Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Węgrzynowska - Czajewska
Sędziowie:	SSA Maria Sałańska - Szumakowicz SSO del. Janusz Madej (spr.)
Protokolant:	stażysta Sylwia Gruba

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2014 r. w Gdańsku

sprawy T. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 15 października 2013 r., sygn. akt VIII U 564/13

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 2759/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 października 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. – po rozpoznaniu wniosku T. N. z dnia 7 września 2012r. – odmówił wnioskodawcy (ubezpieczonemu) prawa do emerytury pomostowej. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wskazał, iż odmówił przyznania ubezpieczonemu emerytury albowiem nie udowodnił on wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, tylko okres 12 lat 11 miesięcy i 22 dni. Do stażu pracy w szczególnych warunkach organ ten nie zaliczył ubezpieczonemu okresów zatrudnienia za pośrednictwem (...) Agencji (...) od 25.02.1987r. do 15.10.1987r., od 16.12.1987r. do 23.05.1988r., od 29.01.1991r. do 30.04.1991r. ponieważ Agencja ta nie była pracodawcą, a pełniła tylko funkcję jednostki kierującej do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony T. N., zarzucając iż decyzja ta jest niezgodna z przepisami prawa i ustalonym stanem faktycznym, gdyż organ rentowy nie uwzględnił składek płaconych przez niego na ubezpieczenia emerytalno - rentowe w okresie od 1 października 2003r. do 31 sierpnia 2006r. Ubezpieczony podnosił, iż w tym okresie pracował na czterech statkach, będąc zatrudnionym w firmie (...). Ltd.

Wyrokiem z dnia 15 października 2013r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

1)  zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy T. N. prawo do emerytury pomostowej od dnia 7 października 2012r.

2)  stwierdził, że pozwany organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Rozstrzygnięcie to wydane zostało na podstawie następujących ustaleń faktycznych i argumentów natury prawnej:

Ubezpieczony T. N., urodzony (...), w dniu 11 września 2012r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w G. wniosek o emeryturę pomostową i nie pozostawał w stosunku pracy. W postępowaniu przed organem rentowym udowodnił 25 lat, 2 miesiące i 4 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 12 lat, 11 miesięcy i 22 dni stażu pracy w szczególnych warunkach.

W okresach od 25.02.1987r. do 15.10.1987r. (7 miesięcy, 19 dni), od 16.12.1987r. do 23.05.1988r. (5 miesięcy, 9 dni) oraz od 29.01.1991r. do 30 kwietnia 1991r. (3 miesiące i 3 dni) T. N. zatrudniony był u armatorów zagranicznych w systemie kontraktowym za pośrednictwem (...) w G., która za ten okres opłacała składki na ubezpieczenie społeczne wnioskodawcy. W tych okresach wnioskodawca wykonywał pracę kucharza na statkach morskich i żegludze międzynarodowej. Zaświadczenie pracy za te okresy wystawiło archiwum na podstawie dokumentacji pracowniczej.

Od dnia 1.10.2003r. do dnia 31.08.2006r. (2 lata 11 miesięcy) wnioskodawca był objęty dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, i w tym okresie od dnia 23.10.2005r. do 23.04.2006r. (5 miesięcy), od dnia 25.11.2004r. do 21.05.2005r. (5 miesięcy), od dnia 24.03.2004r. do 26.09.2004r. (5 miesięcy) oraz od dnia 4.08.2003r. do dnia 31.01.2004r. (5 miesięcy) był zatrudniony na indywidualnych kontraktach u armatorów zagranicznych jako kucharz okrętowy na statkach żeglugi morskiej.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zebranych w aktach sprawy (w tym w aktach ubezpieczeniowych i aktach osobowych), których wiarygodność nie była kwestionowana w toku postępowania przez żadną ze stron, zatem Sąd ten uznał je za miarodajne dla dokonania swoich ustaleń.

Powyższe ustalenia faktyczne uzasadniały – zdaniem Sądu Okręgowego – wniosek, iż odwołanie ubezpieczonego zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z przepisem art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656), prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  urodził się po dniu 31 grudnia 1948r.;

2)  ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3)  osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4)  ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5)  przed dniem 1 stycznia 1999r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6)  po dniu 31 grudnia 2008r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7)  nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Co należy uznać za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyjaśnia art. 3 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

W myśl art. 3 ust. 2 czynniki ryzyka, o których mowa w ust. 1, są związane z następującymi rodzajami prac:

1) w szczególnych warunkach determinowanych silami natury:

a)  prace pod ziemią,

b)  prace na wodzie,

c)  prace pod wodą,

d)  prace w powietrzu;

2) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:

a) prace w warunkach gorącego mikroklimatu - prace wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego (...) wynosi 28 °C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m ²,

b) prace w warunkach zimnego mikroklimatu - prace wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0 °C,

c) bardzo ciężkie prace fizyczne - prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8.400 kJ, a u kobiet - powyżej 4.600 kJ,

d) prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,

e) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6.300 kJ, a u kobiet - powyżej 4.200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody (...) pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50 % zmiany roboczej.

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych, prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy. W myśl zaś ust. 4 tegoż art. za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1, natomiast, zgodnie z ust. 5 za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3. (ust. 5 art. 3).

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 7 art. 3). Stosownie do art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej okresem pracy w szczególnych warunkach jest okres, o którym mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.), t.j. pracy wymienionej w wykazie A tegoż rozporządzenia.

Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z przepisem §2 ust.1 w.w. rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2).

Zgodnie natomiast z art. 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656) prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która po dniu 31.12.2008r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3; spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5 -12 - czyli urodziła się po dniu 31 grudnia 1948 r.; ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat; osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn; ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn; przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS., w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3.

Ubezpieczony ukończył 60 lat i udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze powyżej 25 lat oraz nie pozostawał w stosunku pracy.

Spornym pozostawało ustalenie czy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych, to jest 1 stycznia 2009r. posiadał on wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, w rozumieniu art. 3 tej ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach, w wymiarze 15 lat.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe pozwoliło na ustalenie, iż w spornych okresach wnioskodawca wykonywał prace na statkach żeglugi morskiej jako kucharz oficer. Prace te wymienione są w wykazie prac w szczególnych warunkach – pkt 23 stanowiącego załącznik nr 1 do cytowanej wyżej ustawy oraz w dziale VIII pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) – praca na statkach morskich w żegludze międzynarodowej.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż dokonana przez pracodawcę w świadectwie pracy w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla Sądu wiążąca, dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód. Świadectwo pracy jako dowód z dokumentu prywatnego nie ma też silniejszej mocy dowodowej niż dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron (por. w tym zakresie wyrok SN z dnia 5 października 2011r. II UK 43/11 LEX nr 1108484 np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2005 r., II UK 15/05, LEX nr 603168 oraz wyroki tego Sądu z dnia 3 października 2000r., I CKN 804/98, LEX nr 50890; z dnia 30 czerwca 2004r., IV CK 474/03, OSNC 2005 Nr 6, poz. 113; z dnia 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08, LEX nr 707858; z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 117/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 167; z dnia 27 lipca 2010r., II CSK 119/10, LEX nr 603161). Dlatego też Sąd Okręgowy przyjął jako dowody zatrudnienia wnioskodawcy w spornych okresach zaświadczenia wystawione przez j Agencje (...) . W orzecznictwie sądowym powszechnie przyjęto, iż w sądowym postępowaniu odwoławczym okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84, Lex Polonica, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r., IIIUZP 48/84, Lex Polonica) . Decydujące znaczenie ma rodzaj i wymiar wykonywanej pracy, a nie przedłożone świadectwo pracy w szczególnych warunkach, określające stanowisko pracy, ponieważ o zaliczeniu danego rodzaju pracy do wykonywanej w szczególnych warunkach decyduje nie nazwa zajmowanego stanowiska, ale charakter wykonywanych czynności. Tym samym Sąd Okręgowy nie kierował się wskazanymi w świadectwach o wykonywaniu przez ubezpieczonego w szczególnych warunkach przepisami prawnymi. Warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle wykładni językowej art. 4 i art. 49 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest legitymowanie się określonym stażem w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy, a więc po dniu 1 stycznia 2009 r. Przypadku kiedy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do „nowego” świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy (okres pracy) można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art.. 3 ust.1 ustawy ) lub o szczególnym charakterze (art.3 ust.3 ustawy).

W tej kwestii Sąd Okręgowy miał na uwadze sugerowane już stanowisko orzecznictwa, iż okresy, wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie umów o pracę zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi mogą być uznane za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), pod warunkiem opłacania składek w Polsce, również na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 6 ust. 1 i 2 tej ustawy w związku z art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na zasadach obowiązujących w państwie zatrudnienia lub określonych w umowach międzynarodowych ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010r. sygn. akt II UK 328/09).

Mając na uwadze wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego Sądu Okręgowy ocenił, że istniały podstawy do przyjęcia, iż w spornych okresach ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, iż ubezpieczony T. N. wykazał wymagane 15 lat pracy w szczególnych warunkach, a zatem spełnia on warunki do przyznania mu emerytury pomostowej. Na podstawie art. 477 ¹⁴ §2 K.p.c. w związku z powołanymi wyżej przepisami prawa materialnego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 1 wyroku, przyznając wnioskodawcy prawo do emerytury pomostowej od dnia ukończenia 60 roku życia.

W punkcie 2 wyroku, na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, Sąd ten stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na uwadze fakt, iż nie zostały przedstawione w postępowaniu sądowym żadne nowe dowody.

Apelację zaskarżającą powyższy wyrok w całości wniósł organ rentowy, podnosząc zarzuty naruszenia:

- art. 2, art.3, art.4, art. 49 w związku z art. 50 i art. 51 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych ( jedn. tekst Dz. U. z 2008r. Nr 237, poz. 353 z późn. zm.), a zwłaszcza przyjęcie, iż wnioskodawca spełnia wymogi ustawowe uzasadniające przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej;

- art. 118 ust.1a ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 28, art. 4, art. 9 i art. 51 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych;

- naruszenie art. 233§1 K.p.c. poprzez brak wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy skutkującego niewłaściwą ocena stanu faktycznego.

Uzasadniając zarzuty apelacyjne organ rentowy twierdził, iż ubezpieczony nie spełnił wymogu posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Zdaniem skarżącego nie można zaliczyć do okresów pracy w warunkach szczególnych – w rozumieniu art. 3 powyższej ustawy – okresów pracy u armatorów zagranicznych, wykonywanej za pośrednictwem (...) Agencji (...). W ocenie organu rentowego do wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć przypadające przed dniem 15 listopada 1991r. okresy pracy marynarza u obcych armatorów ( wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy) jedynie wówczas, gdy do pracy za granicą delegował go polski armator lub zarejestrowany w Polsce pracodawca, który za ten okres wpłacił na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składkę na ubezpieczenie społeczne marynarza. W tej sytuacji zdaniem organu rentowego brak możliwości zaliczenia do okresów pracy w warunkach szczególnych przypadających przed dniem 1 stycznia 2009r. okresów pracy polskiego marynarza u armatora zagranicznego, do której został skierowany przez firmę (...), nie będącą jego pracodawcą. Skarżący argumentował przy tym, iż jeśli marynarz nie był związany stosunkiem pracy z firmą kierującą go do pracy za granicą, firmy tej nie można uznać zarówno za płatnika składek, o którym mowa w art. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i za podmiot uprawniony do wydania zaświadczenia na podstawie art. 51 tejże ustawy. Nie można również uznać za marynarza, zatrudnionego u armatora zagranicznego na podstawie umowy cywilnej, bez połączenia stosunkiem pracy, za pracownika w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Przepis ten określa co oznaczają pojęcia „płatnik składek” i „pracownik” na gruncie ustawy pomostowej i zawiera w zakresie pojęcia pracownik odesłanie tylko do przepisów ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ale tylko do art. 6 ust. 1 pkt 1 (t.j. osoby fizyczne, które są pracownikami), art. 8 ust. 1 ( za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z wyłączeniem z ust. 2 i 2a), art. 8 ust. 2a ( za pracownika uważa się także osobę wykonującą prace na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy), art. 8 ust. 6 pkt 2 (twórcę i artystę). W ocenie apelującego skoro ustawa o emeryturach pomostowych określa definicję ”pracownika”, „płatnika”, to brak podstaw do stosowania wykładni rozszerzającej.

Dodatkowo organ rentowy zarzucał, iż Sąd pierwszej instancji rozpatrując okresy pracy wnioskodawcy od 2003r. do 2006r. pominął fakt, iż w ustawie pomostowej w art. 4 mówi się o okresach pracy w warunkach szczególnych wykonywanej przed 1 stycznia 1999r. i po 31 grudnia 2008r. Ustawa pomostowa nie odnosi się do okresów doliczonych dodatkowo przez Sąd, t.j. okresów indywidualnych kontraktów, których nie wymienia się w decyzji ZUS, to jest okresów:

- od 4.08.2003r. do 30.01.2004r.,

- od 4.03.2004r. do 26.09.2004r.,

- od 25.11.2004r. do 21.05.2005r.,

- od 23.10.2005r. do 23.04.2006r.,

Bez doliczenia tych okresów do okresów pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych ubezpieczony nie będzie legitymował się stażem pracy w warunkach szczególnych, nawet po doliczeniu spornego okresu pracy wykonywanej za pośrednictwem (...) Agencji (...) ( wymienionego w decyzji ZUS).

Powyższe okresy to okresy, w których wnioskodawca był zgłoszony do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego i przebywał na indywidualnych kontraktach, a uprawnienie do emerytury pomostowej dotyczy wyłącznie pracowników. Ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, iż w okresach tych ubezpieczony miał status pracownika w rozumieniu polskiego kodeksu pracy, gdyż zgodnie z art. 8 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się osoby pozostające w stosunku pracy. Organ rentowy argumentował, iż dokonywanie wpłat składek w ramach dobrowolnego ubezpieczenia z tytułu pracy wykonywanej za granicą nie jest tożsame z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach według kryteriów przewidzianych w ustawie z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych i w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w tym na stanowiskach wymienionych enumeratywnie w załączniku do tego rozporządzenia oraz w załączniku nr 1 do ustawy pomostowej. Brak jest podstaw do uwzględnienia jako okresów pracy w szczególnych warunkach okresów, za które ubezpieczony pracując u zagranicznych armatorów sam opłacił składki na ubezpieczenie społeczne, z uwagi na cywilnoprawny charakter stosunków łączących go z armatorami (system kontraktów) – wszelkie ciężary dotyczące ubezpieczenia zostały przerzucone na marynarza. Stosunek pracy określony w art. 22 K.p. nawiązuje się na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Apelujący podnosił także, iż skoro Sąd pierwszej instancji przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej od 7.10.2012r., a z akt sprawy wynika że w okresie od 7.10.2012r. do 1.02.2013r. ubezpieczony był zamustrowany na statku, zatem idąc tokiem rozumowania Sądu „świadczył pracę” i nie może mieć prawa do emerytury pomostowej od dnia 7.10.2012r. Nawet zatem przy przyjęciu, iż jest to okres wykonywania pracy za granicą, to wnioskodawca nie udokumentował rozwiązania stosunku pracy i tym samym nie spełnił przesłanek z art. 4 i art. 49, uzasadniających przyznanie prawa do emerytury pomostowej ( brak rozwiązania stosunku pracy na dzień 7.10.2012r.), a z kopii książeczki żeglarskiej wynika, iż nadal pływa on na statku.

Zdaniem organu rentowego nie można stwierdzić jego odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ponieważ wydając decyzję odmawiającą prawa do emerytury pomostowej nie naruszył on przepisów art. 49 w związku z art. 4 i art. 51 ustawy pomostowej.

Wskazując na powyższe podstawy zaskarżenia i ich uzasadnienie organ rentowy wnosił o zmianę kwestionowanego apelacją wyroku poprzez oddalenie odwołania, a ewentualnie o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Ubezpieczony T. N. w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji w całości.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż podniesione w niej zarzuty były oczywiście bezzasadne.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do zarzutu naruszenia prawa procesowego – art. 233§1 K.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia okoliczności sprawy, skutkującego niewłaściwą oceną jej stanu faktycznego. Z uzasadnienia tego zarzutu wynika, iż apelujący kwestionował ustalenie Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym okresy zatrudnienia ubezpieczonego u armatorów zagranicznych, wykonywanego za pośrednictwem (...) Agencji (...): od 25.02.1987r. do 15.10.1987r., od 16.12.1987r. do 23.05.1988r. oraz od 29.01.1991r.do 30.04.1991r. (łącznie: 1 rok 4 miesiące i 1 dzień) oraz okresy w których ubezpieczony zgłoszony był do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego (od 1.10.2003r. do 31.08.2006r.) i wykonywał prace na indywidualnych kontraktach: od 4.08.2003r. do 30.01.2004r., od 24.03.2004r. do 26.09.2004r., od 25.11.2004r. do 21.05.2005r. i od 23.10.2005r. do 24.04.2006r. (łącznie: 1 rok 11 miesięcy i 24 dni) podlegały zakwalifikowaniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych i rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. Organ rentowy twierdził, iż do wymaganego na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych ( t.j. 1 stycznia 2009r.) co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, można zaliczyć przypadające przed dniem 15 listopada 1991r. okresy pracy marynarza u danych armatorów jedynie wówczas, gdy do pracy za granicą delegował go polski lub zarejestrowany w Polsce pracodawca, który za ten okres wpłacił na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składkę na ubezpieczenie społeczne marynarza. Jeśli zatem ubezpieczony nie był związany z (...) Agencją (...) stosunkiem pracy, firmy tej nie można uznać zarówno za płatnika składek, o którym mowa w art. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i za podmiot uprawniony do wydania zaświadczenia na podstawie art. 51 tej ustawy. Nie można także uznać marynarza zatrudnionego u armatora zagranicznego na podstawie umowy cywilnej, bez połączenia stosunkiem pracy – za pracownika w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Powyższa argumentacja, którą organ rentowy wzmacniał dodatkowo zamieszczonym w art. 2 ust.2 i ust.3 ustawy pomostowej odesłaniem do definicji „płatnika składek” i „pracownika” w rozumieniu art. 6 ust 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 8 ust. 2a i art. 8 ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, nie miała uzasadnionych podstaw, gdyż opierała się na błędnej wykładni powyższych przepisów.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 1 czerwca 2010r., II UK 5/10 (LEX nr 589882) Sąd Najwyższy wskazał, iż charakter pracy pracowniczego zatrudnienia marynarzy, które polegało na wykonywaniu na statkach morskich odpłatnej pracy szczególnie podporządkowanej, mógłby być podważony tylko wtedy, gdyby z ustalonych okoliczności sprawy wynikało, że sporna praca była świadczona nieodpłatnie, np. w ramach uprawiania turystyki, albo przy braku pracowniczego podporządkowania np. na własnym statku morskim czy też jako podmiot świadczący usługi turystyczne. Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w orzecznictwie stanowisko, iż zaliczenie do okresu pracy w szczególnych warunkach okresów wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych, zależy od uznania tych okresów za okresy składkowe (tak wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2003r. w sprawie II UK 162/02 – LEX nr 78191 oraz z dnia 1 czerwca 2010r. w sprawie II UK 5/10-LEX nr 589882 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 kwietnia 2013r. w sprawie III AUa 1793/12 – LEX nr 1314709). Sąd pierwszej instancji wydając zaskarżony wyrok, kierował się powyższą wykładnią przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

W apelacji organ rentowy nie kwestionował zresztą ustaleń tego Sądu, zgodnie z którymi okresy zatrudnienia pracowniczego ubezpieczonego u pracodawców zagranicznych (nawiązanego za pośrednictwem (...) Agencji (...) w G.) były okresami składkowymi.

Okoliczność ta potwierdzona została w zaświadczeniu z dnia 14 czerwca 2012r. wystawionym przez Archiwum (...) Spółkę z o.o. Centrum (...) w G., sporządzonym na podstawie przechowywanej przez ten podmiot dokumentacji oraz pełnomocnictwa udzielonego przez (...) Spółkę z o.o. w G..(k.9 akt organu rentowego dotyczących emerytury pomostowej).

W związku z tym omawiane okresy zatrudnienia ubezpieczonego u pracodawców zagranicznych za pośrednictwem (...) Agencji (...) Sąd Okręgowy w pełni właściwie zakwalifikował do okresu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach, gdyż są to okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS.

Apelujący bezzasadnie kwestionował także zaliczenie przez Sąd pierwszej instancji do pracy w szczególnych warunkach okresów dobrowolnego ubezpieczenia społecznego ubezpieczonego w latach 2003r. – 2006r. Skoro ubezpieczony w okresach od 4.08.2003r. do 30.01.2004r., od 24.03.2004r. do 26.09.2004r., od 25.11.2004r. do 21.05.2005r. i od 23.10.2005r. do 23.04.2006r. opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenia społeczne, to okresy te są okresami składkowymi w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

W tym miejscu odwołać należy się także do art. 7 pkt 3 ustawy (w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2012r.), zgodnie z którym prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swoje siedziby ani przedstawicielstwa. Uznanie takich okresów następuje pod warunkiem ich udokumentowania oraz uiszczenia składek na ubezpieczenia społeczne pracowników w wysokości przewidzianej dla pracowników zatrudnionych w Polsce od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak od przeciętnego wynagrodzenia (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010r. w sprawie II UK 328/09 – OSNP z 2011r. nr 19-20, poz. 261).

W tym miejscu dostrzec trzeba także wewnętrznie niespójne stanowisko organu rentowego, który z jednej strony kwestionował uznanie spornych okresów zatrudnienia ubezpieczonego za granicą za równorzędne z okresami zatrudnienia w Polsce pod względem możliwości korzystania z uprawnień przewidzianych w przepisach ustawy o emeryturach pomostowych, a z drugiej strony – jak wynika z karty przebiegu zatrudnienia (k. 16 akt emerytalnych) – zaliczył te okresy do okresów składkowych.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem apelującego organu rentowego jakoby Sąd Okręgowy rozpatrując okresy pracy ubezpieczonego od 2003r. do 2006r. pominął, iż art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych mówi o okresach pracy w warunkach szczególnych wykonywanej przed dniem 1.01.1999r. i po 31.12.2008r. Z prawidłowej wykładni tego przepisu wynika bowiem obowiązek zaliczania do okresów pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze także zatrudnienia w takich warunkach w okresie od 1 stycznia 1999r. do 31 grudnia 2008r. Artykuł 4 zawiera dodatkowe warunki, aby praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana przed dniem 1 stycznia 1999r. oraz po dniu 31 grudnia 2008r., jednak nie zakreślała norm czasowych co do stażu 15 lat pracy w tych warunkach. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2013r. I UK 448/12 – LEX nr 13996383). Sąd Apelacyjny wykładnię powołaną przez Sąd Najwyższy w powyższym judykacie w pełni akceptuje.

Odnosząc się do zarzutu skarżącego kwestionującego prawo ubezpieczonego do emerytury pomostowej z tego powodu, iż w dniu 7 października 2012r. pozostawał on w zatrudnieniu, stwierdzić należy iż datą prawnie relewantną dla oceny spełnienia przez ubezpieczonego przesłanki nabycia prawa do emerytury pomostowej, o której mowa w art. 4 pkt 7 tej ustawy (przesłanka rozwiązania stosunku pracy) jest data złożenia wniosku o świadczenie. Wniosek ten T. N. złożył w dniu 11 września 2012r. i jak wynika z jego treści (pkt 7) nie pozostawał on w tym dniu w stosunku pracy. Okoliczność tę ubezpieczony potwierdził także na rozprawie apelacyjnej, a złożone przez niego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym dowody z odpisów dokumentów (odpisy książeczki żeglarza) nie podważyły ustalenia Sądu Okręgowego, co do spełnienia także i tej przesłanki nabycia prawa do spornego miedzy stronami świadczenia.

Dla rozstrzygnięcia sporu istotna była kwestia czy praca ubezpieczonego w spornych okresach zatrudnienia za granicą u pracodawców zagranicznych stanowiła pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych, a więc czy były to prace związane z czynnikami ryzyka, mogące z wiekiem z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, stawiające przed pracownikami – mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej – wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz tych prac określa załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. Jak wynika z prawidłowo ustalonego przez Sąd pierwszej instancji stanu faktycznego sprawy ubezpieczony wykonywał w spornych okresach zatrudnienia za granicą u pracodawców zagranicznych pracę na statkach żeglugi morskiej (pkt 23 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych) oraz prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej ( dział VIII poz. 4 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r.), a zatem pracę, którą uznać należy za prace w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 powołanej ustawy.

Zgodnie z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych prawo do tej emerytury przysługuje również osobie, która po dniu 31 grudnia 2008r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust. 1 i 3 spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12 oraz w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Po doliczeniu do okresu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach uznanego przez organ rentowy w postępowaniu administracyjnym ( 12 lat 11 miesięcy i 22 dni) spornych okresów pracy w wymiarze 3 lat 3 miesięcy i 25 dni, łączny okres pracy wnioskodawcy w szczególnych warunkach w rozumieniu art.3 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych, na dzień 1 stycznia 2009r. wynosi 16 lat 3 miesiące i 17 dni.

W tym kontekście Sąd pierwszej instancji w pełni zasadnie ustalił, iż ubezpieczony spełnił wszystkie przesłanki z art. 49 pkt 1-3 powyższej ustawy, w tym i te z art. 4 pkt 2 w zw. z art. 49 pkt 2-3w postaci legitymowania się na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust.1 i 3 tej ustawy, wynoszącym co najmniej 15 lat.

W związku z tym za niezasadny uznać należy podniesiony w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego – art. 2, art. 3, art. 49 w związku z art. 50 i art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych.

W kontekście powyższych argumentów niezasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 118 ust. 1a ustawy emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art.28, art.4, art.9. i art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych. Jak wynika z uzasadnienia apelacji skarżący upatrywał naruszenia tego przepisu w samym orzeczeniu reformatoryjnym Sądu pierwszej instancji, przyznającym ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej. Skoro zaskarżony wyrok w części dotyczącej meritum sporu był zgodny z prawem, to brak podstaw do kwestionowania zawartego w jego punkcie 2 rozstrzygnięcia, obciążającego organ rentowy odpowiedzialnością za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Dodatkowo tylko zwrócić należy uwagę, iż organ rentowy dysponował dowodami z dokumentów umożliwiającymi ustalenie wszystkich okoliczności niezbędnych do wydania pozytywnej dla ubezpieczonego decyzji. W szczególności organowi temu był znany fakt dobrowolnego opłacania przez ubezpieczonego w okresie od 1.10.2003r. do 31.08.2006r. składek na ubezpieczenia społeczne i toku postępowania administracyjnego organ ten mógł bez przeszkód ustalić z jakiego tytułu ubezpieczony podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu i czy w okresie tym wykonywał on pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy pomostowej. Wniosek ten nasuwa się ze szczególną siłą, gdy uwzględni się fakt zaliczenia okresów dobrowolnego ubezpieczenia społecznego do okresów składkowych, przy ustaleniu przez organ rentowy ogólnego stażu ubezpieczonego wnioskodawcy.

Pamiętać też należy, iż organ rentowy obowiązany jest do udzielania informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień w zakresie warunków i dowodów wymaganych do ustalenia świadczeń ( §2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011r. w sprawie postepowania o świadczenia emerytalno – rentowe – Dz. U z 2011r. Nr 237, poz. 1412).

W aktach organu rentowego dotyczących ustalenia kapitału początkowego (k.11) znajduje się odpis zaświadczenia z dnia 19.03.1999r. o wykonywaniu przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach wystawionego przez (...) Ltd w G., identycznego w treści z zaświadczeniem wystawionym przez podmiot archiwizujący akta osobowe ubezpieczonego.