Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

14 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Renata Żywicka (spr.)

Sędziowie: SSO Grażyna Borzestowska

SSO Bożena Czarnota

Protokolant : st. sekr. sądowy Łukasz Szramke

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2014 r. w Elblągu

na rozprawie sprawy z odwołania D. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 04/04/2013r znak: (...)

o zasiłek pogrzebowy

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 9 września 2013 r ., sygn. akt IVU 255/13

oddala apelację.

Sygn. akt IV U 36/13

UZASADNIENIE

Ubezpieczona D. G. wniosła do Sądu Rejonowego w Elblągu odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 4 kwietnia 2013 r. znak: (...), na mocy której przyznano jej prawo do zasiłku pogrzebowego po zmarłym A. G. w wysokości 2.469,60 zł.

W uzasadnieniu swego odwołania podała, że ZUS zinterpretował stan faktyczny na swoją korzyść, uznając, że babcia nie jest członkiem rodziny zmarłego wnuka. Wskazała , że zgodnie z ustawą opublikowaną w Dzienniku Ustaw z 1996 r. Nr 60 poz. 281 przyznaje się wnukom prawo do dnia wolnego w związku z pogrzebem dziadka lub babci. Zdaniem ZUS w drugą stronę to nie działa.

Ubezpieczona podniosła , że należy jej się zasiłek pogrzebowy w wysokości 4.000 zł. Nie wybierała najdroższego kosztu pogrzebu, drogiej trumny, miejsca pochówku, księdza czy ubioru. Zgodnie z jej życzeniem zmarłe dziecko – jej wnuk miał być pochowany w kwiatach. Wskazała, że płaci składki z tytułu ubezpieczenia społecznego od 30 lat. Oprawa za którą zapłaciła była życzeniem jej oraz bezrobotnych rodziców, których na ten pogrzeb nie było stać.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów procesu.Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że podstawą rozstrzygnięcia jest treść art. 67 w zw. z art. 79 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym zasiłek pogrzebowy przysługuje w przypadku śmierci ubezpieczonego, wymienionym członkom rodziny.

Zgodnie z treścią art. 77 ust. 1 pkt 1-4 tej ustawy zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego, osoby pobierającej emeryturę lub rentę, osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania, członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2 tego przepisu. Kto jest członkiem rodziny w rozumieniu tego przepisu określa zaś art. 67 ustawy.

Ponieważ art. 67 ustawy wyłącza z pojęcia członków rodziny dziadków, to w sytuacji skarżącej nie zachodzi podstawa do przyznania skarżącej prawa do zasiłku pogrzebowego.

Sąd Rejonowy w Elblągu wyrokiem z dnia 09 września 2013r. w sprawie IV U 255/13 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób ,że przyznał ubezpieczonej D. G. prawo do zasiłku pogrzebowego w kwocie 4000 zł .

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach i wnioskach :

Ubezpieczona D. G. podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia w Komendzie Miejskiej Policji w E..W dniu 13 marca 2013 r. zmarł A. G.- wnuk skarżącej D. G.. Koszty pogrzebu poniosła D. G..

Treść przepisu art. 77 ust. 1 pkt 1-4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 z późn. zm.) określa katalog osób ,z których śmiercią ustawodawca wiąże prawo do zasiłku pogrzebowego. By zatem móc mówić o tym, że prawo do zasiłku pogrzebowego powstaje, musi nastąpić śmierć: ubezpieczonego (w rozumieniu ustawy – art. 4 pkt 13); osoby pobierającej emeryturę lub rentę; osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania; członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 tego artykułu (ubezpieczonego) i pkt 2 tego artykułu (osoby pobierającej emeryturę lub rentę).

Pojęcie „członka rodziny” użyte w art. 77 ust. 1 pkt 4 ma swoją definicję w art. 67 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym członkami rodziny np. ubezpieczonego, których śmierć uprawnia do zasiłku pogrzebowego są: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione; wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka; małżonek (wdowa i wdowiec); rodzice.

W stosunku do wnuków i rodzeństwa nie wymaga się przy tym spełnienia warunku przewidzianego w art. 67 pkt 2, by były one przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności (zob. art. 77 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Z tego wynika, że śmierć wnuka osoby ubezpieczonej, a ten warunek spełniała skarżąca D. G. w związku z jej zatrudnieniem, uprawnia do nabycia zasiłku pogrzebowego.

Prawo do tego zasiłku nabywa ten, kto pokrył koszty pogrzebu.Skarżąca D. G. takie koszty pokryła, co w sprawie jest okolicznością bezsporną (vide faktura VAT nr (...) z dnia 14 marca 2013 r. znajdująca się na k. 3 akt rentowych pozwanego). Nabyła więc prawo do zasiłku pogrzebowego. Zasiłek pogrzebowy co do zasady przysługuje w kwocie 4.000 zł.

Odstępstwem o tej wysokości zasiłku pogrzebowego jest sytuacja, gdy koszty pogrzebu pokryte zostały przez inną osobę niż wymieniona w art. 77 ust. 1 pkt 4 tej ustawy, pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego. Wówczas zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, ale nie wyższej niż 4.000 zł.

Kluczowym elementem jest odwołanie się w tym przepisie do art. 77 ust. 1 pkt 4. Literalna interpretacja tego przepisu w powiązaniu z art. 67 pkt 1 – 4, nakazywałaby przyjęcie, że do zasiłku pogrzebowego w wysokości 4.000 zł niezależnie od wartości udokumentowanych kosztów pogrzebu mają prawo – pod warunkiem pokrycia kosztów pogrzebu - tylko następujące osoby:

⚫

dzieci własne ubezpieczonego lub dzieci własne osoby pobierającej emeryturę i rentę,

⚫

dzieci drugiego małżonka ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę lub rentę oraz dzieci przysposobione ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

⚫

wnuki ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę lub rentę,

⚫

rodzeństwo ubezpieczonego lub pobierającego emeryturę lub rentę

⚫

małżonek (wdowa i wdowiec) ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

⚫

rodzice ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę lub rentę

Powstaje zatem pytanie, czy ubezpieczony lub osoby pobierające emeryturę lub rentę, o których wspomina art. 77 ust. 1 pkt 4, odsyłając przy pojęciu członka rodziny do art. 77 ust. 1 i 2 ustawy, ma być tym zmarłym, którego koszty pogrzebu zostały pokryte, czy też może być osobą trzecią (nie zmarłą), aby tylko osoba będąca członkiem rodziny wymiennym w art. 67 pkt 1 – 4 ustawy pozostawała w relacji rodzinnej w tym stopniu i linii z kimś, kto się przymiotem ubezpieczonego legitymuje lub pobiera emeryturę lub rentę.

W ocenie Sądu przepis art. 79 ustawy należy interpretować w powiązaniu z treścią art. 77 ust. 1 pkt 1 – 4 ustawy, uwzględniając duch regulacji oraz intencje ustawodawcy. Konieczne jest tutaj zastosowanie wykładni celowościowej oraz funkcjonalnej, a nie oparcie się tylko i wyłącznie na interpretacji literalnej przepisu art. 79, w zakresie w jakim odsyła do art. 77 ust. 1 pkt 4 tej ustawy.

Zdaniem Sądu skoro ustawa przewiduje możliwość nabycia prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym wnuku ubezpieczonego, na zasadzie zakwalifikowania go do „członka rodziny”. To nie jest niczym uprawnione wprowadzenia dualizmu interpretacyjnego pojęcia „członka rodziny” w tej samej ustawie, w odniesieniu do przepisów tego samego rozdziału, regulujących ten sam rodzaj świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a jedynie z punktu widzenia zakreślenia kręgu podmiotów uprawnionych do tego zasiłku w wysokości wskazanej w art. 80 ustawy.

Na pierwszy rzut oka członkiem rodziny będzie ciągle ten sam katalog osób wymienionych w art. 67 pkt 1-4 ustawy. Analizując jednak tę sytuacje dogłębnie, przyjmując interpretację przedstawioną przez organ rentowy, należy dojść do konkluzji, że ustawodawca wprowadziłby zróżnicowanie powodujące w swych skutkach to, że dla powstania prawa do zasiłku pogrzebowego relacja „członka rodziny” pomiędzy babcią (ubezpieczoną lub pobierającą emeryturę lub rentę) i jej zmarłym wnukiem będzie istniała, lecz dla ustalenia wysokości zasiłku pogrzebowego w kwocie 4.000 zł, już babci (ubezpieczonej lub pobierającej emeryturę lub rentę), która pokryła koszty pogrzebu swego wnuka nie będzie można nazwać „członkiem rodziny”.

Korelacja tych dwóch przepisów, odwołujących się wspólnie do treści art. 67 ustawy, nie może zdaniem Sądu wprowadzać takiego zróżnicowania. Skoro wnuk ubezpieczonej lub pobierającej emeryturę lub rentę jest członkiem rodziny, którego śmierć uprawnia do powstania prawa do zasiłku pogrzebowego, to tak samo należy zakwalifikować tę relację „rodzinną” w kontekście zakreślenia kręgu podmiotów uprawnionych do zasiłku pogrzebowego w kwocie 4.000 zł, zgodnie z treścią art. 80 ustawy w związku z art. 79 ust. 1 ustawy, skoro ustawodawca również się tam odwołuje do pojęcia „członka rodziny”.

Normy prawne muszą być interpretowane zgodnie z celem, dla jakich zostały uchwalone. Ich znaczenie, a w zasadzie pojęć prawnych w nich użytych, musi być jednolite dla całości danego aktu prawnego, by zachować jego spójność. Stanowi to podstawę zasady, że prawo tworzone jest przez tzw. racjonalnego ustawodawcę, a więc takiego, który kieruje się ustabilizowanym katalogiem dyrektyw aksjologicznych, leżących u podstaw danego rodzaju regulacji prawnych. Nie mogą one w swym stosowaniu wprowadzać wśród ich adresatów konfuzji co do swej sytuacji prawnej, w szczególności w obrębie sposobu interpretowania jednego rodzaju pojęcia prawnego, w tym wypadku „członka rodziny” (zob. prof.PiotrWinczorek„Osobliwościrozumowańprawniczych”http://mimuw.edu.pl/delta/artykuly/delta0505/winczorek.pdf.).

Na konieczność rozszerzającej interpretacji pojęcia członka rodziny w aspekcie treści art. 79 ustawy wskazują również przedstawiciele doktryny (zob. Antonów Kamil (red.), Bartnicki Marcin, Suchacki Bartosz, „Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz”, ABC 2009, komentarz do art. 79 ustawy – system informacji prawnej LEX, WoltersKluwer).

Mając powyższe na uwadze Sąd na zasadzie art. 477 ¹⁴ par. 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej D. G. prawo do zasiłku pogrzebowego w kwocie 4.000 zł.

Pozwany organ rentowy wniósł apelację od tego wyroku , zaskarżając go w całości i zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności naruszenie art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędne przyjęcie, iż do członków rodziny , o których mowa w art. 67 w/w ustawy można zaliczyć babcię zmarłego małoletniego.

Wskazując na powyższe, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od wnioskodawcy zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje .

W uzasadnieniu wskazał na treść przepisu art. 77 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w świetle którego zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1)  ubezpieczonego;

2)  osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3)  osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4)  członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2

Wobec takiej treści zapisu art. 77 ust. 1 ustawy, kwestią pierwszoplanową pozostaje ustalenie, do której z tych grup należy osoba zmarła. O ile nie ma możliwości zakwalifikowania zmarłego do jednej z tych grup, to prawo do zasiłku pogrzebowego, czy też ewentualnie prawo do zwrotu kosztów pogrzebu, nie może być dochodzone w oparciu o przepisy powołanej ustawy Zmarły będący wnukiem skarżącej mieści się w wyżej wymienionym pojęciu- art. 77ust. 1 pkt 4

Niemniej w niniejszej sprawie Sąd I instancji ustalił , iż z wnioskiem o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłym małoletnim wnuku wystąpiła jego babcia , która podlega ubezpieczeniom społecznym. Aby zatem można było mówić o uprawnieniu do zasiłku pogrzebowego na podstawie art. 77 ust. 1 pkt 4 oraz jego wysokości, należało ustalić , czy ubezpieczona znajduje się w kręgu osób uznanych za członków rodziny w świetle art. 67 w/w ustawy ( co wynika z treści art. 79 ustawy). Ustawodawca w tym przepisie enumeratywnie wymienił następujących członków rodziny:

1)  dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2)  przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3)  małżonek (wdowa i wdowiec);

4)  rodzice.

Pozwany podniósł ,że wśród tych osób nie zostali wymienieni dziadkowie. Wykładnia rozszerzająca zaprezentowana przez Sąd I instancji , nie tylko pomija specyfikę ubezpieczenia społecznego , ale może prowadzi do wniosków chyba nie zamierzonych przez Sąd. Należy bowiem pamiętać iż przepisy prawa ubezpieczeń społecznych podlegają ścisłej interpretacji i absolutnie wykluczone jest stosowanie interpretacji rozszerzającej Również jak się wydaje, Sąd I instancji dokonując oceny materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie, oparł się na zasadach słuszności, lecz zasady te w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych także nie mogą mieć zastosowania. Skoro zatem w świetle art. 77 ust. 1 prawo do zasiłku pogrzebowego babci po zmarłym wnuku przysługuje , nie ma żadnych przeszkód natury moralnej aby uznać , iż art. 79 ograniczający wysokość zasiłku pogrzebowego do wysokości udokumentowanych kosztów pozostaje w sprzeczności z tymi zasadami.

Z tych względów apelujący nie podzielił stanowiska zawartego w uzasadnieniu Sądu Rejonowego .

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja organu rentowego jako bezzasadna podlegała oddaleniu . Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej wykładni przepisów prawa materialnego ,które stały się podstawą wyroku . Sąd Okręgowy w pełni je akceptuje , dlatego też nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania .

Wbrew twierdzeniom apelującego sąd I instancji nie naruszył przepisu art. 79 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS .

Zgodnie z art. 77 cyt. wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1) ubezpieczonego;

2) osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4) członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

2. Członkami rodziny, o których mowa w ust. 1 pkt 4, są osoby wymienione w art. 67, z tym że od wnuków i rodzeństwa nie wymaga się spełnienia warunku przyjęcia na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności.

Przepis art. 67 cyt. wyżej ustawy wśród członków rodziny wymienia :dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione ,wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka ,małżonka (wdowę i wdowca) oraz rodziców.

Nie ulega więc wątpliwości ,że babcia / dziadek / mają prawo do zasiłku pogrzebowego po wnuku , jako najbliżsi członkowie rodziny .

Przepis art. 79 ust.1 ustawy o e. i r. z FUS wskazuje w jakiej kwocie przysługuje zasiłek pogrzebowy , w sytuacji poniesienia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż wymieniona w art. 77 ust. 1 pkt 4, pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego. Tym osobom i instytucjom zasiłek ten przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, nie wyższej jednak niż określona w art. 80.

Literalnie więc , babcia / dziadek nie zostali wymienieni jako osoby , którym przysługuje zasiłek pogrzebowy po wnuku w pełnej wysokości .

Trafnie zauważył sąd I instancji ,że w tym przypadku należy zastosować wykładnię systemową i funkcjonalną pojęcia ,, członka rodziny ” . W przeciwnym razie doszłoby do niczym nie uzasadnionego dualizmu interpretacyjnego pojęcia „członka rodziny” w tej samej ustawie, w odniesieniu do przepisów tego samego rozdziału, regulujących ten sam rodzaj świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a jedynie z punktu widzenia zakreślenia kręgu podmiotów uprawnionych do tego zasiłku w wysokości wskazanej w art. 80 ustawy.

Doprowadziłoby to do sytuacji ,że mimo tych samych więzi rodzinnych , wnuk miałby prawo do zasiłku pogrzebowego w pełnej wysokości w przypadku śmierci babci , zaś babcia w przypadku śmierci wnuka nabyłaby prawo do wypłaty zasiłku tylko do wysokości poniesionych kosztów . Nie sposób przyjąć ,że ustawodawca był tak nieracjonalny i zastosował niczym nie uzasadnione zróżnicowanie podmiotów związanych tymi samymi więzami rodzinnymi w stosunku do tego samego świadczenia z ubezpieczenia społecznego .

Nadto analizując treść przepisu art. 79 ust. 1 wskazać należy ,że ustawodawcy chodziło o zróżnicowanie wysokości zasiłku wypłacanego najbliższym członkom rodziny oraz innym osobom / obcym lub dalszym członkom rodziny /, którym zasiłek przysługuje tylko w wysokości poniesionych kosztów pogrzebu , co jest uzasadnione z uwagi na brak w tym przypadku więzi rodzinnych , bądź luźniejsze więzi rodzinne.

Biorąc powyższe pod uwagę , na zasadzie art. 385 kpc należało apelację organu rentowego oddalić .