Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 21 marca 2013 r. powód P. F. – prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) w B. – domagał się zasądzenia od pozwanej – (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B. - zapłaty kwoty 2.890,50 złotych z ustawowymi odsetkami liczonymi od dni:

1. od kwoty 356,00 zł od dnia 19 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty

2. od kwoty 725,70 zł od dnia 14 maja 2011 r. do dnia zapłaty

3. od kwoty 725,70 zł od dnia 15 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty

4. od kwoty 356,70 zł od dnia 17 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty

5. od kwoty 725,70 zł od dnia 15 lipca r. do dnia zapłaty

oraz zasądzenia na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wykonał na zlecenie pozwanej hosting poczty internetowej, z tytułu którego wystawił pozwanej faktury VAT o numerach:

• FV(...) z dnia 4 kwietnia 2011 roku na kwotę 356,70 złotych z terminem płatności do dnia 18 kwietnia 2011 roku,

• FV (...) z dnia 29 kwietnia 2011 roku na kwotę 725,70 złotych z terminem płatności do dnia 13 maja 2011 roku,

• FV (...) z dnia 31 maja 2011 roku na kwotę 725,70 złotych z terminem płatności do dnia 14 czerwca2011 roku,

• FV (...) z dnia 2 czerwca 2011 roku na kwotę 356,70 złotych z terminem płatności do dnia 1 czerwca 2011 roku,

• FV (...) z dnia 30 czerwca 2011 roku na kwotę 725,70 złotych z terminem płatności do dnia 14 lipca 2011 roku.

Powód podniósł, iż pozwana nie kwestionowała należności, lecz ich nie uregulowała. Powód wezwał pozwaną do dobrowolnej zapłaty należności

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 27 marca 2013 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w sprawie o sygn. akt VIII GNc 1878/13 zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę zgodnie z żądaniem pozwu oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana podniosła, iż pozwanej przysługuje wymagalna wierzytelność wobec powoda z tytułu naliczonej powodowi kary umownej w oparciu o postanowienia

łączącej strony umowy nr (...) z dnia 2 czerwca 2009 roku, na mocy której powód miał dostarczyć pozwanej książeczki opłat. Wobec opóźnienia powoda, zgodnie z regulacją zawartą w § 6 umowy pozwana naliczyła karę umowną w wysokości łącznie 4.474,71 złotych. Powód nie uiścił wskazanej kary umownej. Pozwana podniosła, iż między stronami wcześniej doszło do potrącenia wzajemnych wierzytelności. Pozwana z ostrożności procesowej podniosła ponownie zarzut potrącenia należności dochodzonej przez powoda z należnością z tytułu wspomnianej kary umownej.

Na rozprawie w dniu 18 lipca 2013 roku storna powodowa podniosła, iż wcześniejsze oświadczenia pozwanej w zakresie kompensaty należności były bezskuteczne, gdyż zostały złożone przez pracownika księgowości, nieuprawnionego do reprezentacji pozwanej. Jednocześnie oświadczenie pełnomocnika procesowego o potrąceniu nie jest skuteczne, gdyż z treści umocowania pełnomocnika nie wynika uprawnienie do składania oświadczeń woli o charakterze materialno – prawnym w postaci oświadczenia o potrąceniu.

Zaskarżonym wyrokiem z dn. 25 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 617,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd Rejonowy zważył, że strony łączyła umowa z dnia 2 czerwca 2009 roku, która zdaniem sądu była umową o dzieło. Sąd zważył, że z godnie z art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Zgodnie z treścią wskazanej umowy powód był zobowiązany dostarczyć książeczki w terminach kolejno do 15 czerwca 2009 roku i 14 dni później. Jednocześnie w myśl § 6 ust. 1 pkt 1b wskazanej umowy powód zobowiązany był do zapłaty kary umownej za każdy dzień opóźnienia w wysokości 0,5% wartości partii przedmiotu umowy, którego dotyczyło opóźnienie. Wykonanie przedmiotu umowy w terminach odpowiednio 28 i 31 lipca 2009 roku powodowało, że zasadnie w ocenie Sądu Rejonowego naliczono karę umowną zgodnie z ustaleniami stron, zawartymi w umowie za okresy od dnia 16 czerwca 2009 roku do odpowiednio 28 i 31 lipca 2009 roku. Wysokość ustalonej kary umownej była bezsporna.

Jednocześnie strony w 2011 roku łączyła umowa o świadczenie usług hostingu poczty internetowej, do której na mocy art. 750 k.c. zastosowanie mają przepisy

art. 734 i następne k. c. dotyczące umowy zlecenia.

Z treści kontraktu zawartego przez strony wynikało, że powód był zobowiązany świadczyć czynności w zakresie hostingu, zaś pozwana uiścić z tego tytułu wynagrodzenie.

Powód wykonał świadczenia, do których był zobowiązany, dlatego zasadnie zdaniem sądu wystawił wskazane wcześniej faktury VAT. Pozwana była zatem zobowiązana do uiszczenia należności głównych dochodzonych pozwem. Wysokość wynagrodzenia należnego powodowi była bezsporna.

W niniejszy postępowaniu koniecznym było ustalenie, czy doszło do złożenia skutecznego oświadczenia o potrąceniu wskazanych wyżej wierzytelności.

Sąd Rejonowy przywołał następnie treść art. z art. 498 kc, zgodnie z którym, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Sąd Rejonowy stwierdził, iż oświadczenie głównego księgowego złożone w piśmie opatrzonym datą 29 lipca 2011 roku (k.66 akt) nie mogło zostać uznane za skuteczne oświadczenie o potrąceniu. Na podstawie zgromadzonej dokumentacji nie było możliwym wywiedzenie uprawnienia głównego księgowego pozwanej do reprezentacji pozwanej, a tym samym do składania oświadczeń woli o charakterze materialno – prawnym.

Sąd Rejonowy uznał jednak, iż w niniejszym postępowaniu zachodzą podstawy do uznania za skuteczne potrącenia procesowego dokonanego przez pełnomocnika pozwanej w sprzeciwie od nakazu zapłaty (k. 32 akt). Wprawdzie z treści pełnomocnictwa przedłożonego w niniejszej sprawie (k. 34 akt) nie wynika szczególne upoważnienie pełnomocnika do złożenia tego rodzaju oświadczenia woli, a z treści art. 91 k.p.c. również nie wynika, by pełnomocnik procesowy był uprawniony do złożenia w imieniu strony oświadczenia o potrąceniu wierzytelności. Jednak sąd orzekający podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 24 lutego 2004 roku (I CK 181/03), iż „w przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie”. Oświadczenie o dokonaniu potrącenia należności z dochodzonym przez powoda roszczeniem jest bez wątpienia czynnością jaką należy zaliczyć do czynności służących obronie praw strony pozwanej.

Jednocześnie zgodnie z art. 61 § 1 zd. 1 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odpis sprzeciwu, zawierającego oświadczenie o potrąceniu doręczono pełnomocnikowi powoda. Sąd podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie, zawarte w wyroku z dnia 2 października 2012 roku (I ACa 539/12), gdzie wskazano, iż doręczenie profesjonalnemu pełnomocnikowi procesowemu strony, w toku trwającego procesu, sprzeciwu zawierającego zarzut potrącenia wraz z pisemnym oświadczeniem o potrąceniu, spełnia warunki art. 61 k.c. i pozwala uznać, że oświadczenie doszło do strony reprezentowanej w taki sposób, że ma ona możliwość zapoznania się z tym oświadczeniem. Doręczanie bowiem pism procesowych pełnomocnikowi jest jedną z form doręczenia przesyłek

samej stronie postępowania. Jednocześnie strona od chwili doręczenia przesyłki pełnomocnikowi ma w każdej chwili potencjalną możliwość zapoznania się z jego treścią.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 25 lipca 2013 r., złożył powód.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- naruszenie prawa procesowego, to jest art. 91 kpc, przez przyjęcie, iż pełnomocnik pozwanej dokonał w toku procesu skutecznego potrącenia wierzytelności stron, zgłaszając zarzut potrącenia w sprzeciwie od nakazu zapłaty, który został wysłany tylko pełnomocnikowi powoda, podczas gdy pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z mocy ustawy prawa do składania ani odbioru oświadczeń w sferze materialnoprawnej;

- naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

a) art. 96 kc, poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pełnomocnictwo udzielone przez powoda obejmuje umocowanie do odbioru w jego imieniu oświadczeń materialnoprawnych, natomiast pełnomocnictwo udzielone przez pozwaną obejmuje umocowanie do składania oświadczeń materialnoprawnych;

b) art. 61 § 1 kc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż oświadczenie woli pozwanej o potrąceniu wierzytelności dotarło do powoda, podczas gdy zarzut potrącenia podniesiony został w sprzeciwie od nakazu zapłaty, który został wysłany tylko pełnomocnikowi powoda;

c) art. 499 kc, poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji przyjęcie, że pozwana złożyła powodowi skuteczne oświadczenie o potrąceniu wierzytelności pozwanej z wierzytelnością powoda, podczas gdy pozwana nie złożyła skutecznego oświadczenia o potrąceniu, a jedynie podniosła procesowy zarzut potrącenia, który został złożony przez pełnomocnika procesowego pozwanej pełnomocnikowi procesowemu powoda, a ustanowienie pełnomocników procesowych nie daje im upoważnienia ani do składania, ani odbioru oświadczeń w sferze materialnoprawnej.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 2.890,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwot:

356,70 zł od dnia 19 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty,

725,70 zł od dnia 14 maja 2011 r. do dnia zapłaty,

725,70 zł od dnia 15 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty,

356,70 zł od dnia 17 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty,

725,70 zł od dnia 15 lipca 2011 r. do dnia zapłaty

oraz kosztami postępowania pierwszoinstancyjnego, w tym kosztami zastępstwa procesowego, według norm przepisanych;

2. zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym wynagrodzenia pełnomocnika, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie.

Jej wniesienie wywołało bowiem instancyjną kontrolę zaskarżonego wyroku i w konsekwencji doprowadziło do jego zmiany w sposób wskazany w sentencji wyroku Sądu Okręgowego.

W niniejszej sprawie podstawową kwestią podlegającą ocenie było to, czy wierzytelność powoda dochodzona pozwem uległa umorzeniu wskutek potrącenia jej z wierzytelnością pozwanej, tj. wierzytelnością w kwocie 4.474,71 zł. z tytułu kary umownej, jaką pozwana naliczyła powodowi na podstawie § 6 umowy stron z dn. 2.06.2009 r., z tytułu opóźnienia w dostarczeniu książeczek opłat.

Powód w piśmie procesowym z dn. 18.07.2013 r. podniósł bowiem zarzut nieskuteczności potrącenia z uwagi m.in. na niewymagalność roszczeń i niespełnienie wymogów niezbędnych do potrącenia zarówno przez pismo pozwanej z dn. 13.08.2009 r., jak i pismo z dn. 29.07.2011 r. Również w apelacji powód podniósł zarzut nieskutecznego oświadczenia o potrąceniu. Do kwestii tej należało zatem się odnieść.

W pierwszej kolejności stwierdzić trzeba, że pozwana w sprzeciwie od nakazu zapłaty podniosła procesowy zarzut potrącenia, przy czym pozwana nie odwołała się jednocześnie w sprzeciwie do jakiegokolwiek swojego oświadczenia o potrąceniu, stwierdzając jedynie, że do potrącenia nie doszło co prawda w wyniku wcześniej uzgadnianej między stronami kompensaty ale że doszło do takiego potrącenia „później”. Pozwana nie wskazała przy tym, kiedy i w jakich okolicznościach to nastąpiło, a z ostrożności procesowej pełnomocnik pozwanej w sprzeciwie ponowił potrącenie.

Należy w tym miejscu zauważyć, że procesowy zarzut potrącenia jest niewątpliwie związany z potrąceniem w sensie materialnoprawnym, bowiem bez dokonania potrącenia jest on nieskuteczny. W związku z tym, jeśli dojdzie do procesu o roszczenie wierzyciela wzajemnego, obrona pozwanego polega nie na zgłoszeniu zarzutu potrącenia, lecz na podniesieniu zarzutu nieistnienia roszczenia powoda ze względu na umorzenie wierzytelności poza procesem. Zarówno wtedy, gdy oświadczenie o potrąceniu zostało złożone poza procesem, jak i wtedy, gdy złożono je łącznie z zarzutem zwykłym lub ewentualnym w procesie , skuteczność zarzutu potrącenia jako czynności procesowej jest zależna od skuteczności samego – potrącenia, jako czynność materialnoprawnej.

Z treści sprzeciwu wynika, że pozwana podniosła jedynie zarzut procesowy. Należało zatem ocenić, czy jest on skuteczny, a zwłaszcza, czy tak jak twierdzi pozwana , wcześniej, przed procesem doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności stron wskutek skutecznego potrącenia. W ocenie

Sądu Okręgowego, z treści żadnego z dołączonych przez pozwaną do sprzeciwu dokumentów nie można wywieść że takie oświadczenie zostało w którymkolwiek z tych dokumentów złożone.

Jedynym dokumentem dołączonym do sprzeciwu , w którym jest mowa o karze umownej w wysokości 4.474,71 zł. jest nota obciążeniowa nr (...) z dn. 13.08.2009 r. (k-64). Przy czym, w piśmie tym główny księgowy pozwanej jedynie informuje powoda o obciążeniu go kwotą 4.474,71 zł. oraz o tym, że kwota ta „zostanie potrącona” z płatności za usługę handlową. W ocenie sądu, takiego sformułowania nie można jednak potraktować jako oświadczenia woli o dokonaniu potrącenia. W szczególności, w piśmie tym jest mowa o ewentualnym przyszłym potrąceniu, a ponadto nie wymieniono w nim kwoty wierzytelności powoda, która miałaby podlegać potrąceniu i dodatkowo pismo nie jest podpisane przez osobę upoważnioną do składania oświadczeń woli w imieniu pozwanej. Sąd Okręgowy podziela w tym miejscu stanowisko Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, wyrażone w wyroku z dn. 13.10.2005 r. (I ACa 324/05, OSA 2006/7/22), że wobec doniosłości skutków potrącenia, należy wykluczyć możliwość składania oświadczeń o potrąceniu w sposób dorozumiany.

Poza tym, nawet gdyby przyjąć, że w nocie obciążeniowej z dn. 13.08.2009 r. wyrażona była jednak wola złożenia przez pozwaną oświadczenia o potrąceniu, to i tak nie było ono skuteczne.

W tym miejscu należy bowiem odnieść się do treści art. 498 k.c zgodnie z którym, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W takim wypadku wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zatem przesłanką skutecznego potrącenia jest wymagalność potrącanych wierzytelności. Wymagalność roszczenia nie została w prawie cywilnym zdefiniowana. Początek wymagalności roszczenia nie daje się też formułować w regule ogólnej, ponieważ dla różnych stosunków prawnych i dla różnych roszczeń może być on zróżnicowany. Wymagalność wierzytelności oznacza, że wierzyciel, ma możliwość żądania od dłużnika, by spełnił świadczenie, natomiast powinnością dłużnika jest zastosowanie się do tego żądania. Przesłanka wymagalności dotyczy przy tym niewątpliwie wierzytelności potrącającego, na co zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dn. 30.01.2013 r. 2013-01-30 (I ACa 1385/12, lex nr 1322889), choć jak wskazał powód w piśmie procesowym z dn. 18.07.2013 r. również jego wierzytelność nie była jeszcze wymagalna, gdyż powstała dopiero w 2011 r.

Wymagalność następuje zgodnie z art. 455 k.c. wraz z nadejściem terminu spełnienia świadczenia. Termin ten może być określony w ustawie, czynności prawnej, orzeczeniu właściwego organu, może też wynikać z właściwości zobowiązania. Jeżeli natomiast termin wymagalności nie

został określony na podstawie żadnego z tych kryteriów, wymagalność następuje wraz z wezwaniem dłużnika przez wierzyciela do niezwłocznego spełnienia świadczenia.

Odnosząc przedstawione wyżej uwagi do realiów przedmiotowej sprawy, stwierdzić należy, że wierzytelność pozwanej wymieniona w piśmie z dn. 13.08.2009r. nie była na ten dzień jeszcze wymagalna.

Należy bowiem zauważyć, iż wierzytelność pozwanej w kwocie 4.474,71 zł. stanowiła karę umowną za zwłokę w wykonaniu przedmiotu umowy. Jeżeli zaś strony nie określiły wymagalności roszczenia z tytułu kar umownych w umowie (a tego pozwana nie wykazała), wymagalność roszczenia o zapłatę kar umownych następuje po wezwaniu dłużnika do ich zapłacenia.

Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 2011 r. (III CSK 282/10 LEX nr 898707, ) zarówno wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych, jak i początek biegu przedawnienia tych roszczeń należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c. W związku z tym można przyjąć, że roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, obejmującego zapłatę kary umownej, staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.). Reasumując, wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych następuje z nadejściem ostatniego dnia pozwalającego dłużnikowi spełnić świadczenie. W związku z tym przyjąć należy, że roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, obejmującego zapłatę kary umownej, staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie. Tymczasem, jeżeli chodzi o wierzytelność z tytułu kary umownej w wysokości 4.474,71 zł., pozwana nie wykazała, aby w ogóle kiedykolwiek wzywała powoda do zapłaty tej kwoty i aby wyznaczyła mu jakikolwiek termin do jej zapłaty. Skoro tak, to uznać należy, że nawet gdyby pozwana złożyła oświadczenie o potrąceniu w piśmie z dn. 13.08.2009 r. to było ono nieskuteczne z uwagi na fakt, że wierzytelność pozwanej w wysokości 4.474,71 zł., nie była w tym momencie jeszcze wymagalna.

Należy zatem uznać, że podniesiony przez pozwanego zarzut potrącenia był nieskuteczny.

Z przyczyn wskazanych wyżej, wbrew temu co stwierdził Sąd Rejonowy, nie mogło też odnieść skutku umorzenia wierzytelności, ponowione przez pełnomocnika pozwanej z ostrożności procesowej potrącenie zawarte w sprzeciwie z jednoczesnym procesowym zarzutem potrącenia. Również bowiem na moment wniesienia sprzeciwu, z przyczyn wskazanych powyżej, wierzytelność pozwanej o zapłatę kar umownych w wysokości 4.474,71 zł., nie była wymagalna. Dodatkowo Sąd Okręgowy podziela stanowisko powoda, poparte orzecznictwem Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, zgodnie z którym pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje umocowania do złożenia ani też do przyjęcia oświadczenia o potrąceniu, z tym że co do złożenia takiego oświadczenia można

przyjąć, iż zostało ono udzielone w sposób dorozumiany, gdyż jest to w interesie mocodawcy (zmierza do wygrania przez mocodawcę procesu), ale nie dotyczy to przyjęcia takiego oświadczenia, bowiem wywołuje ono dla strony niekorzystne skutki. Konieczne jest więc tutaj albo pełnomocnictwo szczególne lub doręczenie takiego oświadczenia stronie osobiście. (zob. m.in. wyrok

Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 29 maja 2013 r. I ACa 89/13).

Konsekwentnie, nieskuteczne też jest oświadczenie o potrąceniu złożone przez pełn. pozwanej w dn. 13.09.2013 r., z uwagi na fakt, że pozwana nie wykazała, aby przed złożeniem tego oświadczenia wzywała powoda do zapłaty kary umownej w kwocie 4.474,71 zł. , a zatem przedstawiła do potrącenia wierzytelność jeszcze nie wymagalną.

Mając zatem na uwadze wszystkie powyższe okoliczności, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w sposób wskazany w pkt-cie I i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego w pkt-cie II.