Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Agnieszka Dutkiewicz Protokolant: stażysta Katarzyna Betka po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 października 2022 r. w B. sprawy z powództwa A. W. (1) i S. W. przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie i zapłatę

I zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 127 039,70 zł (sto dwadzieścia siedem tysięcy trzydzieści dziewięć złotych 70/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 107 442,34 zł (sto siedem tysięcy czterysta czterdzieści dwa złote 34/100) od dnia 1 marca 2021 r. do dnia zapłaty i od kwoty 19 597,36 zł (dziewiętnaście tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt siedem złotych 36/100) od dnia 15 września 2022 r. do dnia zapłaty;

II ustala nieistnienie stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. - H. zawartej w dniu 18 stycznia 2011 r. pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G.;

III zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6 434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Sygn. akt I C 125/21

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 29 stycznia 2021 r. przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. oraz dalszymi pismami procesowymi powodowie A. W. (1) i S. W. wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 127.039,70 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 107.442,34 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty i od kwoty 19.597,36 zł od dnia doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty oraz ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. – H. zawarta w dniu 18 stycznia 2011 r. pomiędzy stronami jest nieważna. Powodowie zgłosili również żądania ewentualne na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego. Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu podano, że roszczenie strony powodowej oparte jest o stwierdzenie, iż zawarta pomiędzy stronami umowa kredytu jest nieważna, a jej nieważność wynika z występowania w umowie niedozwolonych postanowień umownych dotyczących oraz sprzeczności postanowień umowy z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa poprzez przekroczenie granic swobody umów oraz niedookreślenie przedmiotu umowy. Zdaniem strony powodowej spełnione przez powodów świadczenie nie ma oparcia w umowie, a tym samym podlega ono zwrotowi w całości jako świadczenie nienależne. Wskazano, że kwestionowane postanowienia umowne w sposób rażący naruszają zasadę współżycia społecznego, jaką jest adekwatna równość praw i obowiązków stron zobowiązania oraz przekraczają naturę umowy kredytowej.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania. Pozwany zaprzeczył, jakoby bank dopuścił się jakichkolwiek uchybień w zakresie udzielenia i realizacji umowy kredytu, że umowa kredytu jest nieważna. Wskazano, że brak jest podstaw do uznania postanowień umowy kredytu za klauzule niedozwolone. Pozwany zaprzeczył, by powodowie nie mieli wpływu na warunki, na jakich została zawarta umowa oraz aby postanowienia umowy kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Pozwany zaprzeczył nadto, aby umowa przyznawała mu prawo do swobodnego i nieograniczonego decydowania o wysokości kursu walut, a w konsekwencji o wysokości kwoty kredytu, aby powodowie zostali zobowiązani do zwrotu innej kwoty niż przyznany kredyt, a postanowienia umowy nie przewidywały uprawnienia do spłaty w walucie indeksacji, aby powodowie nie byli informowani o sposobie dokonania ustalenia kursu na dzień wypłaty kredytu, i aby ustalenie abuzywności danego postanowienia umownego było równoznaczne z sankcją nieważności umowy.

Zdaniem pozwanego powodowie nie mają interesu prawnego w ustaleniu nieistnienia umowy kredytu. Zaznaczono, że przed zawarciem umowy kredytu wyjaśniono powodom istotę i mechanizm kredytu indeksowanego do waluty obcej, jak również poinformowano ich o ryzykach, jakie wiążą się z tego rodzaju zobowiązaniami. Podkreślono, że decyzja co do oferty banku należała wyłącznie do klienta, który złożył wniosek o kredyt w wybranej walucie, odrzucił ofertę kredytu w złotówkach, a wysokość raty decydowała o wyborze powodów. Rata w kredycie wybranym przez powodów była niższa w porównaniu z kredytem złotówkowym. Pozwany podniósł, że przy zawieraniu umowy był wyjaśniony powodom mechanizm i istota kredytu denominowanego oraz różnice z kredytem złotówkowym, byli poinformowani o ryzykach, które wiążą się z takim kredytem.

Nadto podano, że powodowie na etapie zawierania umowy mieli alternatywną możliwość spłaty rat bezpośrednio w walucie CHF. Podkreślono, że dokonany przez powodów wybór spłaty zaciągniętego kredytu w walucie polskiej również był przedmiotem indywidualnych uzgodnień. Wskazano, że wcześniej powodowie w żaden sposób nie kwestionowali umowy i ich postawę obecnie należy traktować jako próbę uchylenia się od skutków podjętej decyzji finansowej, która przestała przynosić powodom spodziewane korzyści. Dalej pozwany przedstawił charakterystykę umowy kredytu denominowanego do waluty obcej, jako umowy powszechnie akceptowanej i zgodnej z przepisami powszechnie obowiązującego prawa, z naturą stosunku zobowiązaniowego oraz zasadą swobody umów.

W ocenie pozwanego kwestionowane przez stronę powodową postanowienia umowne zostały indywidualnie uzgodnione. Wskazano, że nie doszło do naruszenia przez pozwanego dobrych obyczajów, jak również do naruszenia interesów konsumenta. Zdaniem pozwanego w okolicznościach niniejszej sprawy brak jest przesłanek uzasadniających zarzuty o naruszeniu przez bank dobrych obyczajów przy zawieraniu umowy, o brakach informacyjnych ze strony banku, o wprowadzeniu w błąd, czy wykorzystaniu niewiedzy powodów jako kredytobiorców. W dalszej części uzasadnienia pozwany podjął rozważania w przedmiocie ewentualnych skutków uznania postanowień umowy kredytu za abuzywne, wskazując, iż umowa kredytu mogłaby być wykonywana bezpośrednio w CHF i nie zachodziłaby potrzeba stosowania tzw. modyfikacji sanującej niedozwolonego warunku umownego, jak również możliwe byłoby zastosowanie przepisu dyspozytywnego w miejsce niedozwolonego warunku umownego. Nadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów.

Podczas rozprawy w dniu 13 października 2022 r. powodowie zostali pouczeni o skutkach ewentualnego uwzględnienia ich żądania ustalenia nieważności umowy, w szczególności pouczeni zostali, iż będzie się to wiązać z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń uzyskanych przez strony w związku z wykonaniem umowy oraz, że może się to wiązać z ewentualnymi roszczeniami pozwanego banku o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie przez powodów z udostępnionego im kapitału. Po pouczeniu powodowie oświadczyli, że mają świadomość tych konsekwencji i podtrzymali w całości swoje żądania.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 18 stycznia 2011 r. powodowie A. W. (1) i S. W. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. H.. Powodowie zawarli umowę jako konsumenci. Kredyt był przeznaczony na nabycie lokalu mieszkalnego.

Na podstawie umowy pozwany bank udzielił powodom kredytu w wysokości 102.000 zł z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy do spłaty, wyrażona w CHF, określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniach na tę walutę po kursie jej kupna, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i w momentach poszczególnych uruchomień środków (§ 1 ust. 1 (...)). Kwota udzielonego kredytu była określona w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta była indeksowana do waluty obcej (§ 1 ust. 2 (...)).

Wypłata kwoty miała nastąpić w złotych z zastosowaniem mechanizmu tzw. indeksacji opisanego w § 1 ust. 2 (...), tj. zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty było wyrażone w walucie obcej, do której kredyt był indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania miała zostać określona po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i w momentach wypłaty. W § 1 ust. 2 pkt 4 (...) wskazano, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi kredytobiorca.

Zgodnie z § 16 ust. 4 (...) w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu transzy przeliczana była przez bank na walutę, do jakiej kredyt był indeksowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i w momencie wypłaty środków.

Spłata kredytu następowała zgodnie z § 19 pkt 3 (...), tj. w przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata miała następować w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłaconego kredytu stosowano kurs sprzedaży danej waluty według Tabelą kursów obowiązującej w banku w dniu i w momencie spłaty.

dowód: umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. H. z dnia 18 stycznia 2011 r. wraz z załącznikami k. 41-49, 83, odpis skrócony aktu małżeństwa k. 28, wniosek o kredyt mieszkaniowy k. 75-79, Zarządzenie nr (...) Prezesa Zarządu (...) Bank (...) S.A. z dnia 16 sierpnia 2010 r. w sprawie wprowadzenia „Instrukcji udzielenia przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...) wraz z załącznikami k. 109-117, Zarządzenie nr (...) Prezesa Zarządu (...) Bank (...) S.A. z dnia 20 października 2008 r. w sprawie wprowadzenia „Instrukcji ustalania przez (...) Bank (...) S.A. wraz z załącznikami k. 118-120, Zarządzenie nr (...) Prezesa Zarządu (...) Bank (...) S.A. z dnia 26 lutego 2010 r. w sprawie zmian w „Instrukcji ustalania przez (...) Bank S.A.” k. 121,

Kredyt został wypłacony w walucie polskiej.

dowód: wniosek o wypłatę k. 84,

Porozumieniem z dnia 20 marca 2012 r. strony ustaliły m.in., że w odniesieniu do kredytu indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie.

dowód: porozumienie z dnia 20 marca 2012 r. k. 86, wniosek o zmianę waluty spłaty kredytu k. 85,

W wykonaniu przedmiotowej umowy w okresie od 12 lutego 2011 r. do 1 września 2022 r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku łączną kwotę 127.039,70 zł. Powodowie nadal spłacają zadłużenie wynikające z przedmiotowej umowy kredytu.

dowód: zaświadczenie pozwanego k. 34-40, potwierdzenia przelewów k. 29-33, 325, 328-365, zawiadomienie o wysokości rat k. 87-89, informacja banku k. 90, 102-105, wyciąg z rachunku k. 91-101, historia operacji k. 106-108, historia rachunku k. 326-327, zeznania powoda k. 372v-373v (00:02:43-00:39:02),

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści w zakresie kwestionowanych postanowień. Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank . Powodowie potrzebowali środków na zakup mieszkania. Uzyskali informację, że kredyty w walucie CHF są popularne i korzystne z uwagi na niższe oprocentowanie. W pozwanym banku nie poinformowano ich, że z wzięciem kredytu w CHF wiąże się ryzyko kursowe. Powodom nie przedstawiono historycznych notowań kursów CHF. Nie pokazano im również symulacji wysokości rat kredytu w razie wzrostu kursu CHF. Powodowie nie zostali poinformowani, że mogą zdecydować się na spłatę kredytu bezpośrednio w CHF.

Przed podpisaniem umowy powodowie podpisali oświadczenie, że zapoznali się z informacją o ryzyku zmian kursów walutowych, zmiany spreadu walutowego oraz ryzyku zmian stóp procentowych oraz, że odrzucili ofertę banku udzielenia kredytu w walucie polskiej.

dowód: zeznania powoda k. 372v-373v (00:02:43-00:39:02), oświadczenie powodów z dnia 3 grudnia 2010 r. k. 80-82, zeznania powódki k. 373v (00:39:02-00:40:27),

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie przesłuchania powodów. Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w/w dokumenty, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Sąd jako nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy uznał pozostałe, nieujawnione w stanie faktycznym, dokumenty z uwagi na to, że dowody te zostały powołane na fakty nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy i zmierzały jedynie do przedłużenia postępowania. Nie miały one żadnego znaczenia procesowego z punktu widzenia analizy spornej umowy kredytu oraz oceny, czy jest ona zgodna z prawem i czy zawiera klauzule niedozwolone. Powołane dokumenty zawierały treści oderwane od konkretnej umowy, która jest przedmiotem sporu i z tego względu nie mogły stanowić dowodu w sprawie.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia uznał Sąd natomiast zeznania powodów, albowiem w znacznej części korespondowały one z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem CHF, jak również brak możliwości negocjacji poszczególnych postanowień umownych.

Sąd uznał co do zasady zeznania świadków Ł. N., D. D., A. W. (2) i A. B. za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew. Wskazani świadkowie powoływali się na niepamięć w zakresie procesu zawierania przez strony kwestionowanej umowy kredytu, nie kojarzyli powodów, przez co nie mogli posiadać wiedzy istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy, tym bardziej, że treść umowy zawierająca klauzule kwestionowane przez powodów, nie budziła wątpliwości Sądu. Dla oceny zasadności żądań powodów kluczowe znaczenie miało natomiast to, w jaki sposób realizowane były te procedury przy zawieraniu umowy konkretnie z nimi, w szczególności sposobu pouczenia o wszelkich ryzykach wiążących się z zawarciem umowy, w której wysokość raty i saldo zadłużenia określonego w złotych polskich zależały od kursu CHF. W związku z tym dowód ten, co do zasady, nie został uwzględniony przez Sąd przy stanie faktycznym i przy ocenie prawnej przedmiotowej sprawy. Nadto świadkowie przedstawili ogólną procedurę udzielania kredytów w walucie obcej obowiązującą u pozwanego. W związku z powyższym, z zeznań świadków nie wynikało, jak przebiegała rozmowa pracowników pozwanego konkretnie z powodami, ani to w jaki sposób zostali oni poinformowani o mechanizmie wypłaty i spłaty kredytu oraz o ryzyku zmiany kursu.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego zgłoszony przez powodów, albowiem na etapie rozstrzygania o tym dowodzie doszedł do przekonania, że ustalenie wysokości żądania głównego powodów było możliwe w oparciu o dokumenty wystawione przez pozwany bank. Dowód ten był więc zbędny dla rozpoznania przedmiotowej sprawy. Sąd postanowił także pominąć dowód z opinii biegłego zgłoszony przez pozwanego, bowiem nie miało w okolicznościach niniejszej sprawy znaczenia, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 127.039,70 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 107.442,34 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty i od kwoty 19.597,36 zł od dnia doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty oraz ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. – H. zawarta w dniu 18 stycznia 2011 r. pomiędzy stronami jest nieważna.

Nie ulega wątpliwości, że w dniu 18 stycznia 2011 r. powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. H.. Na podstawie umowy pozwany bank udzielił powodom kredytu w wysokości 102.000 zł z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy do spłaty, wyrażona w CHF, określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniach na tę walutę po kursie jej kupna, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i w momentach poszczególnych uruchomień środków (§ 1 ust. 1 (...)). Kwota udzielonego kredytu była określona w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta była indeksowana do waluty obcej (§ 1 ust. 2 (...)). Wypłata kwoty kredytu miała nastąpić w złotych z zastosowaniem mechanizmu tzw. indeksacji opisanego w § 1 ust. 2 (...), tj. zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty było wyrażone w walucie obcej, do której kredyt był indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania miała zostać określona po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i w momentach wypłaty. Zgodnie z § 16 ust. 4 (...) w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu transzy przeliczana była przez bank na walutę, do jakiej kredyt był indeksowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i w momencie wypłaty środków. Powodowie zgodnie z umową mieli obowiązek spłacać kredyt w miesięcznych ratach zgodnie z § 19 pkt 3 (...) tj. w przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata miała następować w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłaconego kredytu stosowano kurs sprzedaży danej waluty według Tabelą kursów obowiązującej w banku w dniu i w momencie spłaty. Z zaświadczenia pozwanego banku wynika, że w wykonaniu przedmiotowej umowy w okresie od 12 lutego 2011 r. do 1 września 2022 r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku łączną kwotę 127.039,70 zł. Powodowie nadal spłacają zadłużenie wynikające z przedmiotowej umowy kredytu.

Sąd ustalił również, że przedmiotowa umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powodowie wyjaśnili w wiarygodny sposób, że nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Z powyższego wynika zatem, że praktycznie swoboda powodów sprowadzała się do możliwości zawarcia lub odmowy zawarcia przedmiotowej umowy.

W pierwszej kolejności Sąd rozpoznał żądanie główne powodów sprowadzające się do ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt nr (...)11- (...) z dnia 18 stycznia 2011 r. z uwagi na jej nieważność w związku z zawarciem w jej treści postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co miało dawać pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy. Powołane przez powodów klauzule, tj. § 1 ust. 1 (...), § 1 ust. 2 (...), § 16 ust. 4 (...), § 19 pkt 3 (...) w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

Zaznaczyć należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie natomiast zawarli przedmiotową umowę jako osoby fizyczne celem zakupu lokalu mieszkalnego. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Podkreślić przy tym należy, że klauzula wyczerpująca przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c. będzie zawsze niedozwolonym postanowieniem umownym niezależnie od tego, jakie wykształcenie, status społeczny i doświadczenie życiowe ma konsument.

Powodowie wykazali, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub odmowie zawarcia umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie kwestionowane klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane ze wzrostem kursu waluty na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna uznawane są za abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, podług którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Analizowane postanowienia umowy nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości udzielonego kredytu, a także świadczeń kredytobiorcy, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od kredytodawcy. W szczególności nie wskazano precyzyjnie, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w momencie uruchomienia kredytu, jak i spłaty poszczególnych rat. Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jednocześnie wskazać należy, że abuzywność zapisów powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie (wejście w życie w 2011 r. tzw. „ustawy antyspreadowej”) wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami były wprowadzane po zawarciu umowy. Zaznaczyć również należy, że na etapie zawierania umowy powodowie nie zostali pouczeni i poinformowani przez stronę pozwaną o tym, iż mogli zdecydować od samego początku o spłacie rat w walucie CHF. Należy zatem postawić również zarzut co do niespełnienia obowiązku informacyjnego po stronie banku w sposób należyty, bowiem powodom przedstawiona została jedna oferta kredytu z obowiązkiem spłaty w walucie polskiej.

Z uwagi na uznanie przez Sąd abuzywności klauzul indeksacyjnych, konieczne stało się dokonanie analizy ewentualnych skutków prawnych, do których prowadziłoby wyeliminowanie ich z umowy stron. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygnięcie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, lecz jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego TSUE wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywał obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. Bank natomiast, który udzielił powodom kredytu następnie pozyskiwał do swojej dyspozycji z tytułu rat środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Nie budzi przy tym wątpliwości Sądu fakt, że zasadniczą przyczyną wystąpienia przez powodów z pozwem w niniejszej sprawie jest to, iż w okresie po zawarciu umowy nastąpił znaczący wzrost kursu CHF, który spowodował poważny wzrost wysokości ich zobowiązań wobec banku. W tym kontekście dla oceny zasadności żądań powodów miało zatem znaczenie również to, czy zostali oni w sposób należyty pouczeni przez pozwany bank o wszystkich ewentualnych konsekwencjach zawarcia umowy indeksowanej kursem CHF.

Bezsporne jest to, że powodowie złożyli oświadczenie, że zapoznali się z informacją o ryzyku zmian kursów walutowych, zmiany spreadu walutowego oraz ryzyku zmian stóp procentowych oraz, że odrzucili ofertę banku udzielenia kredytu w walucie polskiej. Pozornie treść oświadczenia powodów nie budzi wątpliwości co do zakresu ich wiedzy o ryzyku związanym z zawarciem umowy. Jednak dla oceny faktycznej ich wiedzy i świadomości ryzyka konieczna jest nie tylko analiza literalnego brzmienia oświadczenia, ale również okoliczności towarzyszących jego złożeniu.

Z wiarygodnych w tym zakresie zeznań powodów wynika, że potrzebowali oni środków na zakup mieszkania. Uzyskali informację, że kredyty w walucie CHF są popularne i korzystne z uwagi na niższe oprocentowanie. W pozwanym banku nie poinformowano ich, że z wzięciem kredytu w CHF wiąże się ryzyko kursowe. Powodom nie przedstawiono historycznych notowań kursów CHF. Nie pokazano im również symulacji wysokości rat kredytu w razie wzrostu kursu CHF. Stwierdzić zatem należy, że pracownicy banku nie mówili o zagrożeniach związanych z zaciągnięciem kredytu w CHF. W ocenie Sądu takie przedstawienie niebezpieczeństw związanych z zawarciem umowy indeksowanej do CHF spowodowało, że powodowie podpisując w/w oświadczenie faktycznie nie mieli świadomości, iż całe nieograniczone niczym ryzyko wzrostu kursu CHF w okresie, na jaki zawarta została umowa, obciąża ich jako kredytobiorców.

W ocenie Sądu bank jako profesjonalista dysponujący specjalistami z dziedziny finansów i mający dostęp do danych dotyczących historycznych zmian kursów walut powinien powodom, jako konsumentom, przedstawić w sposób jasny skalę ryzyka związanego z zawieraniem długoterminowej umowy kredytu, w której wysokość zadłużenia uzależniona jest od wahań kursu waluty obcej. Tylko takie przedstawienie ewentualnego ryzyka, z wyraźnym zastrzeżeniem, że ewentualny wzrost CHF nie jest niczym ograniczony i że wszelkie tego konsekwencje ponosić będą powodowie, można uznać za rzetelną informację umożliwiającą konsumentowi podjęcie świadomej decyzji. Powodowie traktowali bank jako instytucję godną zaufania i opierając się na informacjach, jakie uzyskali przed zawarciem umowy, podjęli swoją decyzję. Rzetelne przedstawienie ryzyka związanego z zawarciem tego rodzaju umowy mogłoby mieć zasadniczy wpływ na to, czy powodowie zawarliby przedmiotową umowę. Powyższe okoliczności wskazują, w ocenie Sądu, na to, że brak należytej informacji o nieograniczonym ryzyku kursowym stanowił naruszenie zasad współżycia społecznego, takich jak zasada uczciwości i rzetelności w obrocie gospodarczym. Na uwagę zasługuje także okoliczność, że żaden z zapisów umowy nie wskazywał, na wypadek ziszczenia się tego nieograniczonego ryzyka kursowego, na mechanizmy rozłożenia tego ryzyka na obie strony stosunku umownego, pozostawiając je w całości po stronie konsumenta, jako słabszej strony umowy, co także czyni umowę sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z przepisem art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, natomiast zgodnie z przepisem art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą, albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a w szczególności ten, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W przedmiotowej sprawie, jak to zostało wcześniej wskazane, umowa zawarta przez strony z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego jest nieważna. Podkreślić należy, że również zawarcie w jej treści wskazanych wcześniej klauzul niedozwolonych powoduje jej nieważność. Jednocześnie zaznaczyć należy, że warunkiem zawarcia umowy w 2011 r. było zastosowanie w jej treści zakwestionowanych w toku procesu w niniejszej sprawie postanowień umownych, tak więc nie jest możliwe uznanie, iż umowa ta jest ważna po wyeliminowaniu z jej treści tych postanowień. Zmiana taka całkowicie zmieniłaby treść i warunki umowy.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd doszedł do przekonania, że żądanie strony powodowej dotyczące ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. – H. zawarta w dniu 18 stycznia 2011 r., z uwagi na jej nieważność, jest zasadne. Uznając, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów, umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe. Powodowie mają przy tym interes prawny określony w treści art. 189 k.p.c. w ustaleniu nieważności umowy kredytu, albowiem takie ustalenie rozstrzyga ostatecznie o ich prawach i obowiązkach, które wynikają z istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Ustalenie nieważności umowy ma ten skutek, że strony nie są nią związane i od początku nie były. Są więc obowiązane zwrócić sobie wzajemnie to, co już świadczyły na rzecz drugiej strony umowy wzajemnej.

Zgodnie art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Świadczenie spełnione jako wykonanie nieważnej czynności prawnej jako nienależne jest jednym z przypadków tej instytucji (art. 411 k.c.) W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank przekazał do dyspozycji powodów określony kapitał. Następnie przez wiele lat powodowie spełniali świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom kapitałowo-odsetkowym.

Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia powodów o zapłatę z uwzględnieniem przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości).

Zgodnie z zapatrywaniem, któremu wyraz dał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 6/21), w przypadku następczej nieważności umowy jak w sprawie niniejszej, po obu jej stronach występują dwa niezależne od siebie roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Uwzględniając fakt, że powołana uchwała zyskała moc zasady prawnej, a co za tym idzie jako taka stanie się wiążącym elementem orzekania przez Sąd Najwyższy w innych tego rodzaju sprawach, Sąd uznał za zasadne przyjęcie prezentowanego poglądu za w pełni przystającego do sytuacji faktycznej, prawnej oraz procesowej w niniejszej sprawie, co skutkowało uwzględnieniem roszczenia głównego o zapłatę, wyrażającego się sumą wpłat powodów na rzecz banku w wykonaniu umowy kredytu w okresie od 12 lutego 2011 r. do 1 września 2022 r. w łącznej kwocie 127.039,70 zł.

Jednocześnie z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. podjętej w składzie 7-osobowym wynika, że roszczenia kredytobiorców i banków nie uległy przedawnieniu. Dla roszczeń kredytobiorców termin ten rozpoczyna się w momencie, w którym dowiedzieli się oni, albo wykazując się oczekiwanym od nich rozsądkiem, powinni dowiedzieć się o tym, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21). Na uwzględnienie nie zasługiwał zatem zarzut pozwanego dotyczący przedawnienia roszczenia. Żądanie oparte o art. 189 k.p.c. ze swojej istoty nie może ulec przedawnieniu, albowiem w dniu wniesienia pozwu umowa kredytowa wiązała obie strony, które realizowały obowiązki wprost z niej wynikające. Żadna ze stron węzła obligacyjnego nie zdecydowała się na wcześniejsze wypowiedzenie przedmiotowej umowy, wierzytelności z niej wynikające nie zostały więc postawione uprzednio w stan wymagalności. Natomiast zgodnie z treścią art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie dominuje stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym, a nie okresowym, bowiem stanowi jedną całość. Żądanie powodów o zapłatę opierało się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., w związku z czym, zgodnie z przepisami intertemporalnymi obowiązującymi w dniu zawiązania umowy kredytu, żądanie zwrotu świadczenia nienależnego przedawnia się z upływem lat dziesięciu. W oparciu o stanowisko TSUE wyrażone w wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r. (sygn. C-485/19) bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych biegnie od momentu powzięcia wiedzy o nich. Wskazać należy, że dopiero pozwem w niniejszej sprawie powodowie zgłosili pozwanemu roszczenia w związku z nieważnością przedmiotowej umowy kredytu. Należy zatem uznać, że dopiero od tego momentu powodowie powzięli wiedzę o istnieniu klauzul abuzywnych w umowie, którą zawarli z pozwanym i od tego momentu rozpoczął się bieg przedawnienia ich roszczenia. Tym samym zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia okazał się bezzasadny.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 127 039,70 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 107 442,34 zł od dnia 1 marca 2021 r. do dnia zapłaty i od kwoty 19 597,36 zł od dnia 15 września 2022 r. do dnia zapłaty (pkt I sentencji wyroku). O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. zgodnie z żądaniem strony powodowej w tym zakresie.

Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustalił nieistnienie stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. - H. zawartej w dniu 18 stycznia 2011 r. pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (pkt II sentencji wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt III sentencji wyroku z uwzględnieniem wyniku sprawy, którą pozwany przegrał w całości. Zgodnie z treścią art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na koszty procesu, które ponieśli powodowie złożyła się opłata od pozwu – 1.000 zł, koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika – 5.400 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictw – 34 zł. Z uwagi na powyższe Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty (art. 98 § 1 ¹ k.p.c.).

SSO Agnieszka Dutkiewicz