Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2016r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Alicja Romanowska

Sędziowie: SO Grażyna Borzestowska

SO Renata Żywicka (spr.)

Protokolant : st. sekr. sądowy Łukasz Szramke

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2016r. w Elblągu

na rozprawie sprawy odwołania małoletniej A. S. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową – matkę L. S.

od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności

z dnia 28 sierpnia 2015r., numer 507.2015

o ustalenie niepełnosprawności

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 18 listopada 2015r ., sygn. akt IV U 706/15

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Elblągu, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach za instancję odwoławczą.

SSO Grażyna Borzestowska

SSO Alicja Romanowska

SSO Renata Żywicka

Sygn. akt IV Ua 4/16

UZASADNIENIE

Małoletnia A. S. działająca przez swojego przedstawiciela ustawowego matkę L. S. wniosła do Sądu Rejonowego w Elblągu odwołanie od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 28 sierpnia 2015 r. nr 507.2015 w zakresie w jakim nie uwzględniono konieczności zapewnienia skarżącej stałej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji, tj. w zakresie pkt 7 orzeczenia.

W uzasadnieniu wskazała, że orzeczenie w tej części jest krzywdzące dla jej córki, która wymaga jej stałej opieki przy codziennych czynnościach. Potrzebuje opieki w drodze do szkoły i ze szkoły do domu. Ze względu na możliwość upadku skarżącej, jej matka była proszona, by jej towarzyszyć przy każdym wyjściu szkolnym do kina, na wycieczkach, czy też przy wyjściach na basen.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ wniósł o jego oddalenie.

Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że małoletnia A. S. została zaliczona do osób niepełnosprawnych. Zdaniem organu stan skarżącej nie uzasadnia zapewnienia jej stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Następnie powołując się na treść art. 4a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 217 poz. 721 z późn. zm.) wskazał kto może zostać uznany za osobę niepełnosprawną, przytaczając definicję ustawową. W dalszej części uzasadnienia odpowiedzi na odwołanie organ odwołał się do kryteriów oceny niepełnosprawności w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. z 2002 r. Nr 17 poz. 162 z późn. zm.).

Orzekając o niepełnosprawności osoby spełniającej powyższe wymogi wiekowe należy równocześnie określić ograniczenia będące skutkiem naruszenia sprawności organizmu, które dokonuje się w oparciu o dwa wskazania, tj. konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji (art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy – wskazanie obligatoryjne przy zaliczeniu dziecka do osób niepełnosprawnych oraz konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy) – pozytywny zapis w tym punkcie stanowi o opiece i pomocy w najszerszym tego słowa znaczeniu.

Wyrokiem z dnia 18 listopada 2025r. Sąd Rejonowy w Elblągu zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że stwierdził, iż małoletnia A. S. jest osobą niepełnosprawną wymagającą stałej opieki i pomocy innych osób w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Sąd Rejonowy swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i wnioskach:

Skarżąca A. S. urodziła się w dniu (...) Ze względu na stan zdrowia jest niepełnosprawna od urodzenia z powodu schorzeń neurologicznych.

W okresie od dnia 11 kwietnia 2013 r. do dnia 31 marca 2014 r. oraz od dnia 9 kwietnia 2014 r. do dnia 30 czerwca 2015 r. była uznana za osobę niepełnosprawną z koniecznością stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

W dniu 12 czerwca 2015 r. przedstawicielka ustawowa małoletniej złożyła kolejny wniosek o uznanie jej za osobę niepełnosprawną.

Orzeczeniem z dnia 17 lipca 2015 r. znak: (...).700. (...).N.2015 (...) ds. Orzekania o Niepełnosprawności uznał, że skarżąca A. S. jest osobą niepełnosprawną od urodzenia z powodu schorzeń neurologicznych na okres do dnia 29 listopada 2021r.

Jednocześnie wskazał, że skarżąca nie wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji, natomiast wymaga konieczności stałego współudziału opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Od powyższego orzeczenia skarżąca wniosła odwołanie.

Orzeczeniem z dnia 28 sierpnia 2015 r. nr 507.2015 Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji wskazał, że stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny. Potwierdzał on, że skarżąca – małoletnia A. S. jest osobą niepełnosprawną w rozumieniu art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 217 poz. 721 z późn. zm.), którą w dalszej części uzasadnienia nazywać się będzie – ustawą.

Spór natomiast sprowadzał się do tego, czy będąc osobą niepełnosprawną w rozumieniu powyższej normy, skarżąca jest jednocześnie osobą wymagającą konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Ostatecznie Sąd doszedł do przekonania, że spór ten ma charakter wyłącznie prawny.

Powyższe było konsekwencją analizy i oceny przepisów obowiązujących w polskim systemie prawnym dotyczących orzekania o niepełnosprawności – powszechnie obowiązujących – jak również przyjętej przez Sąd metody wykładni tych przepisów.

Wyjaśnienie tych aspektów wymagało przedstawienia zestawienia norm prawnych, które znajdują zastosowanie w procesie oceny możliwości uznania, czy osoba do 16 roku życia jest osobą niepełnosprawną w rozumieniu ustawy, czy też nie.

Zgodnie z tym, co Sąd I instancji nadmienił we wcześniejszej części uzasadnienia, podstawowym przepisem, definiującym niepełnosprawność tej kategorii osób jest art. 4a ust. 1 ustawy. Zgodnie z nim osoby do 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Podkreślony wyżej fragment definicji niepełnosprawności wyraźnie wskazuje, że nie jest osobą niepełnosprawną osoba, która ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, ale z tego tytułu nie wymaga zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Oczywistym jest, że osoby, do których adresowany jest wspomniany przepis z natury swojego rozwoju psychofizycznego oraz uwarunkowań społeczno-kulturowych nie są co do zasady zdolne do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Zatem przedmiotowa „zdolność”, która decyduje o możliwości lub nie, zaliczenia do osób niepełnosprawnych, wymaga odpowiedniej relatywizacji do normy wiekowej osób pełnosprawnych.

W niniejszej sprawie pozwany organ przesądził, że skarżąca jest osobą, u której nie tylko występuje naruszenie sprawności fizycznej lub psychicznej o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, ale także to, że z tego tytułu wymaga zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Skoro powyższe przesłanki stanowią element definicji legalnej niepełnosprawności dla osób do 16 roku życia, to należy się zastanowić, co ustawodawca miał na myśli poprzez sytuację, która powoduje, że taka osoba wymaga zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

W pierwszej kolejności wyjaśnienia tego aspektu poszukiwać należy w treści ustawy oraz aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie. Należy bowiem wyjść z założenia, że ustawodawca działał tutaj racjonalnie i posługując się określonymi pojęciami rozumiał je jednolicie. W tym duchu powinien je również stosować i określać organ właściwy do wydania przepisów wykonawczych. Idąc tym tropem podmiot stosujący ustawę powinien zastanowić się, co należy rozumieć pod pojęciem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji osoby niepełnosprawnej, które stanowi dodatkowy element, o którym ma orzekać organ stosujący tę ustawę w procesie wydawania orzeczenia o niepełnosprawności. Rzecz bowiem w tym, że stosowanie przepisów musi odbywać się z uwzględnieniem metod wykładni nie tylko leksykalnej, ale także (a może nawet przede wszystkim) funkcjonalnej i celowościowej.

Zgodnie z treścią art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy, w orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności, m.in. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Zdefiniowanie kryteriów, które decydują o tym, czy ktoś jest osobą ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji nie może być dowolne. Nie jest też pozostawione arbitralności ocen osób wykonujących obowiązki orzecznicze. Mianowicie nastąpić musi przez pryzmat przepisu art. 4 ust. 4 ustawy, który stanowi wyraźnie, że niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację. Jest to jedyny przepis ustawy, który stanowi dyrektywę i kierunek dokonywania oceny, czym jest niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Tak więc stanowisko przedstawione przez pozwany organ w uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie, że wskazanie to uzależnione jest od kryterium oceny „potrzeby opieki i pomocy w najszerszym tego słowa znaczeniu”, jest o tyle nieprawidłowe, że ukształtowane zostało w oderwaniu od konstrukcji przytoczonych wyżej przepisów bezwzględnie obowiązujących, które wprost odwołują się do powyższego nazewnictwa. Są one przy tym częścią norm prawnych, które w tej sprawie mają zastosowanie i musi ono być jednolite, tzn. posługiwanie się w ustawie określonymi terminami w konstrukcji całości aktu prawnego musi być tożsame.

Dodatkowo wskazać należy, że pogląd przedstawiony przez organ, co do tego, czym należy kierować się przy ocenie, czy zachodzą warunki do zatwierdzenia konieczności opieki lub pomocy, o której mowa w art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy odwołuje się do metody definiowania idem per idem, jest więc błędem logicznym. Skoro bowiem ktoś wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, która polega na zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, to wiadomym jest, że jest to wymóg opieki lub pomocy w najszerszym tego słowa znaczeniu.

Przy okazji powołuje się na kryteria niedookreślone i poza ustawowe. Nie jest bowiem wiadome, co należy rozumieć przez opiekę lub pomoc w najszerszym tego słowa znaczeniu i w jaki sposób to ocenić. Tymczasem analiza treści tej normy wyraźnie wskazuje na to, że odwołuje się ona do tych samych desygnatów, co definicja niepełnosprawności osób do 16 roku życia.

Tę definicję przywołano już we wcześniejszej części uzasadnienia, ale dla przypomnienia należy wskazać, że posługuje się ona pojęciem „ konieczności zapewnienia zainteresowanym całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych”.

Zgodnie z treścią art. 4 ust. 4 ustawy osoba, która wymaga zapewnienia całkowitej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych to osoba charakteryzująca się niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Obie definicje, tj. definicja niepełnosprawności osoby do 16 roku życia i definicja niezdolności do samodzielnej egzystencji, zawierają w swej treści ten sam desygnat, wskazujący na to, że są to osoby, które wymagają stałej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Co więcej w przypadku osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, wystarczającym do zaliczenia do takiej grupy jest to, by wymóg tej opieki nie musiał być stały, a wystarcza, gdy jest długotrwały.

Z kolei w przypadku osób do 16 roku życia, ocena konieczności zapewnienia podstawowych potrzeb życiowych musi być dodatkowo relatywizowana do sytuacji adekwatnej do małoletnich zdrowych, którzy ze swej natury tę zdolność do samodzielnej egzystencji mają tylko pozornie, o czym wspomniano już wcześniej.

Konkludując Sąd I instancji stwierdził, że zaliczenie osoby do 16 roku życia do osób niepełnosprawnych, zgodnie z definicją zawartą w art. 4a ust. 1 ustawy stanowi przesądzenie o tym, że jest to osoba wymagająca całkowitej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji (art. 4 ust. 4 ustawy).

Z tego tytułu w niniejszej sprawie nie było koniecznym przeprowadzanie dowodu z opinii żadnego biegłego, gdyż powyższe ustalenie nie wymaga wiedzy specjalistycznej, lecz jest konsekwencją wykładni obecnie obowiązujących przepisów w przedmiocie orzekania o niepełnosprawności.

Mając to na uwadze Sąd w oparciu o treść art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone orzeczenie orzekając zgodnie z żądaniem zawartym w odwołaniu.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, zaskarżając w całości wyrok Sądu Rejonowego w Elblągu z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie sygn. akt IV U 706/15.

Wyrokowi zarzucił :

- naruszenie art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 217 poz. 721 z późn. zm.) poprzez uznanie, że małoletnia wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

- naruszenie § 3 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności poprzez jego niezastosowanie i nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lekarza.

- naruszenie art. 233kpc poprzez niedokonanie wszechstronnej oceny materiału dowodowego,

- naruszenie art. 278 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłych w sprawie wymagającej wiadomości specjalnych.

Wobec powyższego pozwany wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, że Sąd Rejonowy w Elblągu Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wyroku z dnia 18 listopada 2015 r. w sprawie IV U 706/15 zmienił zaskarżone orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 28 sierpnia 2015r stwierdzając, iż małoletnia A. S. jest osobą niepełnosprawną wymagającą stałej opieki i pomocy innych osób w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Sąd I instancji uznał, iż zaliczenie osoby do 16 roku życia do osób niepełnosprawnych, zgodnie z definicją zawarta w art. 4a ust 1 ustawy z dnia 27 sierpnia (...). o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych stanowi przesądzenie o tym, że jest to osoba wymagająca całkowitej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Organ nie podzielił stanowiska Sądu I instancji. Na wstępie uznał za zasadne odniesienie się do szczegółowych zasad wydawania orzeczeń o niepełnosprawności, standardów w zakresie kwalifikowania oraz postępowania dotyczącego orzekania o niepełnosprawności uregulowanych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.

Zgodnie z § 3 ust. 1 powyższego rozporządzenia, przy orzekaniu o niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia, zwanej dalej "dzieckiem", bierze się pod uwagę:

1)  zaświadczenie lekarskie zawierające opis stanu zdrowia, wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się dziecko, oraz inne posiadane dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie niepełnosprawności;

2)  ocenę stanu zdrowia wystawioną przez lekarza - przewodniczącego składu orzekającego, zawierającą opis przebiegu choroby zasadniczej oraz wyniki dotychczasowego leczenia i rehabilitacji, opis badania przedmiotowego, rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących oraz rokowania odnośnie do przebiegu choroby, a także ograniczenia w funkcjonowaniu występujące w życiu codziennym w porównaniu do dzieci z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną właściwą dla wieku dziecka;

3)  możliwość poprawy zaburzonej funkcji organizmu poprzez zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, środki techniczne, środki pomocnicze lub inne działania.

Nie budzi zatem wątpliwości, iż wymogiem niezbędnym do wydania orzeczenia o niepełnosprawności wraz ze wskazaniami, o jakich mowa w art. 6b ustawy jest ocena stanu zdrowia wystawiona przez lekarza - przewodniczącego składu orzekającego. W przedmiotowej sprawie Sąd I instancji rozpatrując odwołanie od orzeczenia (...) naruszył obowiązujące w tym zakresie przepisy, albowiem arbitralnie dokonał oceny spełnienia przesłanek o jakich mowa w art.6 b pkt 7 w zakresie konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji w oparciu o interpretację obowiązujących przepisów.

W postępowaniu przed Sądem I instancji nie został przeprowadzony dowód z opinii biegłego lekarza lub zespołu biegłych, mający na celu ustalenie stanu zdrowia odwołującej. Poza sporem jest, iż w sprawach dotyczących oceny stanu zdrowia, ustaleń faktycznych dokonuje się na podstawie dowodów, wymagających wiedzy medycznej, a więc wiadomości

specjalnych, często z zakresu różnych specjalności medycyny, stosownie do schorzeń, na które cierpi osoba odwołująca.

Sąd I instancji uchybił tej zasadzie, czym naruszył § 3 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia

z 15.07.2003 r. oraz art. 278 k.p.c. Naruszenie wskazanych przepisów miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie.

Art. 4a. ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych definiuje pojęcie osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 16 roku jako osoby mające naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Zgodnie natomiast z treścią art. 6b ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych w orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności:

1)  odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby;

2)  szkolenia, w tym specjalistycznego;

3)  zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej;

4)  uczestnictwa w terapii zajęciowej;

5)  konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby;

6)  korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;

7)  konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;

8)  konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji;

9)  spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 3a pkt 1, 2 i 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, z późn. zm.), przy czym w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności spełnienie tych przesłanek może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10-N (choroba neurologiczna).

Wskazania te ustala się stosownie do naruszonej sprawności organizmu oraz ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień. Stanowią one w świetle wskazanego przepisu integralną część orzeczenia.

Zawarte w orzeczeniu o niepełnosprawności wskazania pkt 7 i 8 dotyczące konieczności opieki nad osobą niepełnosprawną, w ocenie organu, różnią się literalnie w sposób znaczący. W punkcie 8 mowa jest o stałym współudziale opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Zatem dotyczy to sytuacji, w której w celu kompensacji pewnych ograniczeń wynikających z niepełnosprawności potrzebny jest stały nadzór opiekuna dziecka w procesach związanych z jego edukacją, leczeniem i rehabilitacją, ale nie mamy tutaj do czynienia z całkowitą zależnością osoby niepełnosprawnej w danym wieku od innych osób. Natomiast w przypadku punktu 7 szczegółowych wskazań, który mówi o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, mamy do czynienia z całkowitą zależnością dziecka od otoczenia. Opieka jest definiowana jako bezpośrednia i znacząca pomoc dziecku w związku z podstawowymi potrzebami życiowymi, takimi jak: oddychanie, słyszenie, widzenie, porozumiewanie się, jedzenie i picie, chodzenie, siedzenie, spanie, higiena osobista i ochrona skóry (łącznie ze zmianą pozycji ciała w łóżku), wstawanie i kładzenie się do łóżka, ubieranie i rozbieranie się, korzystanie z toalety (rozebranie się, użycie papieru toaletowego, ubranie się). Niewątpliwie pkt 8 ma zastosowanie do dzieci w tym do 16 roku życia, bowiem wyraźnie jest w nim mowa o tej kategorii osób.

W świetle powyższych różnic przyjęcie zatem przez Sąd I instancji, iż każda osoba do 16 roku życia zaliczona do osób niepełnosprawnych wymaga całkowitej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, o jakiej mowa w art 6b ust. 3 pkt 7 ustawy jest nieuprawnione.

Zasadne jest również odniesienie się do treści § 2. ust 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. z 2002 r. Nr 17 poz. 162, ze zm.) zgodnie z którym do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą:

1)  wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii prowadzące do niedowładów, porażenia kończyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się,

2)  wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego,

3)  upośledzenie umysłowe, począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym,

4)  psychozy i zespoły psychotyczne,

5) całościowe zaburzenia rozwojowe powodujące znaczne zaburzenia interakcji
społecznych lub komunikacji werbalnej oraz nasilone stereotypie zachowań, zainteresowań
i aktywności,

6)  padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi,

7)  nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia leczenia,

8)  wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 5/25 lub 0,2 według S. po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi, lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni,

9)  głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu niepoprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego.

Przepisy tego rozporządzenia wymieniają enumeratywnie stany chorobowe, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy osobie w wieku do 16 roku życia. Zatem, o ile u dziecka do 16 roku życia występuje wskazany przypadek chorobowy to wówczas zasadne jest uznanie, iż wymaga ono całkowitej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji o jakiej mowa w art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy.

Małoletnia A. S. jest niewątpliwie osobą niepełnosprawną, niemniej stwierdzone u niej naruszenie sprawności organizmu nie powoduje konieczność zapewnienia jej całkowitej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Dziecko wymaga zwiększonej opieki w procesie leczenia i edukacji. Co ma istotne znaczenia dla przedmiotowej sprawy to fakt, iż opinie w tym zakresie wydane były przez lekarzy i specjalistów w postępowaniu orzeczniczym przed organem I i II instancji, którzy nie potwierdzili, iż małoletnia wymaga wskazania, o jakim mowa w art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy.

Apelujący ponownie podkreślił, że postępowanie przed Sądem I instancji odbyło się bez udziału biegłych lekarzy. Niewątpliwie wszelkie kwestie medyczne pozostają w sferze oceny specjalistów w kontekście całokształtu obowiązujących w procedurze orzeczniczej przepisów. Tym samym, w ocenie organu, nie jest wystarczające odnoszenie się do definicją niepełnosprawności, o jakiej mowa w treści art. 4a ust. 1 ustawy.

Sąd Okręgowy zważył , co następuje:

Większość zarzutów apelacyjnych zasługiwała na uwzględnienie, co skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Przede wszystkim należy zgodzić się z zarzutem naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 217 poz. 721 z późn. zm.) poprzez uznanie, że małoletnia wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Sąd nie podziela argumentacji prawnej zawartej w uzasadnieniu Sądu I instancji.

Nie sposób w świetle obowiązujących przepisów uznać, iż każda osoba do 16 roku życia zaliczona do osób niepełnosprawnych wymaga całkowitej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, o jakiej mowa w art 6b ust. 3 pkt 7 powyższej ustawy.

Zgodnie z treścią art. 4a tej ustawy:

1. Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

2. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.

Zgodnie z ust. 1 omawianego artykułu w przypadku osób, które nie ukończyły 16. roku życia, nie określa się stopnia niepełnosprawności, lecz zalicza się je do kategorii osób niepełnosprawnych. Podstawą zaliczenia do osób niepełnosprawnych jest orzeczenie o niepełnosprawności, o którym mowa w art. 1 pkt 3, wydawane co do zasady przez powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności na podstawie art. 6b.

Szczegółowe zasady dotyczące kwalifikowania do osób niepełnosprawnych określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16. roku życia (Dz. U. z 2002r, Nr 17, poz.162). Ustawodawca wyraźnie wskazuje przesłanki, których spełnienie warunkuje zaliczenie osób do 16 roku życia do osób niepełnosprawnych. Po pierwsze, jest to naruszenie sprawności fizycznej lub psychicznej o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu . Po drugie, ta naruszona sprawność musi powodować konieczność zapewnienia takim osobom całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Elementem odróżniającym niepełnosprawność do 16 roku życia od stopni niepełnosprawności dla osób powyżej 16 roku życia, jest brak ekonomicznego (zawodowego) kryterium oceny.

Pojęcia opieki i pomocy nie zostały jednak zdefiniowane w ustawie ani w rozporządzeniu w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. z 2002 r. Nr 17 poz. 162, ze zm. , dalej r.k.o. n.):

§ 1. Oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia, zwanej dalej "dzieckiem", dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1)przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2, przekraczającego 12 miesięcy,

2)niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo

3)znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

A więc przy ocenie tej niepełnosprawności bierze się z jednej strony pod uwagę element medyczny - stan zdrowia dziecka, nadto czy ten stan wymaga systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych albo powoduje konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku.

Zatem nie każda osoba do 16 roku życia, która jest niepełnosprawna musi być niezdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, co powoduje konieczność zapewnienia jej stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku.

Wystarczy bowiem, by stan zdrowia takiej osoby był upośledzony z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2 rozporządzenia ( wymienionych szczegółowo w apelacji) przez okres przekraczający 12 miesięcy, a znaczne zaburzenia funkcjonowania organizmu wymagały systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Ustawodawca używa co prawda w przypadku opieki lub pomocy określenia „całkowita" (art. 4a u.r.z.s.n.), podczas gdy w rozporządzeniu wykonawczym posługuje się terminem „stała" opieka lub pomoc (§ 2 r.k.o.n.), co wskazuje na pewne niedociągnięcia legislacyjne. Całkowita lub stała opieka lub pomoc jest niezbędna w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, które zostały doprecyzowane w § 1 pkt 2 r.k.o.n. Są nimi samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem.

Jednak na uwagę zasługuje fakt, że dodatkowo opieka lub pomoc udzielana osobie do 16 roku życia ma powodować konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku. Zawsze więc pojawia się element porównania do osób, które są w takim samym wieku i jako dzieci wymagają z natury rzeczy opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych ze strony rodzica lub opiekuna. Jednak w przypadku osób niepełnosprawnych, ta opieka lub pomoc ma większy zakres niż w przypadku dzieci z nienaruszoną sprawnością organizmu.

Natomiast definicję niezdolności do samodzielnej egzystencji ustawodawca zamieścił w art.4 ust. 4 ustawy, wskazując, że jest nią takie naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Już pobieżna analiza tych dwóch pojęć - niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych z §1 ust. 2 w/w rozporządzenia oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji z art.4 ust. 4 ustawy wskazuje na podstawową różnicę w ich znaczeniu. Ta ostatnia to takie naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych. Podstawowe potrzeby życiowe są wyliczone przykładowo, na co wskazuje zwrot „przede wszystkim". Bez pomocy innych osób zaspokajanie potrzeb podstawowych nie będzie możliwe nawet częściowo, z czym mamy do czynienia przy umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w stosunku do osób po 16 roku życia. Natomiast opieka lub pomoc udzielana osobie do 16 roku życia powoduje konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku.

Na uwagę zasługuje również fakt , że przepis art.6b ust. 3 cyt. ustawy stanowi, że:

,, W orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności:

1)odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby;

2)szkolenia, w tym specjalistycznego;

3)zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej;

4)uczestnictwa w terapii zajęciowej;

5)konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby;

6)korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;

7) konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;

8) konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji;

9) ⁽⁷⁾ spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 3a pkt 1 i 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, z późn. zm.), przy czym w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności spełnienie tych przesłanek może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10-N (choroba neurologiczna).

Ponieważ definicja niezdolności do samodzielnej egzystencji odnosi się do naruszenia sprawności organizmu, a więc pojęcia z zakresu medycyny, odwołanie od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 28 sierpnia 2015 r. nr 507.2015 w zakresie w jakim nie uwzględniono konieczności zapewnienia skarżącej stałej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji, wymagało pozyskania wiedzy specjalistycznej.

Wobec powyższego słuszny okazał się zarzut pozwanego naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 278 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłych w sprawie wymagającej wiadomości specjalnych.

Pozostałe zarzuty , a mianowicie zarzut naruszenia art.233kpc oraz naruszenia § 3 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności poprzez jego niezastosowanie, i nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lekarza były o tyle bezprzedmiotowe, że Sąd nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego, zaś § 3 ust.1 pkt 2 cyt. rozporządzenia kierowany jest do zespołów orzekających o niepełnosprawności, a nie do Sądu.

Zgodnie z treścią art. 386§ 4kpc poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W niniejszej sprawie taka konieczność zachodzi, gdyż Sąd zaniechał jakiegokolwiek postępowania dowodowego na skutek błędnej wykładni przepisów prawa materialnego.

Dlatego też przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy dopuści dowód z opinii biegłych sądowych psychologa oraz z zakresu neurologii i ortopedii celem ustalenia czy małoletnia posiada naruszenia sprawności organizmu, które uniemożliwiają jej samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację. Sąd I instancji winien również przeprowadzić wszelkie dowody, których potrzeba wyniknie w toku postępowania w celu prawidłowego rozstrzygnięcia.

Biorąc powyższe pod uwagę, na zasadzie art. 386§4 kpc należało orzec jak w wyroku, pozostawiając Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie o kosztach za instancję odwoławczą w oparciu o art.108 § 2 kpc.