Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lipca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Zbigniew Koźma (spr.)
Sędziowie:	SA Katarzyna Przybylska SO del. Hanna Rucińska
Protokolant:	stażysta Lucjan Sroczyński

po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2015 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. G., H. G. i K. G.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda A. G. i pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 15 października 2014 r. sygn. akt I C 852/12

I.  oddala obie apelacje;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki H. G. kwotę (...) (tysiąc dwieście czterdzieści dwa) złote, powodów A. G. i K. G. kwoty po 729 (siedemset dwadzieścia dziewięć) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 193/15

UZASADNIENIE

Powodowie H. G., A. G. i K. G. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. kwot po 85.000 złotych dla każdego z nich wraz z ustawowymi odsetkami. Jako uzasadnienie swoich żądań powodowie podnieśli, iż w dniu (...) w wyniku obrażeń ciała doznanych na skutek wypadku komunikacyjnego zmarła (...) M. G. - córka i siostra powodów. W wyniku jej śmierci doszło do znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej rodziny, rodzice zmarłej (...)się zwłaszcza u powoda, który także doznał obrażeń w tym wypadku. Rodzice zmarłej nie pogodzili się z jej śmiercią, podobnych doznań doświadczyła także (...) wówczas powódka K. - siostra (...) M.. Pozwany wypłacił w postępowaniu likwidacyjnym odszkodowanie za poniesione koszty pogrzebu i odmówił zasadności roszczeń powodów w części dotyczącej odszkodowania za pogorszenie się sytuacji życiowej. Powodowie domagali się w niniejszym postępowaniu odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej, w kwocie po 35.000 złotych każdy wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 13 grudnia 2002 r. do dnia zapłaty, to jest od dnia wydania przez pozwanego decyzji odmownej w postępowaniu likwidacyjnym. Ponadto każdy z powodów domagał się zapłaty kwoty po 50.000 złotych zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego, jakim jest utrata prawa do życia w pełnej i szczęśliwej rodzinie, z powołaniem się na art. 448 kc w związku z art. 24 kc, wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu. Zdaniem pozwanego roszczenie powodów uległo przedawnieniu. Dalej pozwany wskazywał, że powodowie nie wykazali przesłanki znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej, a ich twierdzenia w tym przedmiocie nie są konkretne. W zakresie żądania zadośćuczynienia pozwany zakwestionował istnienie podstawy prawnej do takiego żądania i zanegował możliwość oparcia roszczenia o zadośćuczynienie po śmierci córki i siostry powodów o art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. Nadto pozwany wskazał, że umowa ubezpieczenia nie przewiduje odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela z tytułu naruszenia dóbr osobistych. Nadto pozwany zakwestionował wysokość roszczeń powodów, w szczególności roszczenia K. G., w zakresie zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia 15 października 2014 r. w punkcie pierwszym zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powódki H. G. kwotę 85.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 35.000 zł od dnia 13 grudnia 2002 r. do dnia zapłaty i od kwoty 50.000 zł od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty. W punkcie drugim wyroku Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda A. G. kwotę 50.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 marca 2013 roku do dnia zapłaty, w punkcie trzecim zasądził od pozwanego na rzecz powódki K. G. kwotę 50.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty, a w punkcie czwartym oddalił powództwa w pozostałej części. Orzekając o kosztach postępowania Sąd Okręgowy w punkcie piątym wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powódki H. G. kwotę 4.880 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w punkcie szóstym zasądził od pozwanego na rzecz powoda A. G. kwotę 717,03 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w punkcie siódmym zasądził od powódki K. G. kwotę 658,03 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w punkcie ósmym nakazał pobrać od powoda A. G. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w (...) kwotę 964,94 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych oraz w punkcie dziewiątym nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w (...) kwotę 8.839,77 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy wydał przedmiotowy wyrok w oparciu o ustalenie, iż w dniu (...) doszło do wypadku drogowego, w którym obrażeń ciała doznała (...) M. G., w wyniku których zmarła(...) Sprawca wypadku został skazany (...), z uwagi na umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym ze skutkiem śmiertelnym. Sprawca wypadku był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym zakładzie ubezpieczeń. Na skutek zgłoszenia roszczenia przez H. G., pozwany w dniu 13 grudnia 2002 roku poinformował o braku podstaw do przyznania odszkodowania za pogorszenie się sytuacji życiowej, wypłacając jedynie zwrot kosztów pogrzebu córki. Sąd I instancji ustalił ponadto, iż powodowie ze zmarłą tworzyli zżytą, kochającą się rodzinę. K. G., która w dacie śmierci siostry (...), po jej śmierci nie była już tak radosna, jak wcześniej. (...). A. G. doznał obrażeń w tym samym wypadku, przebywał następnie w szpitalu w złym stanie i z tego powodu nie mógł uczestniczyć w pogrzebie córki, jak również początkowo nie był informowany o jej stanie zdrowia. Gdy dowiedział się o śmierci córki w szpitalu,(...). (...)Z uwagi na stan zdrowia męża to powódka H. G. sama musiała przygotować pogrzeb córki. Także obecnie powodom trudno jeszcze mówić o śmierci córki. H. G. namawiała męża na kolejne dziecko i w (...) urodził się powodom syn M., a jego imię zostało wybrane w związku z imieniem zmarłej córki. Sąd Okręgowy ustalił, iż jeszcze przed zdarzeniem H. G. rozpoczęła (...), jednakże z uwagi na wypadek i śmierć córki nie była w stanie dostarczyć na czas odpowiednich dokumentów do ukończenia (...), wobec czego na nowo rozpoczęła(...)i dopiero w 2007 roku została (...). Od tego czasu otrzymuje wynagrodzenie wyższe o 300-400 złotych miesięcznie. (...)Sąd I instancji ustalił, iż powód obecnie pracuje w centrum szkolenia w G. i został przywrócony (...) (...)Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie zeznań świadków oraz strony powodowej. Sąd ten wskazał, iż pozwany nie kwestionował treści tych zeznań, a wobec okoliczności sprawy oraz treści dowodów z dokumentów, należało je uznać za wiarygodne, albowiem wzajemnie się uzupełniają i potwierdzają. Sąd Okręgowy wziął także za podstawę dokonanych ustaleń także dowody z dokumentów załączonych przez strony, albowiem nie kwestionowano ich treści oraz autentyczności. Dowodami w sprawie były także opinie biegłych (...), albowiem są one jasne, logiczne, zostały sporządzone zgodnie z aktualnym poziomem wiedzy medycznej w tych dziedzinach i nie zostały zakwestionowane przez strony. W konsekwencji swoje ustalenia w sprawie Sąd I instancji oparł także na treści wydanych opinii w całości.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych przedstawionych w uzasadnieniu przedmiotowego wyroku stanął na stanowisku, iż zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanego nie był zasadny. Powodowie swoje roszczenie wywodzili ze zdarzenia z 2000 roku, które stanowiło zbrodnię w rozumieniu Kodeksu karnego. Na podstawie art. 442 ¹ § 2 kc roszczenie powodów przedawnia się z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na wiedzę o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. W ocenie Sądu 1 instancji bezspornym jest, iż przepis ten dotyczy wszelkich roszczeń wynikających z czynów niedozwolonych. Z uwagi na fakt, iż do dnia wejścia w życie nowelizacji art. 442 ¹ § 2 k.c. nie upłynął jeszcze dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany w poprzednim brzmieniu tego przepisu, w niniejszej sprawie zastosowanie ma dwudziestoletni termin przedawnienia zgodnie z jego aktualnym brzmieniem.

W ocenie Sądu I instancji żądanie powodów w zakresie zasądzenia zadośćuczynienia w oparciu o treść art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. było co do zasady słuszne. Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikający z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej określa przepis art. 822 § 1 k.c., zgodnie z którym zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do zapłacenia określonego w umowie ubezpieczenia odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia. W odniesieniu do ubezpieczenia komunikacyjnego zakres ten konkretyzuje przepis szczególny do wskazanego wyżej przepisu, jakim jest art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych. Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (t.j. Dz.U. z 2013, poz. 392 z późn.zm.) stanowiący, że z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego, iż roszczenie powodów w zakresie żądania zapłaty zadośćuczynienia pozbawione jest podstawy prawnej. Sąd I instancji skonstatował bowiem, iż śmierć (...) M. G., z którą powodowie niewątpliwie tworzyli rodzinę, naruszyła ich dobro osobiste, jakim jest więź między członkami rodziny. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażone w wyroku z dnia 14 grudnia 2007 r., w sprawie I ACa 1137/07 (POSAG 2008/1/50-55), iż spowodowanie śmierci osoby bliskiej przez osobę trzecią stanowi naruszenie dobra osobistego najbliższych członków rodziny zmarłego w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie. Sąd I instancji wskazał ponadto, iż ż Sąd Najwyższy w aktualnej linii orzeczniczej jednoznacznie stanął na stanowisku, iż spowodowanie śmierci osoby bliskiej przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) mogło stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 kc (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010r. IV CSK 307/09, OSNC-ZD 2010/3/91). W ocenie Sądu Okręgowego także sama wysokość roszczenia powodów z tytułu zadośćuczynienia była zasadna. Bezspornym jest, iż ich dobro osobiste w postaci więzi rodzinnej zostało naruszone bezpowrotnie. Powodowie wraz ze zmarłą tworzyli zgodną i zżytą rodzinę, a ich krzywda z powodu śmierci M. G. jest cały czas żywa, co wynika nie tylko z opinii biegłych(...), ale także z zachowania powodów podczas czynności ich przesłuchania na rozprawie. Biegli wskazali także na konieczność zastosowania(...)przez powodów A. G. i H. G.. Zdaniem Sądu pamięć o zmarłej jest nadal żywa, o czym świadczyło także nadanie imienia nowonarodzonemu synowi od imienia zmarłej córki. Dodatkowo powódka H. G. (...). Sąd I instancji stanął na stanowisku, iż krzywda powódki K. G. nie była mniejsza. W ocenie Sądu Okręgowego nie można z samego faktu, iż powódka była osobą (...) w dacie wypadku wywodzić w sposób prosty i automatyczny, iż jej krzywda była mniejsza. Sąd Okręgowy podniósł, iż świadomość powódki K. G. zaczynała się dopiero kształtować w momencie przedmiotowego zdarzenia z uwagi na rozpoczęcie nauki w szkole, a ważnym jest, aby okres ten był u dziecka stymulowany w odpowiedni sposób. Tymczasem powódka w tym okresie doznała traumatycznego przeżycia, co miało wpływ na jej dalsze życie, (...)Także w jej przypadku pamięć o siostrze jest jeszcze żywa, o czym świadczą jej zeznania i zachowanie w jego trakcie. W ocenie Sądu Okręgowego dochodzona z tego tytułu przez każdego z powodów kwota 50.000 złotych zadośćuczynienia jest adekwatna do rozmiarów krzywdy i cierpienia, stanowi odpowiednią kompensację ich krzywdy, zatem nie jest wygórowana i oderwana od okoliczności sprawy, pomimo upływu znacznego okresu czasu od zdarzenia.

Powodowie dochodzili także roszczenia w kwocie po 35.000 złotych każdy na podstawie art. 446 § 3 k.c. Sąd Okręgowy skonstatował, iż zakresem odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 kc objęty jest uszczerbek określony mianem pogorszenia się sytuacji życiowej wskutek śmierci poszkodowanego, wywołanej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia. Zwrot „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej” należy odczytywać zdaniem Sądu I instancji nie tylko w materialnym aspekcie zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne określające tę sytuację. W ocenie Sądu Okręgowego znaczne pogorszenie sytuacji życiowej polega nie tylko na pogorszeniu obecnej sytuacji materialnej, ale obejmuje także przyszłe szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia, niemniej prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższego członka rodziny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.12.2009, I CSK 149/09, LEX nr 607232). Przy ustaleniu świadczenia na podstawie art. 446 § 3 kc sąd obowiązany jest wziąć pod uwagę różnicę pomiędzy stanem, w jakim znaleźli się członkowie rodziny zmarłego po jego śmierci, a ich przewidywanym stanem materialnym, gdyby zmarły żył. Zdaniem Sądu I instancji roszczenie w tym zakresie było zasadne tylko w przypadku powódki H. G.. Sąd Okręgowy ustalił bowiem, że powódka jeszcze przed tragicznym zdarzeniem rozpoczęła(...). Z tym wiązały się wyższe dochody na poziomie 300-400 złotych miesięcznie. Śmierć dziecka spowodowała, że powódka ten(...)przerwała i dopiero w 2007 roku uzyskała (...). W konsekwencji przez okres siedmiu lat, od 2000 do 2007 roku, została pozbawiona wyższego dochodu. Zdaniem Sądu Okręgowego twierdzenia strony w tym zakresie były wiarygodne, pozwany zresztą im nie zaprzeczył, jak również nie wypowiedział się co do tej okoliczności, zatem Sąd na podstawie całokształtu sprawy i oceny materiału dowodowego uznał te fakty za przyznane. W ocenie Sądu I instancji uwzględniając wskazany okres, w którym powódka mogła już uzyskiwać wyższe dochody, kwota 35.000 złotych stanowi zaspokojenie w pełni jej roszczeń z tego tytułu.

W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powoda A. G. oraz powódki K. G. o wypłatę odszkodowania na mocy art. 446 § 3 k.c. nie było zasadne. Pamiętać bowiem należy, że powód sam doznał poważnych obrażeń ciała w wyniku tego wypadku, co skutkowało jego pobytem w szpitalu. Te obrażenia ciała, a zatem stan somatyczny powoda na skutek wypadku samochodowego, nie zaś stan psychiczny związany ze śmiercią córki, stanowiło wyłączną i bezpośrednią przyczynę tego, że powód został odsunięty(...) W ocenie Sądu I instancji wprost wynika to z treści orzeczenia(...), w której wskazano, iż (...). Ta okoliczność zdaniem Sądu Okręgowego świadczy o krzywdzie powoda, jednakże stan psychiczny powoda po śmierci córki nie miał wpływu na zmianę jego dotychczasowej pracy, w konsekwencji na zmniejszenie dochodów. Trzeba bowiem oddzielić skutki wypadku na jego osobie, od przeżywanych skutków zdarzenia w postaci śmierci córki. Sąd Okręgowy nie uwzględnił także roszczenia powoda z art. 446 § 3 k.c. z powołaniem się na oczekiwanie co do zapewnienia przez córkę M. opieki w przyszłości i planów rodziców wobec córki na przyszłość, co dotyczy także roszczenia powódki K. G.. Zdaniem Sądu trudno jest racjonalnie przyjąć, aby już wobec dziecka w tak młodym wieku rodzice, a tym bardziej (...) jeszcze siostra, mieli jakieś plany, a które z powodu jej śmierci nie zostaną spełnione ze znaczną szkodą w ich przyszłej sytuacji życiowej. Zdaniem Sądu I instancji śmierć siostry nie wpłynęła także na znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej K. G., albowiem poza tym, że jeszcze wówczas była osobą niewiele starszą od zmarłej siostry M., to obecnie kontynuuje naukę na studiach, zatem traumatyczne zdarzenie nie zmieniło jej losów życiowych. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku z dnia 15 października 2014 r.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 98 i 99 k.p.c. i przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 z późn.zm.), dokonując rozliczenia i zasądzenia w tym przedmiocie na rzecz każdego z powodów osobno, jako współuczestników sporu.

Od przedmiotowego wyroku apelację wnieśli powód A. G. oraz pozwany.

Powód A. G. zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w części w zakresie punktu drugiego ponad zasądzoną kwotę 50.000 zł oraz w zakresie punktu czwartego oddalającego roszczenie powoda w kwocie 35.000 zł, a także w punkcie szóstym zasądzającym na rzecz powoda koszty procesu proporcjonalnie do zasądzonego częściowo roszczenia. Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 446 § 3 k.c., poprzez uznanie, iż nie doszło do znacznego pogorszenia się życia powoda na skutek śmierci córki oraz błędną ocenę stanu faktycznego i rażące naruszenie prawa procesowego, co miało wpływ na wynik postępowania, poprzez uznanie, iż stan życia powoda nie uległ pogorszeniu na skutek śmierci córki. W oparciu o powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda dodatkowo kwoty 35.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 grudnia 2002 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za pogorszenie się sytuacji życiowej powoda po śmierci córki, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Powód wniósł ponadto o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu apelacji skarżący A. G. zakwestionował ustalenia Sądu I instancji w zakresie uznania, iż śmierć córki M. nie doprowadziła do znacznego pogorszenia jego sytuacji życiowej, albowiem pogorszenie to nie tylko ma wynikać z zaprzestania (...), ale także ze zmniejszenia wysokości (...)oraz niemożności oczekiwania w przyszłości na pomoc i opiekę ze strony córki.

Pozwany zaskarżył przedmiotowy wyrok Sądu Okręgowego w całości i zarzucił naruszenie prawa materialnego:

1)  poprzez błędną wykładnię przepisu art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c., polegającą na zasądzeniu tytułem zadośćuczynienia kwoty po 50.000 zł dla każdego z powodów, pomimo, że powodom nie przysługują bezpośrednio roszczenia z tytułu przestępstwa drogowego oraz art. 446 § 3 k.c. przez nieuzasadnione zasądzenie kwoty 35.000 zł na rzecz H. G. w związku z hipotetycznym przyjęciem, że nastąpiło znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej w wyniku śmierci jej (...)córki w wypadku komunikacyjnym,

2)  poprzez błędną wykładnię przepisu art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych. Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 392 ze zm.) w zw. z art. 822 k.c. przez zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby jako naruszenia dobra osobistego zaliczanego do katalogu otwartego art. 23 k.c. pomimo, że według przywołanych przepisów katalog dóbr podlegających ochronie gwarancyjnej w ramach zawartej umowy ubezpieczenia nie przewiduje obowiązku odszkodowawczego za takie dobro jak naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby,

3)  poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 5 k.c. polegające na jego pominięciu w ustalonym w sprawie stanie faktycznym, podczas gdy działanie powodów polegające na dochodzeniu zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej, gdy w chwili powstania krzywdy brak było norm szczególnych do skutecznego domagania się takiego świadczenia, stanowi czynienie ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz zasadami współżycia społecznego, a przez to nie powinno być przez Sąd uważane za wykonywanie prawa oraz nie powinno korzystać z ochrony.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Strona powodowa w odpowiedzi na apelację pozwanego wniosła o jej oddalenie oraz o obciążenie pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Obie apelacje jako niezasadne podlegały oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela w całości dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i wnioski i przyjmuje je w całości jako własne.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji powoda A. G. wskazać należy, iż nie zasługuje na uwzględnienie zarzut błędnej oceny stanu faktycznego i rażącego naruszenia prawa procesowego, polegający na ustaleniu, iż stan życia powoda nie uległ znacznemu pogorszeniu na skutek śmierci córki. W ocenie Sądu Apelacyjnego argumentacja powoda stanowi wyłącznie polemikę z ustaleniami faktycznymi dokonanymi przez Sąd I instancji w tym zakresie, co nie może stanowić wystarczającej podstawy do uwzględnienia tak sformułowanego zarzutu. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w oparciu o przeprowadzone w sprawie dowody, które zostały przez ten Sąd ocenione w granicach zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c. Zarzut skarżącego A. G. dotyczący błędnej oceny stanu faktycznego i naruszenia przepisów postępowania, choć nie wskazuje wprost art. 233 § 1 k.p.c., w istocie dotyczy naruszenia tego przepisu postępowania. Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Przepis art. 233 § 1 KPC przyznaje sądowi swobodę w ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, a zarzut naruszenia tego uprawnienia tylko wtedy może być uznany za usprawiedliwiony, jeżeli sąd zaprezentuje rozumowanie sprzeczne z regułami logiki bądź z doświadczeniem życiowym. Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 KPC nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych poprzez przedstawienie przez skarżącego własnej wersji stanu faktycznego. Formułując taki zarzut skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając (por. red. A. Zieliński, K. Flaga - Gieruszyńska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2014). Skuteczność zarzutu naruszenia przez Sąd art. 233 § 1 k.p.c. i wynikającej z normy przewidzianej w tym przepisie zasady swobodnej oceny dowodów zależy od wykazania przez apelującego niekonsekwencji w rozumowaniu, kojarzeniu faktów i wyciąganiu z nich wniosków, a więc naruszenia uznanych zasad oceny dowodów i prawniczej argumentacji. Potencjalnie możliwa odmienna ocena zebranych dowodów, jeżeli skarżący nie wykazał na czym polega wadliwość rozumowania Sądu dokonującego innej oceny, sama w sobie nie może prowadzić do zakwestionowania ustaleń Sądu I instancji ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 27 maja 2014 r., sygn. akt V ACa 23/14, LEX nr 1506122). W ocenie Sądu Apelacyjnego ustalenia Sądu I instancji dokonane w oparciu o znajdujące się w aktach sprawy Orzeczenie nr (...) (...) są prawidłowe i brak podstaw do uznania, iż przyczyną uznania powoda za niezdolnego (...)były przeżycia po stracie córki. Zgodnie bowiem z treścią tego niezakwestionowanego przez strony dokumentu jako schorzenie powodujące niezdolność do(...)

Sąd Apelacyjny nie podzielił również podniesionego przez powoda A. G. zarzutu naruszenia art. 446 § 3 k.c., co miało polegać na uznaniu przez Sąd I instancji, iż nie

doszło do znacznego pogorszenia się warunków życiowych powoda na skutek śmierci córki. Zgodnie z art. 446 § 3 k.c. Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. W orzecznictwie wskazuje się, iż znaczne pogorszenie sytuacji życiowej obejmuje niekorzystne zmiany bezpośrednio w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego, jak też zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które wpływają na ich sytuację materialną, nie obejmuje natomiast krzywd niemajątkowych, takich jak: ból po stracie osoby najbliższej, poczucie osamotnienia i krzywdy, zawiedzionych nadziei, jeżeli nie skutkują one zmianą sytuacji materialnej osób pokrzywdzonych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 grudnia 2014 r. sygn. akt VI ACa 362/14, Legalis nr 1213639, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 kwietnia 2015 r., sygn. akt I ACa 860/14, Lex nr 1711474). W ocenie Sądu Apelacyjnego prawidłowe są wnioski Sądu I instancji, iż utrata możliwości wykonywania zawodowej służby wojskowej przez powoda nie była spowodowana przeżyciami po śmierci córki, ale schorzeniami somatycznymi powoda wynikającymi z udziału w tym wypadku drogowym. (...) Powyższe powoduje konieczność przyjęcia, że niezdolność do zawodowej służby wojskowej powoda nie była bezpośrednim skutkiem reakcji na śmierć córki. Zgodzić się bowiem należy z poglądem, że warunkiem przyznania odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jest istnienie normalnego związku przyczynowego między śmiercią bezpośrednio poszkodowanego a znacznym pogorszeniem się sytuacji życiowej osoby występującej z roszczeniem (por. red. K. Osajda Kodeks cywilny. Komentarz, C.H. Beck 2015, Legalis). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1980 r. (sygn. akt IV CR 412/80, Legalis nr 22308) wyrażony został pogląd, zgodnie z którym pogorszenie się sytuacji życiowej musi być obiektywnym i przyczynowo uzasadnionym wynikiem śmierci osoby najbliższej, a nie wynikać tylko z subiektywnych reakcji i ich życiowych konsekwencji, dlatego też wykracza poza ramy art. 446 § 3 k.c. zmiana pracy na mniej korzystną pod wpływem śmierci(...)dziecka. Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, iż utrata możliwości wykonywania(...)przez skarżącego A. G., a w konsekwencji obniżenie wysokości (...), nie są bezpośrednim następstwem przeżyć skarżącego po stracie córki. Ponadto należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego, który prawidłowo wskazał, iż argumentacja powoda dotycząca niemożności oczekiwania w przyszłości na pomoc i opiekę ze strony córki jest w okolicznościach niniejszej sprawy niezasadna, albowiem w przypadku (...) dziecka nie można przesądzać jak potoczy się jego życie osobiste i zawodowe, a zatem czy będzie w stanie zapewnić rodzicom pomoc w potrzebie. Z tych względów Sąd Apelacyjny uznał apelację powoda za niezasadną.

Sąd Apelacyjny nie podzielił również zarzutów podniesionych w apelacji strony pozwanej. Przede wszystkim za niezasadny należy uznać zarzut pozwanego naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię przepisu art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. polegającą na przyznaniu przez Sąd Okręgowy zadośćuczynienia powodom za śmierć (...) M. w sytuacji, gdy zdaniem skarżącego zakładu ubezpieczeń nie ma podstawy prawnej do przyznania zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej w wyniku wypadku przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. Twierdzenia pozwanego w tym zakresie są sprzeczne z aktualną linią orzecznictwa sądów, którą Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie w pełni akceptuje. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni norm wyrażonych w art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. i zasadnie uznał, iż spowodowanie śmierci osoby bliskiej przez osobę trzecią stanowi naruszenie dobra osobistego najbliższych członków rodziny zmarłego w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie, uzasadniające przyznanie zadośćuczynienia za doznaną w związku z tym krzywdę. Sąd Apelacyjny podziela przy tym wywody Sądu Okręgowego, wsparte poglądami orzecznictwa, a dotyczące możliwości uznania więzi między członkami rodziny za dobro osobiste zasługujące na ochronę w rozumieniu art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Stanowisko to jest aktualnie ugruntowane w judykaturze. Na potwierdzenie powyższej tezy należy przywołać między innymi pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2014 (sygn. akt VI ACa 1880/13, Legalis nr 1169106), zgodnie z którym możliwe jest przyznanie najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 KC w zw. z art. 24 § 1 KC, także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Również Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 30 września 2014 r. (sygn. akt I ACa 475/14, Legalis nr 1091753) stanął na stanowisku, iż spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 KC jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (por. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 listopada 2014 r., sygn. akt V ACa 608/14, Legalis nr 1241741, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 października 2014 r., sygn. akt I ACa 345/14, Legalis nr 1091680, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 94/14, Legalis nr 992800, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 375/14, publ. 1080152). Tożsame stanowisko prezentowane jest również z orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu postanowienia Sądu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 r. sygn. akt III CZP 2/14 (Biuletyn SN rok 2014, Nr 10, Legalis nr 994661) odmawiającego podjęcia uchwały w przedmiocie zagadnienia prawnego skierowanego przez Rzecznika Ubezpieczonych wskazano, iż orzecznictwo Sądu Najwyższego z okresu po podjęciu uchwały z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, konsekwentnie i jednolicie podtrzymało zajęte w niej stanowisko, a zatem kwestia ta została już jednoznacznie rozstrzygnięta w orzecznictwie Sądu Najwyższego i przestała budzić wątpliwości. W świetle powyższych rozważań uznać należy, iż argumentacja pozwanego i przywołane w apelacji poglądy są sprzeczne z aktualną ugruntowaną linią orzecznictwa.

Sąd Apelacyjny nie podzielił również zarzutu skarżącego zakładu ubezpieczeń naruszenia prawa materialnego polegającego na błędnej wykładni art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 392 ze zm.) w związku z art. 822 k.c. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż w ramach odszkodowania z art. 34 ust. 1 wspomnianej ustawy kompensuje się zarówno szkody majątkowe jak i niemajątkowe, a także roszczenia będące następstwem śmierci ofiary wypadku drogowego, których dochodzą osoby nie będące uczestnikami tego zdarzenia, a ich krzywda wymaga zadośćuczynienia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 października 2014 r., sygn. akt V ACa 499/14, Legalis 1180027). Wskazać należy w tym miejscu na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 czerwca 2014 r. (sygn. akt I ACa 200/14, Legalis nr 1062613), zgodnie z którym nie można interpretować art. 34 ust. 1 wspomnianej ustawy w ten sposób, że odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkodę w postaci naruszenia dóbr osobistych osób najbliższych osoby zmarłej, wywołane śmiercią na skutek wypadku spowodowanego przez kierującego pojazdem mechanicznym, za którą on sam ponosi odpowiedzialność byłaby wyłączona. Wobec powyższego odpowiedzialność skarżącego zakładu ubezpieczeń obejmuje zgodnie z art. 822 k.c. w związku z art. 34 ust. 1 przywołanej powyżej ustawy również roszczenie o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej poniesionej w wyniku wypadku drogowego oparte o art. 24 §1 k.c. w związku z art. 448 k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego niezasadny jest również zarzut pozwanego naruszenia art. 5 k.c. Wskazać bowiem należy, iż powoływanie się na naruszenie zasad współżycia społecznego wymaga sprecyzowania, jaka konkretnie zasada została naruszona oraz wskazania pełnej treści powoływanej zasady (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006 r., sygn. akt IV CSK 263/06, Lex nr 257664). Skarżący zakład ubezpieczeń nie sprecyzował natomiast, jaka zasada miała być naruszona przez powodów, wobec czego zarzut ten należało uznać za pozbawiony racji. Ubocznie podnieść należy, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że zasady współżycia społecznego tylko w wyjątkowych wypadkach mogą stanowić podstawę odmowy ochrony dóbr osobistych poszkodowanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1999 r., sygn. akt I CKN 58/98, Legalis nr 326731).

Sąd Apelacyjny nie podzielił również twierdzeń pozwanego dotyczących wysokości przyznanych przez Sąd Okręgowy kwot zadośćuczynienia zasądzonego na rzecz każdego z powodów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ustalenia Sądu I instancji w tym zakresie są prawidłowe. Pozwany nie podniósł żadnych okoliczności uzasadniających uznanie, iż przyznane przez Sąd Okręgowy kwoty zadośćuczynienia są rażąco wygórowane. W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 sierpnia 2014 r. (sygn. akt I ACa 246/14, Legalis nr 1073508) wyrażono pogląd, z którym należy się zgodzić, iż ustalenie wysokości zadośćuczynienia ma charakter ocenny i należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, a ingerencja Sądu drugiej instancji w ustaloną wyrokiem wysokość zadośćuczynienia możliwa jest zatem jedynie w wypadku, gdyby po uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, okazało się ono albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie. W świetle ustaleń Sądu I instancji, cierpienia i ból powodów po stracie córki i siostry są nadal intensywne, pomimo upływu znacznego okresu czasu, a w przypadku rodziców powodują nawet konieczność kontynuowania leczenia. Błędna jest zatem argumentacja pozwanego odnosząca się do młodego wieku zmarłej M., albowiem okoliczność, iż miała ona w dacie śmierci jedynie (...), nie wpływa automatycznie na zakres odczuwania krzywdy powodów, a tym samym na wysokość odpowiedniego zadośćuczynienia.

Niezasadny okazał się również zarzut pozwanego naruszenia prawa materialnego w postaci art. 446 § 3 k.c. polegający na nieuzasadnionym zasądzeniu kwoty 35.000 zł na rzecz powódki H. G. w związku ze znacznym pogorszeniem jej sytuacji życiowej w wyniku śmierci córki. Zgodnie z zaakceptowanymi przez Sąd Apelacyjny ustaleniami faktycznymi Sądu Okręgowego, matka zmarłej M. rozpoczęła starania o uzyskanie(...)przed wypadkiem, które z uwagi na śmierć córki i wynikające stąd przeżycia przerwała, przez co straciła możliwość uzyskania wyższych zarobków. Podkreślić należy, że skarżący zakład ubezpieczeń nie podważył przedmiotowych ustaleń. Niewątpliwie zatem utrata córki M. spowodowała u powódki H. G. znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 k.c., albowiem przyznając odszkodowanie na mocy tego przepisu uwzględnia się między innymi niekorzystne zmiany w psychice takie jak: stres, depresję, poczucie osamotnienia, które mają wpływ na stan zdrowia, osłabienie aktywności życiowej lub zawodowej i w konsekwencji powodują pogorszenie sytuacji majątkowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 grudnia 2014 r., sygn. akt I ACa 904/14, Legalis nr 1185914). Brak jest również podstaw do zakwestionowania wysokości stosownego odszkodowania przyznanego przez Sąd Okręgowy powódce H. G., tym bardziej, iż pozwany nie przedstawił żadnej argumentacji dotyczącej wysokości ustalonej przez Sąd I instancji kwoty odszkodowania. Wskazuje się, iż domaganie się precyzyjnego dowodu co do wielkości szkody majątkowej związanej z pogorszeniem sytuacji życiowej osób bliskich nie jest uzasadnione, gdyż podstawą do przyznania stosownego odszkodowania na mocy art. 446 § 3 k.c. są szeroko pojęte szkody majątkowe nieuchwytne lub trudne do wymierzenia i obliczenia (por. red. K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-449 ¹⁰. Tom I, C.H. Beck 2015, publ. Legalis, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 grudnia 2014 r., sygn. akt I ACa 1352/14, Legalis nr 1195657). W ocenie Sądu Apelacyjnego kwota przyznanego powódce H. G. stosownego odszkodowania na mocy art. 446 § 3 k.c. w kwocie 35.000 zł odpowiada poniesionej przez nią szkodzie majątkowej wynikającej ze znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej w związku ze śmiercią córki. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny uznał, iż apelacja pozwanego jest niezasadna.

W związku z powyższym Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim sentencji wyroku na mocy art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. przy zastosowaniu § 6 pkt. 6 i § 12 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.) proporcjonalnie do udziału kwot zasądzonych każdemu z powodów w wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanej w apelacji pozwanego. W związku z tym, że pozwany nie złożył odpowiedzi na apelację powoda i nie wnosił o zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w przypadku oddalenia tej apelacji, Sąd Apelacyjny nie orzekał o obowiązku zwrotu kosztów postępowania na rzecz strony pozwanej.