Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w G. – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Maryla Domel-Jasińska

Sędziowie:	SA Artur Lesiak SA Maria Sokołowska (spr.)
Protokolant:	sekretarz sądowy Żaneta Dombrowska

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2013 r. w G. na rozprawie

sprawy z powództwa M. G.

przeciwko M. P. (1), E. K. i J. G. (1)

o ustalenie nieważności umowy

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 8 lutego 2013 r. sygn. akt I C 1393/10

I.  prostuje w zaskarżonym wyroku oznaczenie pozwanego w ten sposób, że przed słowami: (...) wpisuje słowo: (...) ;

II.  oddala apelację;

III.  zasądza od powoda M. G. na rzecz pozwanej M. P. (1) kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w T. na rzecz adwokata J. K. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy

UZASADNIENIE

Powód M. G. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej M. P. (1) i R. G. (1) wniósł o ustalenie nieważności umowy darowizny udziału w nieruchomości położonej w C. przy ul. (...), dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w C. prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). W uzasadnieniu powód wskazał, że jego matka R. G. (1) dokonała darowizny udziału w wysokości 3/4 w przedmiotowej nieruchomości na rzecz pozwanej – siostry powoda M. P. (1), będąc (...). Okoliczność ta została potwierdzona przez biegłego sądowego dr N. w opinii sporządzonej dla potrzeb postępowania prowadzonego przed Sądem Okręgowym w (...).(...).

Postanowieniem z dnia 25 listopada 2002 r. postępowanie w sprawie zostało zawieszone na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 kpc z dniem (...) – dzień śmierci pozwanej R. G. (1).

W sprawie zostali dopozwani J. G. (1) i E. K., jako osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych pozwanej R. G. (1).

W odpowiedzi na pozew, Pozwani E. K. i J. G. (1) uznali roszczenia powoda. (...)

Pozwana M. P. (1) wniosła o oddalenie powództwa. Pozwana wskazała, iż opinia dr N. została sporządzona na potrzeby sprawy(...)w sposób niefachowy i wnioski w niej zawarte nie są zgodne z prawdą Pełnomocnik pozwanej wskazał, iż opinia biegłego S. N. była jednym z dowodów prowadzonego postępowania w przedmiocie (...) R. G. (1). W toku postępowania przedłożono także dokumentację medyczną zawierającą odmienne wnioski od opinii dr N.. W sprawie nie przeprowadzono dowodu z opinii innych biegłych z uwagi na śmierć R. G. (1).

Wyrokiem z dnia 21.10.2009 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu między stronami i kosztach sądowych.

Wskutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny w G. wyrokiem z dnia 16 czerwca 2010 r. w sprawie (...)uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie poczynając od rozprawy z dnia 1 września 2006r. i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny stwierdził, iż w niniejszej sprawie pozwany J. G. (1) udzielił pełnomocnictwa powodowi M. G. i poczynając od rozprawy z dnia 1 września 2006r. nie brał osobiście udziału w postępowaniu. Oznacza to nieważność postępowania od tej daty. Jednocześnie Sąd Apelacyjny zalecił aby Sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy powtórzył w niezbędnym zakresie postępowanie dowodowe dbając o to, by strony były należycie reprezentowane.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z dnia 8 lutego 2013 r. oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd ten ustalił, iż R. G. (1) urodziła się (...). Miała czworo dzieci: powoda - M. G. oraz pozwanych: M. P. (1), W. G. i E. K.. Po śmierci męża w 1984 r., R. G. (1) stała się właścicielką udziału wynoszącego 5/8 części w prawie użytkowania wieczystego zabudowanej nieruchomości położonej w C. przy ul. (...) pod numerem (...) wpisanej w księdze wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w C.. Pozostałymi właścicielami udziałów w wysokości po 3/32 były jej dzieci.

W dniu 16.11.1985 r. R. G. (1) (...) w następstwie którego wystąpiło (...). Na skutek rehabilitacji jej stan się poprawił, (...). Mieszkała w swoim domu w C. sama, bądź ze swoim synem M. G., gdy ten akurat przebywał w kraju. Na co dzień opiekowały się nią córki M. P. (1) i E. K., które ją odwiedzały i pomagały w bieżących czynnościach. Ponadto w latach 1994-1997 do R. G. (1) przychodziły (...) w C.. W 1997 roku strony ustaliły, że będą na zmianę opiekować się matką przez trzy miesiące w roku i przez ten czas będzie ona u nich mieszkać. W 1998 roku R. G. (1) zachorowała i przebywała w Szpitalu, a potem u syna M. G.. W październiku 1998 r. przeniosła się do pozwanej M. P. (1) do B. i już u niej pozostała. R. G. (1) była zadowolona z pobytu u M. P. (1). Była zadbana, przemieszczała się po mieszkaniu, brała udział w wizytach znajomych pozwanej.

Pismem z 20 czerwca 1999 roku pozwana E. K. złożyła w Sądzie Okręgowym w (...) R. G. (1).

W dniu 08.01.2000r. R. G. (1) została (...) w związku z tą sprawą. Na podstawie przeprowadzonego badania, biegły - (...) S. N. (...) R. G. (1). Z tej opinii wynika, iż R. G. (1) jest (...) Badana żywo reaguje na obecność lekarza. R. G. (1) (...).

R. G. (1) była (...)wysłuchiwana przez Sąd Okręgowy w B. w swoim miejscu zamieszkania. Na pytania Sądu i uczestników postępowania odpowiadała w sposób (...) Nie miała problemów ze zrozumieniem pytań ani z udzieleniem na nie odwiedzi. Pytania dotyczyły (...) R. G. (1), (...) Na pytanie z kim chciałaby mieszkać i kogo kocha najbardziej R. G. (1) wskazała M. P. (1), którą pogłaskała ręką po twarzy.

W dniu 4.02.2000r. R. G. (1) została poddana badaniu przez (...) J. G. (2), (...)

W dniu 9 marca 2000r. odbyła się wizyta lekarska K. M. (1) -(...) M. P. (1). Po jednorazowym (...) K. M. (1) wydał zaświadczenie lekarskie, z którego wynika, że R. G. (1) była poprawnie zorientowana w (...)

Od dnia 24.05.2000r. R. G. (1) udała się z córką M. P. (1) do (...)– A. A. (1). W/w stwierdził, że nastrój R. G. (1) (...) M. P. (1). (...) Zdaniem A. A. R. G. nie wymagała (...) Kolejna (...) A. A. odbyła się w dniu 31.05.2000r. (...)potwierdził wcześniejsze rozpoznanie.

Dnia 14 lipca 2000 r. R. G. (1) udała się wraz z pozwaną M. P. (1) do kancelarii notarialnej A. P. (1); kancelaria mieści się na I piętrze, w budynku jest winda. R. G. (1) przybyła do kancelarii o własnych siłach, idąc pod rękę z M. P. (1). Notariusz ocenił stan R. G. (1) jako pozwalający na świadome i swobodne złożenie oświadczenia woli.

W tym dniu umową zawartą przed notariuszem A. P. (1), R. G. (1) darowała swój udział w nieruchomości położonej w C. przy ul. (...) na rzecz pozwanej M. P. (1). W akcie tym została również ustanowiona przez M. P. (1) na rzecz R. G. (1) służebność osobista mieszkania obejmującego ogrzewane i oświetlone wszystkie pomieszczenia mieszkalne położone na parterze budynku mieszkalnego , przez nią zajmowane, z prawem korzystania z kuchni, łazienki i wszystkich innych przynależności tego mieszkania i prawem swobodnego obejścia całej nieruchomości. Nadto, M. P. (1) zobowiązała się świadczyć jej pomoc i opiekę w chorobie i starości. Jednocześnie R. G. (1) sporządziła testament, w którym odwołała swój testament sporządzony w dniu 10.12.1998r. i oświadczyła, że do całości spadku powołuje M. P. (1) oraz wydziedzicza swoje pozostałe dzieci: tj. M. G., E. K. i J. G. (1) , ponieważ nie dopełniali wobec niej obowiązków rodzinnych. Ponieważ R. G. (1) nie była w stanie się podpisać (...) złożyła na akcie tuszowy odcisk kciuka lewej ręki.

W dniu 08.11.2000r R. G. (1) była (...) W. P.. M. P. (1) zamówiła wizytę domową dla matki. Lekarz stwierdził, że R. G. (1) była bardzo (...), miała zapewnioną właściwą opiekę. Nadto W. P. stwierdziła u badanej min.(...). Jej zdaniem R. G. (1) była w dobrym kontakcie (...)

W dniu 15.02.2001r. R. G. (1) została zbadana przez (...) A. B. (1), która stwierdziła, że nie wykazywała (...) Zdaniem A. B. było całkowicie brak podstaw (...) R. G., nie wymagała ona (...)

24.04.2002r.R. G. (1) została przebadana przez prof. A. B.- (...) na badanie została przywieziona przez M. P. i jej męża. W/w stwierdził, że badana była w dobrym kontakcie (...) (...) stwierdził, że brak jest podstaw (...) R. G..

W dniu (...) R. G. (1) zmarła. Postępowanie w przedmiocie (...)zostało umorzone postanowieniem z dnia 2 grudnia 2002 roku.

Przed Sądem Rejonowym w C. w sprawie (...) toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po R. G. (1), w którym rozstrzygana jest kwestia ważności testamentu z dnia 14 lipca 2000r. W sprawie tej dopuszczono dowód z opinii biegłego P. R. (1) na okoliczność czy R. G. (1) w dacie sporządzenia testamentu była w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzję i wyrazić swoją wolę. Biegły w opinii podał, że R. G. (1) z powodu (...)

R. G. (1) wskutek (...) (...)

Przebieg (...) miał u R. G. (1) charakter skokowy. Stan zdrowia R. G. (1) się pogarszał. Niemniej w lipcu 2000r. R. G. (1) nie wykazywała cech (...) R. G. (1) w dniu 14.07.2000 roku była zdolna do stawienia się notariusza. Była też zdolna do złożenia swobodnie niewymuszonego oświadczenia woli w przedmiocie dokonanej darowizny.

Powód M. G. i pozwana E. K. pozostają w konflikcie z pozwaną M. P. (1). Konflikt ten dotyczy spraw majątkowych dotyczących nieruchomości położonej w C. przy ul. (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie zeznań świadków, przesłuchania stron oraz dowodów z dokumentów, w szczególności dokumentacji medycznej i opinii biegłych z (...) w L..

Sąd Okręgowy zważył, iż zgodnie z art. 82 kodeksu cywilnego, nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. (...)Stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. Sugestia osób trzecich nie wyłącza swobody powzięcia decyzji.

Celem ustalenia czy stan zdrowia R. G. (1) w lipcu 2000r. wykluczał możliwość powzięcia swobodnego i świadomego oświadczenia woli w przedmiocie dokonanej darowizny, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii (...) w L.. Sąd ten podzielił w całości wnioski płynące ze sporządzonej opinii jak i ustne zeznania biegłych ponieważ były jasne, szczegółowe oraz spójne. Biegli wydając opinię opierali się na dokumentacji medycznej zmarłej oraz zeznania świadków przesłuchanych ponownie przez Sąd tj. A. P. (1), A. A. (1), W. P., K. M. (2), D. B. i W. R.. Biegli z pełną stanowczością podali, iż R. G. (1) w dniu zawarcia umowy darowizny nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Biegli rozpoznali u zmarłej (...) Podkreślili, że (...), iż u R. G. (1) zaburzona była(...). Badana rozumiała (...) Wypracowała sobie (...) sposób komunikowania się z otoczeniem, tzn. kontaktowała się z innymi osobami za pomocą (...) Była rozumiana przez otoczenie, z otoczeniem nawiązywała kontakt emocjonalny, nie miała istotnych zaburzeń pamięci. Zeznając na rozprawie biegli podtrzymali swoją opinię oraz wyjaśnili wszelkie wątpliwości, które zostały zgłoszone do opinii przez powoda i pozwanych E. K. i W. G..

Sąd I-instancji nie uwzględnił opinii biegłego P. R. (1), ponieważ została sporządzona do sprawy o stwierdzenie nabycia spadku prowadzonej przez Sąd Rejonowy w C., a nie do rozpoznawanej sprawy.

Sąd ten uznał za wiarygodne zeznania świadków A. A. (1), W. P., K. M. (2), lekarzy specjalistów (...), którzy badali zmarłą ponieważ były jasne, spójne i zbieżne ze sobą oraz znalazły potwierdzenie w dokumentacji medycznej wystawionej przez w/w świadków. Wszyscy świadkowie potwierdzili, iż R. G. (1) pomimo swojej (...) Jednocześnie zdaniem tych świadków zmarła posiadała zdolność do składania ważnych oświadczeń woli, a tym samym była w sanie świadomie dysponować swoim majątkiem.

Podobne wnioski co do stanu zdrowia R. G. (1) Sąd wyprowadził z zeznań świadków: D. B., W. R. i A. P. (1).

Świadek A. P. (1) - notariusz oceniła, że R. G. (1) mimo (...) była osobą zdolną do czynności prawnych i mogła w sposób zrozumiały dla otoczenia okazać swoją wolę do dokonania czynność prawnej. Świadek, nie miała wątpliwości co do tego, iż zmarła miała wolę do dokonania darowizny na rzecz córki M. P. (1).

Powyższe okoliczności co do stanu zdrowia R. G. (1) znajdują pełne potwierdzenie w zeznaniach pozwanej M. P. (1), które Sąd uznał za wiarygodne.

Natomiast za niewiarygodne Sąd Okręgowy uznał zeznania świadka S. N., który sporządzał opinię o zmarłej w sprawie (...) ponieważ w świetle opinii biegłych z (...) w L. oraz zeznań pozostałych świadków, były nieprzekonujące. Sąd Okręgowy zaakceptował przy tym, iż z protokołu wysłuchania zmarłej w dniu 23.10.2001r., a więc niedługo po dokonaniu darowizny wynika, iż R. G. (1) potrafiła w sposób świadomy i swobodny wyrazić swoją wolę, potrafiła (...). Po wysłuchaniu R. G. (1) Sąd w sprawie(...) nabrał wątpliwości co do tego czy opina biegłego S. N. jest przekonująca i dniu 9 maja 2002 roku dopuścił dowód z kolejnej opinii innego biegłego w celu ustosunkowania się min. do opinii biegłego S. N..

Sąd nie dał też wiary zeznaniom powoda i pozwanej E. K. albowiem w jego ocenie były subiektywne, powodowane negatywnym nastawieniem do pozwanej M. P. (1) oraz poczuciem krzywdy, że to ona została przez matkę obdarowana. W/w strony nie miały przez ostanie lata kontaktu z matką, nie znały jej stanu zdrowia, a swoje stanowisko w sprawie uzasadniali li tylko opinią biegłego S. N., która była wątpliwa.

Za równie niewiarygodne Sąd potraktował zeznania świadka Z. K., który emocjonalnie związany z pozwaną E. K. składał zeznanie na jej korzyść.

Podsumowując Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż R. G. (1) w dniu 14 lipca 2000 roku miała zachowaną zdolność do podejmowania czynności prawnych, a co za tym idzie zawarta przez nią z M. P. (1) umowa darowizny jest ważna. Niewątpliwe zmarła była wówczas osobą (...)ale te dolegliwości zdrowotne nie uniemożliwiały jej swobodnego i świadomego wrażania woli i podejmowania decyzji co do swojego majątku. R. G. (1) była bowiem zorientowana (...) decydować o sowich sprawach i dbać o własne interesy.

We wniesionej apelacji powód M. G. zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie powództwa ewentualnie uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I-szej instancji.

Skarżący zarzucił:

1)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 82 kc poprzez uznanie, że skutki w nim przewidziane znajdują zastosowanie wyłącznie przy zupełnym braku świadomości i swobody składającego oświadczenie woli, a w konsekwencji przyjęcie, że R. G. (1) w chwili sporządzenia umowy darowizny (...)

2)  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy tj. art. 233 1 kpc poprzez dokonanie dowolnej, sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania oraz wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności zeznań św. A. P. (2) zeznań M. G., M. P. (1), E. K. oraz pominięciu dowodu z opinii biegłego P. R. (1).

W odpowiedzi na apelację pozwana M. P. (1) domagała się jej oddalenia i zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego. Również pozwany J. G. (1) zmienił swe dotychczasowe stanowisko w sprawie oświadczając, że „zgadza się z wyrokiem Sądu w tej sprawie w całej rozciągłości” (k: (...)). Pozostali pozwani nie zajęli stanowiska w przedmiocie apelacji powoda.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się bezzasadna mimo słuszności zarzutu pominięcia przez Sąd Okręgowy, przy ocenie materiału dowodowego sprawy, opinii biegłego P. R. (1) sporządzonej w sprawie (...) Sądu Rejonowego w C.. Z protokołu rozprawy z dna 29 stycznia 2013 r. wynika, że Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z dokumentu opinii pisemnej P. R. (1) uprzednio złożonej do akt niniejszej sprawy i znajdującej się na kartach od 969-990 akt (k: 1160 verte). Tymczasem w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że nie zaliczył przedmiotowej opinii w poczet materiału dowodowego, ponieważ została ona sporządzona do sprawy (...), a nie do sprawy niniejszej. Wskazany fragment uzasadnienia pozostaje więc w sprzeczności z decyzją procesową Sądu odnośnie omawianego dowodu, co powoduje, że nie jest do końca jasne, czy Sąd I-instancji omawiany dowód przeprowadził czy też nie. Celem usunięcia wątpliwości w tym względzie, Sąd Apelacyjny na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 października 2013 r. dopuścił między innymi dowód z dokumentu opinii biegłego P. R. (1) jak również z protokołu rozprawy z dnia 10 maja 2012 r. odbytej przed Sądem Rejonowym w C. w sprawie (...) zawierającym ustne wyjaśnienia tego biegłego składane do opinii pisemnej. (k: (...) akt)

Zważyć bowiem należy, iż co do zasady nie jest wyłączone wykorzystywanie w postępowaniu cywilnym materiału dowodowego zgromadzonego w innym postępowaniu sądowym (karnym, cywilnym). W doktrynie prawa przyjmuje się, że opinie biegłych, zarówno pisemne jak i ustne, wydane w innych postępowaniach sądowych mają taki sam charakter z punktu widzenia dowodowego, jak przeprowadzone w postępowaniu cywilnym. Nie ma więc przeszkód, przy braku sprzeciwu stron, by opinie takie były wykorzystane w postępowaniu cywilnym (por. Irena Gramska-Szuster, Komentarz do art. 11 kpc, LEX). Natomiast w judykaturze Sądu Najwyższego aktualnie dominuje pogląd, że dowód z opinii biegłego złożony w innej sprawie, w zakresie treści opinii, ma charakter dokumentu prywatnego, co oznacza, że stanowi ona dowód tego, że dana osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie (art. 245 kpc) (por. wyroki SN z 10.10.2012 r, I UK 210/12, LEX nr 1284721, z dnia 9.11.2011 r, II CNP 23/11, LEX nr 1110965). Dokument prywatny stanowi zaś środek dowodowy podlegający ocenie na równi z pozostałymi środkami dowodowymi przewidzianymi w przepisach kpc. Oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie, opinia biegłego P. R. (1) nie mogła zostać pominięta i „niezaliczona w poczet materiału dowodowego” – jak stwierdził Sąd Okręgowy, ale podlegała ocenie, w świetle art. 233 1 kpc, na podstawie wszechstronnego rozważenia całokształtu zebranego materiału dowodowego.

Należy też przychylić się do zarzutu skarżącego, że stanowisko Sądu Okręgowego co do pominięcia opinii biegłego P. R. (1) z tej przyczyny, że została sporządzona w innej sprawie jawi się jako niekonsekwentne w sytuacji, gdy Sąd ten przeprowadził dowód z opinii biegłego S. N. sporządzonej w sprawie (...) R. G. (1) ((...)Sądu Okręgowego w B.) i poddał tę ostatnią opinię ocenie jako dowodu w sprawie. Dokonanie oceny opinii biegłego P. R. (1) jest przy tym celowe, bowiem jej treść odnosi się do stanu świadomości i swobody przy sporządzaniu testamentu notarialnego z dnia 14 lipca 2000 r, a zatem z tego samego dnia, w którym została zawarta kwestionowana umowa darowizny.

Przystępując do oceny tego dowodu należy jeszcze raz podkreślić, że nie ma on charakteru dowodu z opinii biegłego, bowiem Sąd w rozpoznawanej sprawie takiego dowodu nie dopuścił w trybie art. 278 kpc. Ma ona natomiast charakter dowodu z dokumentu prywatnego, a zatem stanowi dowód tego, że dana osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie opinii (art. 245 kpc).

W odniesieniu do przedmiotu rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie oznacza to, że P. R. (1) złożył oświadczenie wiedzy o stanie świadomości i swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli przez R. G. (1) przy sporządzeniu testamentu, co należy odnieść także do złożenia przez nią oświadczenia woli zawartego w umowie darowizny. To oświadczenie wiedzy P. R. (1) pozostaje jednak sprzeczne z opinią Katedry i Kliniki (...) w L., zgodnie z którą R. G. (1) w dniu 14 lipca 2000 r. była zdolna do swobodnie niewymuszonego oświadczenia woli i w tym dniu nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (d. opinia k: (...)- (...)).

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I-instancji, iż opinia powołanego instytutu (art. 290 kpc) jest miarodajna dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Dowód z opinii instytutu ma w procedurze cywilnej szczególny charakter i wagę ze względu na autorytet którymi cieszą się instytuty naukowe i naukowo-badawcze. Potrzeba sięgnięcia po ten środek dowodowy występuje w szczególności wówczas, gdy podlegający ocenie sądu problem, ze względu na jego złożoność, wymaga wyjaśnienia przez specjalistów o szczególnie wysokim stopniu przygotowania praktycznego i teoretycznego, lub gdy nie dla się usunąć w inny sposób sprzeczności w dostępnych opiniach. Ta ostatnia sytuacja wystąpiła w okolicznościach niniejszej sprawy, bowiem strony na poparcie swych twierdzeń co do stanu świadomości R. G. (1) powoływały sprzeczne w swych wnioskach opinie biegłych sądowych. Opinia (...) w L. uzupełniona ustnymi wyjaśnieniami osób sporządzających opinię złożonymi na rozprawie, w sposób rzetelny i jednoznaczny udziela wyjaśnień w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych z zakresu (...) i precyzyjnie odpowiada na pytania zawarte w tezie dowodowej przekonująco te odpowiedzi motywując. W oparciu o dostępną dokumentację medyczną, w tym zaświadczenia (...) R. G. (1) wystawione przez (...) oraz zeznania przesłuchanych w niniejszej sprawie świadków reprezentanci (...) w L. stwierdzili, że R. G. (1) w chwili zawarcia umowy darowizny, tj. w dniu 14.07.2000 r. nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Wprawdzie (...) (...) Powyższe stanowisko wyrażone w opinii znajduje potwierdzenie w treści zeznań wskazanych przez Sąd Okręgowy świadków, w tym świadka A. P. (1) – notariusza sporządzającego kwestionowaną umowę, która nie miała wątpliwości, co do tego, że R. G. (1) zawiera umowę darowizny z pełnym rozeznaniem. Wprawdzie przekonanie notariusza co do stanu świadomości strony dokonującej czynności prawnej w formie aktu notarialnego nie jest dla Sądu wiążące, ale wartość tego dowodu przejawia się w tym, że notariusz jest osobą godną zaufania jako osoba urzędowa i postronna. (por. wyrok SN z 23.07.1982 r, III CRN 159/82, OSNC 1983/4/57)

Notariusz przed przystąpieniem do zawarcia umowy podjęła czynności testujące, czy R. G. (1) rozumie znaczenie czynności prawnej, która ma zostać dokonana i czy rzeczywiście chce jej dokonać. Jest przy tym oczywiste, że notariusz nie dysponuje fachową wiedzą z zakresu (...), dlatego też jej zeznania wraz z pozostałymi dowodami zebranymi w sprawie (zeznaniami pozostałych świadków, zaświadczeniami wystawionymi przez (...) R. G. (1)) stanowiły materiał, na podstawie którego sporządzona została opinia przez (...) w L..

Miarodajność tej opinii nie może podważyć też opinia biegłego S. N. złożona w sprawie(...) R. G. (1) (stanowiąca dowód z dokumentu prywatnego) ani zeznania autora tej opinii składane w niniejszej sprawie w charakterze świadka. Słusznie Sąd Okręgowy uznał, że już w sprawie (...) ujawniły się istotne wątpliwości co do wiarygodności przedmiotowej opinii, w świetle treści protokołu wysłuchania R. G. (1) przez Sąd w dniu 23.10.2001 r, kiedy wysłuchiwana nie miała problemów w nawiązaniu (...) z Sądem, potrafiła wyrazić swoje uczucia i wolę.

Te spostrzeżenia Sądu w sprawie (...) stały się przyczyną dopuszczenia kolejnego dowodu z opinii innego biegłego, do której sporządzenia nie doszło wskutek śmierci R. G. (1).

Nie jest też uzasadniony zarzut odnoszący się do oceny zeznań powoda, pozwanej E. K. oraz świadka Z. K.. Zeznania te były bowiem odosobnione i sprzeczne nie tylko z zeznaniami pozostałych przesłuchanych przez Sąd świadków, ale przede wszystkim nie znalazły potwierdzenia we wskazanych już wyżej zaświadczeniach lekarskich i wystawianych przez (...) oraz w złożonej opinii (...) w L.. Na zakończenie tej części rozważań wskazać też należy, iż Sąd Apelacyjny z urzędu przeprowadził dowód z nowego dokumentu jaki powstał już po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie, tj. dokumentu opinii (...) w B. – (...) z dnia 9.05.2013 r. sporządzonej dla potrzeb toczącego się postępowania (...) po R. G. (1). (k: (...)). Opinia ta w pełni potwierdza wnioski i ich motywacje zawarte w opinii (...) w L.. W szczególności osoby posiadające odpowiednią wiedzę i kwalifikacje potwierdziły, że u R. G. (3) występowała (...) (czego nie uwzględnił biegły P. R.), to zaś prowadzi do możliwości komunikowania się i podejmowania decyzji. Stwierdzili też jednoznacznie, że w dniu 14.07.2000 r. R. G. (1) nie była dotknięta (...), które uniemożliwiały jej świadome i swobodne wyrażenie woli i podjęcie decyzji co do dokonywanych czynności prawnych. Dowód z omawianego dokumentu opinii dodatkowo wspiera stanowisko, iż całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie nie daje podstaw do przyjęcia, że zawierając kwestionowaną umowę R. G. (1) działała w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Słuszne natomiast okazały się zarzuty dotyczące błędnej wykładni art. 82 kc poprzez przyjęcie przez Sąd I-instancji, iż skutek bezwzględnej nieważności czynności prawnej przewidzianej w tym przepisie powstaje wyłącznie przy zupełnym braku świadomości i swobody składającego oświadczenie woli. Trafnie podkreśla się w judykaturze i doktrynie prawa, że jeśli wystąpi całkowity brak świadomości, który charakteryzuje się zupełną nieważnością działania, to w ogóle nie może dojść do złożenia jakiegokolwiek oświadczenia woli, a wobec tego nie istnieje problem jego ważności (nieważności). Przyjmuje się, że stan wyłączający świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli oznacza istnienie takiego stanu, w którym występuje brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (por. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.10.2010 r., II CSK 147/10, LEX nr 621139, wyrok SN z 7.02.2006 r., IV CSK 7/05, LEX nr 180191). W tym ostatnim wyroku Sąd Najwyższy wyjaśnił, że stan wyłączający świadomość musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 kc wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostało zakłócone destrukcyjnymi czynnikami wynikającymi z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie najczęściej także pewne ograniczenie świadomości, gdyż granica pomiędzy tymi stanami jest płynna.

Wyżej przedstawiony pogląd Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela. W rozpoznawanej sprawie brak jest jednak podstaw do przyjęcia, że zawierając umowę darowizny R. G. (1) działała w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w podanym znaczeniu. Poza sporem pozostaje, że była osobą (...). Miała więc rozeznanie co do posunięć własnych, innych osób oraz zdawała sobie sprawę ze znaczenia i skutków własnego działania. Dla oceny braku swobody w podejmowaniu decyzji i wyrażeniu woli przez R. G. (1) nie może mieć przesądzającego znaczenia, akcentowany w apelacji fakt, że ze względu na (...)ze strony pozwanej M. P. (1), oraz że to pozwana zainicjowała spotkanie z notariuszem, któremu dostarczyła niezbędne dokumenty. Samo istnienie tych zewnętrznych okoliczności nie ma znaczenia, jeśli stan rozeznania i procesu myślowego (...).

W podsumowaniu stwierdzić więc trzeba, że mimo wadliwej wykładni art. 82 kc, Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie występują przesłanki określone w art. 82 kc, pozwalające na ustalenie, że kwestionowana umowa darowizny dotknięta jest sankcją nieważności bezwzględnej.

Mając te względy na uwadze, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 1 i 3 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc oraz § 13 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2008 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U Nr 163, poz. 13484 ze zm.) Natomiast na mocy § 19 i § 20 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 2, § 6 pkt. 6 i § 2 ust. 3 powołanego wyżej rozporządzenia przyznano pełnomocnikowi powoda ustanowionemu z urzędu koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi w postępowaniu apelacyjnym.