Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 28 sierpnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Wojciech Wołoszyk

Sędziowie: SO Elżbieta Kala

SO Artur Fornal (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 2018 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z wniosku dłużniczki E. N.

o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

na skutek zażalenia dłużniczki na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 7 czerwca 2018 r. (sygn. akt XV GU 116/18)

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Elżbieta Kala Wojciech Wołoszyk Artur Fornal

Sygn. akt VIII Gz 159/18

UZASADNIENIE

Dłużniczka E. N. domagała się ogłoszenia własnej upadłości, jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Postanowieniem z dnia 7 czerwca 2018 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (Sąd upadłościowy) oddalił powyższy wniosek, a swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach : wnioskodawczyni ma 31 lat, z zawodu jest inżynierem, zamieszkuje w M. wraz z 53-letnią matką i 4-letnim synem w domu będącym własnością matki dłużniczki. Dłużniczka od 2008 do 2014 r. pozostawała w związku konkubenckim, a ze swoim partnerem zamieszkała w styczniu 2012 r. wynajętym mieszkaniu w B.. Od stycznia 2012 r. wnioskodawczyni zaciągnęła szereg zobowiązań, które przeznaczyła m.in. na poczet kosztów związanych z rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej, kurs prawa jazdy, bieżące potrzeby życiowe takie jak urządzenie mieszkania, zapłata czynszu, rachunki i żywność. Za namową partnera wnioskodawczyni zaciągnęła także kredyt, który przeznaczyła na finansowanie wesela jego brata. Partner wnioskodawczyni początkowo nie miał stałego zatrudnienia, a od roku 2013 rozpoczął pracę na umowę zlecenie, otrzymując wynagrodzenie w wysokości 3.500 zł miesięcznie. Dłużniczka natomiast od dnia 2 sierpnia 2012 r. do 30 kwietnia 2015 r. prowadziła działalność gospodarczą, której przeważającym przedmiotem była działalność agentów i brokerów ubezpieczeniowych, a w jej ramach współpracowała z (...) oraz z (...) na podstawie umowy agencyjnej. W roku 2012 dłużniczka osiągnęła dochód w wysokości 5 673,41 zł, zaś w roku 2013 - 1.965,48 zł.

Na przełomie sierpnia i września 2013 dłużniczka zaszła w ciążę i wówczas też wystąpiły pierwsze problemy ze spłatą wymagalnych zobowiązań pieniężnych, gdyż nie zostały uregulowane zobowiązania wobec (...) z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za miesiące od lipca 2013 do lutego 2014 r., które łącznie z odsetkami do dnia 3 kwietnia 2018 r. oraz kosztami egzekucji wyniosły łącznie 4.671,70 zł. Wnioskodawczyni z uwagi na ciążę od lutego 2014 r. nie wykonywała faktycznie działalności gospodarczej, jednakże jej wykreślenie z ewidencji nastąpiło dopiero dnia 4 maja 2015 r. Do dnia zakończenia wykonywania działalności gospodarczej dłużniczka nie zgłosiła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, pomimo niezdolności do regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych od lipca 2013 r. Przyczyną niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości były zapewnienia ze strony konkubenta co do pomocy przy spłacie zobowiązań. Związek wnioskodawczyni zakończył się jednak w kwietniu 2014 r., natomiast w czerwcu 2014 r. dłużniczka urodziła syna, który wymagał opieki lekarskiej z uwagi na choroby wieku dziecięcego i alergię.

Dłużniczka od stycznia 2012 r. zaciągnęła zobowiązania na łączną sumę blisko 57 tys. zł w następujących instytucjach: (...) w wysokości 4.731,83 zł z terminem zapłaty do dnia 10 lipca 2013 r., (...) w wysokości 388 zł z terminem zapłaty do dnia 7 sierpnia 2013 r., (...) w wysokości 1.002,59 zł z terminem zapłaty do dnia 10 września 2013 r., (...) w wysokości 2.097,81 zł z terminem zapłaty do dnia 5 października 2013 r., postępowanie egzekucyjne Km 68/17 zostało zakończone wobec bezskuteczności egzekucji, (...) w wysokości 1.209,66 zł z terminem zapłaty do dnia 26 października 2013 r., prowadzone jest postępowanie egzekucyjne Km 431/17, (...) w wysokości 16.104,29 zł z terminem zapłaty do dnia 5 marca 2014 r., prowadzone jest postępowanie egzekucyjne Km 55/17, (...) Oddział w B. Inspektorat w I. w wysokości 5.636,40 zł z terminem zapłaty do dnia 10 marca 2014 r., (...) w wysokości 8.758,53 zł z terminem zapłaty do dnia 28 kwietnia 2014 r., prowadzone jest postępowanie egzekucyjne Km 9619/17, (...) w wysokości 1.445,78 zł z terminem zapłaty do dnia 6 października 2014 r., prowadzone jest postępowanie egzekucyjne Km 406/14, Global (...) w wysokości 3.929,98 zł z terminem zapłaty do dnia 12 lutego 2015 r., postępowanie egzekucyjne Km 1170/15 umorzone postanowieniem z dnia 31 grudnia 2015 r., (...) w wysokości 2.172,40 zł z terminem zapłaty do dnia 2 lipca 2015 r., prowadzone jest postepowanie egzekucyjne Km 220033/15, (...) w wysokości 4.120,69 zł z terminem zapłaty do dnia 7 sierpnia 2015 r., prowadzone jest postępowanie egzekucyjne Km 1334/16, Km 56/17, a także (...) w wysokości 10 945,27 zł z terminem zapłaty do dnia 21 października 2015 r., prowadzone jest postępowanie egzekucyjne Km 635/16.

Wymagalne raty zaciągniętych przez dłużniczkę zobowiązań choć początkowo spłacane, od lipca 2013 r. nie były regulowane w terminie, na co wskazuje zestawienie terminów zapłaty wierzytelności wskazanych w spisie wierzycieli zamieszczonym we wniosku o ogłoszenie upadłości. Pomimo jednak upływu terminów płatności kolejnych zobowiązań dłużniczka do czasu zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej nie zgłosiła wniosku o ogłoszenie upadłości, choć ciążył na niej ten obowiązek, tak jak na każdym przedsiębiorcy z mocy art. 21 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe.

W ocenie Sądu dłużniczka najpóźniej we wrześniu 2013 r. była już osobą trwale niewypłacalną, gdyż nie regulowała zobowiązań wobec (...) z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne za okres od lipca 2013 r. oraz wobec instytucji kredytowych, które udzieliły jej pożyczek (obecnie (...) w wysokości 4 731,83 zł z terminem zapłaty do dnia 10 lipca 2013 r., (...) w wysokości 388 zł z terminem zapłaty do dnia 7 sierpnia 2013 r.). Najpóźniej na początku września 2013 r. dłużniczka była już zatem trwale niewypłacalna i w dwutygodniowym terminie, to jest do dnia 16 września 2013 r. powinna była złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca. Obowiązku tego jednak nie wykonała aż do zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej przez co doprowadziła do pogłębienia stopnia niewypłacalności.

Dłużniczka od dnia 28 października 2015 r. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę na stanowisku technolog – inżynier do spraw przemysłu i produkcji w pełnym wymiarze czasu pracy. Z tytułu wynagrodzenia za pracę otrzymuje dochód w kwocie ok. 1800 zł netto miesięcznie. Ojciec jej syna płaci alimenty w wysokości 550 zł miesięcznie. Wnioskodawczyni od października 2017 r. nie pobiera świadczenia 500+ z uwagi na przekroczenie progu dochodowego.

W ocenie Sądu upadłościowego w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd ten zważył, że zgodnie z art. 491 ⁴ ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2017, poz. 2344 ze zm. - dalej jako „p.u.”) sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitaryzmu. Przepis art. 21 ww. ustawy – w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. – przewidywał dla osób prowadzących działalność gospodarczą dwutygodniowy termin na złożenie takiego wniosku, liczony od momentu powstania stanu niewypłacalności. Dokonując ustaleń w tym zakresie, Sąd Rejonowy przyjął, że dłużniczka nie złożyła w terminie ustawowym wniosku o ogłoszenie upadłości, analiza terminów zapłaty poszczególnych zobowiązań wymienionych we wniosku o ogłoszenie upadłości oraz w świetle dokumentów z postępowań egzekucyjnych prowadzonych wobec dłużniczki, przesądzała bowiem o tym, że najpóźniej dnia 16 września 2013 r. powinna była ona złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca, czego jednak nie uczyniła, lecz w dalszym ciągu prowadząc działalność gospodarczą i zaciągając kolejne zobowiązania doprowadziła do pogłębienia stopnia niewypłacalności. Spowodowała ona w konsekwencji, że już w dniu 5 marca 2014 r. został wydany przeciwko niej Bankowy Tytuł Egzekucyjny, który postanowieniem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 24 czerwca 2014 r. został zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Biorąc zatem pod uwagę, że dłużniczka w okresie dziesięciu lat przed dniem złożenia niniejszego wniosku, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosiła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, Sąd pierwszej instancji postanowił obecnego wniosku nie uwzględnić, ponieważ nie stwierdził, żeby w niniejszej sprawie wystąpiły szczególne okoliczności, które przemawiałyby za ogłoszeniem upadłości dłużnika, pomimo powyższej przesłanki negatywnej. Po pierwsze, w ocenie tego Sądu, odwołanie się do klauzul generalnych w postaci słuszności lub humanitaryzmu dotyczy wypadków szczególnie uzasadnionych, które w niniejszej sprawie nie wystąpiły. Po drugie, w doktrynie podnosi się, że względy słuszności albo humanitaryzmu pozwalają na uwzględnienie wniosku w sytuacjach gdy niewypłacalność była skutkiem okoliczności o charakterze obiektywnym (np. kalectwa, choroby, niezawinionej utraty źródeł zarobkowania i obiektywnej niemożności powrotu do stanu poprzedniego), a także gdy przemawiają za tym silne argumenty o charakterze społecznym. Wskazuje się przy tym, że względy słuszności to powszechnie akceptowane normy moralne i etyczne, obowiązujące wszystkich uczestników życia społecznego. Względy humanitarne zaś odnoszą się bezpośrednio do danej osoby, zwłaszcza w kontekście godności człowieka. Dłużniczka nie jest osobą w podeszłym wieku, schorowaną czy niedołężną. Niewypłacalność nie powstała wskutek okoliczności niezależnych, lecz jest wynikiem nieroztropnego postępowania wnioskodawczyni. Dłużniczka zaciągając zobowiązania finansowe za namową i po zapewnieniach swojego partnera co do partycypowania w spłacie zobowiązań, nie wykazała bowiem minimalnej dbałości o własne interesy i w żaden sposób takiego obowiązku nie zabezpieczyła, polegając wyłącznie na słownym zapewnieniu. Sąd Rejonowy ocenił to działanie jako wysoce nieroztropne, podobnie jak i fakt że wnioskodawczyni zaciągała pożyczki na wydatki, które nie były potrzebami koniecznymi do zaspokojenia (jak kwota zaciągnięta na wesele brata swojego konkubenta). Rozmiar narosłego do chwili orzekania zadłużenia jest znaczny, ale jest to również efekt niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie. Każdy dłużnik ma obowiązek minimalizacji rozmiaru zadłużenia, czego jednym z przejawów jest właśnie złożenie w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożyła dłużniczka, zarzucając temu rozstrzygnięciu naruszenie: art. 491 ⁴ ust. 2 zd. ostatnie p.u., art. 491 ⁴ ust. 2 pkt 3 p.u., a także art. 233 k.p.c. Skarżąca domagała się uwzględnienia wniosku o ogłoszenie jej upadłości, względnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

W ocenie skarżącej Sąd pierwszej instancji nie wziął w dostatecznym stopniu pod uwagę również i tego, że obecnie stan faktyczny w odniesieniu do wnioskodawczyni jest taki, że nie jest ona w stanie spłacać zobowiązań, ich regulowanie odbywa się sporadycznie, tylko gdy otrzymuje ona nagrody pieniężne w pracy, a to zdarza się kilka razy w roku. Nie jest celowym dalsze istnienie tego rodzaju stanu swoistej niepewności co do tego czy i ile uda się od wnioskodawczyni wyegzekwować od niej w toku postępowania egzekucyjnego. Celem postępowania upadłościowego ma być ostateczne uregulowanie ogółu spraw zarówno wierzycieli jak i dłużniczki tak by można było wiedzieć jakie zobowiązania i w jakiej wysokości będą ostateczne ich wzajemnie wiązały. W ocenie wnioskodawczyni w sprawie doszło również do niepełnej i niewłaściwej analizy materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania, tj do naruszenia art. 233 k.p.c. Działania podejmowane przez ustawodawcę na rzecz możliwości ogłaszania upadłości przez osoby fizyczne mają na celu również i zdyscyplinowanie podmiotów zajmujących się udzielaniem pożyczek lub kredytów. Ich udzielanie bez uprzedniej rzetelnej analizy możliwości wywiązania się z zaciąganych zobowiązań, połączone z nachalną wręcz reklamą tego rodzaju działalności, jest jedną z istotnych przyczyn dla których wnioskodawczyni zaciągała zobowiązania. Duża łatwość ich zaciągania połączona z opisaną wyżej reklamą powoduje, że znaczna część odpowiedzialności za zaistniały stan rzeczy obciąża również i wierzycieli.

W odniesieniu do zasad słuszności i humanitaryzmu skarżąca podkreśliła, że jest osobą samotnie wychowującą dziecko. Ma na wyłącznym utrzymaniu syna, uzyskuje niewielkie dochody ze stosunku pracy. Jest młodą, uczciwą osobą, która nie ułożyła sobie życia w związku z mężczyzną, co gorsza, związek ten naraził ją na wymierne konsekwencje finansowe. W ocenie skarżącej są to takie okoliczności, które uzasadniałyby zastosowanie zasad zarówno słuszności, jak i humanitaryzmu. Dla porównania jako wierzycieli mamy potężne korporacje finansowe, które zawodowo zajmują się udzielaniem pożyczek lub kredytów, czerpiąc z tego ogromne niekiedy zyski. Nie sposób zgodzić się z tym, że wnioskodawczyni postępowała nieroztropnie, przy założeniu jakichś bliżej nieokreślonych kryteriów należytej staranności nie można bowiem uznawać, że określone sytuacje można przewidzieć i im zapobiec.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie dłużniczki jest uzasadnione, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi upadłościowemu do ponownego rozpoznania.

Nie budzą żadnych wątpliwości ustalenia Sądu pierwszej instancji, że dłużniczka utraciła zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych co stanowi przesłankę ogłoszenia upadłości w świetle art. 10 i 11 ust. 1 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u. Sąd Okręgowy musi jednak zauważyć, że w sprawie tej nie dokonano w sposób wyczerpujący i dogłębny analizy czy pomimo tego, że dłużniczka, mając taki obowiązek jako przedsiębiorca, wbrew przepisom ustawy nie zgłosiła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, za przeprowadzeniem postępowania upadłościowego nie przemawiają jednak względy słuszności lub humanitarne (art. 491 ⁴ ust. 2 pkt. 3 p.u.).

W tym zakresie Sąd upadłościowy poprzestał na stwierdzeniu, że dłużniczka nie jest osobą w podeszłym wieku schorowaną, a także niedołężną, wyraził również pogląd, że jej niewypłacalność nie powstała wskutek okoliczności niezależnych, lecz była wynikiem nieroztropnego postępowania wnioskodawczym (tj. braku zapobiegliwości mającej polegać zabezpieczeniu swoich interesów w kontaktach ze swoim byłym partnerem, z którym pozostawała w nieformalnym związku. W ocenie Sądu Okręgowego z powyższą oceną nie sposób się jednak zgodzić, z prawidłowych ustaleń Sądu upadłościowego wynika bowiem, że zaprzestanie terminowego regulowania zobowiązań przez dłużniczkę – co bezspornie nastąpiło w lipcu 2013 r. – związane było z zaistniałą wówczas jej ciążą, a następnie z rzeczywistym zaprzestaniem prowadzenia działalności gospodarczej i z rozpadem jej nieformalnego związku (co nastąpiło pierwszej połowie roku 2014 r.). Sąd upadłościowy zauważył przy tym, że po tym jak wnioskodawczyni urodziła dziecko – co nastąpiło w czerwcu 2014 r. – wymagało ono stałej opieki lekarskiej z uwagi na choroby wieku dziecięcego i alergię ( zob. k. 10 – 33 akt), nie poddał jednak powyższych okoliczności ocenie w kontekście względów słuszności i względów humanitarnych o których mowa w art. 491 ⁴ ust. 2 pkt. 3 p.u. W tym kontekście brak ponadto jakichkolwiek ustaleń Sądu pierwszej instancji co do tego, że dłużniczka obecnie jest osobą samotnie wychowującą dziecko, a zamieszkuje wraz ze swoją matką, która – jak wynika z uzasadnienia wniosku i załączonego dokumentu ( zob. k. 7 i 45 akt) – jest osobą niepełnosprawną w stopniu lekkim, podupadłą na zdrowiu, wymagającą w związku z tym opieki i pomocy w utrzymaniu. Decydującego znaczenia dla odmowy uwzględnienia wniosku nie można natomiast, w ocenie Sądu drugiej instancji, przypisywać temu, że dłużniczka nie zabezpieczyła należycie swoich interesów, skoro – po zajściu w ciążę, a jeszcze przed urodzeniem dziecka – została ona postawiona w trudnej sytuacji życiowej związanej z rozpadem nieformalnego, kilkuletniego związku, a także będącymi wynikiem tego problemami finansowymi.

W ocenie Sądu Okręgowego przy ocenie przesłanki negatywnej ogłoszenia upadłości konsumenckiej o której mowa w art. art. 491 ⁴ ust. 2 pkt. 3 p.u., należało zbadać wymienione wyżej okoliczności, zastosowanie bowiem tego przepisu bez ich należytego zgłębienia sprzeciwiałoby się zasadom słuszności i humanitaryzmu. W nauce prawa słusznie podkreśla się również, że powyższa regulacja pozwala skorzystać dłużnikowi z dobrodziejstwa ogłoszenia upadłości konsumenckiej przede wszystkim w sytuacjach gdy niewypłacalność była skutkiem okoliczności o charakterze obiektywnym (np. choroby, niezawinionej utraty źródeł zarobkowania i obiektywnej niemożność powrotu do poprzedniego stanu), lecz także i wówczas gdy przemawiają za tym inne argumenty o charakterze społecznym, słusznościowym czy humanitarnym – które wynikać mogą przecież także z aktualnej sytuacji dłużnika.

Rozstrzygnięcie zatem o żądaniu ogłoszenia upadłości – o czym stosownie do regulacji art. 54 ust. 2 w zw. z art. w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u. nie może orzec pozytywnie Sąd drugiej instancji – wymaga uzupełnienia postępowania dowodowego, przynajmniej poprzez powtórzenie w niniejszej sprawie dowodu z wysłuchania dłużniczki (art. 30 p.u.n.), celem ustalenia istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności związanych z jej aktualną sytuacją życiową i rodzinną. Na tym tle Sąd upadłościowy obowiązany będzie ocenić czy biorąc pod uwagę wszystkie te okoliczności względy słuszności i humanitaryzmu nie przemawiają jednak za przeprowadzeniem w stosunku do dłużniczki postępowania upadłościowego.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Sygn. akt VIII Gz 159/18

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

SSO Artur Fornal