Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

(...)spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B. wniosła o ustanowienie służebności przesyłu na jej rzecz, obciążającej nieruchomość położoną w B. przy ul. (...), polegającej na prawie położenia, przeprowadzenia przeglądu, konserwacji, dokonywania czynności związanych z usuwaniem awarii oraz naprawy przewodów kanalizacji sanitarnej i ściekowej na całej długości tych przewodów w pasie gruntu o szerokości 3 metrów oraz o zasądzenie od uczestników kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu żądania wnioskodawca podał, iż na nieruchomości uczestników postępowania Z. W. i M. W.znajdują się przewody kanalizacyjne będące jego własnością, z których korzysta w celu świadczenia usług odprowadzania ścieków. W ocenie wnioskodawcy ustanowienie służebności przesyłu jest niezbędne do prawidłowego wykonywania zadań w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków. Wskazał ponadto, że w umowie z dnia 20 kwietnia 2010 r. uczestnicy zobowiązali się do ustanowienia nieodpłatnej służebności przesyłu, jednakże dobrowolnie nie wykonali umowy.

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy wnieśli o jego oddalenie podnosząc, iż wnioskodawca ma zapewnioną stabilną sytuację w zakresie urządzeń usytuowanych na nieruchomości, dostęp do nich nie jest utrudniony, a ustanowienie służebności będzie stanowić ingerencję w ich prawo własności i spowoduje obniżenie wartości nieruchomości. Wskazali, iż umowa z dnia 20 kwietnia 2010 r. w pełni zabezpiecza interesy wnioskodawcy, który nie dowiódł przesłanek ustanowienia służebności. Zarzucili nadto, iż powołana umowa została im narzucona przez wnioskodawcę, który jest monopolistą.

Postanowieniem z dnia 28 października 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy ustanowił służebność przesyłu na rzecz wnioskodawcy, na nieruchomości położonej w B. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą (...), stanowiącej własność uczestników postępowania we wspólności ustawowej, polegającą na prawie eksploatacji rur wodociągowych i kanalizacyjnych w celu doprowadzenia wody i odprowadzenia ścieków oraz wstępu na nieruchomość w celu konserwacji, obsługi, zapobiegania awarii lub usunięcia skutków awarii oraz innych czynności niezbędnych dla prawidłowej obsługi sieci wodnej i kanalizacyjnej w postaci szczegółowo opisanej (pkt1); zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestników solidarnie kwotę 1.600,00 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności i określił termin płatności na 30 dni od daty uprawomocnienia się postanowienie (pkt 2) oraz nakazał pobrać od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 2.010,51 zł nieuiszczonych kosztów sądowych. Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny: wnioskodawca jest przedsiębiorcą, którego przedmiot działalności stanowi m.in. pobór, uzdatnianie i dostarczania wody. Prawo własności nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), oznaczonej jako działka o numerze (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą KW (...), przysługuje M. W.i Z. W. - we wspólności ustawowej. Wnioskodawcy przysługuje prawo własności sieci kanalizacji sanitarnej i ściekowej, położonej na nieruchomości uczestników, za ich zgodą. Wnioskodawcy nie przysługuje tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu wynosi 1.600,00 zł. Powyższych ustaleń Sąd Rejonowy dokonał na podstawie dokumentów urzędowych ( odpisu z KRS, odpisu z księgi wieczystej, wypisu z rejestru gruntów), dokumentu prywatnego (umowy z dnia 20 kwietnia 2010 r.) oraz opinii biegłej L. M., którą uznał za fachową, rzetelną oraz logiczną w zakresie wskazanej przez Sąd tezy dowodowej. Sąd I instancji powołał się na przepisy art. 305 ^{( 1)}, 305 ^{( 4)}, 285 § 2 i 288 k.c. Wskazał, że służebność może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej części, a odpowiednie zastosowanie przepisu art. 285 § 2 k.c. do służebności przesyłu pozwala przyjąć, iż warunkiem ustanowienia służebności przesyłu jest zwiększenie użyteczności urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne. W ocenie Sądu Rejonowego oznacza to, iż służebność przesyłu winna umożliwiać lub ułatwiać korzystanie z tychże urządzeń, zgodnie z ich przeznaczeniem. Zdaniem Sądu w rozpoznawanej sprawie zachodziła podstawa do ustanowienia służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy, gdyż jest ona niezbędna do realizacji działalności tegoż przedsiębiorcy polegającej na dostarczaniu wody i odprowadzaniu ścieków. Sieć kanalizacji sanitarnej i ściekowej jest wykorzystywana na zaspokojenie potrzeb mieszkańców B. i okolicznych miejscowości. Sąd I instancji uznał, iż ustanowienie służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy pozwoli mu na wykonywanie swojej działalności w sposób zgodny z przeznaczeniem sieci, a zarazem stanowić będzie podstawę prawną do korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości obciążonej, tym samym eliminując spór, jaki powstał między uczestnikami na tym tle, iż służebność przesyłu powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej. Sąd zważył, że służebność stanowi formę prawną ingerencji w sferę właściciela nieruchomości obciążonej i ograniczenie jego praw powinno znaleźć usprawiedliwienie o tyle, o ile zwiększenie użyteczności urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeń podobnych przewyższa uszczerbek wynikający ze zmniejszenia użyteczności nieruchomości obciążonej. W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania, uznając, że ustanowienie służebności przesyłu jest konieczne, Sąd nie miał faktycznej możliwości weryfikacji przebiegu tej służebności, albowiem sieć została wcześniej położona na nieruchomości obciążonej. Uczestnicy zagospodarowali nieruchomość i korzystają z niej bez większych zakłóceń. W tym stanie sprawy Sąd orzekł, jak w punkcie 1 sentencji orzeczenia. Sąd uznał, że jego rolą było jedynie ustalenie wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w takiej wysokości, która zrekompensuje zmniejszenie wartości nieruchomości wynikające z ustanowienia na niej ograniczonego prawa rzeczowego. Sąd I instancji wskazał, że z przepisu art. 305 ^{( 2)} § 2 k.c. wynika, iż w przypadku, gdy właściciel odmawia zawarcia umowy o ustanowieniu służebności, jej ustanowienie następuje za wynagrodzeniem. Sąd Rejonowy powołał się przy tym na pogląd Stanisława Rudnickiego w: Komentarz do kodeksu cywilnego, Księga druga, Wyd. Prawnie ze, Warszawa 1996; G.Bieniek [w:] Kodeks cywilny; Księga druga, Komentarz; Zakamycze 2001. W ocenie Sądu I instancji w przypadku ustanowienia służebności przez sąd jest on zobowiązany z urzędu przyznać właścicielowi rzeczy obciążonej wynagrodzenie, chyba że właściciel zrzeknie się tego uprawnienia, lecz zrzeczenie się wynagrodzenia przez uprawnionego winno nastąpić w toku postępowania o ustanowienie służebności, gdyż wyłącznie sąd, który ma obowiązek działania z urzędu w zakresie przyznania właścicielowi rzeczy wynagrodzenia, ma możliwość oceny skuteczności takiej czynności prawnej od strony formalno-prawnej. Sąd wskazał, że zrzeczenie się wynagrodzenia dopuszczalne byłoby również w formie oświadczenia złożonego przez uprawnionego, jednakże z zachowaniem wymogów wynikających z przepisów art. 158 w zw. z art. 245 § 1 k.c., tj. zachowania formy aktu notarialnego, gdyż wynikający z powołanych przepisów rygor złożenia oświadczenia woli przez właściciela nieruchomości o ustanowieniu służebności w formie aktu notarialnego winien obejmować również oświadczenie w zakresie należnego wynagrodzenia w tej samej formie. Dlatego Sąd Rejonowy uznał, iż zapis punktu 11 zd. l umowy z dnia 20 kwietnia 2010 r., nie stanowi skutecznego zrzeczenia się wynagrodzenia przez uczestników, ze względu na brak wymaganej formy aktu notarialnego, jest jedynie zobowiązaniem się do nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu w przyszłości, a tym samym wnioskodawca nie ma podstawy do wywodzenia z powołanej umowy korzystnych dla siebie skutków prawnych. Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności Sąd określił na podstawie opinii biegłej L. M.. O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 520 § 1 k.p.c. i obciążył nimi w całości wnioskodawcę, uznając, iż koszty te były związane z udziałem w sprawie wnioskodawcy.

Apelację od tego postanowienia wniósł wnioskodawca, który zaskarżył je w części zasądzającej wynagrodzenie za ustanowienie służebności oraz w obciążającej go całością kosztów postępowania. Zarzucił Sądowi I instancji, że wydając zaskarżone postanowienie naruszył:

⚫

przepis art. 305 ¹ k.c. poprzez przyjęcie, że służebność przesyłu nie może być ustanowiona przez Sąd bez wygrodzenia, w sytuacji gdy uczestnicy postępowania zobowiązali się do nieodpłatnego ustanowienia takiej służebności,

⚫

art. 305 ² § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że Sąd jest zobowiązany w każdym przypadku orzec o wynagrodzeniu i poprzez przyjęcie, że dłużnik nie może zobowiązać się do nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu,

⚫

art. 6 k.c. poprzez nieuwzględnienie, iż ciężar udowodnienia wysokości wynagrodzenia obciążał uczestników postępowania,

⚫

art 520 k.p.c. poprzez obciążenie wnioskodawcy całością kosztów postępowania, chociaż wnioskodawca nie wnosił o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, a biegły ustalił wysokość wynagrodzenia zasądzonego na rzecz uczestników postępowania,

⚫

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność ustalonego stanu faktycznego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym w szczególności poprzez nieuwzględnienie, iż sporne urządzenia zostały posadowione na nieruchomości, wyłącznie w interesie uczestników postępowania.

Dlatego domagał się uchylenia postanowienia w zaskarżonej części i umorzenia postępowania, względnie uchylenia postanowienia w tej części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Uczestnicy postępowania wnieśli o oddalenie apelacji. Występując przed Sądem Okręgowym kwestionowali także zasadność ustanowienie służebności przesyłu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna. Sąd I instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny, nie przekraczając granicy swobodnej oceny dowodów określonej w przepisie art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Jeżeli z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie materiału dowodowego dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wyprowadzanych wnioskach z zebranych dowodów lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok Sądu Najwyższego z 27 września 2002 roku II CKN 817/00 LEX nr 56906). Podnosząc zarzut naruszenia granic swobodnej oceny dowodów, skarżąca powinna zatem wykazać, że sąd dokonując oceny materiału dowodowego uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż dokonana przez Sądu (Sąd Najwyższy w orzeczeniach z 10 kwietnia 2000 roku, V Ckni 17/00, „Wokanda" 200/7/10 oraz z 5 sierpnia 1999 roku, II UKN 76/99, OSNAPiUS 2000/19/732). Sąd Okręgowy te poglądy w pełni podziela. Ustalenia Sądu Rejonowego zawarte w wydzielonej części uzasadnienia dotyczącej stanu faktycznego nie były kwestionowane. Wnioskodawca zakwestionował jedynie brak ustaleń, iż urządzenia przesyłowe zostały ustanowione wyłącznie w interesie uczestników postępowania. Zdaniem Sądu Okręgowego kwestia ta nie należy do kategorii ustaleń faktycznych, lecz stanowi rozważania prawne. Dlatego ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji Sąd Okręgowy przyjął jako własne.

Podstawowy zarzut apelacji dotyczył kwestii, czy wnioskodawca może domagać się nieodpłatnego ustanowienia służebności. Wnioskodawca powoływał się na postanowienie punktu 11 zdanie pierwsze umowy z dnia 20 kwietnia 2010 r. W tej umowie uczestnicy zobowiązali się do nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu po odbiorze (instalacji przesyłowej). Uczestnicy takiej służebności, mimo wezwania wystosowanego przez wnioskodawcę, nie ustanowili. Zatem wnioskodawca mógł realizować swoje uprawnienia domagając się od uczestników złożenia oświadczenia woli, powołując się na łączącą strony umowę, bądź domagać się ustanowienia służebności w trybie przepisów art. 305 ¹ k.c. i następnych. Wnioskodawca wybrał tę drugą możliwość. Zatem zastosowanie ma przepis art. 305 ² § 1 k.c., który stanowi, że jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, iż w razie wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie służebności przez przedsiębiorcę, ustanowienie służebności następuje za wynagrodzeniem. Kwestia czy w toku postępowania właściciel nieruchomości może zrzec się wynagrodzenia jest bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż uczestnicy takiego oświadczenia nie złożyli. Rację miał Sąd I instancji twierdząc, że oświadczenie zawarte w umowie z dnia 20 kwietnia 2010 r. nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. W tej umowie uczestnicy zobowiązali się jedynie do ustanowienia nieodpłatnie w formie aktu notarialnego służebności przesyłu. Nie złożyli natomiast oświadczenia, iż zrzekają się wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Dlatego Sąd Rejonowy zasadnie przyjął, że ustanowienie służebności następuje za wynagrodzeniem. Dla zasadności takiego stanowiska nie ma znaczenia okoliczność, czy ustanowienie służebności następuje w interesie wnioskodawcy, czy też uczestników postępowania.

Powyższa okoliczność ma znaczenie dla ewentualnego rozłożenia kosztów postępowania. Sąd Okręgowy uznał, że ustanowienie służebności następuje w wyłącznym interesie wnioskodawcy. Zyskuje on bowiem prawo skuteczne wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości. W żaden sposób ustanowienie takiego prawa nie leży w interesie uczestników postępowania, gdyż przeprowadzenie instalacji wodociągowej może nastąpić także na podstawie umowy o charakterze obligavyjnym. Dlatego Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu I instancji, że całość kosztów postępowania powinien ponieść wnioskodawca.

Sąd nie rozpoznawał zarzutów uczestników postępowania podniesionych w toku rozprawy apelacyjnej, w których kwestionowali zasadność ustalenia służebności przesyłu. Uczestnicy postępowania nie wnieśli apelacji od postanowienia z dnia 28 października 2014 r. Wnioskodawca z kolei nie zaskarżył punktu 1-go tegoż postanowienia, którym ustanowiono służebność. W myśl przepisu art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Zatem skoro nie zaskarżono postanowienia w części ustanawiającej służebność, to w tym zakresie stało się ono prawomocne.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy apelację jako bezzasadną na podstawie przepisu art. 385 k.p.c. oddalił.