Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w punkcie 1. oddalił wniosek uczestnika K. F. o zwolnienie od kosztów sądowych. W ocenie Sądu I instancji złożone przez uczestnika oświadczenie o jego stanie majątkowym, o jego źródłach dochodów oraz miesięcznych wydatkach nie jest spójne. Stwierdził, iż trudno przyjąć aby uczestnik nie posiadając innych zasobów finansowych mógł ponosić miesięczne wydatki wyższe niż deklarowane dochody. W swoim oświadczeniu wskazał on bowiem dochód z emerytury w wysokości 3.873,77 zł netto miesięcznie, natomiast wydatki w kwocie 5.600 zł. Dlatego Sąd oddalił jego wniosek na podstawie art. 100 ust. 2 a contrario ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1025 ze zmianami).

Uczestnik wniósł zażalenie na wskazane orzeczenie zarzucając naruszenie art. 100 ust. 1 i 2 cytowanej ustawy, poprzez błędne zastosowanie tego przepisu. Domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia w punkcie 1. i zwolnienia uczestnika od kosztów sądowych w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w części co do punktu 1. i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania. Zdaniem skarżącego skoro Sąd I instancji nie kwestionuje oświadczeń uczestnika o jego dochodach i kosztach utrzymania, to wskazany brak spójności jego oświadczenia Sąd powinien wyjaśnić żądając od uczestnika uzupełnienia jego oświadczenia w tym zakresie.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Zgodzić się należy z zarzutem skarżącego, iż zaskarżona decyzja Sądu I instancji była przedwczesna i dlatego zażalenie należy uznać za uzasadnione.

Przepis art. 102 ust. 1. cytowanej ustawy stanowi: „Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Ust. 2. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, stosuje się art. 130 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.).

Ust. 3. Sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne". Przed odebraniem przyrzeczenia należy pouczyć osobę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych o treści art. 111.”

Pamiętać należy, że postępowanie sądowe jest co do zasady odpłatne, a sąd nie podejmuje żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata (art. 126 ² § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 kpc). Zwolnienie od kosztów sądowych jest więc odstępstwem od tej zasady, w interesie osób słabszych ekonomicznie, umożliwiając im realizację konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Zgodzić się należy z poglądem wyrażonym w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 stycznia 2013 r. III AUz 365/12, że: „Zwolnienie od kosztów sądowych winno być udzielane wyjątkowo, w szczególnie uzasadnionych okolicznościach, osobom nie mającym jakichkolwiek możliwości opłacania tych kosztów.”

Trafność rozstrzygnięcia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych jest uzależniona w pierwszej kolejności od zgromadzenia dokładnych informacji o sytuacji majątkowej i rodzinnej oraz o dochodach wnioskodawcy. Dane te wynikają z oświadczenia strony (osoby fizycznej), które obecnie sporządza się według ustalonego wzoru (art. 9 pkt 2 i 102 ust. 2 ustawy), stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. Nr 27, poz. 200). Regulacja ta wymusza podanie przez stronę bardzo szczegółowych informacji ułatwiających rozpoznanie wniosku, w tym - umożliwiających przedstawienie motywów decyzji odmownej.

Istnieje zawsze obawa, że podane przez stronę w oświadczeniu informacje mogą być niepełne, a nawet świadomie nierzetelne. W celu "zdyscyplinowania" wnioskodawcy sąd może więc odebrać od niego przyrzeczenie, z pouczeniem o możliwości wymierzenia grzywny w razie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności (art. 102 ust. 3 w zw. z art. 111 ustawy).

Tryb uzupełnienia wniosku o zwolnienie od kosztów (art. 130 k.p.c.) uruchamiany jest wówczas, gdy strona nie złoży oświadczenia lub gdy jest ono niepełne (art. 102 ust. 2 ustawy).

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 września 2014 r. I CZ 71/14 wskazał, że: „Zgodnie z art. 102 ust. 2 u.k.s.s.c., strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych powinna przedstawić w załączonym do wniosku oświadczeniu szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Braki formalne oświadczenia podlegają uzupełnieniu w trybie przewidzianym w art. 130 § 1 k.p.c., a wszystkie dane w nim zawarte podlegają ocenie sądu, z uwzględnieniem zasad przewidzianych w art. 233 k.p.c. Jeżeli jednak sąd uzna, że podane w oświadczeniu dane budzą wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów, czy też zawierają braki merytoryczne, powinien zarządzić stosowne dochodzenie, o którym mowa w art. 109 ust. 1 u.k.s.s.c. Bez zarządzenia takiego dochodzenia zmierzającego do wyjaśnienia kwestii wątpliwych czy też uzupełnienia braków merytorycznych w informacjach zawartych w oświadczeniu, sąd nie może wprost oddalić wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych na tej podstawie, że oświadczenie zawiera niepełne, niewiarygodne czy nierzetelne informacje o stanie majątkowym strony. Podkreślić też trzeba, że w razie wątpliwości do wiarygodności danych, sąd może od strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych odebrać przyrzeczenie, o którym mowa w art. 102 ust. 3 u.k.s.s.c.”

Taka sytuacja zachodzi w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy, słusznie bowiem Sąd Rejonowy wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia na brak spójności w oświadczeniu wnioskodawcy i dlatego obowiązkiem Sądu I instancji było zarządzenie dochodzenia zmierzającego do wyjaśnienia kwestii wątpliwych czy też uzupełnienia braków merytorycznych w informacjach zawartych w oświadczeniu wnioskodawcy, czego jednak Sąd ten zaniechał.

W tej sytuacji zaskarżone postanowienie o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych uznać należy za przedwczesne. W konsekwencji Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie w części co do punktu 1. oraz przekazał w tym zakresie sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.