Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wnioskodawca Skarb Państwa – Naczelnik(...)w B. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po M. G. wykazując , na wezwanie Sądu ,istnienie interesu prawnego w sądowym ustaleniu kręgu spadkobierców zmarłego dłużnika.

Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy stwierdził, że spadek po M. G. zmarłym w dniu 28 września 2012 r. w B., ostatnio stale zamieszkałym w B., na podstawie ustawy nabyły z dobrodziejstwem inwentarza dzieci jego i A.: A. G. (1) i E. G., każda z nich w ½ części (punkt 1) oraz obciążył kosztami sądowymi w sprawie Skarb Państwa (punkt 2).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach prawnych:

M. G. zmarł w dniu 28 września 2012 r. w B., gdzie przed śmiercią stale zamieszkiwał. W chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z A. G. (3). Pozostawił czworo dzieci: dwóch synów pochodzących ze związku z J. z domu B. – S. G.i A. G. (2) oraz dwie córki ze związku z A. z domu S. – A. G. (1)i E. G.. Żaden spośród spadkobierców nie zawierał z M. G. umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia po nim. Spadkodawca nie pozostawił testamentu.

A. G. (3)w dniu 12 lutego 2013 r. złożyła przed notariuszem J. M. oświadczenie o odrzuceniu spadku po mężu. Oświadczenia takie przed notariuszem D. S. złożyli również uczestnicy S. G., co miało miejsce w dniu 6 lutego 2013 r. oraz A. G. (2), co nastąpiło w dniu 11 lutego 2013 r. Uczestnicy nie posiadają zstępnych.

A. G. (3)w dniu 20 lutego 2013 r. wystąpiła do Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z wnioskiem o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletnich dzieci A. G. (1) i E. G. w postaci odrzucenia w ich imieniu spadku po ojcu. Postanowieniem z dnia 27 maja 2013 r. Sąd opiekuńczy udzielił zainteresowanej zezwolenia na dokonanie opisanej czynności. Orzeczenie uprawomocniło się w dniu 18 czerwca 2013 r. W dniu 26 sierpnia 2013 r.A. G. (3)złożyła przed notariuszem J. M. oświadczenie o odrzuceniu spadku po M. G. w imieniu małoletnich córek A. G. (1) i E. G..

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przedłożone dokumenty, a także na podstawie zapewnień spadkowych złożonych w toku postępowania.

Na wstępie swoich rozważań prawnych Sąd zaznaczył, że spadkodawca nie powołał nikogo do spadku, albowiem nie sporządził testamentu. Wobec tego aktualnym stał się ustawowy porządek dziedziczenia (art. 926 § 1 i 2 k.c.). Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności z ustawy powołani są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, którzy dziedziczą w częściach równych, w przypadku braku małżonka – całość spadku w takich samych częściach przypada jego dzieciom. Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie małżonka spadkodawcy, w imieniu własnym, jak i małoletnich córek, oraz pełnoletni synowie spadkodawcy złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po nim. Odnośnie tych czynności Sąd wskazał, że oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 k.c.). Dla spadkobierców należących do pierwszej grupy najwcześniejszym możliwym terminem początkowym do złożenia tego oświadczenia jest dzień śmierci spadkodawcy, o ile uzyskali oni w tym dniu wiedzę o zgonie. W przypadku spadkobierców nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych decydujący jest moment uzyskania tej wiedzy przez ich przedstawiciela ustawowego. W sprawie bezsporne było to, że wszyscy spadkobiercy ustawowymi posiadali wiedzę o zgonie M. G., a także że jego pełnoletni synowie oraz małżonka złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po spadkodawcy jeszcze przed upływem sześciomiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 1015 k.c.

Powyższy termin nie został zachowany odnośnie oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez A. G. (3)w imieniu małoletnich córek A. G. (1) i E. G., albowiem zostało ono złożone dopiero w dniu 26 sierpnia 2013 r., zaś termin do skutecznego dokonania tej czynności, biorąc pod uwagę datę zgonu spadkodawcy (28 września 2012 r.), upłynął z dniem 28 marca 2013 r. Sąd podkreślił, że powyższy termin jest terminem zawitym, jego upływ powoduje utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jednocześnie nie można przyjąć, aby możliwe było jego przerwanie lub zawieszenie. Za okoliczność powodującą taki stan rzeczy nie można uznać faktu wystąpienia do sądu opiekuńczego o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletnich dzieci w postaci odrzucenia spadku po zmarłym. Zdaniem Sądu Rejonowego nie sposób odnosić przesłanek skutkujących wstrzymaniem biegu przedawnienia roszczeń, nawet w drodze daleko posuniętej analogii, do biegu terminu do złożenia oświadczenia prawnokształtującego. Nadto nie można w oparciu o unormowania art. 121 k.c. i art. 123 k.c. wskazać momentu, od którego bieg terminu miałby zostać ponownie lub w dalszym ciągu liczony. W ocenie Sądu zastosowanie tych instytucji mogłoby prowadzić do wypaczenia istoty odpowiedzialności za długi spadkowe. Wobec tego termin końcowy do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest wyznaczony treścią art. 1015 § 1 k.c.

Tym samym uznając oświadczenia A. G. (1) i E. G. o odrzuceniu spadku po spadkodawcy za bezskuteczne z uwagi ich złożenie po upływie wyznaczonego terminu, Sąd zaliczył je do grona spadkobierców ustawowych zmarłego. Pozostałych uczestników natomiast pominięto w oparciu o art. 1020 k.c., który stanowi, że spadkobierca, który odrzucił spadek zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Z uwagi na fakt, iż spadkobierczynie w chwili otwarcia spadku były niepełnoletnie, Sąd uznał w oparciu o treść art. 1015 § 2 k.c., że nabyły one spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Ich udziały zostały określone w myśl art. 931 § 1 k.c.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd obciążył kosztami sądowymi w sprawie Skarb Państwa.

Apelację od powyższego postanowienia złożyły uczestniczki A. G. (1) i E. G. – reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego A. G. (3)– domagając się ponownego rozpoznania sprawy. W uzasadnieniu matka uczestniczek podała, że nie została przez nikogo poinformowana w jakim terminie powinna złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Nadto wskazała, że zmarły pozostawił długi znacznie przekraczające wartość istniejącego majątku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, o jakiej mowa w art. 233 § 1 k.p.c., które to ustalenia Sąd odwoławczy akceptuje i przyjmuje za podstawę także własnego rozstrzygnięcia. Z ustaleń tych Sąd Rejonowy wyprowadził nie do końca trafne wnioski prawne, jednakże sama treść orzeczenia odpowiada prawu.

W świetle okoliczności faktycznych ustalonych w sprawie nie można zgodzić się ze stwierdzeniem Sądu Rejonowego, że termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym M. G. wobec małoletnich A. G. (1) i E. G. upłynął z dniem 28 marca 2013 r., licząc sześć miesięcy od daty zgonu (art. 1015 § 1 k.c.), bez względu na okoliczność, że w czasie biegu tego terminu ich przedstawiciel ustawowy – uczestniczka A. G. (3)– wystąpiła do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na złożenie powyższego oświadczenia. Zważyć należy, że możliwość złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego nie zależy wyłącznie od woli jego przedstawiciela ustawowego. Konieczne jest w tym celu wystąpienie do sądu opiekuńczego z odpowiednim wnioskiem. Dopiero pozytywne postanowienie sądu upoważnia do złożenia skutecznego oświadczenia w imieniu małoletniego w tym zakresie. Z tego powodu ocena, czy przedstawiciel małoletniego zachował termin wskazany w art. 1015 § 1 k.c. powinna mieć na uwadze fakt, że nie ma on bezpośredniego wpływu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym. Nie można wykluczyć, że może ono trwać dłużej niż sześć miesięcy, co w przypadku przyjęcia stanowiska Sądu Rejonowego skutkowałoby uznaniem, że w takich sytuacjach odrzucenie spadku w ogóle nie byłoby możliwe. Z tego punktu widzenia przedstawiciel małoletniego nie powinien znaleźć się w gorszym położeniu niż inny spadkobierca, który w celu złożenia oświadczenia o dorzuceniu spadku nie musi dokonywać dodatkowych czynności. Tym samym zasadne jest stwierdzenie, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu, warunkującej możliwość skutecznego odrzucenia spadku, wystąpienie do sądu o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, powoduje, że termin ten nie biegnie do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego, udzielającego zgodę na odrzucenie spadku. Taki pogląd obecnie dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w postanowieniu z dnia 20 listopada 2013 r. przyjął, że złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. (I CSK 329/13, OSNC 2014, nr 9, poz. 93). Zaznaczyć należy, że w orzeczeniu tym uznano, że nie ma przeszkód, aby odnośnie powyższego terminu zawitego znalazły zastosowanie w drodze analogii przepisy o przedawnieniu. Stanowisko to Sąd Okręgowy w całości podziela.

Poczynione dotąd wywody nie mogły jednak skutkować zmianą zaskarżonego postanowienia, albowiem nawet przy uwzględnieniu czasu trwania postępowania przed sądem opiekuńczym, przedstawiciel ustawowy uczestniczek złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku po terminie określonym w art. 1015 § 1 k.c., który – jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy – jest terminem zawitym i nie podlega przywróceniu. Wskazać należy, że spadkodawca zmarł w dniu 28 września 2012 r. Matka uczestniczek wystąpiła do sądu opiekuńczego ze stosownym wnioskiem w dniu 20 lutego 2013 r. Zatem do tego czasu upłynęły dokładnie 4 miesiące i 23 dni z sześciomiesięcznego terminu do złożenia oświadczenia. Postanowienie Sądu Rejonowego zezwalające na złożenia oświadczenia w imieniu małoletnich uczestniczek uprawomocniło się natomiast w dniu 18 czerwca 2013 r. Zgodnie z wyżej poczynionymi wywodami, okresu pomiędzy 20 lutego 2013 r. a 18 czerwca 2013 r., czyli okresu, w którym toczyło się postępowanie przed sądem opiekuńczym, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu. W tym czasie jego bieg uległ zawieszeniu. Jednakże po dniu uprawomocnienia się orzeczenia zezwalającego na dokonanie czynności termin sześciomiesięczny zaczął biec dalej, nie od początku, tylko od momentu, w którym na skutek wszczęcia właściwego postępowania został wstrzymany, czyli do jego upływu pozostał miesiąc i 8 dni. Jednakże przedstawiciel ustawowy uczestniczek z niewiadomych przyczyn nie zmieścił się w tym terminie składając oświadczenie o odrzuceniu spadku w ich imieniu dopiero w dniu 26 sierpnia 2013 r., czyli miesiąc po jego upływie, co skutkuje przyjęciem, że termin określony w art. 1015 § 1 k.c. nie został zachowany. Tym samym Sąd Okręgowy nie mógł przyjąć, że złożone wówczas oświadczenie rodzi skutki prawne w zakresie prawa spadkowego. W konsekwencji podzielić należy końcową konkluzję Sądu Rejonowego, że małoletnie uczestniczki postępowania – A. G. (1) i E. G. – z racji niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie sześciu miesięcy, nabyły spadek po swoim ojcu M. G. z dobrodziejstwem inwentarza, w częściach równych.

Sąd Okręgowy jednocześnie zwraca uwagę, że okoliczności wskazane w apelacji, dotyczące braku informacji o terminie, w jakim przedmiotowe oświadczenie powinno być złożone, nie mogły być skutecznie podniesione w niniejszym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Badanie uchybień towarzyszących złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku możliwe jest w postępowaniu wytoczonym na podstawie art. 1019 k.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną.