pozwanego wniósł skargę o wznowienie postępowania w zakresie przyznanego wynagrodzenia.

Sąd zważył, co następuje:

O dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania

2.  Zgodnie z art. 416(1) k.p.c. w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem mogą być uchylone postanowienia niekończące postępowania w sprawie, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. Przepisy o wznowieniu postępowania stosuje się odpowiednio.

3.  Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23.04.2025 r., sygn. akt SK 89/22, orzekł, że § 1 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 536) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

4.  Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie zostało opublikowane (ogłoszone) zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji, w związku z czym zachodzi wątpliwość, czy weszło ono w życie zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji, który przewiduje zasadę, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wchodzą w życie z dniem ogłoszenia.

5.  Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9.03.2016, sygn. akt K 47/15, zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą. Oba te przymioty przynależą orzeczeniom Trybunału od momentu ich wydania, a to w przypadku wyroków Trybunału ma miejsce z chwilą ich ogłoszenia na sali rozpraw. Wówczas następuje potwierdzenie lub obalenie domniemania konstytucyjności zakwestionowanej regulacji prawnej, które nie pozostaje bez wpływu na praktykę dalszego stosowania niekonstytucyjnych przepisów. Utrata mocy obowiązującej przepisów uznanych przez Trybunał za niekonstytucyjne następuje natomiast w dniu ogłoszenia wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw, co właściwy organ jest zobowiązany uczynić „niezwłocznie”. Ogłoszenie orzeczenia Trybunału w dzienniku urzędowym jest czynnością o charakterze technicznym, która nie wpływa na byt prawny owego orzeczenia, choć determinuje niektóre jego skutki prawne.

6.  Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z 20.07.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych Prezes Rady Ministrów wydaje Dziennik Ustaw i Monitor Polski przy pomocy Rządowego Centrum Legislacji. Podstawą do ogłoszenia orzeczenia jest jego odpis w formie dokumentu elektronicznego, który w swojej treści zawiera poświadczenie zgodności z oryginałem oraz jest opatrzony przez osobę upoważnioną do sporządzenia odpisu orzeczenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym, a także odpis tego orzeczenia w postaci papierowej (art. 15 ust. 4 ustawy). Sąd w tym składzie wobec tego podziela tezę, że: „Prezes Rady Ministrów nie może kontrolować aktu prawnego przekazanego do publikacji, ani pod względem formy, ani pod względem treści. Nawet gdy jest to ustawa uchwalona z naruszeniem procedury ustawodawczej uregulowanej w Konstytucji, w tym również taka, co do której można byłoby uzasadnić twierdzenie, że w sposób ewidentny nie jest ona ustawą w rozumieniu Konstytucji, to Prezes Rady Ministrów nie może skutecznie (w sensie prawnym) odmówić jej publikacji. Uprawnienia, które zostały mu przyznane w odniesieniu do ustawy i orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, mają charakter techniczny i dotyczą jedynie wydawania Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego. W przypadku ustawy i orzeczenia Trybunału Prezesowi Rady Ministrów nie przyznano nawet prawa zarządzenia ogłoszenia obu tych aktów prawnych w wydawanych przez niego dziennikach urzędowych […] podstawą do ogłoszenia orzeczenia […] nie jest zarządzenie, lecz odpis tego orzeczenia”1. W ocenie Sądu aktualna w obecnej sytuacji pozostaje również teza, że: „Nadrzędność Konstytucji w odniesieniu do funkcji orzeczniczych TK wyraża się przede wszystkim w bezwzględnej podległości sędziów Konstytucji (art. 195 ust. 1), co oznacza, że żadna ustawa nie może samodzielnie wyznaczać ram wykonywania kontroli konstytucyjności prawa2”. Tym bardziej: „uchwała Sejmu z 6.03.2024 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego nie jest źródłem prawa. Nie zmienia i nie uchyla żadnych obowiązujących przepisów prawa. Jako taka nie wywołuje również bezpośrednio innych skutków prawnych”3.

7.  Sąd w tym składzie podziela również wyrażone w doktrynie przekonanie, że: „Obowiązek ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ma rangę konstytucyjną, zaś jego wykonanie musi nastąpić niezwłocznie. Ewentualne opóźnienie ogłoszenia orzeczenia Trybunału w organie urzędowym nie może wywoływać negatywnych skutków dla korzystania z konstytucyjnego prawa do wznowienia postępowania sądowego”4. Utrzymanie w mocy przepisów uznanych za niekonstytucyjne przez Trybunał Konstytucyjny poprzez decyzję organu wydającego Dziennik Ustaw jest rażąco sprzeczne z art. 190 ust. 3 Konstytucji, gdyż wyłącznie Trybunał Konstytucyjny jest uprawniony do określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Sąd nie może biernie akceptować erozji podstawowych zasad konstytucyjnego porządku prawnego, która nie tyle jest efektem określonej wykładni przepisów ustrojowych, co ich wyraźnym zaprzeczeniem.

8.  Tym samym Sąd uznał, że zaszła przesłanka z art. 416 ¹ k.p.c. polegająca na wydaniu postanowienia niekończącego postepowania w sprawie na podstawie aktu normatywnego uznanego skutecznie przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją.

Merytoryczne rozpoznanie skargi o wznowienie postępowania

9.  Sąd rozpoznał sprawę przyznania wynagrodzenia kuratorowi w sprawie na nowo (art. 412 § 1 k.p.c. w zw. z art. 416 ¹ k.p.c.). Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23.04.2025 r., sygn. akt SK 89/22, spowodował utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakresie przewidzianym w wyroku. Tym samym powstała luka prawna co do sposobu wyliczenia wynagrodzenia należnego kuratorowi. Kurator wywodzi z tego wniosek, że tę lukę należy zapełnić w ten sposób, że zastosuje się zasady przyznawania wynagrodzeń pełnomocnikom z wyboru jak w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

10.  Konstytucja ani inne akty prawa powszechnie obowiązującego nie udzielają wprost odpowiedzi na to, co należy czynić w sytuacji powstania luki prawnej w konsekwencji orzeczenia sądu konstytucyjnego. Sąd podziela jednak wskazania doktryny, że: „prawna relewantność orzeczeń TK odnosi się także do ich uzasadnień. Z jednej strony w związku z pewną suchością formułek używanych w sentencji dopiero lektura uzasadnienia pozwala na pełne określenie treści zasady prawnej, która stała się podstawą orzeczenia. Sformułowanie tej zasady prawnej ma często walor normatywny, uzupełniając lub modyfikując treść norm pisanych lub wcześniejszych precedensów. Bez uwzględnienia tej zasady nie jest możliwe określenie aktualnej treści postanowień konstytucyjnych, a więc wyznaczenie zakresu związania ustawodawcy zwykłego tymi postanowieniami. Można bronić tezy o wiążącym charakterze tych elementów uzasadnienia, które składają się na tzw. tragende G. ( ratio decidendi) rozstrzygnięcia wyrażonego w sentencji. Zarazem uzasadnienia wyroków Trybunału są zwykle znacznie bogatsze, obfitując w różnego rodzaju obserwacje, sygnały czy sugestie. Te obiter dicta pozbawione są mocy prawnie obowiązującej, ale jest oczywiste, że sądy mogą i powinny je brać pod uwagę przy dokonywaniu interpretacji zarówno ustaw, jak i Konstytucji”5.

11.  W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23.04.2025 r., sygn. akt SK 89/22, Trybunał wskazał, że: „Nie może być wątpliwości co do tego, że rozporządzenie nie może kształtować podmiotowych praw majątkowych w aspekcie materialnym, jeżeli w tym zakresie nie wykonuje ustawy, jak domaga się tego art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji. Nie jest możliwe, by przyjąć, że badane rozporządzenie wykonuje ustawę, rozstrzygając o wysokości wynagrodzenia kuratora (to jest: o podmiotowych prawach majątkowych w aspekcie materialnym), w sytuacji, gdy ustawa tej materii nie reguluje, w szczególności nie wyznacza nawet granic bazowych stawek ustalonych rozporządzeniem […] Trybunał Konstytucyjny zastrzega przy tym, że niniejszym wyrokiem nie rozstrzyga, czy zaskarżony przepis rozporządzenia czyni iluzorycznym prawo podmiotowe chronione przez art. 64 ust. 2 Konstytucji - co musiałoby oznaczać faktyczne wygaszenie tego prawa w analizowanym zakresie. Trybunał, wydając wyrok, przedmiotem rozstrzygnięcia nie uczynił kwestii wysokości wynagrodzenia należnego kuratorowi (dla zmaterializowania się, dla zaspokojenia prawa chronionego przepisem art. 64 ust. 2 Konstytucji) - wyrok rozstrzyga inny problem konstytucyjny: eksponuje konstytucyjny zakaz lokowania w rozporządzeniu rozstrzygnięć objętych zaskarżonym przepisem, w sytuacji, gdy nie jest możliwe, by uznać, że rozstrzygnięcia te wykonują ustawę, w zakresie materii zastrzeżonej przez Konstytucję dla ustawy […] Trybunał Konstytucyjny podkreśla bardzo pilną potrzebę rewizji obowiązujących w tym zakresie rozwiązań prawnych z uwzględnieniem rozstrzygnięcia wyrażonego przez Trybunał w niniejszym wyroku”.

12.  Stosowanie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w kontekście ustalania wysokości wynagrodzenia kuratora jest obarczone tą samą wadą prawną, która doprowadziła do uznania aktu normatywnego za niezgodny z Konstytucją. Stanowiłoby rozstrzygnięcie o podmiotowych prawach majątkowych w aspekcie materialnym na podstawie aktu podustawowego, podczas gdy ustawa nie wyznacza nawet granic bazowych stawek, a czyni to wyłącznie rzeczony akt podustawowy. Tym samym rozstrzygnięcie zgodnie z wnioskiem kuratora na podstawie danego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego prowadziłoby do skutku przeciwnego do zamierzonego przez organ konstytucyjny.

13.  L. prawna w kontekście przyznawania wynagrodzeń kuratorom procesowym nie oznacza jednak, że to wynagrodzenie w ogóle nie powinno być przyznawane. Jego źródła prawnego należy poszukiwać jednak w obowiązujących przepisach prawnych rangi ustawowej (lub hipotetycznie w rozporządzeniach wydanych na podstawie delegacji ustawowej ukształtowanej zgodnie ze wskazaniami Trybunału). Sąd przyjmuje za adekwatne do tego celu stosowane bezpośrednio wytyczne z art. 9 pkt 3 ustawy z 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz art. 179 § 1 i 2 k.r.o. Ukształtowana na podstawie tych przepisów norma prawna brzmi następująco: Sąd ustala wysokość stosownego wynagrodzenia kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, mając na względzie rodzaj sprawy, stopień jej zawiłości i nakład pracy kuratorów. Różnica względem uprzedniej normy prawnej skonstruowanej na podstawie przepisów rozporządzenia uznanych przez Trybunał za niekonstytucyjne polega na tym, że Sąd nie jest ograniczony kwotą maksymalną wynagrodzenia odniesioną do stawek minimalnych za czynności radców prawnych oraz wytycznymi w zakresie wartości przedmiotu sporu i kwalifikowania sprawy jako wymagającej przeprowadzenia rozprawy. Innymi słowy, Sąd w następstwie omawianego orzeczenia Trybunału ma większą swobodę orzeczniczą w ustalaniu wynagrodzenia kuratora, lecz nie oznacza to, że decyzja w tym przedmiocie jest dowolna. Wciąż musi być oparta na stosowności wynagrodzenia z odniesieniem go do rodzaju sprawy, stopnia zawiłości i nakładu pracy. Sąd wciąż może odnosić się przy przyznawaniu wynagrodzenia do stawki minimalnej jak uprzednio, gdyż stanowi ona relewantny punkt odniesienia przy ocenie pracy kuratora. Nie jest to jednak bezwzględny punkt odniesienia. W szczególności z tego względu, że kurator ustanowiony dla strony w procesie nie ma dostatecznie równych cech prawnie relewantnych w tym kontekście jak pełnomocnik strony, co hipotetycznie mogłoby uzasadniać odwołanie się do art. 32 Konstytucji i co stanowiło podstawę orzeczeń sądów w kontekście równego ukształtowania wynagrodzenia pełnomocników z urzędu i z wyboru. Duża część pracy pełnomocnika strony polega na czynnościach pozaprocesowych, w tym: kontakcie ze stroną reprezentowaną, wspólnej analizie stanu prawnego i faktycznego, doradztwie prawnym, zbieraniu, ocenie i systematyzowaniu materiału dowodowego oraz negocjacjach z innymi uczestnikami. Kurator nie ma takich samych obowiązków i możliwości ze względu na sytuacje faktyczne, w których jest ustanawiany. Ma przy tym inne obowiązki, których nie ma pełnomocnik strony, będący z założenia znawcą prawa i reprezentantem interesów klienta. Czynności kuratora są ponadto kompensowane zwrotem poniesionych wydatków. Z tych względów Sąd nie widzi podstaw do domyślnego kształtowania wynagrodzenia kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie na poziomie stawki pełnomocników. Sąd może ukształtować w ten sposób wynagrodzenie na podstawie wytycznych i własnego przekonania, lecz jest to decyzja uznaniowa.

14.  W uzasadnieniu wyroku z 6.02.2020 r., sygn. akt V GC 943/19, Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku napisał, że: „W punkcie II wyroku przyznano 943,09 zł wynagrodzenia kuratorowi zgodnie z § 1.1 obowiązującego w dacie wytoczenia powództwa Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej w zw. z §2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015 r., poz. 1800), powiększonego o kwotę 43,09 zł zasadnych wydatków i kosztów przejazdu kuratora (kwota 12 zł - koszt dwóch listów poleconych oraz kwota 31,09 zł - koszt przejazdów na trasie 37,2 km przy stawce 0,8358 zł. Sąd uznał, że nakład pracy kuratora pozwala na przyjęcie, że winien on otrzymać stawkę minimalną wynagrodzenia adwokata. Kurator złożył dwa pisma procesowe podnosząc wiele zarzutów, stawił się także na rozprawę. Sąd nie zgodził się z kuratorem pozwanego, że jego wynagrodzenie (900 zł) winno być powiększone o podatek VAT. Wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej normuje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej z 9 marca 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 536). W żadnym z przepisów tego aktu nie wskazano, że wynagrodzenie to podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług jak to miało miejsce w poprzednim rozporządzeniu dot. wynagrodzenia kuratora (Dz. U. z 2013 r. poz. 1476) oraz ma miejsce w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z 3 października 2016 r. (Dz. U. z 2016 r. poz. 1714). W poprzednim rozporządzeniu dot. wynagrodzenia kuratora Minister Sprawiedliwości wprost w §1 ust. 3 wskazał, że „Wynagrodzenie kuratora będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze stawką tego podatku obowiązującą w dniu orzekania o wynagrodzeniu.” Niezamieszczenie tego zapisu w kolejnym rozporządzeniu jest, w ocenie Sądu, zabiegiem celowym i oznacza, że wynagrodzenie kuratora procesowego nie ma być powiększane o VAT. Nadto, rozporządzenie obecnie obowiązujące wskazując na wysokość wynagrodzenia kuratora odsyła do rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych/adwokackie, w których również nie przewidziano podwyższania podanych tam stawek o podatek VAT. Nie można, w ocenie Sądu, przyjąć że za podwyższeniem wynagrodzenia kuratora ustanowionego na podstawie art. 69 k.p.c. przemawia przepis art. 6034 §3 k.p.c. Przepis ten - Wynagrodzenie kuratora obowiązanego do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie z obowiązującą stawką tego podatku. – dotyczy jedynie kuratorów prawa materialnego, dla których w Rozdziale 3 przewidziano przepisy procesowe. Kurator ustanowiony na podstawie art. 69 k.p.c. jest kuratorem procesowym i jego wynagrodzenie zostało wyczerpująco określone w rozporządzeniu z 9 marca 2018 r.”

15.  Mając powyższe na uwadze, Sąd po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie przyznanego kuratorowi wynagrodzenia, stwierdził, że dotychczas przyznane wynagrodzenie przez Sąd we wzruszonym postanowieniu odpowiadało powyższym wytycznym – które Sąd pierwotnie rozpoznający sprawę miał na uwadze jak wynika z jego uzasadnienia – i było stosowne również w stanie prawnym ukształtowanym po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23.04.2025 r., sygn. akt SK 89/22, wskutek czego oddalił skargę o wznowienie (art. 412 § 2 k.p.c. w zw. z art. 416 ¹ k.p.c.).

(...) Maciej Skuczyński

Zarządzenia:

1.  odnotować, w tym w kontrolce terminowego sporządzania uzasadnień orzeczeń;

2.  opublikować na portalu orzeczeń postanowienie (bez zasadniczych motywów) łącznie z uzasadnieniem zgodnie z załączoną kartą kwalifikacyjną;

3.  kuratorowi (poczta): doręczyć odpis postanowienia z uzasadnieniem;

4.  przedłożyć za miesiąc lub z pismem.

(...) Maciej Skuczyński

1 M. W., O skutkach prawnych nieopublikowanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Rozważania na tle oczekującego na publikację wyroku z 9.03.2016 r. (K 47/15), (...) 2016, nr 10, s. 7-28.

2 M. S., Polityka a Trybunał Konstytucyjny Konstytucja – ostatni środek obrony przed polityką, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, nr 1, s. 35-42.

3 P. C., Konsekwencje uchwały Sejmu z 6 marca 2024 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego, (...) Biura (...) 2024, nr 3, s. 158-173.

4 B. N. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, red. P. T., W. 2023, art. 190.

5 L. G., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej , (...) 2016, nr 7-8, s. 7-25.