Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia SO Bogumił Goraj (spr.)

Sędziowie: SO Tomasz Adamski

SO Maria Leszczyńska

Protokolant: sekr. sąd. Tomasz Rapacewicz

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2014 roku w Bydgoszczy,

na rozprawie

sprawy z powództwa Komendy (...)w B.

przeciwko E. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 11 marca 2014 r. w sprawie I C 2731/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 8.106,62 (osiem tysięcy sto sześć 62/100) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty, a w pozostałej części oddala powództwo;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.350,00 (tysiąc trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

II Ca 394/14

UZASADNIENIE

Powódka Komenda (...)w B. domagała się zasądzenia od pozwanej E. S. kwoty 8.106,62 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 kwietnia 2010 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazała, że pozwana jest zatrudniona u powódki na stanowisku radcy prawnego oraz że w dniu 4 stycznia 2010 roku powódka rozwiązała z pozwaną umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Od powyższego pozwana złożyła odwołanie, składając w dniu 6 stycznia 2010 roku pozew do Sądu Rejonowego w Bydgoszczy. Podniosła ponadto, że w dniu 26 lutego 2010 roku wypłaciła pozwanej odprawę w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia tj. kwotę 8.106,62 złotych, a także, iż prawomocnym wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2010 roku, wydanym w sprawie VII P 16/10, Sąd Rejonowy w Bydgoszczy przywrócił pozwaną do pracy na dotychczasowych warunkach. W tym stanie rzeczy, w ocenie powódki, wypłacone pozwanej świadczenie z tytułu odprawy stało się świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi, z uwagi na odpadnięcie podstawy prawnej do jego wypłaty, wobec czego wezwała ona pozwaną pismami z dnia 10 czerwca 2011 roku oraz 17 lipca 2011 roku do jego zwrotu, czego pozwana nie uczyniła.

W odpowiedzi na pozew pozwana domagała się oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwana oświadczyła, że zaprzecza wszystkim twierdzeniom powódki zawartym w pozwie, z wyjątkiem wyraźnie przyznanych oraz że kwestionuje żądanie zarówno co do zasady, jak i wysokości. Pozwana podniosła, że w następstwie wypowiedzenia umowy o pracę pozostawała bez pracy w okresie od dnia 1 marca do 17 października 2010 roku oraz że została przywrócona do pracy prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 23 kwietnia 2010 roku. Odwołując się do treści art. 409 k.c. oraz orzecznictwa sądowego, dotyczącego obowiązku liczenia się przez pracownika z obowiązkiem zwrotu nienależnego świadczenia wypłaconego przez pracodawcę, wskazała, że świadomość odpadnięcia podstawy prawnej dochodzonego przez powódkę świadczenia mogła nabyć dopiero w dniu 13 października 2010 roku, to jest w chwili oddalenia przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 23 kwietnia 2010 roku, a do tej chwili wyzbyła się przedmiotowego świadczenia, w sposób skutkujący brakiem wzbogacenia. Powołując się na dyspozycję art. 47 i 39 k.p. oraz art. 186 ⁸ k.p. podniosła ponadto zarzut ewentualny potrącenia wierzytelności, jaka w jej ocenie, przysługuje jej w stosunku do powódki, a której przedmiotem jest roszczenie o wypłatę wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy, do kwoty 8.106,62 złotych. Ponadto zakwestionowała zasadność powództwa w części odsetkowej. W dalszym toku postępowania pozwana podtrzymała dotychczasowe zarzuty, a ponadto podniosła zarzut bezzasadności roszczenia powódki, powołując się w tym zakresie na dyspozycję art. 411 pkt 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p., a ponadto podniosła zarzut ewentualny potrącenia roszczenia do kwoty 8.106,62 złote z przysługującymi jej od dnia 2 lutego 2006 roku roszczeniami wynikającymi z braku wypłacania dodatku funkcyjnego, jaki w jej ocenie przysługiwał jej na podstawie art. 77 ³ § 1 i 3 k.p. w zw. z § 1 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 kwietnia 2008 roku w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w niektórych jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej resortu spraw wewnętrznych i administracji (Dz. U. nr 82, poz. 494 ze zm.).

Wyrokiem z dnia 11 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo. Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny : pozwaną od dnia 2 lutego 2006 roku łączy z powódką umowa o pracę na stanowisku radcy prawnego w pełnym wymiarze czasu pracy. Od dnia 6 lipca 2009 roku pozwana przebywała początkowo na zwolnieniu lekarskim związanym z zagrożoną ciążą, a następnie na urlopie macierzyńskim oraz urlopie wypoczynkowym. Pismem z dnia 16 grudnia 2009 roku pozwana oświadczyła powódce, iż na podstawie art. 186 ^{( 7)} k.p. składa wniosek o obniżenie obowiązującego ją wymiaru czasu pracy o 1/10 część, w okresie od dnia 4 stycznia 2010 roku do dnia 31 grudnia 2010 roku. W dniu 4 stycznia 2010 roku powódka po powrocie pozwanej do pracy wypowiedziała jej stosunek pracy za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, wskazując jako przyczynę wypowiedzenia likwidację z dniem 1 września 2008 roku jednego pracowniczego stanowiska pracy radcy prawnego Komendy (...)w B. na podstawie rozkazu organizacyjnego nr 9 z dnia 25 czerwca 2008 roku w sprawie zmian organizacyjnych oraz brak wolnego stanowiska równorzędnego z określonym w umowie, jak również innego wolnego stanowiska pracy odpowiadającego kwalifikacjom zawodowym pozwanej. W chwili wypowiedzenia stosunku pracy pozwanej powódce znana była sytuacja osobista, rodzinna i majątkowa pozwanej, w szczególności w zakresie miejsca zatrudnienia i uzyskiwanych przez męża pozwanej dochodach wynoszących około 2.500,00 złotych. W dniu 26 lutego 2010 roku powódka wypłaciła pozwanej odprawę na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia, to jest kwotę 8.106,62 złotych. Pozwana pozostawała bez pracy od dnia 1 marca 2010 roku do dnia 17 października 2010 roku. W tym okresie powódka dysponowała kwotą odprawy w wysokości 8.106,62 złotych oraz pensją wypłaconą jej przez powódkę za miesiące marzec i kwiecień 2010 roku w łącznej wysokości 8.106,62 złotych. Wraz z mężem i dzieckiem utrzymywała się z ponadto z pensji męża wynoszącej około 2.000-2.500,00 złotych miesięcznie, zasiłku dla bezrobotnych w kwocie około 500,00 złotych miesięcznie (przez trzy miesiące) oraz korzystając z pomocy rodziców w kwocie od 1.000,00-2.000,00 złotych miesięcznie. W tym czasie rodzina pozwanej spłacała raty kredytu hipotecznego w wysokości około 1.000,00 złotych miesięcznie oraz ponosiła zwiększone koszty utrzymania dziecka cierpiącego na alergię pokarmową, obejmujące w szczególności koszty zakupu specjalnego mleka(...)oraz prywatnych wizyt lekarskich. Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2010 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w sprawie VII P 16/10 przywrócił pozwaną do pracy na dotychczasowych warunkach, wskazując w uzasadnieniu wyroku, iż oświadczenie powódki naruszało obowiązujące przepisy prawa, w tym art. 186 ^{( 8)} k.p., a ponadto podnosząc, że przyczyna wskazana w uzasadnieniu wypowiedzenia umowy nie była rzeczywista. Od powyższego wyroku powódka złożyła apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 13 października 2010 roku, w którym podtrzymał on ustalenia sądu I instancji w zakresie nieistnienia w chwili złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu w dniu 4 stycznia 2010 roku przyczyny wypowiedzenia. Pismem z dnia 10 czerwca 2011 roku powódka wezwała pozwaną do zwrotu w terminie dwóch dni od doręczenia pisma wypłaconej pozwanej kwoty 8.106,62 złotych. Pismem z dnia 14 lipca 2011 roku powódka ponownie wezwała pozwaną do zwrotu w terminie miesiąca od doręczenia pisma wypłaconej pozwanej kwoty 8.106,62 złotych. Przedstawiony stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie okoliczności bezspornych, zeznań świadka D. D. oraz pozwanej, dokumentów, kserokopii dokumentów i wydruków komputerowych, których autentyczność i zgodność z oryginałem nie była przez strony kwestionowana. Sąd Rejonowy zważył, iż podstawę materialnoprawną żądania powódki stanowi art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 1 i 2 k.c. Wskazał, że zgodnie z dyspozycją art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl z kolei art. 410 § 1 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Wreszcie zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne w szczególności, jeżeli podstawa świadczenia odpadła. Sąd wskazał jednocześnie, że zgodnie z dyspozycją art. 409 k.c. obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ja powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu, a myśl art. 411 pkt 1 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Wreszcie zgodnie z art. 411 pkt 2 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Sąd Rejonowy przyjął, że ciężar wykazania wskazanych wyżej przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej wyrażającego się w otrzymaniu nienależnego świadczenia - zgodnie z ogólną regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - spoczywał na stronie dochodzącej jego zwrotu, a pozwana z kolei chcąc uwolnić się od odpowiedzialności winna była udowodnić okoliczności uzasadniające jej wniosek o oddalenie powództwa, w szczególności zaś przesłanki zwalniające ją z obowiązku zwrotu nienależnego świadczenia. Sąd podkreślił, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności i dyspozycyjności, każda ze stron zobowiązana była wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodziła skutki prawne (art. 232 k.p.c.). Zatem strona powodowa, która powołując się na przysługujące jej prawo, domagała się od pozwanej zapłaty dochodzonej pozwem kwoty, obowiązana była udowodnić fakty uzasadniające to żądanie, w szczególności przedstawione powyżej przesłanki zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia. Pozwana z kolei, która odmawiała uczynienia zadość temu żądaniu, a więc negowała uprawnienie żądających, obowiązana była udowodnić fakty wskazujące na to, że uprawnienie żądającemu nie przysługuje lub przysługuje w innej wysokości. W ocenie Sądu I instancji istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do kwestii istnienia obowiązku zwrotu przez pozwaną wypłaconej jej odprawy. Pozwana podnosiła, iż zaistniały okoliczności uzasadniające wygaśnięcie obowiązku zwrotu, w szczególności zaś zużycie świadczenia w taki sposób, że nie jest ona już wzbogacona. Twierdziła także, że zużywając wypłaconą kwotę odprawy nie miała świadomości tego, że winna liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu. Ponadto podnosiła twierdzenie, że powódka wypłacając odprawę wiedziała, że nie była do tego zobowiązana. Wreszcie wskazywała, iż wypłata tej odprawy czyniła zadość zasadom współżycia społecznego. Pozwana z ostrożności procesowej podnosiła także, zarzuty potrącenia wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za cały okres pozostawania jej bez pracy oraz wierzytelności z tytułu roszczeń o wypłatę dodatku funkcyjnego. Sąd Rejonowy podzielił prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w szczególności zaś w wyroku z dnia 6 stycznia 2009 roku (sygn.. akt II PK 117/08), stanowisko, zgodnie z którym w przypadku przywrócenia pracownika do pracy wypłacone mu świadczenie z tytułu odprawy staje się świadczeniem nienależnym z uwagi na od odpadnięcie podstawy prawnej wypłaty tego świadczenia. W związku z powyższym przyjął, iż z uwagi na prawomocność wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 23 kwietnia 2010 roku wypłacona pozwanej odprawa stała się świadczeniem nienależnym z dniem 16 października 2010 roku, to jest z dniem oddalenia apelacji powódki przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy. Sąd podzielił również prezentowane w orzecznictwie sądowym, w szczególności w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2010 roku (sygn.. akt II PK 272/09) stanowisko, zgodnie z którym pracownik wnosząc pozew o przywrócenie go do pracy, musi się liczyć z tym, że powództwo może zostać uwzględnione i wtedy odpadnie podstawa prawna do wypłaty odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, a odprawa wypłacona z tej przyczyny stanie się świadczeniem nienależnym, podlegającym obowiązkowi zwrotu według zasad wynikających z art. 409 k.c. W tym stanie rzeczy za nieuzasadniony Sąd I instancji uznał podniesiony przez pozwaną zarzut, dotyczący braku obowiązku zwrotu przez nią w związku ze zużyciem wypłaconej jej odprawy w taki sposób, że nie jest ona już wzbogacona oraz tego, że nie miała ona świadomości tego, że winna liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu, a ewentualną świadomość w tym zakresie zyskała dopiero z chwilą wydania wyroku przez sąd II instancji w dniu 16 października 2010 roku. W ocenie Sądu pozwana nie wykazała zresztą w sposób przekonywujący, że cała wypłacona jej odprawa została zużyta, a na podstawie przedstawionych przez nią dowodów trudno ocenić, jakie były rzeczywiste koszty związane z chorobą i specjalną dietą dziecka oraz jaka kwota została przez pozwaną wydatkowana na ten cel. Pozwana nie wykazała także, jakie inne koszty poza wyżej wskazanymi oraz kosztami spłaty kredytu hipotecznego ponosiła w okresie pozostawania bez pracy. Przyjmując jednak nawet, że w istocie kwota odprawy wydatkowana została w całości na leczenie i żywienie dziecka pozwanej, brak było w ocenie Sądu podstaw do przyjęcia, że obowiązek zwrotu odprawy wygasł, bowiem pozwana wytaczając powództwo o przywrócenie do pracy winna była liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu. Z tego rodzaju obowiązkiem winna ona była się liczyć niezależnie od stopnia jej wiedzy na temat istnienia bądź nieistnienia faktycznych podstaw do rozwiązania (likwidacja stanowiska) z nią przez powódkę stosunku pracy. Sąd Rejonowy wskazał, że zarzutem, na którym opierała swój pozew było przede wszystkim naruszenie przez powódkę art. 186 ^{( 8 )}k.p. Za nieuzasadniony Sąd I instancji uznał podniesiony przez pozwaną zarzut potrącenia kwoty 8.106,62 złotych z tytułu wynagrodzenia za czas cały okres pozostawania bez pracy, który powódka oparła na dyspozycji art. 47 k.p. w związku z art. 186 ^{( 8)}§ 1 k.p. W ocenie Sądu z faktu podniesienia przez pozwaną wskazanego wyżej zarzutu potrącenia nie można przy tym wywodzić, iż pozwana uznała zasadność roszczenia strony powodowej. Zarzut ten został bowiem podniesiony jako ewentualny na wypadek uznania przez Sądu pozostałych zarzutów za nieuzasadnione. Sąd przyjął, że przedstawiona przez powódkę do potrącenia wierzytelność jej nie przysługuje, gdyż pozwana nie należała do żadnej z grup pracowników wymienionych przez ustawodawcę w dyspozycji art. 47 k.p., w szczególności do osób, z którymi rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego. W ocenie Sądu Rejonowego pod pojęciem przepisów szczególnych, o których mowa w art. 47 k.p. należy rozumieć zgodnie z ich definicją zawartą w art. 5 k.p. przepisy ustaw pozakodeksowych, które stanowią lex specialis w stosunku do uregulowań kodeksu pracy, a regulujących sytuację prawną poszczególnych grup pracowniczych, podzielając w tym względzie wykładnię zaprezentowaną przez stronę powodową, zgodnie z którą ustawodawca w treści przepisu art. 47 k.p. wymienił enumeratywnie wszystkich pracowników chronionych przez przepisy tego Kodeksu pracy, którym należy wypłacić wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy. Zważywszy na fakt, że nie wymienił wśród nich osób wykonujących pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy, o których mowa w treści art. 186 ^{( 8)} k.p. należało, w ocenie Sądu, wnosić, że z woli ustawodawcy podlegają one słabszej ochronie w stosunku do pozostałych wskazanych w treści art. 47 k.p. Stosunek pracy pracownika korzystającego z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy, podlega szczególnej ochronie na takich samych zasadach, jak stosunek pracy pracownika, któremu przysługuje prawo do urlopu wychowawczego, nie jest to jednak ochrona na podstawie przepisu szczególnego. Ochrona ta odnosi się przy tym wyłącznie do kwestii trwałości stosunku pracy. Za nieuzasadniony w ocenie Sądu należało uznać także podniesiony przez pozwaną zarzut potrącenia z dochodzonym przez powódkę roszczeniem wierzytelności o wypłatę dodatku funkcyjnego. Również w tym wypadku Sąd podzielił zaprezentowane przez stronę powodową stanowisko, zgodnie z którym mające zastosowanie do pozwanej przepisy ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej (Dz. U. nr 227, poz. 1505 ze zm.) w sposób kompleksowy i wyczerpujący regulują kwestie przysługujących członkom korpusu świadczeń. Do członków korpusu służby cywilnej, w tym do pozwanej, nie mają zastosowania przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 kwietnia 2008 roku w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w niektórych jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej resortu spraw wewnętrznych i administracji (Dz. U. nr 82 poz. 494 ze zm). Za niewykazane przez pozwaną Sąd Rejonowy uznał podniesione przez nią twierdzenie, że powódka w chwili wypłaty odprawy miała świadomość tego, że nie ma ona obowiązku wypłaty tego świadczenia. Sąd zważył, że zgodnie z treścią art. 411 pkt. 1 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. W ocenie Sądu zgromadzony w sprawie materiał dowody jednoznacznie wskazuje, że strona powodowa była przekonana w chwili spełnienia świadczenia w postaci wypłaty odprawy o tym, że pozwanej takie świadczenie przysługuje, a ona sama jest zobowiązana do jego wypłaty. O istnieniu tego rodzaju świadomości w ocenie Sądu świadczy przebieg toczącego się między stronami sporu dotyczącego przywrócenia pozwanej do pracy. W ocenie Sądu trudno byłoby zrozumieć i pogodzić z doświadczeniem życiowym faktu toczenia tego sporu w dwóch instancjach w sytuacji, gdyby strona powodowa od samego początku posiadała świadomość tego, że rozwiązanie stosunku pracy nie miało jakichkolwiek podstaw prawnych, a w konsekwencji od samego początku powód nie był zobowiązany do wypłaty pozwanej odprawy. Dlatego nie można przypisać w takiej sytuacji świadomości pozorności przytoczonych w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę przyczyn. Czym innym jest, w ocenie Sądu, pełna świadomość nie istnienia przyczyn wypowiedzenia i braku obowiązku wypłaty odprawy, a czym innym jest błędne przekonanie o istnieniu tych przyczyn i obowiązku wypłaty tego świadczenia. Sąd podzielił wyrażone w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym jeśli pracodawca wypłaca pracownikowi nienależne świadczenie pod wpływem błędu co do prawa lub sytuacji faktycznej, to nie można przyjąć, że spełniając świadczenie wiedział, iż nie był do świadczenia zobowiązany (SN 21 listopada 1966 II PR 512/66). Za uzasadniony natomiast Sąd uznał podniesiony przez pozwaną zarzut odwołujący się do dyspozycji art. 411 pkt 2 k.c., który stanowi, iż nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Sąd nie podzielił wyrażonego przez stronę powodową stanowiska, zgodnie z którym świadczenie przez nią spełnione nie czyniło zadość zasadom współżycia społecznego, bowiem poza pozwaną zatrudnienie posiadał jej mąż, a ona sama jako osoba świetnie wykształcona i wykonująca wolny zawód bez trudu znalazłaby zatrudnienie. Uznał, że te twierdzenia w konfrontacji z doświadczeniem życiowym i realiami rynkowymi, a przede wszystkim w żaden sposób niepoparte przez powódkę dowodami, świadczą w najlepszym wypadku o nieznajomości ich przez stronę powodową. Nie ulegało wątpliwości Sądu, że w przypadku młodej matki z chorym dzieckiem w wieku niemowlęcym znalezienie zatrudnienia jest kwestią wyjątkowo trudną bez względu na rodzaj wykonywanej pracy czy zawód. W przypadku zaś zawodu radcy prawnego, wymagającego niemal zawsze zapewnienia przez pracownika pełnej dyspozycyjności oraz znacznego zaangażowania czasowego, znalezienie zatrudnienia w przypadku matki kilkomiesięcznego dziecka jest właściwie niewykonalne. Za nieuzasadniony Sąd uznał argument strony powodowej, że art. 411 pkt 2 k.c., nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie z uwagi na fakt, iż w chwili wypłaty odprawy istniał obowiązek prawny jej wypłaty. Sąd wskazał, że zastosowanie przepisu art. 411 pkt 2 k.c., nie zostało wyłączone przez ustawodawcę w przypadku, gdy w chwili spełnienia świadczenia było ono należne, ale w późniejszym czasie podstawa prawna do jego spełnienia odpadła. Zważył, że w piśmiennictwie wskazuje się, że słuszne świadczenie wystąpi w szczególności w sytuacjach, w których podmiot mający silniejszą pozycję społeczną, ekonomiczną, rodzinną czy osobistą dokonuje świadczenia w celu skompensowania niedogodności, jaką odniosła zależna od niego osoba, przy czym chodzi zarówno o niedogodności spowodowane przez ten silniejszy podmiot, jak i powstałe z przyczyn od niego niezależnych, zwłaszcza trudnych zdarzeń losowych lub zdrowotnych. Dotyczy to w szczególności świadczeń dokonywanych w relacjach pracowniczych (por. wyrok SN z 17 lutego 2000 r., I PKN 537/99, OSNP 2001, nr 14, poz. 461). Biorąc pod uwagę fakt, że powódka naraziła wskutek swojego bezprawnego działania związanego z wypowiedzeniem jej umowy o pracę na poważne niedogodności, w wyjątkowo trudnym dla niej okresie po urodzeniu dziecka, świadczenie uznał za czyniące zadość zasadom współżycia społecznego. Dlatego Sąd I instancji powództwo oddalił.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka, która zaskarżyła go w całości. Zarzuciła Sądowi I instancji:

1. naruszenie prawa materialnego tj.:

•

przepisu art. 411 pkt 2 kodeksu cywilnego poprzez jego zastosowanie podczas gdy w sprawie nie zachodziły okoliczności, na podstawie których można by przyjąć, że wypłata odprawy pozwanej przez powoda czyniła zadość zasadom współżycia społecznego,

•

przepisu art. 411 pkt 2 kodeksu cywilnego poprzez brak powołania przez Sąd konkretnej zasady współżycia społecznego, która w ocenie Sądu stanowiła podstawę oddalenia powództwa.

2. naruszenie przepisów postępowania tj.:

•

sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym poprzez przyjęcie, pomimo braku dowodów w tym zakresie, iż znalezienie zatrudnienia przez pozwaną było niewykonalne oraz poprzez przyjęcie pomimo braku dowodów w tym zakresie, a nawet wbrew dowodom zgromadzonym w sprawie, iż pozwana znalazła się w wyjątkowej sytuacji materialnej pozwalającej na zastosowanie zasad współżycia społecznego w niniejszej sprawie,

•

naruszenie rozkładu ciężaru dowodzenia wynikającego z przepisów art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż na powodzie ciążył obowiązek wykazania w niniejszym postępowaniu, że wypłata odprawy przez powoda pozwanej nie może być rozpatrywana w kontekście art. 411 pkt 2 kodeksu cywilnego,

•

przepisu art. 228 § 2 kodeksu postępowania cywilnego poprzez niepowołanie na rozprawie faktów, które Sąd uznał za znane mu z urzędu oraz poprzez niewskazanie przez Sąd w uzasadnieniu orzeczenia okoliczności, w których nastąpiło stwierdzenie przez sąd, iż w przypadku młodej matki z chorym dzieckiem w wieku niemowlęcym znalezienie zatrudnienia jest kwestią wyjątkowo trudną, natomiast w przypadku zawodu radcy prawnego, wymagającego niemal zawsze zapewnienia przez pracownika pełnej dyspozycyjności oraz znacznego zaangażowania czasowego, znalezienie zatrudnienia w przypadku matki dziecka kilkumiesięcznego jest właściwie niewykonalne.

Dlatego wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 8.106,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 24 kwietnia 2010 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów za zastępstwo prawne, według norm przepisanych.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji, podtrzymując zarzuty zgłaszane w toku postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna. Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, nie przekraczając przy tym zasady swobodnej oceny dowodów. Przepis art. 233 § 1 k.p.c., przy uwzględnieniu treści 328 k.p.c., nakłada na sąd orzekający obowiązki: po pierwsze - wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, po drugie - uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie - skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte - wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej - wyższej instancji i skarżącemu - na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie, po piąte - przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności (wyr. SN z 29 września 2000 r., V CKN 94/00, Legalis). Zatem dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając. Skuteczne postawienie takiego zarzutu wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd, wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu. Zwalczenie swobodnej oceny dowodów nie może polegać tylko na przedstawieniu własnej korzystnej dla skarżącego wersji zdarzeń, ustaleń stanu faktycznego opartej na jego własnej ocenie lecz konieczne jest przy posłużeniu się argumentami wyłącznie jurydycznymi wykazywanie, że wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów zostały naruszone, co miało wpływ na wynik spraw. Sąd Okręgowy stwierdza, że Sąd I instancji szczegółowo ocenił dowody zgromadzone w sprawie nie naruszając wyżej wskazanych zasad. W szczególności Sąd ten nie powoływał się na wiadomości znane mu z urzędu, lecz możliwość znalezienia pracy przez pozwaną ocenił w świetle zasad doświadczenia życiowego. Sąd Okręgowy podziela argumentację Sądu I instancji, że wykonywanie zawodu radcy prawnego wiąże się z reguły z dyspozycyjnością, a w przypadku pozwanej, która była matką wymagającego szczególnej troski niemowlęcia, znalezienie zatrudnienia na etacie radcy prawnego było praktycznie niemożliwe. W tej sytuacji zeznania pozwanej (k.253), że po wypowiedzeniu stosunku pracy poszukiwała pracy należy uznać za zgodne z zasadami doświadczenia życiowego i wiarygodne. Zatem twierdzenie zwarte w uzasadnieniu apelacji, iż brak było dowodów, z których wynikałoby, iż pozwana poszukiwała pracy był bezzasadny. Trudno od pozwanej wymagać, aby fakt poszukiwania pracy zgodnej z jej zawodem (radcy prawnego) wykazała dokumentami. W tym przypadku to powódka mogłaby wzruszyć wiarygodność zeznań pozwanej wskazując, iż były oferty pracy dla radców prawnych w okresie od wypowiedzenia pozwanej stosunku pracy do wydania wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy. Należy bowiem wskazać, że zatrudnienie radcy prawnego wiąże się z reguły ze szczególnym stosunkiem zaufania pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem i zatrudnienie radcy prawnego z reguły nie odbywa się poprzez ogłoszenie.

Niezasadny był też zarzut, iż Sąd Rejonowy obciążył powódkę ciężarem wykazania okoliczności określonych w przepisie art. 411 pkt 2 k.c., który na podstawie przepisu art. 300 k.p. może mieć zastosowanie w przedmiotowej sprawie Z uzasadnienia Sądu I instancji (k. 316 akt) wynika wręcz, iż to pozwana powinna była wykazać okoliczności uzasadniające oddalenie powództwa. Dlatego zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego Sąd Okręgowy uznał za bezzasadny, a stan faktyczny ustalony przez Sąd Rejonowy przyjął jako własny.

Bezzasadny był także drugi z zarzutów dotyczących naruszenia przepisu art. 411 pkt 2 k.p.c. tj. niewskazania zasady współżycia społecznego, która uzasadniałaby odnowę zwrotu nienależnego świadczenia. Trafnie w piśmie procesowym pozwana podniosła, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja 2014 r. wydanym w sprawie V CSK 322/13 (LEX 1491263) wyraził pogląd, że wymogiem zastosowania przepisu art. 5 k.c. nie jest sprecyzowanie i ustalenie naruszonej zasady współżycia społecznego. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy zważył, iż stanowisko, że sąd, rozstrzygając sprawę na podstawie art. 5 k.c., powinien określić wprost zasadę współżycia, na którą się powołuje, było przyjęte we wcześniejszym orzecznictwie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1964 r., I PR 159/64, OSN 1965, Nr 1, poz. 19, z dnia z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, nie publ., z dnia 14 października 1998 r., II CKN 928/97, OSNC 1999, Nr 4, poz. 75). Sąd Najwyższy wskazał, że judykatura odstąpiła od niego przyjmując, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa, a przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania, powołując się na poglądy wyrażone m.in. wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2001 r., I CKN 458/00, nie publ., z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 1756/00, nie publ., z dnia 6 stycznia 2009 r., I PK 18/08, OSN 2010, nr 13-14, poz. 156, z dnia 16 czerwca 2009 r., I CSK 522/08, nie publ., z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 660/12, nie publ. Sąd Okręgowy to stanowisko podziela i uważa, że warunkiem zastosowania przepisu art. 411 pkt 2 k.c. nie jest wskazanie, jakiej konkretnej zasadzie współżycia społecznego spełnienie świadczenia czyni zadość, lecz wystarczy podanie jakim zasadom etycznego i uczciwego postępowania ono odpowiada.

Zasadny był natomiast zarzut naruszenia przepisu art. 411 pkt 2 k.c. poprzez przyjęcie, że wypłacenie odprawy pozwanej czyniło zadość zasadom współżycia społecznego. W uzasadnieniu wyroku z dnia 26 września 2000 r., wydanego w sprawie I PKN 42//0 (LEX 52113) Sąd Najwyższy dokonał wykładni przepisu art. 411 pkt 2 wskazując, że przy jego stosowaniu nie chodzi o to, że zwrot nienależnego świadczenia przez osobę, która uzyskała korzyść majątkową bez podstawy prawnej, byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, ale o to, że domaganie się tego zwrotu przez osobę, która spełniła świadczenie, jest niemożliwe (niedopuszczalne), jeżeli spełnienie świadczenia czyniło zadość zasadom współżycia społecznego. Ocenie zatem z punktu widzenia zgodności lub sprzeczności z zasadami współżycia społecznego nie podlega w tym przypadku żądanie zwrotu świadczenia (gdyż w takiej sytuacji sąd stosowałby art. 5 k.c. lub identyczny w swojej treści normatywnej art. 8 k.p.), ale samo spełnienie nienależnego świadczenia. Zasadą jest obowiązek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.), także gdy miało ono postać nienależnego świadczenia (art. 410 k.c.). Dlatego nie można przyjąć, że zwrot nienależnego świadczenia byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Nie można przyjąć bowiem, że wydanie korzyści majątkowej uzyskanej bez podstawy prawnej naruszałoby te zasady. W niektórych jednak sytuacjach - wymienionych w art. 411 k.c. - spełniający świadczenie nie może żądać jego zwrotu. Okoliczność, że spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego, stanowi materialnoprawną przesłankę wyłączenia możliwości domagania się jego zwrotu. Przepis art. 411 pkt 2 k.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 5 k.c. i art. 8 k.p. Nie można zatem powoływać się na nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c. lub art. 8 k.p.) przez osobę żądającą zwrotu świadczenia jako nienależnego w sytuacji, gdy zgodnie z art. 411 pkt 2 k.p. spełnienie takiego świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Sąd Okręgowy powyższą wykładnię w pełni podziela.

W przedmiotowej prawie należy stwierdzić, że nie zachodzi przypadek określony w przepisie art. 411 pkt 2 k.p.c. Powódka rozwiązując stosunek pracy z pozwaną, wskazując jako podstawę rozwiązania stosunku pracy likwidację stanowiska radcy pranego, miała obowiązek wypłacić pozwanej stosowna odprawę. Nie było żadnych innych przyczyn uzasadniających wypłacenie dochodzonej kwoty. Zatem nie było żadnej przyczyny uzasadnionej względami etycznymi, czy moralnymi, które uzasadniałyby jej wypłacenie.

Żądanie zwrotu odprawy nie narusza też przepisu art. 5 k.c., bądź art. 8 k.p. Pozwana po wypowiedzeniu stosunku pracy znalazła się wraz z rodziną w trudnej sytuacji majątkowej, lecz to samo przez się nie uzasadnia przyjęcia twierdzenia, iż żądanie zwrotu odprawy narusza zasady etycznego i uczciwego zachowania się. Aby przyjąć, że taka sytuacja miała miejsce należałoby ustalić, że sytuacja życiowa i majątkowa pozwanej po wypowiedzeniu była skrajnie, szczególnie trudna. Takich ustaleń Sąd Rejonowy nie dokonał. Mimo utraty pracy i choroby dziecka, rodzina pozwanej posiadała środki do życia, gdyż mąż pozwanej pracował, a pozwana otrzymywała zasiłek dla bezrobotnych. Nie stanowi podstawy do uznania żądania zwrotu odprawy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego konieczność spłaty kredytu hipotecznego w połączniu z wypowiedzeniem pracy i obniżeniem dochodów rodziny pozwanej, gdyż ten spadek dochodów pozwanej był i uzupełniony pomocą rodziców. Pozwana nie wykazała, ani też nie twierdziła, że pomoc rodziców została spowodowana wypowiedzeniem złożonym przez powódkę oraz że nie była to pomoc bezzwrotna.

W piśmie procesowym z dnia 28 listopada 2014 r. pozwana podtrzymała wszystkie zarzuty, które podnosiła w postepowaniu przez Sądem I instancji. Sąd ten szczegółowo się do nich odniósł, a Sąd Okręgowy w pełni je podziela.

W szczególności należy stwierdzić, że odprawa wypłacona pozwanej okazała się świadczeniem nienależnym, gdyż pozwana została przywrócona do pracy. Zatem odpadła podstawa świadczenia. Dlatego pozwana powinna ją zwrócić powódce ( art. 410 § 1 k.p.c. w zw. z art. 405 k.c. i art. 300 k.p.c.). Odsetki od tej kwoty, w ocenie Sąd Okręgowego, należą się od dnia 28 czerwca 2011 r. W wezwaniu do zapłaty z dnia 10 czerwca 2011 r. doręczonym pozwanej w dniu 13 czerwca 2011 r. wskazano dwudniowy termin do zwrotu odprawy (k. 7 akt), lecz był to okres zbyt krotki. Biorąc pod uwagę pozostawanie bez pracy przez pozwaną przez kilka miesięcy, utrzymywanie się z niewielkiej pensji jej męża i obciążenie kredytem hipotecznym trudno wymagać, aby pozwana posiadała oszczędności pozwalające na niezwłoczną spłatę dwumiesięcznej odprawy. W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, że terminem, w którym pozwana mogłaby zgromadzić potrzebne środki jest okres dwóch tygodni.

W sprawie nie została spełniona przesłanka określona w przepisie art. 409 k.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że pracownik, wnosząc pozew o przywrócenie go do pracy, musi liczyć się z tym, że powództwo może zostać uwzględnione i wtedy odpadnie podstawa wypłaty odprawy z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, a odprawa wypłacona z tej przyczyny stanie się świadczeniem nienależnym (por. wyroki Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2006 r., II PK 330/05, OSNP 2207 nr 13-14, poz. 188, z dnia 12 marca 2010 r., II PK 272/09, LEX 622203). Odprawa pieniężna przysługuje pracownikowi zwolnionemu z pracy z przyczyn określonych w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Nie stanowi ona odszkodowania za wadliwe, naruszające przepisy prawa rozwiązanie stosunku pracy. Jest rekompensatą za utratę pracy. W razie restytucji stosunku pracy odprawa staje się świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 k.c. i podlegającym obowiązkowi zwrotu według zasad wynikających z art. 409 k.c. Jeżeli pracownik nie godzi się z rozwiązaniem z nim umowy o pracę i na przykład przed sądem pracy domaga się restytucji stosunku pracy, powinien liczyć się z tym, że w przypadku przywrócenia go do pracy powstanie obowiązek zwrotu wypłaconej odprawy.

Niezasadny był także zarzut, że powódka nie może domagać się spełnienia świadczenia, gdyż wiedziała, że nie była do świadczenia zobowiązana, a spełnienie świadczenia nie nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej ( art. 411 pkt 1 k.c.). Powódka wypowiedziała pozwanej stosunek pracy powołując się na rozkaz likwidujący jeden etat radcy prawnego i wypłaciła odprawę z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Pogląd powódki, że likwidacji miał ulec tzw. cywilny etat radcy prawnego nie znalazł potwierdzenia w toku postepowania o przywrócenie do pracy. Nie oznacza to jednak, że powódka wypłacając odprawę wiedziała, iż jest ona nienależna. Dopiero wyroki sądów rozstrzygające sprawę o przywrócenie do pracy dały obowiązującą wykładnię rozkazu o likwidacji etatu radcy prawnego u powódki.

Niezasadny był także zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwaną. Brzmienie przepisu art. 47 k.p. jest jednoznaczne i nie obejmuje sytuacji, gdy przywrócono do pracy pracownika w oparciu o naruszenie przepisu art. 186 ⁸ § 1 k.p. Pozwana nie może także skutecznie przedstawić do potrącenia wierzytelności z tytułu dodatku funkcyjnego w oparciu o przepisy art. 77 ³ § 1 i 3 k.p.c. w ww. z § 1 ust. 1 i § 4 ust.1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w niektórych jednostkach organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych i administracji ( Dz. U. Nr 82, poz. 494 ze zm.), gdyż mające zastosowanie do pozwanej przepisy ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej (Dz. U. nr 227, poz. 1505 ze zm.) w sposób kompleksowy i wyczerpujący regulują kwestie przysługujących członkom korpusu świadczeń .

Dlatego Sąd Okręgowy uznał co do zasady apelację powódki za uzasadnioną i na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od pozwanej na rzecz powódki dochodzoną pozwem kwotę. Jedynie w zakresie części odsetek apelację i powództwo jako nieuzasadnione oddalił ( art. 385 k.p.c. w zw. z art. 481 k.c. i art. 300 k.p.). O kosztach Sąd orzekł na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Skoro pozwana przegrała proces, w tym apelację praktycznie w całości ( uległa jedynie nieznacznie co do żądania odsetek), to winna zwrócić powódce koszty procesu za obie instancje.