Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 października 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zobowiązał W. U. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia emerytalnego w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 30 września 2016 roku w łącznej kwocie 35.150,91 złotych wraz z odsetkami za okres od dnia 26 lutego 2014 roku do dnia 24 października 2016 roku, tj. do dnia wydania decyzji w kwocie 3.963,38 złotych z tytułu pobierania drugiej emerytury niezgodnie z decyzją o przyznaniu świadczenia emerytalnego. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż ubezpieczona uprawniona jest do otrzymywania emerytury ustalonej na podstawie art. 183 ustawy emerytalnej w wysokości 994,63 złotych (po waloryzacji – 1034,42 złotych), jako że świadczenie wyliczone na tej podstawie jest korzystniejsze, aniżeli ustalone w oparciu o przepis art. 26 ustawy emerytalnej. Natomiast od stycznia 2014 roku ubezpieczona, pomimo, że została pouczona o konieczności zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, pobierała emeryturę w podwójnej wysokości, nie informując organu rentowego o tym fakcie (k. 103 – 103 v. akt ZUS).

Odwołanie od decyzji wniosła ubezpieczona, zaskarżając ją w całości. Decyzji tej zarzuciła sprzeczność pomiędzy ustaleniami organu rentowego, a zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, skutkującą wadliwym przyjęciem, że ubezpieczona nienależnie pobrała świadczenie w kwocie wyższej aniżeli wynikającej z decyzji o przyznaniu świadczenia rentowego. Zdaniem ubezpieczonej nie zostały spełnione zasadnicze przesłanki ustawowe, aktualizujące obowiązek zwrotu pobranego przez nią świadczenia emerytalnego. Wniosła więc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie, że jest ona zwolniona z obowiązku zwrotu żądanego świadczenia wraz z odsetkami z tytułu pobierania drugiej emerytury niezgodnie z decyzją o jej przyznaniu oraz o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz zwroty kosztów procesu według norm przepisanych (k. 2 – 4 akt).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji (k. 5 – 5 v. akt).

W piśmie procesowym z dnia 31 stycznia 2017 roku pełnomocnik powódki wskazał, iż ubezpieczona nie miała świadomości co do faktu nieprzysługiwania jej świadczenia emerytalnego w wysokości wypłacanej przez organ rentowy. Wypłata świadczenia w nadmiernej wysokości – w jego ocenie – wynikała z błędu organu rentowego, nie zaś z zaniedbań czy też celowego działania powódki (k. 13 – 16 akt).

Na rozprawie w dniu 30 marca 2017 roku strony podtrzymały swe dotychczasowe stanowiska w sprawie (nagranie audio, k. 67 akt).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Ubezpieczona W. U. urodziła się w dniu (...). Z wykształcenia jest kucharzem.

okoliczności bezsporne/

W dniu 21 lutego 2013 roku ubezpieczona wystąpiła do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie jej emerytury z uwagi na uzyskanie wieku emerytalnego i staż pracy wynoszący 30 lat. Wniosła o zaliczenie do okresów nieskładkowych okresów wychowania siedmiorga dzieci.

W tym samym dniu ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o ustalenie kapitału początkowego.

dowód: zeznania odwołującej W. U., nagranie audio, k. 27 akt; wniosek o emeryturę, k. 1 – 2 v. akt; wniosek o ustalenie kapitału początkowego, k. 3 – 3v. akt/

Decyzją z dnia 29 marca 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyznał W. U. prawo do emerytury od dnia 23 lutego 2013 roku. Wysokość emerytury organ rentowy wyliczył na podstawie art. 53, art. 26 oraz na podstawie art. 183 ustawy emerytalnej.

W pierwszym wariancie do ustalenia podstawy wymiaru emerytury organ rentowy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia od 1972 do 2003 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury ustalił zaś na poziomie 34,21%. Podstawę wymiaru świadczenia określił na kwotę 1.017,64 złotych. Do ustalenia wysokości emerytury organ rentowy uwzględnił okresy składkowe w wymiarze 19 lat, 8 miesięcy i 5 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 6 lat, 6 miesięcy i 22 dni. Emerytura wyliczona w oparciu o powyższe dane wynosi 1.1017,64 złotych.

Natomiast przy przyjęciu sposobu wyliczenia określonego w art. 26 ustawy emerytalnej organ rentowy wskazał, iż podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Zgodnie z tym kwota zaewidencjonowanych składek na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 8.986,39 złotych, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego – 242.289,22 złotych, średnie dalsze trwanie życia wynosi 254,10 miesięcy, a wyliczona kwota emerytury – 988,88 złotych.

Przy uwzględnieniu treści art. 183 ustawy emerytalnej organ rentowy wysokość emerytury określił na poziomie 994,63 złotych, w tym 20% emerytury obliczonej na podstawie 53 ustawy – 203,53 złotych oraz 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy – 791,10 złotych. Organ rentowy stwierdził, że zwaloryzowane świadczenie emerytalne wynosi 1.034,42 złotych brutto.

W decyzji tej organ rentowy stwierdził, że emerytura wyliczona na podstawie

art. 183 ustawy emerytalnej jest korzystniejsza dla ubezpieczonej i polecił jej wypłatę w wysokości 881,32 złotych netto.

W punkcie III pouczenia zawartego w decyzji organ rentowy poinformował ubezpieczoną o tym, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest zobowiązana do ich zwrotu. Określił przypadki, w których świadczenie uważa się za pobrane nienależnie.

/dowód: decyzja ZUS, k. 79 – 80 v. akt ZUS/

Decyzją z dnia 1 marca 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. dokonał waloryzacji emerytury należnej W. U. przez pomnożenie kwoty świadczenia ustalonego na dzień 28 lutego 2014 roku – 1.028,44 złotych przez wskaźnik waloryzacji wynoszący 101,60%. Po waloryzacji emerytura od dnia 1 marca 2014 roku kształtowała się na poziomie 1.044,90 złotych. Jednocześnie w decyzji tej organ rentowy stwierdził, iż od dnia 1 marca 2014 roku podstawę opodatkowania stanowi miesięcznie kwota 2.096 złotych, wobec czego wysokość świadczenia do wypłaty wynosi 1.738,24 złotych.

W punkcie VIII ust. 1 pouczenia organ rentowy poinformował ubezpieczoną, osoba, która nienależnie pobrała świadczenie zobowiązana jest do ich zwrotu.

/dowód: decyzja ZUS, k. 18 – 18 v. akt; k. 87 88 v. akt ZUS/

Decyzją z dnia 1 marca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. ponownie dokonał waloryzacji emerytury należnej W. U. przez pomnożenie kwoty świadczenia ustalonego na dzień 28 lutego 2015 roku – 1.044,90 złotych przez wskaźnik waloryzacji wynoszący 100,68%. Po waloryzacji wysokość emerytury od dnia 1 marca 2015 roku wynosiła 1.052,01 złotych. Organ rentowy stwierdził, że skoro kwota podwyżki jest niższa niż 36 złotych, kwotę świadczenia rentowego należy zwiększyć o tę kwotę, tj. do 1.080,90 złotych. Wobec tego organ rentowy stwierdził, iż od dnia 1 marca 2015 roku podstawę opodatkowania stanowi miesięcznie kwota 2.168 złotych, wobec czego wysokość świadczenia do wypłaty wynosi 1.796,76 złotych.

W punkcie 4 pouczenia do decyzji ubezpieczona została pouczona o tym, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenie zobowiązana jest do jego zwrotu.

dowód: decyzja ZUS, k. 19 – 19 v. akt; k. 93 – 94 v. akt ZUS/

Kolejna waloryzacja emerytury nastąpiła na mocy decyzji z dnia 1 marca 2016 roku, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. pomnożył kwotę świadczenia należnego W. U., ustalonego na dzień 29 lutego 2016 roku w kwocie 1.080,90 złotych przez wskaźnik waloryzacji 100,24%. Stwierdził, że od dnia 1 marca 2016 roku wysokość zwaloryzowanej emerytury wynosi 1.083,49 złotych. Organ rentowy stwierdził zarazem, że po zbiegu prawa do świadczeń ubezpieczonej przysługuje emerytura w kwocie 2.173,07 złotych.

W punkcie 4 pouczenia do decyzji ubezpieczona została pouczona o tym, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenie zobowiązana jest do jego zwrotu.

dowód: decyzja ZUS, k. 21 – 21 v. akt; k. 95 – 96 akt ZUS/

Świadczenia emerytalne na rzecz ubezpieczonej były wypłacone na rachunek bankowy, w drodze jednego przelewu w miesiącu, bez oznaczenia w tytule przelewu symbolu poszczególnych świadczeń.

Pierwszą emeryturę ubezpieczona otrzymała w wysokości 1.168,27 złotych netto (za kwiecień 2013 roku). Od maja 2013 roku do stycznia 2014 roku wysokość wypłacanej emerytury wynosiła 881,32 złotych (1.034,42 złotych brutto).

W lutym 2014 roku została jej wypłacona emerytura w kwocie 2.543,08 złotych, w tym emerytura (...) w wysokości 1034,42 złotych oraz emerytura (...) za styczeń i luty 2014 roku w wysokości 1.028,44 złotych za każdy miesiąc.

Od marca 2014 roku do lutego 2015 roku wysokość emerytury wypłacanej ubezpieczonej wynosiła 1.738,24 złotych (2.095,87 złotych brutto), w tym emerytura (...) w kwocie 1.050,97 złotych brutto i emerytura (...) w kwocie 1044,90 złotych brutto.

Od marca 2015 roku do lutego 2016 roku ubezpieczona otrzymywała emeryturę w wysokości 1.796,76 złotych (2.167,87 złotych brutto), w tym emerytura (...) 1.086,97 złotych brutto i emerytura (...) 1.080,90 złotych brutto.

Od marca 2016 roku do października 2016 roku świadczenie emerytalne wypłacane ubezpieczonej wynosiło 1.801,49 złotych (2.173,07 złotych brutto), w tym emerytura (...) 1.089,58 złotych oraz emerytura (...) 1.083,49 złotych.

Łączna kwota świadczeń wypłaconych ponad należną ubezpieczonej emeryturę wynosi 35.150,91 złotych.

/dowód: zeznania odwołującej W. U., nagranie audio, k. 27 akt zestawienie wypłat świadczeń emerytalnych, k. 30 – 30 v. akt; zestawienie wypłat świadczeń emerytalnych, k. 39 – 41 akt; zestawienie operacji bankowych, k. 44 – 64 akt/

Ubezpieczona nie zwróciła się do organu rentowego celem wyjaśnienia zmiany wysokości wypłacanego świadczenia emerytalnego. Ubezpieczona była przekonana, że podwyższenie kwoty emerytury w lutym 2014 roku wynikało z dodatku za wychowywanie dzieci. Uzyskała informację, że dodatek ten przysługuje w wysokości 100 złotych na dziecko. Ubezpieczona wychowywała siedmioro dzieci. Nie otrzymała decyzji w zakresie przyznania dodatku.

Ubezpieczona nie porównywała wysokości emerytury z innymi osobami, które również otrzymywały to świadczenie. Kolejne decyzje waloryzacyjne utwierdziły ubezpieczoną w przekonaniu co do prawidłowości wypłaconej kwoty emerytury.

dowód: zeznania odwołującej W. U., nagranie audio, k. 27 akt/

W dniu 24 października 2016 roku referent zatrudniony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Inspektoracie w T. A. K. podczas opracowywania wniosku o przyznanie innemu świadczeniobiorcy renty rodzinnej, która w systemie jest powiązana z emeryturą, przypadkowo zwróciła uwagę, że świadczenie emerytalne ubezpieczonej wypłacane jest w podwójnej wysokości. Informację tę przekazała kierownikowi B. T., która konsultowała zaistniałą sytuację z Oddziałem w B.. Oddział ten polecił ustalenie nadpłaty świadczenia emerytalnego.

Za podwójną wypłatę świadczenia odpowiada pracownik organu rentowego opracowujący sprawę. Pracownik dokonując w systemie zmian dotyczących świadczeniobiorcy I. U. (1), jednocześnie uruchomił w systemie postępowanie zależne dla W. U. i nie zawiesił wypłaty świadczeń z (...).

A. K. uzyskała polecenie od zwierzchnika służbowego, że za przyczynę wypłaty świadczeń w podwójnej wysokości ma przyjąć przyczynę zaistniałą po stronie świadczeniobiorcy, a więc ubezpieczonej, z uwagi na to, że ubezpieczona otrzymała decyzję o wysokości należnej jej emerytury i powinna być świadoma tego, że wypłacane świadczenie jest wyższe.

dowód: zeznania świadka A. K., nagranie audio, k. 67 akt; korespondencja elektroniczna, k. 85 – 86 akt ZUS; notatka w sprawie ujawnienia nadpłaty i przyczyn jej powstania, k. 101 akt ZUS/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sądowych, jak i w aktach emerytalnych organu rentowego, które nie budziły wątpliwości Sądu, a których prawdziwość nie była kwestionowana przez żadną ze stron w trakcie postępowania.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został również na podstawie zeznań odwołującej W. U. oraz świadka A. K..

Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującej W. U., w których w sposób szczery i logiczny opisała sposób ubiegania się o świadczenie emerytalne, sposób otrzymywania tego świadczenia, jak i jego wysokość, a także przyczyn zachowania biernej postawy w kwestii wyjaśnienia podwyższenia świadczenia emerytalnego wypłacanego od lutego 2014 roku, jak również treści kolejnych decyzji waloryzacyjnych dotyczących emerytury. Zeznania te korespondują z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Walor wiarygodności należało nadać zeznaniom świadka A. K., w których opisała moment wykrycia nadpłaty świadczenia emerytalnego należnego ubezpieczonej, przebieg dalszego postępowania w sprawie, a także treści poleceń otrzymanych od przełożonych w kwestii rozstrzygnięcia powstałej sytuacji. Świadek jest pracownikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Inspektoracie w B. i nie ma interesu prawnego celem uzyskania pozytywnego dla odwołującej rozstrzygnięcia, dlatego też Sąd nie znalazł przyczyn świadczących o braku wiarygodności tych zeznań. Świadek w uwagi na zajmowane stanowisko nie dysponuje wiedzą w zakresie osób odpowiedzialnych za zlecenie wypłaty świadczeń w podwójnej wysokości, ani też nie orientuje się w kwestii procedur obowiązujących w przypadku popełnienia błędu przez pracownika odpowiedzialnego za zlecenie wypłat świadczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz poczynionych na jego podstawie ustaleń Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie od zaskarżonej decyzji jest zasadne i musi prowadzić do zmiany decyzji w kształcie przyjętym w sentencji wyroku.

Zauważyć trzeba, że zgodnie z treścią art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r., poz. 887) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu (ust. 1). Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2. świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (ust. 2).

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3). Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (ust. 4). Organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności (ust. 6).

Podkreślenia wymaga, że poza przypadkami ewidentnego zawinienia świadczeniobiorcy polegającego na świadomym wprowadzeniu w błąd organu rentowego, a także sytuacją wypłaty świadczenia z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji, zasadniczą przesłanką uznania świadczenia nienależnego za nienależnie pobrane jest prawidłowe pouczenie osoby pobierającej świadczenie o braku prawa do jego pobierania. Pouczenie powinno być wyczerpujące, zawierając informację o obowiązujących w dniu pouczenia zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Nie może nadto być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń, bowiem wówczas nie mogłoby być uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek zwrotu świadczenia (wyr. SN z dnia 6 grudnia 2010 r., II UK 149/10, legalis, wyr. SA w Gdańsku z dnia 24 stycznia 2013 r., III AUa 1279/12, legalis). Pouczenie, aby było czytelne dla adresata winno być w pewnym stopniu zindywidualizowane, jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie (wyr. SN z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/2004, publik.).

Innymi słowy, żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy (wyr. SA w Łodzi z dnia 29 stycznia 2013 r., III AUa 841/12, legalis). Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (wyr. SA w Katowicach z dnia 11 września 2012 r., III AUa 2694/11, legalis).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić trzeba, iż bezspornym było to, że ubezpieczona W. U. jest uprawniona do emerytury, co zostało wprost stwierdzone na mocy decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 29 marca 2013 roku.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się natomiast w kwestii nadpłaty świadczenia emerytalnego na rzecz ubezpieczonej w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 30 września 2016 roku i jej świadomości co do otrzymywania emerytury w podwójnej wysokości, czego pochodną było ustalenie czy świadczenie emerytalne było rzeczywiście nienależnie pobrane przez ubezpieczoną i czy w związku z tym jest ona zobowiązana do zwrotu świadczenia w nadpłaconej wysokości wraz z odsetkami.

Organ rentowy zarówno w zaskarżonej decyzji, jak i w odpowiedzi na odwołanie stwierdził, że ubezpieczona ponosi odpowiedzialność za wypłatę i pobranie świadczenia emerytalnego w podwójnej wysokości, albowiem została należycie pouczona o konsekwencjach pobierania świadczenia w nienależnej wysokości, a pomimo to, nie zawiadomiła organu rentowego o nieprawidłowościach w wypłacie świadczenia emerytalnego. Wobec tego – jego zdaniem – konieczne jest zobowiązanie ubezpieczonej do zwrotu nadpłaconej emerytury wraz z odsetkami.

Odwołująca zaś – wywodząc brak winy w wypłacie świadczenia emerytalnego – powoływała się na błąd organu rentowego, który polecił wypłatę świadczeń w podwójnej wysokości, a dokładniej emerytury o symbolu (...) i (...), zamiast jednego z nich. Wskazała, iż nie była świadoma, że świadczenie emerytalne jest wypłacane w błędnej wysokości, a kwota emerytury uległa zwiększeniu przez dodatek w związku z wychowywaniem siedmiorga dzieci. Co do prawidłowości wyliczenia otrzymywanej kwoty emerytury utwierdziły ją kolejne decyzje waloryzacyjne, które określały wysokość świadczenia podlegającego wypłacie.

Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko zaprezentowane przez ubezpieczoną. Analiza materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie prowadzi do wniosku, że ubezpieczona nie ponosi winy za wypłatę świadczenia w nienależnej wysokości. Nie zachodzi bowiem żadna z przesłanek określonych w dyspozycji art. 138 ustawy emerytalnej, która skutkowałaby przyjęciem, że świadczenie wypłacone ubezpieczonej było pobrane nienależnie. Wprawdzie wypłacane świadczenie emerytalne, które otrzymywała ubezpieczona było częściowo nienależne, bowiem wykraczało poza wysokość emerytury określonej w decyzji, aczkolwiek sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie nie mieści się w katalogu spraw określonych w art. 138 ustawy, a więc nie można uznać tych świadczeń – jakkolwiek nienależnych – za nienależnie pobrane.

W tym miejscu konieczne zdaje się rozróżnienie pojęcia świadczenia nienależnie pobranego od świadczenia nienależnego. Każde świadczenie nienależnie pobrane jest nienależne, jednak nie działa tu reguła odwrotna. Świadczenie wypłacone wskutek błędu organu rentowego jest nienależne (co najmniej częściowo), ale w przypadku braku zajścia przesłanek określonych w art. 138 ustawy nie będzie stanowić świadczenia nienależnie pobranego (wyr. SA w Szczecinie z dnia 5 kwietnia 2013 r., III AUa 872/12, legalis; ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz pod red. K. Antonowa, wydawnictwo ABC 2009 rok, wydanie III). Innymi słowy, pojęcie świadczenia nienależnie pobranego nie jest tożsame z pojęciem świadczenia nienależnego. Natomiast istotą obowiązku zwrotu świadczenia jest uznanie go za nienależnie pobrane, nie zaś za nienależne (wyr. SA w Gdańsku z dnia 24 stycznia 2013 r., III AUa 1279/12, legalis).

Na kanwie cytowanego przepisu zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że w sytuacji, gdy decyzja przyznająca świadczenie lub sam jego wymiar był wynikiem błędu organu rentowego niezawinionego przez świadczeniobiorcę, świadczenia nie są uznawane za nienależnie pobrane w rozumieniu komentowanego przepisu. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy nie uzasadnia bowiem powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl cytowanego przepisu jest przede wszystkim brak prawa do świadczenia, a ponadto świadomość co do tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą nadto w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty (wyr. SA w Katowicach z dnia 17 września 2013 r., III AUa 2159/12, legalis). Nie można przyjąć, aby doszło do nienależnego pobrania świadczenia, jeżeli jego wypłata (mimo zaistnienia wskazanych okoliczności) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego (błąd), ale także okoliczności niezależne od organu (np. wniosek komornika, zaświadczenie pracodawcy) (wyr. SA w Gdańsku z dnia 30 marca 2016r., III AUa 1534/15, legalis). Pojęcia nienależnie pobranych świadczeń nie odnosi się także do nadpłaty emerytury powstałej w wyniku błędnego wyliczenia ich wysokości w decyzji o przyznaniu świadczenia. Dochodzenie tych roszczeń może nastąpić wyłącznie w drodze procesu cywilnego (uchw. SN z dnia 21 maja 1984 r., III UZP 20/84, legalis).

W ocenie Sądu nadpłata świadczeń emerytalnych wynikała z błędu organu rentowego, a dokładniej błędu jednego z jego pracowników, który – jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie – dokonując w systemie zmian dotyczących świadczeniobiorcy I. U. (2), uruchomił jednocześnie postępowanie zależne dla W. U. i nie zawiesił wypłaty świadczeń z (...). Tym samym w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 30 września 2016 roku ubezpieczona otrzymywała świadczenie w podwójnej wysokości ( (...) + (...)).

Jednocześnie za przekonywującą Sąd uznał argumentację ubezpieczonej, jakoby nie miała ona świadomości co do nadpłaty świadczeń emerytalnych w spornym okresie, jak również co do tego, że nie jest uprawniona do świadczeń w wypłaconej przez organ rentowy wysokości. Wiarygodność twierdzeń ubezpieczonej w tym zakresie wynika chociażby z kolejnych decyzji waloryzacyjnych, w których została określona wysokość emerytury podlegająca wypłacie z uwzględnieniem (...) i (...). Skoro zatem pracownik organu rentowego, z zasady orientujący się w kwestii sposobu obliczania należnych świadczeń emerytalnych, wydając kolejne decyzje o waloryzacji emerytury nie zwrócił uwagi na nieprawidłowości w wypłacie świadczenia, trudno oczekiwać od ubezpieczonej, aby dysponowała ona wiedzą w kwestii prawidłowości wyliczenia należnej jej emerytury. Wprawdzie początkowo ubezpieczona otrzymywała niższą emeryturę, zgodnie z decyzją o jej przyznaniu, a w lutym 2014 roku kwota emerytury uległa zwiększeniu, natomiast z uwagi na fakt, iż organ rentowy wypłacał ubezpieczonej świadczenie na rachunek bankowy, w drodze jednego przelewu, nie określając zarazem symboli poszczególnych emerytur wypłacanych ubezpieczonej, zdolność wykrycia błędu była ograniczona. Ubezpieczona mogła przypuszczać, że wypłacona kwota obejmuje dodatkowe, należne jej z uwagi na wychowanie dzieci świadczenia. Dlatego też, zdaniem Sądu, ubezpieczona – kierując się zaufaniem do instytucji państwowej jaką jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. oraz ceniąc kwalifikacje i doświadczenie zatrudnionych w niej pracowników, mogła zasadnie oczekiwać, że kwota wypłacanej emerytury jest prawidłowa.

Dlatego też, brak jest podstaw do obciążenia ubezpieczonej konsekwencjami błędnego działania organu rentowego, w tym nałożeniem na nią obowiązku zwrotu nadpłaconej kwoty emerytury wraz z odsetkami. Jako że świadczenia wypłacone ubezpieczonej nie są nienależnie pobranymi, organ rentowy nie może dochodzić ich zwrotu w drodze decyzji administracyjnej w trybie art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a jedynie na drodze procesu cywilnego (uchw. SN z dnia 21 maja 1984 r., III UZP 20/84, legalis).

Mając na względzie powyższe, na zasadzie art. 47714 § 2 kpc w zw. z art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS a contrario, należało orzec jak w punkcie 1 formuły sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu zostało wydane w oparciu o przepis art. 98 § 1 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Natomiast art. 98 § 3 kpc w zw. z art. 99 kpc, do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach. Uszczegółowienie tej normy stanowi zaś § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 roku (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804), w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia odwołania, zgodnie z którym opłaty stanowiące podstawę zasądzania kosztów zastępstwa prawnego ustala się z uwzględnieniem stawek minimalnych określonych w rozdziałach 2-4. W myśl § 9 ust. 2 rozporządzenia stawki minimalne wynoszą 180 złotych w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego. Jako, że zaskarżona decyzja organu rentowego podlegała weryfikacji, organ rentowy jest stroną przegrywającą spór, wobec czego zobowiązany jest zwrócić ubezpieczonej poniesione przez nią koszty zastępstwa procesowego według stawek minimalnych.

Mając na względzie powyższe, na podstawie cytowanych przepisów, należało orzec jak w punkcie 2 formuły sentencji wyroku.

SSO Elżbieta Pietrzak