Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Powód M. G. (1) w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa (...) w I. domagał się zapłaty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych kwoty 20.000 złotych. W uzasadnieniu pozwu podał, że pozwany jest odpowiedzialny za to, że naruszył jego dobra osobiste, bo umieścił powoda w celach dla palących, podczas gdy powód deklarował się jako osoba niepaląca i ponadto cele te nie spełniały wymogów przysługujących skazanemu zgodnie z zapisami Konstytucji RP i kodeksu karno-wykonawczego. Zdaniem powoda były przeludnione, bez jakiejkolwiek wentylacji, co pogarszało samopoczucie powoda podczas osadzenia z palącymi i szkodziło jego zdrowiu. Nie było w nich żadnego kącika sanitarnego (wolnostojąca ubikacja z krótką i przezroczystą kotarą obok zlew) - co było krępujące przy każdorazowym załatwianiu potrzeb fizjologicznych, przy myciu się, a jedna kąpiel w tygodniu była niewystarczająca do zachowania właściwej higieny.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości. Określił roszczenia powoda jako nieuzasadnione i nie znajdujące odzwierciedlenia w stanie faktycznym. Przeludnienie nie było znaczne, występowało w krótkich okresach czasu i nie powodowało naruszenia dóbr osobistych powoda, zwłaszcza, że działania administracji więziennej nie były bezprawne. Zdaniem pozwanego powód w subiektywny dokonał interpretacji naruszenia jego dobra osobistego w postaci godności, nie przedstawiając po temu jakiegokolwiek materiału dowodowego.

Wyrokiem z dnia 15 lutego 2013 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu oddalił powództwo / punkt 1 / i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu /punkt 2 /. Ponadto nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Inowrocławiu na rzecz adw. W. D. kwotę 2952 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu.

1

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach natury prawnej.

Powód odbywał karę pozbawienia wolności w (...) w I. w okresie od 26 czerwca do 4 sierpnia 2009 r.

W trakcie tego pobytu powód osadzony był w różnych celach, i tak : od 28.06. dol.07.2009r. w pawilonie A w celi 2-os. nr 313 o pow. 7,48 m ² od 1.07. do 20.07.2009r. w pawilonie B w celi 9-os. nr 10 o pow. 27 m ³ od 20.07. do 22.07.2009r. w pawilonie A w celi 2-os. nr 210 o pow.6,20 m ² od 22.07. do 30.07.2009r. w pawilonie A w celi 2-os. nr 212 o pow.6,20 m ²od 30.07.-4.08.2009r. w pawilonie A w celi 2-os. nr 210 o pow.6,20 m ²

Jak wynika z codziennych raportów, podczas powyższego okresu powód w warunkach przeludnienia przebywał w trzech krótkich okresach:

-od 28.06. do 1.07.2009r.

-od20.07.do22.07.2009r.

-od30.07.do4.08.2009r.

W wymienionych ostatnio trzech okresach, które dla powoda łącznie wyniosły 12 dni i to nie jednym ciągiem, obowiązywały u pozwanego zarządzenia wydane na podstawie przepisu art. 248 § 1 kkw, w myśl których z uwagi na przekroczenie ustalonej pojemności jednostki osadzeni w pawilonie A mogli być umieszczani w warunkach, w których powierzchnia w celi na 1 osobę wynosiła mniej niż 3 m (kopie zarządzeń na k. 31-34 akt).

W celach dwuosobowych w pawilonie A urządzone są kąciki sanitarne oddzielone granatowymi, nieprześwitującymi kotarami, o takiej długości, że jak stoi za kotarą mężczyzna przeciętnego wzrostu, to nie widać jego głowy.

W celach jest wentylacja grawitacyjna, okna sapo remoncie, można je uchylać.

Zasadniczą część okresu odbywania kary w placówce pozwanego, od 1.07. do 20.07.2009r., powód spędził w pawilonie B w celi dziewięcioosobowej o pow. 27 m ², a więc nieprzeludnionej. Pawilon B w (...) w I. ma charakter zakładu karnego typu otwartego, w którym cele są otwarte, co ma istotne znaczenie dla kwestii palenia tytoniu - w celach palić w ogóle nie wolno, wyznaczone są palarnie. Również kwestia pomieszczeń sanitarnych przedstawia się inaczej niż w Pawilonie A. Są to osobne odremontowane pomieszczenia, do których osadzony ma dostęp przez cały dzień. Osadzeni mogą w ciągu dnia wychodzić na powietrze, korzystać z boisk. Wewnątrz budynku znajduje się świetlica i siłownia.

Powód podczas pobytów w celach w pawilonie A przebywał z osobami palącymi. Okna w takiej celi mogły być uchylane.

2

W kwestii określania się jako palący lub niepalący, osadzeni często zmieniają zdanie, doprowadzając w ten sposób do realizacji przenosin, z tym że realizacja takiego wniosku uzależniona jest każdorazowo od aktualnej sytuacji rozmieszczenia innych skazanych. Powód przeniesiony 4.08.2009 r. do Zakładu Karnego w K. złożył oświadczenie, że pali papierosy.

Powód został przeniesiony z pawilonu B do pawilonu A z uwagi na to, że namawiał pielęgniarkę do nielegalnych kontaktów z jego rodziną.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane przy poszczególnych okolicznościach dowody, którym dał wiarę. Sąd nie dał natomiast wiary zeznaniom powoda, który twierdził, że w celach nie było kącika toaletowego, podczas gdy takowe istnieją, a ponadto, że nigdy w życiu nie palił, bo mu to śmierdzi i szkodzi, i że z palącymi współwięźniami musiał przebywać przez okres 2-3 tygodni, podczas gdy już w dniu opuszczenia AS w I. sporządził oświadczenie, że pali, a w celach z palącymi przebywać mógł najwyżej przez 12 dni i to z przerwą. Powód też niezgodnie z prawdą twierdził, że cały czas odbywania kary w AS w I. spędził w warunkach przeludnienia, dyskomfortu wywołanego brakiem możliwości zachowania higieny i zachowania intymności w sytuacjach związanych z czynnościami fizjologicznymi.

Sąd Rejonowy wskazał, iż przepis art. 448 k.c. w brzmieniu nadanym mu przez ustawę z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 114, poz. 542) przewiduje możliwość przyznania zadośćuczynienia w razie naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego.

Oczywiste jest, że zapewnienie przez państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymagań demokratycznego państwa prawnego.

Powód w pozwie eksponował, że doszło do naruszenia takich jego dóbr osobistych jak godność - poprzez nienależyte warunki odbywania kary pozbawienia wolności i zdrowie -poprzez umieszczenie go w celi z osobami palącymi.

Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, mimo że postępowanie dowodowe prowadziło do wniosku, że wystąpiło osadzenie powoda w celach przeludnionych i przebywał on w celi z osobami palącymi.

Zdaniem Sądu I instancji skala naruszenia standardów nie uzasadniała jednak zasądzenia zadośćuczynienia, bowiem powód w niewłaściwych warunkach przebywał bardzo krótko, a przez przeważający okres odbywania kary u pozwanego, w pawilonie B, miał zapewnione lepsze warunki niż znaczna część osób przebywających na wolności i

3

respektujących normy prawa.

Sąd Rejonowy podkreślił, iż samo krótkotrwałe osadzenie powoda w przeludnionej celi, w której rozwiązanie kwestii sanitarnych nie przystaje do współczesnych standardów nie jest, zdaniem Sądu, wystarczającą podstawą do zasądzenia zadośćuczynienia, jeżeli nie wiążą się z tym uciążliwości noszące cechy udręczenia takie jak np. niemożność zaspokojenia potrzeby snu, nieustanny hałas, brak dostępu do urządzeń sanitarnych. W przypadku powoda nie występowały tego rodzaju niedogodności.

W orzeczeniu (...) z 22.10.2009r Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie O. v. P. dostrzegł nieuchronność odczuwania pewnego dyskomfortu w czasie odbywania kary pozbawienia wolności („...nie poddawały jej cierpieniu ani trudnościom o intensywności wykraczającej poza nieuchronny poziom cierpienia wpisanego w aresztowanie...").

Niewystarczający standard panujący w części AS w I., w której powód odbywał karę przez kilkanaście dni, Sąd ocenił jako wynikający z ogólnej trudnej sytuacji materialnej zakładów karnych, dotykającej większości osób odbywających karę pozbawienia wolności, nie zaś z chęci poniżenia czy upokorzenia skazanego, co wymierzone byłoby w jego godność.

Podkreślił Sąd Rejonowy, iż o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym nie można mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takim zakładzie, polegających np. na niższym od oczekiwanego standardzie celi czy urządzeń sanitarnych, bowiem dla wielu ludzi nie odbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszkaniowe bywają często równie trudne. Godność skazanego przebywającego w zakładzie karnym nie jest naruszona, jeżeli odpowiada uznanym normom poszanowania człowieczeństwa (orzeczenie SN z dnia 20.12.2010 r. IV CSK 449/10, nie publ.)

Nie można przy rozpoznawaniu roszczeń osób odbywających karę pozbawienia wolności abstrahować od ogólnego poziomu życia społeczeństwa, który niestety nie jest wysoki i który ocenić można choćby poprzez ustalenie w przepisach prawa normy 5 m ² na osobę w lokalu socjalnym.

Wszystko to sprawia, że obiektywnie rzecz oceniając, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie można było uznać, by pobyt powoda w opisywanych przez niego warunkach, jako skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności, mógł mieć wpływ na jego poczucie własnej wartości lub na oczekiwanie szacunku od innych ludzi, z czym wiąże się pojęcie godności, na które powołuje się powód.

4

Eksponowane zaś przez powoda ujemne przeżycie związane z narażaniem jego zdrowia poprzez umieszczenie w celi dla palących, budzi poważne wątpliwości w zestawieniu z decyzją powoda, że w kolejnym zakładzie karnym deklarował się już jako palacz tytoniu.

Sąd Rejonowy wskazał, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym nie ma obowiązku zasądzania zadośćuczynienia w każdym przypadku naruszenia dóbr osobistych. O tym, czy się ono należy decyduje też stopień winy naruszyciela, nasilenie jego złej woli, o których w przedmiotowej sprawie nie może być mowy. Powód był przenoszony do innych cel, trafił do części, w której jest otwarty system odbywania kary, widać, że były przez administrację podejmowane działania zmierzające do zapewnienia powodowi godnych warunków odbywania kary, a to on sam efekty tego zniweczył.

W ocenie Sądu Rejonowego, biorąc pod uwagę kumulatywną ocenę całokształtu konkretnych warunków przebywania powoda w zakładzie karnym, w których nie występowały uciążliwości wykraczające poza konieczne elementy związane z pozbawieniem wolności, i stan nieprawidłowości nie trwał nadmiernie długo, nie jest wystarczające do uznania, ze doszło do takiego naruszenia dóbr osobistych powoda, które podlegałoby kompensowaniu poprzez zasądzenie zadośćuczynienia, zatem Sąd I instancji oddalił powództwo.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 kpc.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości, zarzucając mu sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, która miała wpływ na jego treść, a polegająca na przyjęciu, że w czasie osadzenia w (...) w I. nie doszło do naruszenia godności powoda, podczas gdy prawidłowa ocena zebranego materiału prowadzi do wniosku, że pozwany poprzez umieszczenie powoda w przeludnionej celi dopuścił się naruszenia jego godności. Ponadto skarżący wskazał, iż sprzeczność ustaleń polega na przyjęciu, że pozwany nie dopuścił się naruszenia dóbr osobistych powoda w takim stopniu, który mógłby uzasadniać przyznanie powodowi zadośćuczynienia, podczas gdy prawidłowa ocena zebranego materiału prowadzi do wniosku, że stopień naruszenia dóbr osobistych powoda czyni zasadnym zasądzenie na jego rzecz zadośćuczynienia w kwocie żądanej pozwem.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Pozwany nie zajął stanowiska w toku postępowania apelacyjnego.

5

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy prawidłowo i wnikliwie ustalił stan faktyczny, które to ustalenia Sąd Okręgowy przyjmuje za własne i czyni je podstawą swojego rozstrzygnięcia bez potrzeby ponownego ich przytaczania. Również analiza materiału dowodowego została przeprowadzona prawidłowo, zebrane dowody zostały ocenione właściwie - bez naruszenia art. 233 § 1 k.p.c, zaś pisemne motywy rozstrzygnięcia precyzyjnie wskazują, z jakich przyczyn część dowodów została uznana za wiarygodne, zaś pozostałym Sąd I instancji odmówił dania wiary i w jakim zakresie.

Nie można podzielić postawionego przez skarżącego zarzutu, że Sąd I instancji przy rozpoznaniu tej sprawy dopuścił się przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów.

W judykaturze ugruntowane jest stanowisko, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 kpc wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem może być jedynie przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie, niż ocena sąd. - wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9 maja 2013 r. VI ACa 1379/12, podobnie wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 5 lutego 2013 r.

Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona, - wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 6 lutego 2013 r. III AUa 997/12, podobnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 29 maja 2013 r. VI ACa 144/12.

W ocenie Sądu Okręgowego argumentacja Sądu Rejonowego przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jest logiczna i zgodna z zasadami doświadczenia życiowego, natomiast podważające ją zarzuty podnoszone przez powoda w apelacji stanowią wyłącznie polemikę opartą na dowolnej ocenie skutków wynikających z osadzenia go w przeludnionych celach wspólnie z osobami palącymi tytoń i jako takie nie podważają prawidłowości wydanego wyroku.

Jako chybiony należy ocenić przedstawiony przez skarżącego argument mający przemawiać za uwzględnieniem zgłoszonego przez niego powództwa, dotyczący uznania przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepisu będącego podstawą

6

prawną umieszczania osadzonych w celach, gdzie na jedną osobę przypadało mniej niż 3 m powierzchni. Zauważyć trzeba, że wspomniany wyrok został wydany przez Trybunał w dniu 26 maja 2008 r. w sprawie SK 25/07 i powodował on uchylenie art. 248 kkw z dniem 6 grudnia 2009 r. Oznacza to, że w okresie gdy M. G. (1) przebywał w pozwanym (...) w celach przeludnionych (26 czerwca - 4 sierpnia 2009 r.) wspomniana norma nadal obowiązywała, a co za tym idzie zgodne z prawem było umieszczanie skazanych na podstawie zarządzenia dyrektora jednostki penitencjarnej, w celach o powierzchni mniejszej niż 3 m na jednego osadzonego.

Należy podzielić stanowisko Sądu I instancji, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie ma zatem podstaw do uznania, że pobyt powoda w (...) w I. mógł wiązać się z naruszeniem jego godności jako skazanego w stopniu uzasadniającym wypłatę zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. M. G. (1) przebywał w przeludnionych celach trzykrotnie, za każdym razem tylko przez kilaka dni, których w sumie było zaledwie 12. Poza tym nie bez znaczenia na tym tle pozostaje przyczyna, dla którego powód został przeniesiony z pawilonu B do pawilonu A, gdzie znajdowały się przeludnione cele. M. G. (1) próbował bowiem namówić pielęgniarkę do nielegalnych kontaktów z rodziną. Z samej istoty odbywania kary pozbawienia wolności wynikają niedogodności i ograniczenia, którym osoba pozbawiona wolności winna się poddać. Skoro M. G. po raz kolejny nie wykazał poszanowania dla obowiązujących norm jego zachowanie musiało spotkać się z odpowiednią sankcją. Podzielić należy stanowisko Sądu Rejonowego, że jakkolwiek pobyt w przeludnionych celach stanowił dla M. G. (1) pewną dolegliwość, to jednak wynikała ona wyłącznie z trudnej sytuacji lokalowej polskich zakładów karnych w tamtym okresie i nie była nakierowana na naruszenie jego godności jako skazanego. Jednocześnie ponownie należy zauważyć, że omawiane niedogodności trwały zaledwie kilka dni.

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m ² może stanowić wystarczającą przesłankę naruszenia dóbr osobistych. Jednocześnie sam taki fakt nie przesądza o zasadności roszczenia o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c, którego przyznanie zależy od wielu różnych okoliczności, w tym m.in.: od długotrwałości przebywania w przeludnionej celi, uciążliwości z tym związanych, poczucia krzywdy i jego stopnia oraz pozostałych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które mogą zwiększać poczucie krzywdy lub je osłabiać, a nawet sprawiać, że w ogóle nie powstało. Samo osadzenie w przeludnionej celi nie jest wystarczającą postawą do uwzględnienia

7

żądania zasądzenia zadośćuczynienia (vide: uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 18 października 2011 r., III CZP 25/11).

W świetle dotychczas poczynionych wywodów nie można przyjąć, że w trakcie odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności w (...) w I. doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda tylko wskutek tego, że okresowo przebywał on w celi niezapewniającej ustawowo wymaganej powierzchni dla jednego skazanego. Tym bardziej w sytuacji, gdy wszystkie inne wymogi związane zasadami odbywania takiej kary były zachowane. W tym zakresie zachowują aktualność argumenty Sądu Rejonowego, których apelacja nie podważyła.

Ponadto, co istotne, na co zwracał również uwagę Sąd Rejonowy, skarżący nie wykazał, iż z przeludnieniem wiązały się jakieś dodatkowe uciążliwości - poza oczywistym faktem, że w celi było ciasno, co wiązało się z ograniczoną intymnością przy korzystaniu z toalety, przy czym co do tej drugiej kwestii Sąd II instancji podzielił w pełni stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w wyroku z dnia 5 lipca 2012 r. (IV CSK 603/11), iż otwarta lista chronionych prawnie dóbr osobistych została uzupełniona o uprawnienie do godnych warunków odbywania kary w zakładach karnych. Wskazane godne warunki obejmują również zapewnienie prywatności i intymności, m.in.: związanych z potrzebami fizjologicznymi. Niemniej nie przewidują one zapewnienia samodzielności pomieszczeń przeznaczonych na toalety ani ich oddzielenia murem od pozostałej części celi.

Niezasadne są wreszcie żądania powoda oparte na fakcie czasowego przebywania w celi dla palących (przez kilkanaście dni), skoro natychmiast po opuszczeniu Aresztu Śledczego w I. zadeklarował się jako osoba paląca, nie sposób zatem ocenić jego twierdzeń (o tym, że przebywanie w takiej celi szkodziło jego zdrowiu jako osobie rzekomo niepalącej) jako czynionych wyłącznie na użytek niniejszego postępowania.

W ocenie Sądu Okręgowego kompleksowa ocena sytuacji powoda podczas osadzenia we wskazanym okresie i wskazanych celach nie uzasadniała przyznania mu zadośćuczynienia. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację jako niezasadną.

Z uwagi na fakt, iż powód, zwolniony był od kosztów postępowania, a reprezentowany był przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu Sąd Okręgowy przyznał adwokatowi W. D. ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w

8

Inowrocławiu kwotę 73,80 zł ( 60 zł plus 23% podatku VAT) tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu, zgodnie z § 11 pkt 25 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie.