Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Powód Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe (...) spółka jawna z siedzibą w T. wniósł przeciwko A. P. pozew, w którym domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda - w celu zaspokojenia wierzytelności powoda wobec H. B. wynikającej z nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 17 sierpnia 2005 r. sygn. akt VI Nc 670/05, któremu klauzula wykonalności została nadana w dniu 7 stycznia 2005 r. w kwocie
5.301,98 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty - umowy darowizny udziału wynoszącego 4/6 we własności nieruchomości położonej w miejscowości B. gmina S. objętej księgą wieczystą (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Mogilnie zawartej między pozwanym A. P. a jego matką H. B. i siostrą L. J., przed notariuszem I. K. w dniu 15 października 2009 r. w formie aktu notarialnego (rep A nr (...)).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i podniósł, że powód powołuje się na te same okoliczności, które podnosił we wcześniejszej sprawie między stronami –I C 68/11 Sądu Rejonowego w Mogilnie i II Ca 4/12 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy w której został zmieniony wyrok Sądu Rejonowego i powództwo powodowej spółki oddalone . Wskazał, że umowa jaką zawarł ze swoją matką była de facto umową dożywocia i nie ma znamion wzbogacenie się przez pozwanego albowiem w jej następstwie zobowiązał się do dożywotniej opieki nad nią nadto spłacił dlugi wobec wierzycieli matki. Wskazał również, że nie wiedział o długu matki wobec powoda, a ustalając wierzycieli matki dochował należytej staranności albowiem wynajął w tym celu profesjonalną firmę.

Sąd Rejonowy w Mogilnie wyrokiem z dnia 12 listopada 2012 r. oddalił powództwo.

Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji wynikało, że matka pozwanego A. P., H. B. była współwłaścicielką gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości B., a jej udział wynosił 4/6. Oprócz niej współwłaścicielami byli również L. J. i A. P., każdy po 1/6 części. Gospodarstwo to miało powierzchnię 16,8663 ha. H. B. osobiście je prowadziła. W związku z jego prowadzeniem zaciągnęła szereg zobowiązań, których nie regulowała. Do jej wierzycieli należał m.in. powód. W związku z tą sytuacją powód wniósł do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu pozew o zapłatę należności związanych z prowadzeniem przez H. B. gospodarstwa rolnego. Dnia 17 sierpnia 2005 r. Sąd Rejonowy w Inowrocławiu wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, nakazujący H. B. zapłatę PPHU (...) sp.j. M. i Z. K. kwoty w wysokości 2.938,32 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia zapłaty oraz 673,80 zł tytułem koszów procesu. H. B. nie zapłaciła kwoty zasądzonej nakazem zapłaty. Na podstawie tego nakazu zapłaty powód w dniu 22 listopada 2005 r. wszczął przeciwko niej dostępowanie egzekucyjne, w toku którego nie złożył wniosku o wszczęcie egzekucji z udziału w nieruchomości dłużniczki. Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone postanowieniem Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Mogilnie w dniu 27 grudnia 2010 r. z powodu bezskuteczności egzekucji.

H. B. umową darowizny przeniosła w dniu 15 października 2009 r. na rzecz pozwanego A. P. swój udział w prawie własności przedmiotowego gospodarstwa. Tą samą umową siostra pozwanego podarowała mu swój udział w nieruchomości. W konsekwencji tej umowy pozwany stał się wyłącznym właścicielem przedmiotowego gospodarstwa. W akcie notarialnym z dnia 15 października 2005 r. wymienione zostały wszystkie postępowania egzekucyjne prowadzone przeciwko H. B., w których wierzyciele złożyli wniosek o wszczęcie egzekucji z jej udziału w gospodarstwie rolnym. Wśród wymienionych tam postępowań nie było prowadzonego z wniosku powoda, albowiem nie skierował on egzekucji do nieruchomości dłużniczki. Jednocześnie z zawarciem w/w umowy darowizny pozwany zawarł ze swoją matką umowę w zwykłej formie pisemnej, na mocy której zobowiązał się spłacić jej długi oraz zapewnić jej dożywotnie utrzymanie i prawo zamieszkiwania w domu znajdującym się na terenie w/w nieruchomości. Przed zawarciem tych umów pozwany podjął działania zmierzające do ustalenie wszystkich wierzycieli swojej matki. W tym celu wynajął między innymi firmę detektywistyczną.

Po zawarciu tej umowy pozwany spłacił wszystkie długi matki o jakich wiedział. W celu uzyskania środków na ten cel sprzedał część gospodarstwa - 7 ha oraz zaciągnął kredyt w kwocie 50.000 zł. Łącznie na spłatę zobowiązań matki przeznaczył ponad 250.000 zł. A. P. nie uregulował zobowiązań matki wobec powoda albowiem o nich nie wiedział. Dopiero w dniu 11 kwietnia 2011 r. powód skierował do pozwanego wezwanie do zapłaty zobowiązań. Pozwany nie uiścił żadnej kwoty. Powód wniósł przeciwko A. P. powództwo o zapłatę zobowiązań związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego przez H. B. na podstawie art. 55 ⁴ kc. Powództwo to zostało uwzględnione

przez Sąd Rejonowy w Mogilnie wyrokiem z dnia 14 listopada 2011 r. w sprawie IC68/11. Sąd odwoławczy zmienił wyrok i oddalił powództwo przyjmując ,że pozwany dochował należytej staranności przy ustalaniu zadłużenia matki.

Sąd I instancji w niniejszej sprawie uznał, że pozwany nie zawarł ze swoją matką umowy dożywocia przewidzianej w art. 908 § 1 kc albowiem umowa taka pod rygorem nieważności musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Przedstawiona przez pozwanego umowa z dnia 15 października 2009 r. nie została sporządzona z zachowaniem formy aktu notarialnego więc nie stanowi niewątpliwie umowy dożywocia w rozumieniu
art. 908 § 1 kc. Pozwany w dniu 15 października 2009 r. zawarł dwie umowy - darowizny (w formie aktu notarialnego) i umowę w której zobowiązał się,w związku z dokonaniem darowizny,do spłaty długów matki i zapewnienia jej utrzymania i mieszkania.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd uznał żądanie powoda za bezzasadne. Sąd przyjął, że jakkolwiek pozwany nabył udział swojej matki w nieruchomości na podstawie umowy darowizny to jednak w świetle ustaleń poczynionych w toku postępowania nie można uznać, że uzyskał on korzyść majątkową nieodpłatnie, gdyż jego matka za darowany udział otrzymała ekwiwalent, którym było zobowiązanie się ze strony syna do spłaty jej długów oraz do zapewnienia jej mieszkania i utrzymania.

Na marginesie Sąd wskazał, że gdyby powód, który wszczął egzekucją w 2005 r. skierował ją również do udziału w nieruchomości dłużniczki z pewnością jego wierzytelność zostałaby zaspokojona podobnie jak wszystkie inne ujawnione w księdze wieczystej w postaci wzmianki o wszczęciu egzekucji.

Ponadto Sąd doszedł do wniosku, że pozwany nie wiedział o istnieniu wierzytelności powoda i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się o nich dowiedzieć. Podejmował on działania zmierzające do ustalenia wszystkich wierzycieli swojej matki. W tym celu wynajął między innymi firmę detektywistyczną, która ustalała wierzycieli a także negocjowała warunki spłaty.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd na podstawie art. 527 § 1 kc a contrario powództwo oddalił.

Powód zaskarżył ten wyrok w całości stawiając zarzut:

- naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnie art. 888 kc w zw. z art. 528 kc polegającą na przyjęciu, iż umowa darowizny na podstawie której pozwany nabył udział we własności nieruchomości ma charakter umowy odpłatnej,

- naruszenia prawa materialnego poprzez odmowę zastosowania art. 527 kc skutkującą odmową udzielenia powodowi jako wierzycielowi ochrony w sytuacji pokrzywdzenia go przez dłużnika nieodpłatną czynnością darowizny udziału w nieruchomości dokonaną na rzecz osoby bliskiej dłużnikowi,

- naruszenia prawa materialnego poprzez błędne niezastosowanie art. 77 kc oraz art. 73 kc w zw. z art. 158 oraz art. 58 kc polegające na uznaniu za ważne i rozstrzygające o odpłatnym charakterze czynności dokonanej pomiędzy dłużnikiem a pozwanym, postanowień zawartych w aneksie do umowy darowizny, który jest dotknięty nieważnością ze względu na niezachowanie formy szczególnej,

- obrazy przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, która polega na tym, że Sąd przyjął, że postanowienia umowy ważnej i nieważnej są powiązane ze sobą i dotyczą jednego stosunku prawnego - przeniesienia prawa własności udziałów w nieruchomości,

- sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającą na błędnym przyjęciu:

a) że powód nie kwestionował wiarygodności aneksu do umowy, podczas gdy w toku postępowania podważał wiarygodność tego dokumentu,

b) że umowa której uznania za bezskuteczną względem siebie żądał powód miała charakter odpłatny.

Mając na uwadze powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenie poprzez uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny udziału w wysokości 4/6 w/w nieruchomości. Ponadto domagał się zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego, ewentualnie uchylenia w całości zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że Sąd I instancji błędnie przyjął, iż dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy konieczna jest łączna ocena ważnej umowy darowizny z postanowieniami aneksu do tej umowy.

Ponadto skarżący podniósł, że już w toku postępowania przed Sądem I instancji zwrócił uwagę na okoliczność, która powinna wzbudzić wątpliwości Sądu co do wiarygodności umowy, na mocy której pozwany miał się zobowiązać do spłaty długów swojej matki. Mianowicie w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy w sprawie II Ca 4/12, A. P. przedstawił umowę z dnia 1 sierpnia 2009 r., której treść i forma

odpowiadała umowie z dnia 15 października 2009 r., na którą powołuje się w niniejszej sprawie. W ocenie skarżącego może to wskazywać na dążenie do uchylania się od zaspokojenia wierzycieli z jednoczesnym utrzymaniem prawa własności nieruchomości.

Pozwany złożył odpowiedź na powyższą apelację domagając się jej oddalenia oraz zasądzenia na jego rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd I instancji słusznie uznał, że dla rozstrzygnięcia o zgłoszonych przez powoda żądaniu uznaniu za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny przedmiotowej nieruchomości, kluczowe znaczenie ma stwierdzenie, czy ta czynność była odpłatna, czy też jej podstawą była darmowe przysporzenie.

Należy przyjąć, że Sąd Rejonowy błędnie uznał, że zawarta w dniu 15 października 2009r. umowa darowizny miała charakter odpłatny. Zauważyć trzeba, że A. P. otrzymał od H. B. udział wynoszący 4/6 we własności gospodarstwa rolnego o powierzchni 16,8663 ha. Jakkolwiek pozwany spłacił długi zaciągnięte przez swoją matkę i w tym celu sprzedał 7 ha z tego gospodarstwa oraz zaciągnął kredyt w wysokości 50.000 zł, to przyjąć trzeba, że z majątku otrzymanego na podstawie przedmiotowej umowy pozostała mu jeszcze część. Pamiętać należy, że 4/6 z 16,8663 ha to 11,2442 ha. Ponadto warto jest podkreślić, że w skład tego gospodarstwa wchodzi również dom mieszkalny – wniosek taki należy wyprowadzić z faktu, iż A. P. zobowiązał się zapewnić w nim swojej matce dożywotnią opiekę i utrzymanie.

Sąd Okręgowy podziela pogląd obowiązujący w judykaturze, zgodnie z którym we wszystkich przypadkach, gdy ochrona pewnych praw czy interesów uzależniona jest od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności, przyjęcie formalnego kryterium odpłatności czyniłoby tę ochronę iluzoryczną. Na gruncie art. 528 k.c. ocena, czy doszło do czynności odpłatnej, czy nieodpłatnej powinna być dokonana nie w oparciu o kryterium formalne, lecz materialne. Należy dokonać oceny merytorycznej a więc porównać wartość obu świadczeń i w sytuacji rażącej ich dysproporcji przyjąć nieodpłatny charakter dokonanej czynności. Czynność prawna, w której osoba trzecia zwalnia dłużnika z długu w kwocie 75.000 zł, może być uznana za bezpłatną, jeżeli w zamian otrzymuje świadczenie niewspółmiernie wyższe. –

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2012 r. V CSK 542/11, podobnie Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 4 lipca 2012 r. I CSK 519/12 i z 16 września 2011 r. IV CSK 624/10 oraz Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r. I ACa 1149/12.

Ze względu na okoliczność, że pozwany uzyskał nieodpłatne przysporzenie majątkowe, należy uznać, że w stosunku do niego znajduje zastosowanie przepis art. 528 kc zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Należy zaaprobować pogląd Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażony w wyroku z dnia 25 września 2012 r. I ACa 226/12, zgodnie z którym art. 528 kc wyłącza przesłankę złej wiary po stronie osoby trzeciej w tych wypadkach, gdy wskutek zaskarżonej czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. W takiej sytuacji wierzyciel może żądać ochrony także wtedy, gdy osoba trzecia nie wiedziała i nie mogła przy zachowaniu należytej staranności dowiedzieć się o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela i jest zwolniony od obowiązku wykazania, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jednocześnie osoba trzecia nie może bronić się poprzez wykazanie, że nie wiedziała lub nie mogła wiedzieć o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Nawet udowodnienie przez osobę trzecią, że nie wiedziała i - mimo zachowania najwyższej staranności - nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli, nie zwalnia jej od odpowiedzialności wobec wierzyciela. Stan podmiotowy osoby trzeciej jest po prostu obojętny do zaskarżenia wystarczy spełnienie pozostałych warunków art. 527 § 1 i 2 kc. – identyczny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 21 marca 2013 r. V ACa 828/12.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić trzeba, że nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okoliczność podnoszona przez pozwanego, że podjął starania aby ustalić wszystkich wierzycieli darczyńcy, a mimo tego nie dowiedział się, że Przedsiębiorstwo PHU (...) M. i Z. K. sp.j. z siedzibą w T. ma wobec niej wymagalną wierzytelność. Niezależnie od powyższego podnieść należy, że ze względu na fakt, że obdarowany mieszkał wspólnie z matką, to nie są wiarygodnymi jego twierdzenia, że nie wiedział o istnieniu tego długu. Pamiętać należy, że

powód wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko H. B. już w 2005 r. i trwało ono aż do 2009 r., gdy zostało umorzone ze względu na stwierdzoną bezskuteczność egzekucji.

Nie miał racji skarżący podnosząc, że Sąd Rejonowy błędnie uznał, iż dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy konieczne jest dokonanie łącznej oceny umowy darowizny i oraz zawartej w zwykłej formie pisemnej umowy, w której A. P. zobowiązał się spłacić długi swojej matki oraz zapewnić jej opiekę oraz utrzymanie w darowanym mu domu. Jakkolwiek druga z tych umów nie może być uważana za aneks do pierwszej z nich, gdyż zostały sporządzone w różnej formie, to jednak tylko oceniane razem dają pełen obraz skutków ekonomicznych porozumienia zawartego pomiędzy pozwanym a jego matką. Jak już wcześniej wspomniano wynika z nich, że A. P. otrzymał bezpłatnie pewną część majątku H. B.. Ustaleniu takiemu nie sprzeciwia się fakt, że pozostałą część tego majątku musiał przeznaczyć na spłatę długów darczyńcy. Część otrzymanego przez niego majątku niewątpliwie wystarczy mu na zaspokojenie roszczenia, jakie miał powód względem darczyńcy zważywszy, że wynosi ono 5.301,98 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie ma znaczenia okoliczność podniesiona przez powoda w toku niniejszej sprawy, że A. P. w toku postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy w sprawie II Ca 4/12, przedstawił umowę z dnia 1 sierpnia 2009 r., której treść i forma odpowiadała umowie z dnia 15 października 2009 r., na którą powołuje się w niniejszej sprawie. Podkreślić trzeba, że bez względu na ustalenie czy takie porozumienie zostało w rzeczywistości zawarte pomiędzy darczyńcą i obdarowanym, nie ma to znaczenia dla stwierdzenia, że umowa darowizny z dnia 15 października 2009 r. doprowadziła do nieodpłatnego przysporzenia na rzecz pozwanego i skutkowała tym, że powód nie mógł się zaspokoić z majątku H. B. będącej jego dłużniczką.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał przedmiotową umowę darowizny za bezskuteczną w stosunku do powoda.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm.) oraz § 6 pkt 4 w zw. z
§ 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów

pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z dnia 3 października 2002r.). Na koszty te składała się opłaty sądowe od pozwu i apelacji, opłata skarbowa od pełnomocnictwa oraz wynagrodzenie radcy prawnego reprezentującego powoda w postępowaniu przed Sądami obu instancji.