Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 stycznia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Dutkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2022 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa: K. Ś. i M. Ś.

przeciwko: (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I ustala nieistnienie stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy o kredyt nr (...)08- (...) zawartej w dniu 21 października 2008r. między powodami K. Ś. i M. Ś. a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. - poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W.;

II zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 161 334,43 zł (sto sześćdziesiąt jeden tysięcy trzysta trzydzieści cztery złote 43/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty;

III zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6 434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

I C 908/20

UZASADNIENIE

Powodowie K. Ś. i M. Ś. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Banku (...) S.A. w W. kwoty 161 334,43 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od w/w kwoty od dnia 24 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty – z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych od strony powodowej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego, (...) Bank (...) S.A., w okresie od dnia 10 września 2009r. do dnia 10 czerwca 2019r. na podstawie umowy o kredyt nr (...)08- (...) z dnia 21 października 2008r., jako świadczeń nienależnych z uwagi na bezwzględną nieważność tejże umowy w całości, oraz o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy o kredyt nr (...)08- (...) zawartej w dniu 21 października 2008r., między stroną powodową a poprzednikiem prawnym pozwanego ( (...) Bank (...) S.A.). Ewentualnie w przypadku nieuwzględnienia powyższych żądań powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 46 872,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 24 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty z tytułu zwrotu świadczeń strony powodowej w części nienależnie pobranej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego, (...) Bank (...) S.A., w okresie od dnia 10 września 2009r. do dnia 10 czerwca 2019r. na podstawie abuzywnych postanowień denominacyjnych w/w umowy o kredyt. Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu wg. norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa procesowego jako dwukrotności stawki minimalnej.

W uzasadnieniu strona powodowa wskazała, że w dniu 21 października 2008 r. zawarła z pozwanym umowę o kredyt hipoteczny denominowany nr (...)08- (...), udzielony w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość 119 774,31 CHF. Wskazana kwota kredytu została przeznaczona na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych strony powodowej.

W uzasadnieniu powodowie argumentowali, że zawarcie umowy o kredyt zostało poprzedzone spotkaniami w oddziale pozwanego. Powodowie nie zostali poinformowani o ryzyku związanym ze skalą zmian kursu waluty, natomiast została im przez pracowników banku przedstawiona oferta kredytu hipotecznego denominowanego do CHF jako opcja najkorzystniejsza. Powodowie otrzymali jedynie wybiórcze informacje, koncentrujące się na pozornych zaletach przedmiotowej umowy. Szczególną uwagę powodowie zwrócili na nieudzielenie im przez pracowników banku informacji, że na skutek zmian kursowych możliwy jest wzrost wyrażonej w złotówkach kwoty kapitału kredytu, a tym bardziej, że nie podlegać on będzie jakiejkolwiek limitacji. Przedłożona przez pozwanego umowa stanowiła wzorzec umowy stosowany przez pozwanego, który nie podlegał jakimkolwiek negocjacjom ani zmianom. Wobec powyższego powodowie uznali, że pozwany nie wywiązał się należycie z obowiązków udzielenia im rzetelnej informacji w zakresie kosztów kredytu, co skutkowało powzięciem przez powodów niekorzystnej decyzji o zaciągnięciu kredytu hipotecznego denominowanego do CHF. Sposób zawarcia umowy w ocenie powodów wskazuje na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie strony powodowej, bank na etapie rozmów przedkontraktowych nie poinformował w sposób jasny, klarowny i zrozumiały, a jednocześnie pełny, o ryzyku ekonomicznym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu denominowanego do waluty obcej.

Zdaniem powodów doszło do naruszenia granic swobody umów. Wynika to z faktu, że umowa była tak skonstruowana, że brak było ekwiwalentności świadczeń stron i równego rozkładu ryzyka kontraktowego między stronami. W ocenie powodów zapisy umowne obciążają w sposób nieograniczony powodów i jednocześnie sprzeciwiają się celowi zgodnemu z naturą stosunku kredytu oraz istotą waloryzacji. W okolicznościach niniejszej sprawy, stworzona przez bank klauzula waloryzacyjna nie odwoływała się do ustalonego w sposób obiektywny kursu CHF, czyli takiego, na który żadna ze stron nie miałaby wpływu.

Strona powodowa wskazała, że umowa kredytu zawiera klauzule abuzywne na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. Powodowie jako konsumenci nie mieli żadnego wpływu na kurs kupna i sprzedaży waluty obcej, a jest on ustalony arbitralnie przez drugą stronę tj. pozwany bank będący przedsiębiorcą, przy uwzględnieniu kryteriów całkowicie dowolnych, gdyż zależnych od stanowiska i decyzji banku. Z tych względów mechanizm zawarty w kwestionowanych klauzulach należy zdaniem powodów uznać za abuzywny.

W odpowiedzi na pozew, (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Pozwany zakwestionował roszczenie powodów co do zasady, jak i co do wysokości. Ponadto podniesiono zarzut przedawnienia roszczeń powodów.

Pozwany wskazał, że brak jest podstaw do uznania postanowień umowy kredytu za klauzule niedozwolone. Pozwany zaprzeczył, by powodowie nie mieli wpływu na warunki, na jakich została zawarta umowa oraz aby postanowienia umowy kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Zaznaczono, że przed zawarciem umowy kredytu wyjaśniono powodom istotę i mechanizm kredytu denominowanego w walucie obcej, jak również poinformowano ich o ryzykach, jakie wiążą się z tego rodzaju zobowiązaniami.

Zdaniem pozwanego ryzyko wynikające z denominacji rozkładało się równomiernie na strony umowy. Nadto pozwany wskazał, że udzielony powodom kredyt był kredytem denominowanym do waluty obcej, występującym w obrocie i niesprzecznym z obowiązującymi przepisami. Zaznaczono, że w niniejszej sprawie nie ma możliwości uznania kwestionowanych przez powodów postanowień za bezskuteczne. Podano, że zarzuty powodów dotyczące abuzywnego charakteru postanowień umowy kredytu są bezprzedmiotowe. Nadto pozwany podniósł, że zasady spłaty i wypłaty kredytu zostały z powodami indywidualnie uzgodnione. Wskazano, że powodowie dokonali wyboru również tego, jaki kredyt ma być im udzielony.

Zdaniem pozwanego kwestionowane przez powodów postanowienia umowy określają główne świadczenia stron w ramach umowy, a ich analiza nie pozostawia wątpliwości, że spełniają one kryterium jednoznaczności, określając zasady przeliczania zobowiązań z tytułu kredytu z CHF na PLN i z PLN na CHF. Jednocześnie pozwany wskazał, że stosowany przez niego kurs do rozliczeń umowy kredytu był kursem rynkowym i nie mógł on kształtować kursów walut określonych w Tabeli kursów banku w sposób dowolny.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 22 października 2008 r. powodowie K. Ś. i M. Ś. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. umowę o kredyt hipoteczny nr (...)08- (...). Powodowie umowę zawarli jako konsumenci.

Na podstawie § 1 ust. 1 (...) kredyt był denominowany, udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 119 774,31 CHF.

Wypłata środków następowała nie później, niż w ciągu 90 dni od daty zawarcia umowy o kredyt oraz w okresie nie dłuższym niż 5 dni roboczych od daty złożenia przez kredytobiorcę pisemnego wniosku o wypłatę środków (§ 2 ust. 2 OWU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacana w złotych została określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z tabelą kursów, obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 1 ust. 2 (...)). W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem § 12 ust. 2 – 4 oraz § 20 ust. 6 (§ 1 ust. 3 pkt. 2 (...)).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje pobierane są w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów, obowiązującej w Banku w dniu zapłaty prowizji, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 8 ust. 5 i 6 (...)).

Wypłata kredytu nastąpiła w walucie polskiej, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażonej w walucie obcej (§ 12 ust. 2 (...)). Do przeliczeń kwoty CHF stosowało się kurs CHF według tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 12 ust. 3 (...)).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej spłata następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 15 ust. 7 pkt 2 i 3 (...)).

Zwrot powyższego zobowiązania wraz z należnymi odsetkami miał nastąpić w terminie ostatecznym do 10 października 2038r. w równych ratach kapitałowo – odsetkowych (§ 5 ust. 4 (...)). Rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 5,64% p.a. (§ 1 ust. 11 (...)). Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna do kwoty 436 038,38 zł na nieruchomości położonej w B., przy ul. (...), działka nr (...).

Pozwany bank oddał powodom do dyspozycji kwotę 268 434 zł.

Dowody: umowa kredytu nr (...)08- (...) (k. 28-35 akt), ogólne warunki umów (k. 36-41), wniosek o kredyt mieszkaniowy (k. 107-115), wniosek o wypłatę transzy (k. 117).

W wykonaniu przedmiotowej umowy powodowie wpłacili do dnia 12.10.2020r. na rzecz pozwanego kwotę 68 490,10 zł tytułem spłaty odsetek oraz kwotę 130 686,62 zł tytułem spłaty kapitału. Powodowie dokonywali spłaty kredytu w złotówkach.

Dowody: zaświadczenie pozwanego banku (k. 42-45), historia spłaty kredytu (k. 49-51) zestawienie operacji na rachunku (k. 145-156), informacja z banku z dnia 3.11.2020r. (k. 157-160).

Pracownicy Banku poinformowali powodów, że najkorzystniejsze warunki będą jeśli wezmą kredyt w CHF. Powodowie chcieli zawrzeć umowę kredytu złotówkowego, ale usilnie zachęcano ich do wzięcia kredytu dominowanego. W banku poinformowano powodów, że raty będą niższe niż przy kredycie złotówkowym. Bank nie udzielił powodom informacji o ryzyku walutowym ani po jakim kursie będą przeliczane złotówki na franki.

Powodowie od przedstawiciela banku uzyskali informację, że CHF jest stabilną walutą, kurs franka jest na wysokim poziomie i już nie wzrośnie, a kredyt w CHF jest bardziej opłacalny.

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści w zakresie kwestionowanych postanowień. Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank.

Dowody: przesłuchanie powoda (k. 235-236 akt), przesłuchanie powódki (k. 236-237).

Powodowie pismem z dnia 01 sierpnia 2019r. złożyli pozwanemu reklamację dotyczącą przedmiotowej umowy kredytu. Bank podjął decyzję odmowną. W dniu 10 września 2019r. powodowie złożyli wniosek o zawezwanie do próby ugodowej.

Dowody: pismo z dnia 01.08.2019r. (k. 52-55 akt), pismo z dnia 23.08.2019r. (k. 56-57 akt), wniosek o zawezwanie do próby ugodowej (k. 58-62).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie przesłuchania powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w/w dokumenty, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia Sąd uznał także zeznania powodów, albowiem korespondowały one z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu mieszkaniowego w walucie CHF, jak również brak możliwości negocjacji poszczególnych postanowień umownych.

Sąd uznał zeznania świadków W. O. i M. G., tj. pracownikom pozwanego banku za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy. Świadkowie ci przyznali, że nie pamiętają powodów ani okoliczności związanych z zawarciem przedmiotowej umowy kredytu.

Sąd uznał za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia również dowody z dokumentów w postaci: wydruków ze strony internetowej pozwanego w zakresie kursów walut, zarządzeń Prezesa Zarządu (...) Bank (...) S.A., przykładowej tabeli kursów z dnia wniosku kredytowego oraz zanonimizowanej przykładowej umowy ramowej ze względu na fakt, że nie były one przydatne dla stwierdzenia okoliczności faktycznych istotnych dla niniejszej sprawy. Wskazać należy, że dla oceny abuzywności postanowień umowy nie ma znaczenia to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumentów. Zaoferowane przez strony dowody wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytu, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów indeksowanych. Wskazać jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu.

Sąd postanowił pominąć dowód z opinii biegłego z dziedziny rachunkowości, finansów i bankowości z uwagi na jego nieprzydatność dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c.

Sąd zważył, co następuje:

Powodowie domagali się zasądzenie od pozwanego kwoty 161 334,43 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od w/w kwoty od dnia 24 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty – z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych od strony powodowej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego, (...) Bank (...) S.A., w okresie od dnia 10 września 2009r. do dnia 10 czerwca 2019r. na podstawie umowy o kredyt nr (...)08- (...) z dnia 21 października 2008r., jako świadczeń nienależnych z uwagi na bezwzględną nieważność tejże umowy w całości, oraz ustalenia nieistnienia stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy o kredyt nr (...)08- (...) zawartej w dniu 21 października 2008r., między stroną powodową a poprzednikiem prawnym pozwanego ( (...) Bank (...) S.A.). Ewentualnie w przypadku nieuwzględnienia powyższych żądań powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 46 872,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 24 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty z tytułu zwrotu świadczeń strony powodowej w części nienależnie pobranej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego, (...) Bank (...) S.A., w okresie od dnia 10 września 2009r. do dnia 10 czerwca 2019r. na podstawie abuzywnych postanowień denominacyjnych w/w umowy o kredyt.

W sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę kredytu denominowanego nr (...)08- (...) z dnia 21 października 2008r. udzielonego w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 119 774,31 CHF.

Do dnia 12.10.2020r. powodowie spłacili na rzecz banku zgodnie z przedłożonym zaświadczeniem pochodzącym od pozwanego banku kwotę 68 490,10 zł tytułem spłaty odsetek oraz kwotę 130 686,62 zł tytułem spłaty kapitału. Powodowie dokonywali spłaty kredytu w złotówkach.

Sąd ustalił również, że przedmiotowa umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powodowie wyjaśnili w wiarygodny sposób, że nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Bank wykazał natomiast, że poinformował kredytobiorców jedynie o możliwości zaciągnięcia zobowiązania w walucie polskiej, ryzyku kursowym oraz mogącym z tego tytułu nastąpić wzroście miesięcznych rat.

W pierwszej wskazać należy, że nie zasługuje na uwzględnienie zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanego. Na podstawie art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie dominuje stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym, a nie okresowym, bowiem stanowi jedną całość. Żądania powodów o zapłatę opierały się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zgodnie z przepisami intertemporalnymi- art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym. W związku z tym, w niniejszej sprawie liczy się 10-letni termin przedawnienia. Ponadto w oparciu o stanowisko TSUE wyrażone w wyroku z dnia 22.04.2021 r. (sygn. C-485/19) bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych biegnie od momentu powzięcia wiedzy o nich. Powodowie złożyli pozwanemu reklamację dnia 01 sierpnia 2019r., dotyczącą przedmiotowej umowy kredytu. Nawet jednak, gdyby za chwilę powzięcia wiadomości o istnieniu klauzul abuzywnych uznać wejście w życie ustawy tzw. antyspreadowej, co nastąpiło w 2011r., obowiązujący powodów 10-letni okres przedawnienia i tak w dniu wniesienia pozwu jeszcze nie upłynął. Pozew w niniejszej sprawie został wniesiony dnia 29.09.2020 r., zatem zarzut przedawnienia zgłoszony przez pozwanego jest nieuzasadniony. Ponadto umowa kredytu nie została wypowiedziana, a powodowie w pozwie wnieśli o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego przedmiotowej umowy kredytu. Takie roszczenia się natomiast nie przedawniają.

Powołane przez powodów klauzule umowy kredytu w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

W pierwszej kolejności wskazać należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie natomiast zawarli przedmiotową umowę jako osoby fizyczne celem zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Powodowie wykazali w toku postępowania, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub nie umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie wszystkie te klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom procedurze ustalania tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, według którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto wskazać należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Podkreślić należy, że abuzywność zapisów powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy.

Z uwagi na uznanie przez Sąd abuzywności klauzul denominacyjnych, konieczne stało się dokonanie analizy ewentualnych skutków prawnych, do których prowadziłoby wyeliminowanie ich z umowy stron. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygniecie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, lecz jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego TSUE wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Taka umowa nie zostałaby zawarta z uwagi na jej ekonomiczną nieopłacalność i jako taka nie mogłaby funkcjonować w ramach oferty banku. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika, według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że nawet, gdyby za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki kursu CHF i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywa obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorców. Bank natomiast, który wypłacił powodom kredyt w złotych polskich, a następnie tylko deklarował fakt konieczności zakupu waluty obcej, ale nie wykazał, aby za pobierane od powodów raty rzeczywiście po tym rosnącym kursie ją nabywał, pozyskiwał do swojej dyspozycji środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Zgodnie art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Świadczenie spełnione jako wykonanie nieważnej czynności prawnej jako nienależne jest jednym z przypadków tej instytucji. W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank wypłacił wskazaną w umowie kwotę na rachunek bankowy powodów. W wykonaniu przedmiotowej umowy powodowie wpłacili do dnia 12.10.2020r. na rzecz pozwanego kwotę 68 490,10 zł tytułem spłaty odsetek oraz kwotę 130 686,62 zł tytułem spłaty kapitału.

Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia powodów o zapłatę z uwzględnieniem przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości).

Sąd stanął na stanowisku, że właściwym sposobem na rozstrzygniecie o roszczeniu osoby pokrzywdzonej kredytem walutowym jest tzw. teoria dwóch kondykcji. Sąd podziela w tym zakresie pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, iż stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/21, OSNC 2021/6/40).

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustalił, nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nr (...)08- (...) zawartej w dniu 21 października 2008r., między stroną powodową a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. (pkt I sentencji wyroku). Następnie na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. Sąd zasądził w pkt II sentencji wyroku od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 161 334,43 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od w/w kwoty od dnia 24 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty.

Z uwagi na uwzględnienie żądania głównego o ustalenie i zapłatę, nie było podstaw do rozpatrywania zasadności zgłoszonego przez powodów żądania ewentualnego.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie III sentencji wyroku z uwzględnieniem wyniku sprawy, którą pozwany przegrał w całości. Zgodnie z treścią art. 98 §1 k.p.c. strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na koszty procesu, które ponieśli powodowie, składa się opłata od pozwu – 1 000 zł, koszty zastępstwa procesowego – 5 400 zł (§ 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r r. w sprawie opłat za czynności adwokackie), opłata skarbowa od pełnomocnictw – 34 zł. Z tego tytułu zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6 434 zł (1 000 zł + 5 400 zł + 34 zł).

Sąd zważył przy tym, że nie ma podstaw do zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej stawce minimalnej. Zgodnie z § 15 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych opłatę w sprawach wymagających przeprowadzenia rozprawy ustala się w wysokości przewyższającej stawkę minimalną, która nie może przekroczyć sześciokrotności tej stawki, ani wartości przedmiotu sprawy, jeśli uzasadnia to:

1)niezbędny nakład pracy adwokata, w szczególności poświęcony czas na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczba stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjęte w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu;

2)wartość przedmiotu sprawy;

3)wkład pracy adwokata w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie;

4) rodzaj i zawiłość sprawy, w szczególności tryb i czas prowadzenia sprawy, obszerność zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lub biegłych sądowych, dowodu z zeznań świadków, dowodu z dokumentów, o znacznym stopniu skomplikowania i obszerności.

Sąd ustalił, że nie zaszły przesłanki uzasadniające zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej stawce minimalnej. Nie uzasadnia tego ani rodzaj i zawiłość przedmiotowej sprawy ani nadzwyczajne duży nakład pracy pełnomocnika powodów.

SSO Agnieszka Dutkiewicz