Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Protokolant:

SSO Agnieszka Dutkiewicz stażysta Patrycja Bizoń

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2023 r. na rozprawie w B.

sprawy z powództwa J. M., A. P.

przeciwko R. Bank (...) w W.

o ustalenie i zapłatę

I ustala nieistnienie stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...), zawartej w dniu 23 marca 2007 r. przez powodów J. M. (wcześniej: P.) i A. P. oraz (...) S.A. Spółkę Akcyjną Oddział w Polsce z siedzibą w W., poprzednika prawnego pozwanego;

II zasądza od pozwanego R. Bank (...) w W. na rzecz powódki J. M. kwotę 211 551,01 zł (dwieście jedenaście tysięcy pięćset pięćdziesiąt jeden złoty 01/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie licznymi od dnia 25 grudnia 2020r. do dnia zapłaty;

III zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset jedenaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Sygn. akt I C 314/21

UZASADNIENIE

Powódka J. M. w pozwie z dnia 09.03.2021 r. wniosła o zasądzenie od pozwanego R. Bank (...) w W. na swoją rzecz kwoty 211 551,01 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie licznymi od dnia 25 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powódki bez podstawy prawnej z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 23 marca 2007r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 17 kwietnia 2019r., za okres od dnia 23 marca 2007r. do dnia 4 listopada 2020r. oraz o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 23 marca 2007r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 17 kwietnia 2019r. jest nieważna. Ewentualnie w razie nieuwzględnienia powyższego żądania powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 67 240,06 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 grudnia 2020r. do dnia zapłaty jako różnicy pomiędzy kwotą pobraną przez pozwanego tytułem spłaty kredytu, na podstawie umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 23 marca 2007r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 17 kwietnia 2019r., a kwota należną z pominięciem niedozwolonych klauzul umownych zawartych w § 2 ust. 1, § 6 ust. 2, 6 i 7 umowy kredytu oraz § 2 pkt. 2 w zw. z pkt 12, § 7 ust. 4, § 9 ust. 2 pkt. 1 i 2. § 11 ust. 1 oraz ust. 3, § 13 ust. 7 oraz § 14 ust. 8 Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) z uwzględnieniem oprocentowania przewidzianego w umowie, w okresie od 23 marca 2007r. do dnia 4 listopada 2020r. oraz ustalenie, że w stosunku prawnym łączącym powódkę z pozwanym na podstawie umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 23 marca 2007r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 17 kwietnia 2009r., powódki nie wiążą postanowienia umowne zawarte w § 2 ust. 1, § 6 ust. 2,6 i 7 umowy o kredytu oraz § 2 pkt. 2 w zw. z pkt 12, § 7 ust. 4, § 9 ust. 2 pkt. 1 i 2, § 11 ust. 1 oraz ust. 3, § 13 ust. 7, § 14 ust. 8 Regulaminu kredytu hipotecznego udzielonego przez (...) ze względu na ich abuzywny charakter. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że w dniu 23 marca 2007 r. wraz ze współkredytobiorcą zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF nr (...). Bank zaproponował kredytobiorcom kredyt indeksowany do CHF, tłumacząc, że kredyty frankowe są bardzo popularne i nie rodzą większych zagrożeń, a kurs franka nie powinien podlegać większym wahaniom. Nie przedstawiono powodom żadnych symulacji odnośnie zmiany kursu CHF i wpływu tych zmian na wartość kapitału do spłaty. Bank po zbadaniu zdolności kredytowej wydał pozytywną decyzję kredytową. W wyniku tego powódka wraz z drugim kredytobiorcą jako konsumenci zawarli z bankiem umowę o kredyt hipoteczny nr (...) na kwotę 117 120,22 CHF, która miała zostać przeznaczona na zakup lokalu mieszkalnego. Projekt umowy został przedstawiony kredytobiorcom tuż przed jej podpisaniem. Przedstawiciel banku poinformował kredytobiorców, że formularz umowy jest narzucony z centrali banku i nie podlega żadnej zmianie. Umowa nie podlega zatem negocjacjom i została zawarta wg. wzorca przedstawionego przez Bank. Kredyt został udzielony na okres 420 miesięcy. Spłacany miał być w miesięcznych równych ratach. Kredyt został wypłacony w złotych polskich w kwocie 268 568,38 zł.

W dniu 17 kwietnia 2019r. aneksem nr (...) do umowy z długu został zwolniony współkredytobiorca powódki – A. P.. Tym samym jedynym kredytobiorcą pozostała powódka.

W ocenie powódki przedmiotowa umowa nie przewiduje żadnych ograniczeń w określaniu przez bank kursów w tabelach kursów obowiązujących w banku. Umowa pozostawia bankowi dowolność w ustalaniu poziomu kursów walut obcych obowiązujących w banku. Z kolei przepisy prawa nie nakładają na pozwanego jakichkolwiek ograniczeń w tej mierze. Z umowy nie wynika, aby kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczenia całej kwoty kredytu wyrażonej w CHF na polskie złote, a następnie w dniu spłaty każdej kolejnej raty musiał przybrać wartość rynkową, albo jakąkolwiek wartość możliwą do ustalenia i przewidzenia przez drugą stronę umowy. Umowa nie przewiduje żadnych kryteriów, wedle których miałby być ustalony kurs z tabeli, ani instrumentów które mogły służyć kredytobiorcom do wpłynięcia na wysokość tego kursu.

Zdaniem powódki przedmiotowa umowa daje pozwanemu bankowi swobodę w ustaleniu wielkości kredytu do wypłaty, czyli kwoty faktycznie oddawanej do dyspozycji kredytobiorcy, wyliczonej w procesie indeksacji nieoznaczonej w umowie kwoty udzielonego kredytu do waluty obcej, a następnie przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w tejże walucie obcej na złotówki po kursie ustalonym swobodnie przez bank. Taką samą nieskrępowaną swobodę miał kredytodawca w określaniu rat, a to poprzez uprawnienie do swobodnego przyjmowania w swojej tabeli kursu waluty potrzebnego do przeliczenia raty z waluty obcej na złotówki (przy określaniu wysokości rat).

Powódka wskazała, że przedmiotowa umowa jest w związku z art. 58 § 1 i 2 k.c. nieważna z uwagi na dwie istotne wady prawne. W umowie brak jest określenia wysokości świadczenia, do spełnienia którego zobowiązany jest zarówno kredytodawca jak i kredytobiorca, to jest nie określono kwoty udzielonego kredytu, ani kwot rat, w których ma być spłacany kredyt (wartości te samowolnie ustala pozwany bank poprzez wyznaczanie kursów przeliczeniowych). Nie ustalono obiektywnego i weryfikowalnego sposobu ich ustalenia, a także nie określono wysokości kwoty, która miała być wypłacona powódce tytułem kredytu czyli naruszono art. 353 (1) k.c. Ponadto treść umowy jest sprzeczna z art. 69 prawa bankowego w tym aspekcie, że zastosowany w niej sposób waloryzacji powoduje, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrócenia bankowi kwoty innej niż kwota przekazanego wcześniej kredytu.

W odpowiedzi na pozew pozwany R. Bank (...) w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany Bank podniósł zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych przez stronę powodową. Dalej wskazał, że powódka zaciągając zobowiązanie była świadoma ryzyka kursowego, a przede wszystkim faktu wpływu kursu waluty na wysokość zobowiązania wobec pozwanego oraz wysokość raty. Wyrażona w CHF kwota kredytu nie podlegała zmianom w trakcie obowiązywania umowy.

W ocenie pozwanego łącząca strony umowa w walucie obcej, nie jest sprzeczna z obowiązującą do dnia 23 stycznia 2009r. zasadą walutowości i to bez względu na ewentualną ocenę poszczególnych jej postanowień.

Pozwany zaznaczył, że wbrew twierdzeniom strony powodowej, mechanizm indeksacji przyjęty w umowie, w tym sposób ustalania kursów waluty obcej, mieści się w granicach swobody umów określonych w art. 353 ¹ k.c. Ponadto pozwany zauważył, że klauzula zmiennego oprocentowania nie wchodzi w skład elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu. W związku z tym nawet ewentualna wadliwość klauzuli zmiennego oprocentowania nie może powodować bezwzględnej nieważności całej umowy kredytowej. Pozwany wskazał także, że klauzule dotyczące indeksacji nie są abuzywne. Kwestionowane postanowienia zostały indywidualnie uzgodnione między stronami, a w konsekwencji przyjęte przez stronę powodową.

Dalej strona pozwana zaprzeczyła, jakoby nie dopełniła ciążących na niej obowiązków informacyjnych. Podkreśliła, że etapie zawierania umowy pozwany wyjaśnił powódce mechanizm działania indeksacji, a także wyraźnie zwrócił jej uwagę na ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej. Pozwany podkreślił ponadto, że postanowienia umowne zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, a nadto przedstawiały informacje wystarczające do podjęcia przez kredytobiorcę świadomej i rozważnej decyzji.

Pozwany podniósł również zarzut zatrzymania na wypadek uwzględnienia powództwa.

W piśmie procesowym z dnia 15.03.2022 r. pozwany doprecyzował zgłoszony w odpowiedzi na pozew zarzut zatrzymania jako dotyczący wypłaconej kwoty kredytu, tj. 268 568,38 zł. Pozwany podniósł również zarzut braku legitymacji procesowej czynnej, zarówno w zakresie żądania ustalenia jak i żądania zapłaty.

Postanowieniem z dnia 08.08.2022 r. Sąd w trybie art. 195 kpc zawiadomił o toczącym się procesie A. P. i zakreślił mu termin 2 tygodni od doręczenia zawiadomienia na przystąpienie do sprawy w charakterze powoda w zakresie żądania ustalenia.

Pismem procesowym z dnia 06.10.2022 r. A. P. przystąpił do sprawy w charakterze powoda w zakresie żądania ustalenia. Wniósł o uwzględnienie powództwa oraz zasadzenie na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 23 marca 2007r. powódka J. M. wraz z powodem A. P. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Spółką Akcyjną Oddział w Polsce z siedzibą w W. umowę o kredyt hipoteczny nr (...). Kredytobiorcy zawarli umowę jako konsumenci.

Strony ustaliły, że kredyt będzie indeksowany do waluty obcej CHF.

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji Kredytobiorców kwotę w złotych polskich, która stanowiła równowartość kwoty w wysokości 117 120,22 CHF z przeznaczeniem na nabycie własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz refinansowanie wydatków poniesionych na zakup. Wypłata tej kwoty miała nastąpić w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 7 ust. 4 Regulaminu, przez co została przeliczona według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu lub transzy kredytu. Okres kredytowania wynosił 420 miesięcy.

Zgodnie z § 3 umowy kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która na dzień sporządzenia umowy wynosiła 3,48333 % w stosunku rocznym, z zastrzeżeniem postanowień Regulaminu w zakresie ustalania wysokości oprocentowania. Zmienna stopa procentowa ustalana była jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży Banku w wysokości 1,20 punktów procentowych. Oprocentowanie kredytu ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy oprocentowania LIBOR 3M (CHF).

W § 9 ust. 2 Regulaminu kredytowania wskazano, że w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażone w walucie obcej w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego Kredytobiorcy, według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu, a jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązująca w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności spłaty raty kredytu.

Ustalono również, że spłata rat kredytu obejmujących część kapitałową i odsetkową przez Kredytobiorcę następować będzie w terminach i wysokościach określonych w umowie (§ 6 ust. 1). Spłata kredytu będzie miała miejsce w 420 miesięcznych równych ratach. Raty kredytu oraz inne należności związane z kredytem pobierane były z rachunku bankowego wskazanego w treści pełnomocnictwa, stanowiącego załącznik do umowy. Kredytobiorca zobowiązany był do utrzymywania wystarczających środków na w/w rachunku, u8względniajac możliwe wahania kursowe w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej (§ 6 ust. 6). Informacje na temat zmiany stopy procentowej, wysokości rat spłaty oraz terminów spłaty Kredytobiorca otrzymywać będzie w wyciągu bankowym dotyczącym kredytu (§ 6 ust. 7).

Kredytobiorca miał prawo wcześniejszej spłaty kredytu. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata miała być dokonywana w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w momencie realizacji dyspozycji (§ 13 ust. 7 Regulaminu).

Zabezpieczenie spłaty kredytu, tj. kapitału kredytu, odsetek, innych kosztów oraz odsetek od zadłużenia przeterminowanego jest hipoteka kaucyjna do kwoty stanowiącej równowartość 200% kwoty kredytu obliczonej na podstawie kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu sporządzenia oświadczenia Banku o udzieleniu kredytu na własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w B. oraz cesja praw na rzecz Banku z polisy ubezpieczenia w/w nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych.

A. P. został zwolniony z długu wynikającego z przedmiotowej umowy kredytu (aneks do umowy z dnia 17.04. (...).).

Dowody: umowa o kredyt hipoteczny nr (...) wraz z załącznikami i aneksem z dnia 17.04. (...). (k. 25-36 akt), Regulamin kredytu hipotecznego (k. 37-45 akt), wniosek o kredyt hipoteczny (k. 128-129 akt), oświadczenie wnioskodawcy związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny (k. 131 akt), oświadczenie wnioskodawcy związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny oprocentowany zmienna stopą procentową (k. 133 akt), decyzja kredytowa (k. 135 akt), oświadczenie kredytobiorcy związane z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką (k. 146 akt), zaświadczenie pozwanego z dnia 13.11.2020r (k. 46-62 akt).

Powodowie szukali korzystnej oferty kredytowej. Sprawdzali warunki kredytowania w różnych bankach, zarówno w odniesieniu do kredytów udzielanych w złotówkach, jak i w walucie obcej. W żadnym banku powodowie nie mieli zdolności kredytowej do zawarcia umowy kredytu złotówkowego. Najkorzystniejsza pod względem wysokości raty była oferta pozwanego banku, a oprocentowanie kredytu indeksowanego było niższe niż kredytu w złotówkach.

Oferta kredytu w CHF została przedstawiona przez pracownika pozwanego banku powódce jako korzystna i bezpieczna z uwagi na stabilność waluty CHF. Pracownik banku zapewnił, że rata będzie o kilkaset złotych niższa niż przy kredycie złotówkowym. Powodowie nie wiedzieli według jakiego kursu będą przeliczane raty, do których zapłaty byli zobowiązani.

Powodowie podpisali oświadczania, z których wynikało, że zostali zapoznani przez pracownika pozwanego z kwestią ryzyka walutowego. Informowano ich jednak, że wahania kursu CHF do złotówki mogą co prawda wystąpić, ale są minimalne. Powodom nie wytłumaczono mechanizmu indeksacji kredytu oraz tego, czym są tabele kursowe i jak ustalany jest kurs CHF.

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego bez możliwości negocjacji jej treści. Powód mieszkał w kredytowanym mieszkaniu przez 4,5 roku, potem wyprowadził się z uwagi na rozstanie z powódką. Rozwód został orzeczony kilka lat później. Po rozwodzie powodowie zawarli umowę, na mocy której powódka przejęła własność kredytowanego mieszkania oraz wszystkie prawa i obowiązki związane z kredytem, w tym wierzytelność z tytułu zwrotu przez bank świadczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Dowód: przesłuchanie powódki (k. 236-238 akt), przesłuchanie powoda (k. 341-342).

Kredyt został uruchomiony poprzez wypłatę w dniu 04 kwietnia 2007 r. kwoty 268 568,38 zł na rachunek kredytobiorców.

Kredytobiorcy dokonywali regularnie spłaty rat kapitałowo-odsetkowych zgodnie z harmonogramem spłat. W okresie od 04 maja 2007 r. do dnia 04 listopada 2020 r. kredytobiorcy spłacili tytułem rat kapitałowo-odsetkowych łącznie 202 987,14 zł oraz tytułem odsetek karnych kwotę 3,93 zł. Kredytobiorcy wpłacili ponadto na rzecz pozwanego kwotę 4 290,11 zł tytułem prowizji za udzielenie kredytu, kwotę 3 795 zł tytułem ubezpieczenia nieruchomości oraz kwotę 500 zł tytułem opłaty od aneksu.

Dowody: zaświadczenie pozwanego z dnia 13.11.2020r (k. 46-62 akt),

Powódka pismem z dnia 11.12.2020 r. wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 206 786,07 zł w związku z nieważnością umowy kredytu nr (...). Pozwany nie znalazł podstaw do uwzględnienia stanowiska powódki.

Dowody: pismo powódki z dnia 11 grudnia 2020r. z potwierdzeniem odbioru (k. 69-72 akt), pismo pozwanego z dnia 16.12.2020r. (k. 73-75).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie przesłuchania powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy dokumenty zebrane w aktach sprawy, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Dokumenty w postaci: zarządzeń Dyrektora Generalnego (...) S.A. Odział w Polsce, regulamin kredytu wprowadzony zarządzeniem nr (...), pisma banku wysyłane do klientów, (...) w zakresie skutków projektu ustawy o sposobie przywracania równości stron niektórych umów kredytu i umów pożyczki. Wpływ na instytucje kredytowe” opublikowane przez Urząd (...), stanowiska NBP z 5 września 2016 r., „Oceny wpływu na sytuację sektora bankowego i polskiej gospodarki propozycji przewalutowania kredytów mieszkaniowych udzielonych w CHF na PLN według kursu z dnia udzielenia kredytu” opublikowaną przez Urząd (...), Publikacja (...) Banków (...) z dnia 30.01.2018r. pt. „Fakty na temat kredytów frankowych” oraz uchwał Zarządu NBP nie wniosły niczego istotnego do sprawy oraz nie były przydatne dla stwierdzenia okoliczności faktycznych istotnych dla niniejszej sprawy. Zaoferowane przez stronę pozwaną dowody wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytu, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów indeksowanych. Wskazać jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu. Wskazać należy, że wprowadzane przez pozwanego zmiany zarówno do stosunku umownego, jak i do Regulaminu po zawarciu przedmiotowej umowy kredytu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Podkreślić bowiem należy, że abuzywność zapisów powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia uznał Sąd natomiast zeznania powodów, albowiem w znacznej części korespondowały one z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF, jak również zapewnienia co do stabilności kursu franka szwajcarskiego i co do korzystności takiej umowy.

Sąd uznał zeznania świadka D. M. za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Powołany świadek nie brał udziału w procesie zawierania przez strony kwestionowanej umowy kredytu, przez co nie mógł posiadać wiedzy istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy. W związku z tym dowód ten został pominięty przez Sąd przy ocenie prawnej przedmiotowej sprawy.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 k.p.c. Sąd pominął wnioskowany przez pozwanego dowód z zeznań świadka A. S., gdyż świadek ten nie brał udziału w procedurze zawierania umowy z powodami, a więc nie mógł posiadać wiadomości istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości z uwagi na jego nieprzydatność dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Podkreślić należy, że dla oceny abuzywności postanowień umowy nie ma znaczenia to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta.

Sąd zważył, co następuje:

W sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej CHF na kwotę 117 120,22 CHF. Wypłata tej kwoty nastąpiła w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 7 ust. 4 Regulaminu, przez co została przeliczona według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. Powódka, zgodnie z umową, miała obowiązek spłacać kredyt w miesięcznych ratach, zgodnie z harmonogramem spłaty, z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 9 ust. 2 Regulaminu tj. w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, raty kredytu podlegające spłacie wyrażone w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu miały być pobierane z rachunku bankowego prowadzonego w złotych według kursu sprzedaży waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności spłaty kredytu. Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika również, że przedmiotowa umowa kredytu nie została przez żadną ze stron wypowiedziana i tym samym w dalszym ciągu jest ona przez strony wykonywana.

Sąd ustalił również, że przedmiotowa umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powyższe uzasadnia przekonanie, że powodowie nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Bank wykazał natomiast, że w trakcie procedury udzielania kredytu informował powodów jedynie o ryzyku wynikającym ze zmiany kursu waluty obcej w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz mogącym z tego wyniknąć wzroście jej zadłużenia względem banku z tytułu zaciągniętego kredytu. Z powyższego wynika, że praktycznie swoboda powodów sprowadzała się do możliwości zawarcia lub nie przedmiotowej umowy.

W pierwszej kolejności Sąd rozpoznał żądanie główne powodów sprowadzające się do ustalenia nieważności umowy z uwagi na zawarcie w jej treści postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co miało dawać pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorców. Powołane przez powodów klauzule, tj. § 2 ust. 1, § 6 ust. 2,6 i 7 umowy o kredytu oraz § 2 pkt. 2 w zw. z pkt 12, § 7 ust. 4, § 9 ust. 2 pkt. 1 i 2, § 11 ust. 1 oraz ust. 3, § 13 ust. 7, § 14 ust. 8 Regulaminu kredytu hipotecznego udzielonego przez (...), w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

Zaznaczyć należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie natomiast zawarli przedmiotową umowę jako osoby fizyczna na cele konsumpcyjne. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Powodowie wykazali w toku postępowania, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub nie umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie wszystkie te klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty CHF na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń strony powodowej. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powódce tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna uznawane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, według którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto wskazać należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jednocześnie wskazać należy, że abuzywność zapisów, powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami były wprowadzane po zawarciu umowy. Podobne uwagi należy odnieść do zmian Regulaminu kredytowania.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, w każdym kolejnym miesiącu powódka nie wiedziała więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązana jest uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika, według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że nawet, gdyby za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, w dniu zawarcia umowy powódka obejmowała swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywa obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. Bank natomiast, który udzielił kredytobiorcom kredytu, następnie pozyskiwał do swojej dyspozycji z tytułu rat środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd doszedł do przekonania, że żądanie strony powodowej dotyczące ustalenia nieważności przedmiotowej umowy kredytowej jest zasadne. Uznając, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów, umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe. Powodowie mają przy tym interes prawny określony w treści art. 189 k.p.c. w ustaleniu tej nieważności, albowiem takie ustalenie rozstrzyga ostatecznie o jej prawach i obowiązkach, które wynikają z istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Ustalenie nieważności przedmiotowej umowy ma ten skutek, że strony nie są nią związane i od początku nie były. Są więc obowiązane zwrócić sobie wzajemnie to, co już świadczyły na rzecz drugiej strony umowy wzajemnej.

Przechodząc do żądania powódki zasądzenia kwoty 211 551,01 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie licznymi od dnia 25 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powódki bez podstawy prawnej z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 23 marca 2007r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 17 kwietnia 2019r., za okres od dnia 23 marca 2007r. do dnia 4 listopada 2020r. Sąd uznał, że właściwym sposobem na rozstrzygnięcie o roszczeniu osób pokrzywdzonych kredytem walutowym jest tzw. teoria dwóch kondykcji. Sąd podziela w tym zakresie pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, iż stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/21, OSNC 2021/6/40).

Jednocześnie z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. podjętej w składzie 7-osobowym wynika, że roszczenia kredytobiorców i banków nie uległy przedawnieniu. Dla roszczeń kredytobiorców termin ten rozpoczyna się w momencie, w którym dowiedzieli się oni, albo wykazując się oczekiwanym od niech rozsądkiem, powinni byli dowiedzieć się o tym, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21).

Sąd nie znalazł podstaw do zastosowania w okolicznościach niniejszej sprawy art. 496 k.c. i 497 k.c. Odnosząc się do podniesionego przez pozwanego zarzutu zatrzymania wskazać należy, że możliwość skorzystania z tego zarzutu wymaga złożenia oświadczenia woli. Jest to bowiem - podobnie jako oświadczenie o potrąceniu - czynność materialnoprawna. Jeżeli strona skorzystała z prawa zatrzymania (dokonała czynności materialnoprawnej) przed wszczęciem postępowania sądowego albo w jego toku, ale poza nim, w postępowaniu sądowym może się powołać na ten fakt i podnieść już tylko procesowy zarzut zatrzymania. Strona uprawniona może powołać się na prawo zatrzymania również w ramach postępowania sądowego. Wówczas czynność materialnoprawna winna być połączona z procesowym zarzutem zatrzymania. (zob. G. Stojek (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 496; T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2013, s.202).

Stwierdzić zatem należy, że warunkiem sine qua non merytorycznej oceny zarzutu prawa zatrzymania jest to, aby strona podnosząca ten zarzut wykazała skuteczne złożenie oświadczenia woli, którego treścią jest skorzystanie z prawa zatrzymania świadczenia. W okolicznościach niniejszej sprawy doszło natomiast jedynie do procesowego podniesienia zarzutu zatrzymania przez stronę pozwaną (złożonego dodatkowo pełnomocnikowi powódki, któremu bezpośrednio doręczono pisma procesowe pozwanego z tym zarzutem). Podkreślić należy, że brak jest materialnoprawnej czynności pozwanego banku polegającej na złożeniu oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania skierowanego bezpośrednio do powódki. Nadto nie wykazano, by pełnomocnik pozwanego był umocowany do dokonywania czynności materialnoprawnych w jego imieniu. W rezultacie Sąd uznał, że pozwany nie wykazał złożenia powódce oświadczenia materialnoprawnego o skorzystaniu z prawa zatrzymania i tym samym podniesiony przez niego procesowy zarzut zatrzymania nie zasługiwał na uwzględnienie.

Wobec przystąpienia do sprawy w charakterze powoda przez A. P. w zakresie żądania ustalenia stracił aktualność zarzut pozwanego o braku legitymacji procesowej czynnej. W zakresie żądania zapłaty Sąd ustalił na podstawie zgodnych zeznań powodów, iż wyłącznie legitymowaną do dochodzenia od pozwanego zwrotu zapłaconych w wyniku wykonania umowy kredytu kwot jest powódka.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustalił nieistnienie stosunku prawnego kredytu wynikającego z zawartej przez powodów oraz (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w W. umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 23 marca 2007r. (pkt I sentencji wyroku), a na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 211 551,01 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie licznymi od dnia 25 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powódkę na rzecz pozwanego i jego poprzednika prawnego w okresie od dnia od dnia 23 marca 2007r. do dnia 4 listopada 2020r. w związku z nieważnością umowy kredytu (pkt II sentencji wyroku). O odsetkach Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Z uwagi na uwzględnienie żądania głównego o ustalenie nieważności umowy kredytowej i zapłatę, nie było podstaw do rozpatrywania zasadności zgłoszonych przez powódkę żądań ewentualnych.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie III sentencji wyroku z uwzględnieniem wyniku sprawy, którą pozwany przegrał w całości. Zgodnie z treścią art. 98 §1 k.p.c. strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na koszty procesu, które poniosła powódka składają się: opłata od pozwu – 1 000 zł, koszty zastępstwa procesowego – 10 800 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł. Z tego tytułu zasądzono od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11 817 zł ( 1000 zł + 10 800 + 17 zł). Wysokość przyznanych powódce kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. Nr 1804 ze zm.).

SSO Agnieszka Dutkiewicz