Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Joanna Cyganek Protokolant: protokolant sądowy Alicja Kowalska po rozpoznaniu w dniu 20 października 2022 r. w Bydgoszczy na rozprawie sprawy z powództwa W. P. oraz M. P. przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie i zapłatę 1.  ustala, że umowa o pożyczkę hipoteczną nr (...)/ (...) z dnia 18 grudnia 2006 r. zawarta przez powodów W. P. oraz M. P. z pozwanym Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. jest nieważna; 2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 186.133,73 zł (sto osiemdziesiąt sześć tysięcy sto trzydzieści trzy złote 73/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi: -od kwoty 25.902,78 zł (dwadzieścia pięć tysięcy dziewięćset dwa złote 78/100) od dnia 24 lipca 2020 r. do dnia zapłaty, -od kwoty 160.230,95 zł (sto sześćdziesiąt tysięcy dwieście trzydzieści złotych 95/100) od dnia 21 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty; 3.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

SSO Joanna Cyganek

Sygn. akt I C 604/20

UZASADNIENIE

Powodowie W. P. oraz M. P. ostatecznie domagali się od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. ustalenia, że umowa o pożyczkę hipoteczną nr (...)/ (...) z dnia 18 grudnia 2006 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 186.133,73 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

-od kwoty 25.902,78 zł od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty,

-od kwoty 160.230,95 zł od dnia następnego po dniu doręczenia pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia na rzecz jednego z powodów zwalnia pozwanego od świadczenia na rzecz drugiego z powodów. Wniesiono również o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki oraz powoda kosztów procesu, wg zestawienia, a w razie jego braku wg norm przepisanych wraz z odsetkami.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że zawarli z pozwanym umowę pożyczki indeksowanej do waluty CHF. Powodowie wskazali, że zawierając niniejszą umowę posiadali status konsumenta w myśl art. 22 ¹ k.c. W ocenie strony powodowej niedozwolone są w rozumieniu § 1 art. 385 (1) k.c. postanowienia zawarte w § 2 ust. 1, § 7 niniejszej umowy, zawierają one bowiem klauzule abuzywne. Wyjaśniono, że powyższe zapisy umowy powodują, że niniejsza umowa jest nieważna w całości z powodu braku określenia w umowie wysokości świadczenia, do spełnienia którego byli zobowiązani pożyczkobiorcy oraz sprzeczności umowy pożyczki z art. 69 Prawa bankowego w ten sposób, że zastosowany w umowie sposób indeksacji powodował, że pożyczkobiorcy byli zobowiązani do zwrócenia bankowi innej kwoty niż kwota wcześniej przekazanej pożyczki, z dowolnie ustaloną i nieznaną im w chwili zawierania umowy pożyczki kwoty głównej z odsetkami.

Strona powodowa wskazała, że pozwany nie udzielił jej szerszej informacji w zakresie zmian kursów waluty, w szczególności nie przedstawił kursów historycznych CHF do PLN. Wyjaśniono, że niniejsza umowa została zawarta przez strony według standardowego wzorca umownego stosowanego przez pozwanego, natomiast postanowienia umowy dotyczące mechanizmu indeksacji nie były indywidualnie uzgadniane między stronami.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwany wskazał, że kwestionuje powództwo zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Dalej wskazał, że niniejsza umowa jest ważna i nie zawiera jakiegokolwiek postanowienia abuzywnego. Jego zdaniem kwestionowane postanowienia umowy zostały indywidualnie uzgodnione z powodami, a umowa podlegała negocjacjom. Zaprzeczono, jakoby bank posiadał swobodę w kształtowaniu kursu CHF.

Dalej strona pozwana zaprzeczyła, jakoby nie dopełniła ciążących na niej obowiązków informacyjnych. Podkreślono, że pozwany poinformował powodów w sposób zrozumiały o ryzyku wiążącym się z zawarciem umowy, możliwych konsekwencjach ekonomicznych wzrostu kursu waluty i jego potencjalnym wpływie na wysokość kapitału oraz poszczególnych rat. Pozwany wskazał również na kwestię przedawnienia roszczeń dochodzonych przez stronę powodową.

Na rozprawie w dniu 4 listopada 2021 r. powodowie zostali pouczeni o konsekwencjach ustalenia nieważności umowy, w szczególności pouczeni zostali, iż będzie się to wiązać z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń uzyskanych przez strony w związku z wykonaniem umowy oraz, że może się to wiązać z ewentualnymi roszczeniami pozwanego banku o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie przez powodów z udostępnionego im kapitału. Po pouczeniu powodowie oświadczyli, że mają świadomość tych konsekwencji i podtrzymali w całości swoje żądania.

W piśmie z dnia 4 lutego 2022 r. pozwany stwierdził, że wpis w CEIDG powódki wskazuje, że kredytowana nieruchomość została nabyta przez przedsiębiorcę do celów komercyjnych oraz była stale wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej (k. 526-528).

Powodowie w piśmie z dnia 16 lutego 2022 r. wyjaśnili, że środki finansowe z umowy pożyczki nie zostały przeznaczone na działalność gospodarczą powódki. Ponadto wskazano, że powódka dopiero od 8 stycznia 2022 r. zgłosiła prowadzenie działalności gospodarczej pod adresem jak w pozwie, ze względu na wymogi biura rachunkowego. Wcześniej działalność gospodarcza powódki nie była prowadzona w tym miejscu (k. 531-533).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 18 grudnia 2006 r. sporządzona została pomiędzy powodami W. P. oraz M. P., a pozwanym bankiem umowa o pożyczkę hipoteczną nr (...)/ (...). Powodowie umowę zawarli jako konsumenci. Celem zaciągnięcia pożyczki był zakup nieruchomości. Integralną częścią umowy był Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A.

Na podstawie umowy pozwany bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów kwotę 150.000 zł, która była indeksowana kursem CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych pozwanego w dniu uruchomienia pożyczki lub transzy.

Spłata pożyczki miała następować w miesięcznych ratach z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 7 ust. 1 umowy tj. w walucie polskiej, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty pożyczki, zgodnie z (...) Banku (...) S.A.

Pożyczka oprocentowana była według zmiennej stopy procentowej. W treści umowy zastrzeżono, że pożyczkobiorca ponosi ryzyko zmian stóp procentowych co oznaczało, że w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie pożyczki i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej.

dowód: umowa pożyczki k. 25-29, 264-266, Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. k. 30-36, 267-284, pełnomocnictwo- załącznik do umowy k. 287, wniosek kredytowy k. 288-290, wstępna ocena zdolności kredytowej k. 291-292, oświadczenie o udzieleniu pożyczki k. 293, decyzja banku k. 294-305, dyspozycja wypłaty środków z pożyczki k. 323, odpis treści KW k. 535-540,

Przed zawarciem umowy pracownik pozwanego przedstawił powodom pismo „Informacja dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, opartej na zmiennej stopie procentowej”. W w/w (...) pozwany bank wskazał, że zaciągając zobowiązanie w walucie obcej kredytobiorcy narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych. Występowanie ryzyka walutowego sprawia, że zarówno rata spłaty, jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN na dany dzień podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. Pozwany wskazał, że z wyżej wymienionych powodów warto rozważyć zaciągnięcie długoterminowego kredytu w PLN jako korzystną alternatywę w stosunku do kredytów walutowych, które mimo atrakcyjnych aktualnie warunków cenowych w długim okresie mogą okazać się droższe na skutek wzrostu kursów walutowych.

Bank w w/w (...) zaznaczył również, że zarówno w przypadku kredytów złotowych, jak i walutowych, oprocentowanych w oparciu o zmienną stopę procentową, kredytobiorca ponosi ryzyko zmian stóp procentowych. Podał, że ryzyko zmiany stóp procentowych oznacza, że w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej. Podkreślono, że dwa w/w czynniki – zmienność kursów walutowych oraz wahania stóp procentowych powodują, że rzeczywiste koszty obsługi długu mogą okazać się znacząco wyższe od wcześniej założonych. Powodowie podpisali wskazane pismo w dniu 13 grudnia 2006 r.

Pracownik pozwanego zarekomendował powodom pożyczkę w CHF, ponieważ powodowie nie mieli zdolności kredytowej w złotówkach. Powodowie nie byli świadomi, że obciąża ich nieograniczone ryzyko kursowe, przez pozwanego nie zostało im jasno i dokładnie wyjaśnione zagadnienie ryzyka kursowego. Pozwany zapewnił powodów, że ewentualny wzrost kursu CHF nie będzie wysoki. Powodowie nie mieli możliwości negocjacji spornych zapisów umowy oraz otrzymania wzorca umowy do przeanalizowania przed jej podpisaniem.

Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia, bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank . Powodowie działali w zaufaniu do pracowników banku. Środki otrzymane z niniejszej umowy powodowie przeznaczyli na remont i wyposażenie nieruchomości. W kredytowanej nieruchomości nie prowadzili działalności gospodarczej. Żadne środki z umowy nie zostały przeznaczone na prowadzenie działalności gospodarczej powódki. Z niniejszej umowy nie zostały spłacone zadłużenia związane z działalnością gospodarczą.

dowód: Informacja dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne w PLN, oparte na zmiennej stopie procentowej k. 330, Informacja dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej k. 331, pismo pozwanego k. 332, zeznania powodów k. 364-364v, 403-404, 695-695v, wydruk z CEIDG powódki k. 529, 542-551, 682-683, umowa powódki k. 552-555, umowa sprzedaży w formie aktu notarialnego Repertorium A nr 6288/2001 k. 570-573, zaświadczenie zameldowania na pobyt stały k. 574, operat szacunkowy k. 575-599, kosztorys k. 600-609, fotografie nieruchomości k. 610-627, faktury VAT k. 628-679,

W wykonaniu przedmiotowej umowy w okresie od dnia 27 grudnia 2006 r. do dnia 27 kwietnia 2021 r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku łączną kwotę 186.133,73 zł tytułem spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Powodowie w dalszym ciągu spłacają zadłużenie wynikające z przedmiotowej umowy pożyczki.

dowód: zaświadczenie pozwanego k. 37-53, zestawienie transakcji k. 306-312, wyciąg łączny k. 313-317, potwierdzenie wykonania operacji k. 486-493, zeznania powodów k. 364-364v, 403-404, 695-695v.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie zeznań powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w/w dokumenty zebrane w aktach sprawy, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Nie wszystkie jednak dokumenty stanowiły wartościowe źródło wiedzy, w oparciu o które możliwe było ustalenie spornych faktów. Do takich dowodów należą dokumenty nieujawnione w powyższym stanie faktycznym, ze względu na fakt, że nie były one przydatne dla stwierdzenia okoliczności faktycznych istotnych dla niniejszej sprawy. Dokumenty te wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytu, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów indeksowanych. Podkreślić jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu. Ponadto nie miały one żadnego znaczenia procesowego z punktu widzenia analizy spornej umowy pożyczki oraz oceny czy jest ona zgodna z prawem i czy zawiera klauzule niedozwolone. Powołane dokumenty zawierały treści oderwane od konkretnej umowy, która jest przedmiotem sporu i z tego względu nie mogły stanowić dowodu w sprawie.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia Sąd uznał zeznania powodów, albowiem w znacznej części korespondowały one z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy pożyczki hipotecznej waloryzowanej kursem CHF, jak również brak możliwości negocjacji spornych postanowień umownych. Ponadto szczegółowo odnieśli się do posiadanego przez nich statusu konsumenta, kwestionowanego przez pozwanego.

Sąd pominął wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków M. D. i J. C. z uwagi na ich nieprzydatność dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. Powołani świadkowie nie brali bezpośredniego udziału w procesie zawierania przez strony kwestionowanej umowy pożyczki, przez co nie mogli posiadać wiedzy istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy. Na tej samej podstawie Sąd postanowił pominąć wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, bowiem wysokość roszczenia powodów była możliwa do ustalenia z zaświadczenia wystawionego przez pozwanego. Dowód ten był więc zbędny dla rozpoznania niniejszej sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Mając na względzie wyniki postępowania dowodowego Sąd uznał powództwo za zasadne. W ramach swojego roszczenia powodowie domagali się zapłaty z tytułu nienależnego świadczenia, sformułowali również żądanie ustalenia nieważności niniejszej umowy pożyczki.

W sprawie bezsporne było, że w dniu 18 grudnia 2006 r. sporządzona została pomiędzy powodami W. P. oraz M. P., a pozwanym bankiem umowa o pożyczkę hipoteczną nr (...)/ (...). Powodowie umowę zawarli jako konsumenci. Celem zaciągnięcia pożyczki był zakup nieruchomości. Integralną częścią umowy był Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. Na podstawie umowy pozwany bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów kwotę 150.000 zł, która była indeksowana kursem CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych pozwanego w dniu uruchomienia pożyczki lub transzy. Spłata pożyczki miała następować w miesięcznych ratach z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 7 ust. 1 umowy tj. w walucie polskiej, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty pożyczki, zgodnie z (...) Banku (...) S.A. Pożyczka oprocentowana była według zmiennej stopy procentowej. Zgodnie z przedłożonym zaświadczeniem pochodzącym od pozwanego banku w wykonaniu niniejszej umowy w okresie od dnia 27 grudnia 2006 r. do dnia 27 kwietnia 2021 r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku łączną kwotę 186.133,73 zł tytułem spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Powodowie w dalszym ciągu spłacają zadłużenie wynikające z przedmiotowej umowy pożyczki.

Sąd ustalił również, że wskazana umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powodowie wyjaśnili w wiarygodny sposób, że nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Z powyższego wynika zatem, że praktycznie swoboda powodów sprowadzała się do możliwości zawarcia lub odmowy zawarcia przedmiotowej umowy na warunkach przedstawionych jednostronnie przez bank. Natomiast pozwany wskazywał, że jedynie w sposób formalny poinformował powodów o ryzyku kursowym związanym z zaciągnięciem umowy pożyczki indeksowanej do CHF.

W pierwszej kolejności Sąd rozpoznał podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczeń powodów. Z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. podjętej w składzie 7-osobowym wynika, że roszczenia kredytobiorców i banków nie uległy przedawnieniu. Dla roszczeń kredytobiorców termin ten rozpoczyna się w momencie, w którym dowiedzieli się oni, albo wykazując się oczekiwanym od nich rozsądkiem, powinni dowiedzieć się o tym, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21). Na uwzględnienie nie zasługiwał zatem zarzut pozwanego dotyczący przedawnienia roszczenia. Żądanie oparte o art. 189 k.p.c. ze swojej istoty nie może ulec przedawnieniu, albowiem w dniu wniesienia pozwu umowa kredytowa wiązała obie strony, które realizowały obowiązki wprost z niej wynikające. Żadna ze stron węzła obligacyjnego nie zdecydowała się na wcześniejsze wypowiedzenie przedmiotowej umowy, wierzytelności z niej wynikające nie zostały więc postawione uprzednio w stan wymagalności. Natomiast zgodnie z treścią art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie dominuje stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym, a nie okresowym, bowiem stanowi jedną całość. Żądanie powodów o zapłatę opierało się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., w związku z czym, zgodnie z przepisami intertemporalnymi obowiązującymi w dniu zawiązania umowy kredytu, żądanie zwrotu świadczenia nienależnego przedawnia się z upływem lat dziesięciu. W oparciu o stanowisko TSUE wyrażone w wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r. (sygn. C-485/19) bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych biegnie od momentu powzięcia wiedzy o nich. Powodowie wnieśli w niniejszej sprawie pozew w dniu 30 czerwca 2020 r. Należy zatem uznać, że dopiero od tego momentu powzięli oni wiedzę o istnieniu klauzul abuzywnych w umowie, którą zawarli z pozwanym i od tego momentu rozpoczął się bieg przedawnienia ich roszczenia. Tym samym zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia okazał się bezzasadny.

W następnej kolejności Sąd rozpoznał żądanie powodów sprowadzające się do ustalenia nieważności przedmiotowej umowy, z uwagi na zawarcie w treści umowy postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co miało dawać pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń pożyczkobiorcy. Powołane przez powodów klauzule tj. § 2 ust. 1, § 7 niniejszej umowy pożyczki, w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

W ocenie Sądu, zupełnie bezzasadny był zarzut pozwanego, jakoby powodowie nie posiadali statusu konsumenta w niniejszej sprawie ze względu na fakt, że wpis w CEIDG powódki wskazuje, że kredytowana nieruchomość została nabyta przez przedsiębiorcę do celów komercyjnych oraz była stale wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej. Zaznaczyć należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie zawarli natomiast umowę jako osoby fizyczne. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ^{( 1)} k.c. Pozwany jako przedsiębiorca zawarł bowiem umowę kredytową z powodami, a umowa ta w sposób oczywisty nie pozostawała w żadnym związku z działalnością zawodową lub gospodarczą powodów, co wynika z treści umowy i z samych zeznań strony powodowej. Bez znaczenia jest przy tym status zawodowy czy wykształcenie powodów w dacie zawierania umowy, albowiem pod tym kątem przepisy nie różnicują statusu konsumenta i nie konsumenta. Podnieść bowiem należy, że o statusie konsumenta decyduje treść umowy i cel, na który uzyskano pożyczkę, a ten służył zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych powodów. Postanowieniem z dnia 10 czerwca 2021 roku TSUE w sprawie C-198/20 przypomniał, że dyrektywa 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków umownych chroni konsumenta w sposób obiektywny i niezależnie od konkretnego zasobu wiedzy, czy niedbałego zachowania przy zawieraniu umowy. Ochrona taka przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta. Sąd ma dokonać kontroli umowy, czyli uznać, czy jej jakieś postanowienie jest abuzywne, a to nie zależy od cech osobowości słabszej strony umowy, którą jest konsument. Powodowie w pełni wiarygodnych zeznaniach wyjaśnili, że środki otrzymane z niniejszej umowy przeznaczyli na remont i wyposażenie nieruchomości, która służyła jedynie zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych powodów oraz ich dzieci. W kredytowanej nieruchomości nie prowadzili działalności gospodarczej. Powódka przyznała, że prowadzi działalność gospodarczą, jednak żadne środki z umowy nie zostały przeznaczone na prowadzenie jej działalności gospodarczej. Z niniejszej umowy nie zostały również spłacone zadłużenia związane z działalnością gospodarczą. Ponadto analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wykazała, że powódka dopiero od 8 stycznia 2022 r. zgłosiła prowadzenie działalności gospodarczej pod adresem jak w pozwie, ze względu na wymogi biura rachunkowego. Wcześniej działalność gospodarcza powódki nie była prowadzona w miejscu wskazanym przez pozwanego. W przypadku badania przesłanek nieważności umowy od samego początku, istotny jest stan rzeczy w chwili jej zawarcia, a nie w ciągu kolejnych lat. Nie można bowiem przychylić się do stanowiska, że pożyczkobiorcy przez cały okres kredytowania, niekiedy kilka dziesięcioleci, nie mogliby zmienić swojej drogi życiowej i zawodowej. Należy więc podkreślić, że sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej w chili orzekania nie pozbawia strony statusu konsumenta, powiem o statusie konsumenta decyduje cel umowy. W niniejszej sprawie bez wątpienia środki z umowy zostały przeznaczone na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych powodów, zatem zarzut pozwanego dotyczący braku posiadania przez powodów statusu konsumenta był bezzasadny.

Powodowie wykazali, że sporne klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub odmowie zawarcia umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie kwestionowane klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane ze wzrostem kursu waluty na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, podług którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Analizowane postanowienia umowy nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości udzielonego pożyczki, a także świadczeń powodów, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od powodów. W szczególności nie wskazano precyzyjnie, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w momencie uruchomienia pożyczki, jak i spłaty poszczególnych rat. Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanej pożyczki i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c., dobrymi obyczajami kupieckimi i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Podkreślić przy tym należy, że abuzywność zapisów powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy– zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywał obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na powodów. Bank natomiast, który udzielił stronie powodowej pożyczki następnie pozyskiwał do swojej dyspozycji z tytułu rat środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Nie budzi przy tym wątpliwości Sądu fakt, że zasadniczą przyczyną wystąpienia przez powodów z pozwem w niniejszej sprawie jest to, iż w okresie po zawarciu umowy nastąpił znaczący wzrost kursu CHF, który spowodował poważny wzrost wysokości ich zobowiązań wobec banku. W tym kontekście dla oceny zasadności żądań powodów miało zatem znaczenie również to, czy zostało oni w sposób należyty pouczeni przez pozwany bank o wszystkich ewentualnych konsekwencjach zawarcia umowy nominowanego do waluty CHF.

Bezsporny jest fakt, że przed zawarciem umowy pracownik pozwanego przedstawił powodom pismo „Informacja dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, opartej na zmiennej stopie procentowej”. W w/w (...) pozwany bank wskazał, że zaciągając zobowiązanie w walucie obcej kredytobiorcy narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych. Występowanie ryzyka walutowego sprawia, że zarówno rata spłaty, jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN na dany dzień podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. Pozwany wskazał, że z wyżej wymienionych powodów warto rozważyć zaciągnięcie długoterminowego kredytu w PLN jako korzystną alternatywę w stosunku do kredytów walutowych, które mimo atrakcyjnych aktualnie warunków cenowych w długim okresie mogą okazać się droższe na skutek wzrostu kursów walutowych.

Bank w w/w (...) zaznaczył również, że zarówno w przypadku kredytów złotowych, jak i walutowych, oprocentowanych w oparciu o zmienną stopę procentową, kredytobiorca ponosi ryzyko zmian stóp procentowych. Podał, że ryzyko zmiany stóp procentowych oznacza, że w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej. Podkreślono, że dwa w/w czynniki – zmienność kursów walutowych oraz wahania stóp procentowych powodują, że rzeczywiste koszty obsługi długu mogą okazać się znacząco wyższe od wcześniej założonych. Powodowie podpisali wskazane pismo w dniu 13 grudnia 2006 r. Pozornie treść oświadczeń powodów nie budzi wątpliwości co do zakresu ich wiedzy o ryzyku związanym z zawarciem umowy. Jednak dla oceny faktycznej ich wiedzy i świadomości ryzyka konieczna jest nie tylko analiza literalnego brzmienia oświadczeń, ale również okoliczności towarzyszących jego złożeniu.

Z wiarygodnych w tym zakresie zeznań powodów wynika, że w pozwanym banku przedstawiono im ofertę pożyczki w walucie CHF jako korzystną z uwagi na niższe raty. Powodowie od przedstawiciela banku nie uzyskali informacji o ryzyku związanym ze zmianą kursu CHF oraz o stosowaniu dwóch różnych kursów (sprzedaży i kupna waluty) przez pozwany bank do wzajemnych rozliczeń stron. Nie wyjaśniono im również w przejrzysty sposób, jak będą ustalane kursy waluty CHF na potrzeby pożyczki. Nie przedstawiono im także wahania kursu waluty CHF na przestrzeni lat. Powodowie nie byli świadomi, że obciąża ich nieograniczone ryzyko kursowe. Działali w zaufaniu do pracowników banku. Stwierdzić zatem należy, że pracownicy banku nie mówili o zagrożeniach związanych z zaciągnięciem pożyczki indeksowanej do waluty CHF. W ocenie Sądu takie przedstawienie niebezpieczeństw związanych z zawarciem umowy waloryzowanej do CHF spowodowało, że powodowie podpisując umowę faktycznie nie mieli świadomości, iż całe nieograniczone niczym ryzyko wzrostu kursu CHF w okresie 25 lat, na jaki zawarta została umowa, obciąża ich jako pożyczkobiorców.

W ocenie Sądu, bank jako profesjonalista dysponujący specjalistami z dziedziny finansów i mający dostęp do danych dotyczących historycznych zmian kursów walut powinien powodom, jako konsumentom, przedstawić w sposób jasny skalę ryzyka związanego z zawieraniem długoterminowej umowy pożyczki, w której wysokość zadłużenia uzależniona jest od wahań waluty obcej. Tylko takie przedstawienie ewentualnego ryzyka, z wyraźnym zastrzeżeniem, że ewentualny wzrost CHF nie jest niczym ograniczony i że wszelkie tego konsekwencje ponosić będą powodowie, można uznać za rzetelną informację umożliwiającą konsumentowi podjęcie świadomej decyzji. Powodowie traktowali bank jako instytucję godną zaufania i opierając się na informacjach, jakie uzyskali przed zawarciem umowy podjęli swoją decyzję. Rzetelne przedstawienie ryzyka związanego z zawarciem tego rodzaju umowy mogłoby mieć zasadniczy wpływ na to, czy powodowie zawarliby przedmiotową umowę. Powyższe okoliczności wskazują, w ocenie Sądu, na to, że brak należytej informacji o nieograniczonym ryzyku kursowym stanowił naruszenie zasad współżycia społecznego, takich jak zasada uczciwości i rzetelności w obrocie gospodarczym. Na uwagę zasługuje także okoliczność, że żaden z zapisów umowy nie wskazywał, na wypadek ziszczenia się tego nieograniczonego ryzyka kursowego, na mechanizmy rozłożenia tego ryzyka na obie strony stosunku umownego, pozostawiając je w całości po stronie konsumenta, jako słabszej strony umowy, co także czyni umowę sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z przepisem art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, natomiast zgodnie z przepisem art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą, albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a w szczególności ten, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W przedmiotowej sprawie, jak to zostało wcześniej wskazane, umowa zawarta przez strony z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego jest nieważna. Podkreślić należy, że również zawarcie w jej treści wskazanych wcześniej klauzul niedozwolonych powoduje jej nieważność. Jednocześnie zaznaczyć należy, że warunkiem zawarcia umowy było zastosowanie w jej treści zakwestionowanych w toku procesu w niniejszej sprawie postanowień umownych, tak więc nie jest możliwe uznanie, iż umowa ta jest ważna po wyeliminowaniu z jej treści tych postanowień. Zmiana taka całkowicie zmieniłaby treść i warunki umowy.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd doszedł do przekonania, że żądanie strony powodowej dotyczące ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z przedmiotowej umowy jest zasadne. Uznając, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów, umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe. Powodowie mają przy tym interes prawny określony w treści art. 189 k.p.c. w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego, albowiem takie ustalenie rozstrzyga ostatecznie o ich prawach i obowiązkach, które wynikają z istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z powodu nieważności przedmiotowej umowy ma ten skutek, że strony nie są nią związane i od początku nie były. Są więc obowiązane zwrócić sobie wzajemnie to, co już świadczyły na rzecz drugiej strony umowy wzajemnej.

Zgodnie art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Świadczenie spełnione jako wykonanie nieważnej czynności prawnej jako nienależne jest jednym z przypadków tej instytucji (art. 411 k.c.) W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank przekazał do dyspozycji powodów określony kapitał. Następnie przez wiele lat powodowie spełniali świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom.

Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia powodów o zapłatę z uwzględnieniem przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości).

Zgodnie z zapatrywaniem, któremu wyraz dał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 6/21), w przypadku następczej nieważności umowy jak w sprawie niniejszej, po obu jej stronach występują dwa niezależne od siebie roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Uwzględniając fakt, że powołana uchwała zyskała moc zasady prawnej, a co za tym idzie jako taka stanie się wiążącym elementem orzekania przez Sąd Najwyższy w innych tego rodzaju sprawach, Sąd uznał za zasadne przyjęcie prezentowanego poglądu za w pełni przystającego do sytuacji faktycznej, prawnej oraz procesowej w niniejszej sprawie, co skutkowało uwzględnieniem roszczenia o zapłatę kwoty wskazanej przez powodów w pozwie, a potwierdzonej w dokumentach wystawionych przez bank. Pozwany nie zakwestionował skutecznie dochodzonej przez powodów kwoty.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustalił, że umowa o pożyczkę hipoteczną nr (...)/ (...) z dnia 18 grudnia 2006 r. zawarta przez powodów W. P. oraz M. P. z pozwanym Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. jest nieważna (pkt 1 wyroku).

Sąd na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c. zasądził zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 186.133,73 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

-od kwoty 25.902,78 zł od dnia 24 lipca 2020 r. do dnia zapłaty,

-od kwoty 160.230,95 zł od dnia 21 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty.

Powyższe kwoty odpowiadają kwotom wpłaconym przez powodów na rzecz pozwanego we wskazanym okresie, w ramach wykonywania przedmiotowej umowy i wynikają z zaświadczenia wystawionego przez bank. O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu w tym zakresie (pkt 2 wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie 3 wyroku, na podstawie art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c., obciążając przegrywającego pozwanego kosztami postępowania poniesionymi przez powodów. Na koszty procesu, które ponieśli powodowie złożyła się uiszczona przez nich opłata od pozwu – 1.000 zł oraz koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika – 10.800 zł wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa – 17 zł. Z uwagi na powyższe Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.817 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu kosztów procesu.

SSO Joanna Cyganek