Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Maciej Piankowski (spr.)
Sędziowie:	SSA Aleksandra Urban SSO del. Monika Popielińska
Protokolant:	sekr.sądowy Wioletta Blach

po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2016 r. w Gdańsku

sprawy B. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji B. S. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 czerwca 2015 r., sygn. akt VI U 3429/13

oddala apelację.

SSO del. Monika Popielińska SSA Maciej Piankowski SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 1458/15

UZASADNIENIE

Ubezpieczony B. S. (1) odwołał się od decyzji pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 17.10.2013 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury, gdyż ubezpieczony nie udowodnił 15 lat okresu pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Pozwany zaznaczył, że uwzględnił do tych okresów pracę od 04.10.1995 r. do 29.04.1996 r. oraz od 01.11.1996 r. do 29.04.1997 r. Pozwany zaznaczył, że brak jest świadectw wykonywania prac w szczególnych warunkach za inne okresy zatrudnienia. Łącznie pozwany uwzględnił staż pracy w szczególnych warunkach jedynie w wymiarze 1 roku i 26 dni. Ubezpieczony posiada też ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Kwestionując powyższą decyzję ubezpieczony zarzucił, że jest niezgodna ze stanem faktycznym w zakresie lat przepracowanych przez niego w szczególnych warunkach. Jednocześnie ubezpieczony nie wskazał w odwołaniu jakich to konkretnie lat pracy pozwany nie uwzględnił przy ustalaniu stażu pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując argumentacją przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 23.06.2015 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie oraz przyznał radcy prawnemu B. S. (2) od Skarbu Państwa kwotę 110,70 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Ubezpieczony B. S. (1) urodził się (...); 60 lat ukończył(...)r.

Bezsporne było, że nie był on członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Na podstawie dowodów z zeznań świadków, a przede wszystkim przesłuchania ubezpieczonego oraz dowodów z dokumentów zawartych w aktach osobowych, Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony rozpoczął pracę w Państwowym Ośrodku (...) w T. w filii w P. - od 01.09.1971 r. do 31.08.1974 r. był uczniem i pracował 3 dni w tygodniu, a 3 dni w tygodniu się uczył. Następnie od 01.09.1974 r. ubezpieczony podjął zatrudnienie w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., która przejęła Państwowy Ośrodek (...) w T. filię w P. i pracował do 02.07.1977 r. na stanowisku montera ciągników i maszyn rolniczych, przy czym w okresie od 25.10.1974 r. do 04.10.1976 r. odbywał służbę wojskową. W okresie od 01.07.1977 r. do 23.08.1978 r. ubezpieczony był zatrudniony w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. na stanowisku montera ciągników i maszyn rolniczych. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w D. miała swoją siedzibę w O.. Okres pracy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., włącznie z okresem zatrudnienia w (...) w T. wynosił 2 lata, 10 miesięcy i 2 dni, a okres zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. z siedzibą w O. wynosił 1 rok, 1 miesiąc i 23 dni. Kolejnym okresem zatrudnienia ubezpieczonego w ujęciu chronologicznym była praca na stanowisku elektromontera w Państwowym Ośrodku (...) w B. w okresie od 27.08.1978 r. do 22.11.1978 r. Przy czym okres rzeczywistej pracy ubezpieczonego miał miejsce od 1 września, bo od tej daty podjął on zatrudnienie w 1978 r. do 31 października 1978 r. i wyniósł dwa miesiące, co potwierdza świadectwo pracy wystawione przez (...) w B. Zakład (...) w B., znajdujący się w aktach osobowych nadesłanych do akt sprawy przez firmę (...). Okres zatrudnienia w (...) w B. wyniósł zatem dwa miesiące. Kolejnym pracodawcą ubezpieczonego był Wojewódzki Urząd Telekomunikacyjny w B. Urząd Telekomunikacyjny w T., gdzie ubezpieczony był zatrudniony od 23.11.1978 r. do 18.08.1979 r. na stanowisku najpierw telemontera, a następnie starszego telemontera. Łącznie okres zatrudnienia ubezpieczonego u tego pracodawcy, na tych dwóch stanowiskach, wyniósł 8 miesięcy i 20 dni. W okresie od 30.05.1980 r. do 18.03.1981 r. ubezpieczony prowadził indywidualną działalność gospodarczą, co potwierdza dokument na k. 12 akt kapitału początkowego. Kolejnym pracodawcą ubezpieczonego była Wojewódzka Spółdzielnia (...) w B. Zakład (...) w T., gdzie ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku elektromontera i wykonywał pracę w okresie od 21.08.1979 r. do 01.03.1980 r., przez okres 7 miesięcy i 11 dni. Pracował tam na stanowisku elektromontera. Następnym pracodawcą ubezpieczonego były Zakłady (...) w budowie w T.. U tego pracodawcy ubezpieczony pracował jako elektryk w okresie od 01.07.1981 r. do 25.05.1985 r. Przy czym w okresie od 09.02.1982 r. do 15.08.1982 r. ubezpieczony pracował częściowo jako palacz centralnego ogrzewania u tego pracodawcy. Okres zatrudnienia w Zakładach (...) w T. wyniósł 4 lata i 25 dni. Kolejnym pracodawcą ubezpieczonego była Gminna Spółdzielnia (...) w T., gdzie ubezpieczony pracował na stanowisku elektromechanika w okresie od 25.10.1985 r. do 30.06.1991 r. Następnie ubezpieczony zatrudniony został na podstawie umowy o pracę w Zespole Szkół Rolniczych w K. jako palacz centralnego ogrzewania, gdzie pracował przy obsłudze kotłów centralnego ogrzewania typu wodnego z temperaturą do 100 stopni oraz parowych niskoprężnych w okresach od 01.11.1994 r. do 30.04.1995 r. i wcześniej od 22.11.1993 r. do 30.04.1994 r. Ostatnim okresem zatrudnienia ubezpieczonego, który podawał on jako okres uzasadniający przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach był okres zatrudnienia w (...) S.A. w T. na stanowisku palacza centralnego ogrzewania od 04.10.1995 r. do 29.04.1996 r. oraz od 01.11.1996 r. do 29.04.1997 r. Ten pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Okres pracy w szczególnych warunkach wyniósł 1 rok, 26 dni i został uznany w zaskarżonej decyzji przez organ rentowy za okres zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał, że spór dotyczył tego czy ubezpieczony spełnia konieczne przesłanki nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Okolicznościami niespornymi było to, że ubezpieczony posiada okres uprawniający do emerytury w wymiarze ponad 25 lat, jak również, że ukończył 60 lat i nie był członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Zgodnie z art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31.12.1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w artykule 32, 33 i 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: po pierwsze, okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz po drugie, okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w artykule 27. Zgodnie z art. 184 ust. 2 tej ustawy, emerytura o której mowa w ust. 1 przysługuje pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem zakładu na dochody budżetu państwa. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1 za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Art. 184 ustawy emerytalnej, mówiąc o dotychczasowych przepisach, ma na myśli przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Ust. 2 § 2 stwierdza z kolei, że okresy pracy, o których mowa w ust. 1 stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Gdy ubezpieczony nie dysponuje świadectwami potwierdzającymi jego pracę w szczególnych warunkach, to w postępowaniu sądowym może wykazywać wszelkimi środkami dowodowymi to, iż spełnił wymaganą przesłankę pracy w szczególnych warunkach. § 3 cyt. rozporządzenia przewiduje, że za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej wymaganym okresem zatrudnienia, uważa się okres wynoszący 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi zaliczalnymi do okresów zatrudnienia, a § 4 ust. 1 stwierdza, że pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: w przypadku mężczyzn osiągnął wiek 60 lat, ma wymagany okres zatrudnienia, czyli co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Spór dotyczył tego czy ubezpieczony spełnił przesłankę posiadania co najmniej 15 letniego okresu zatrudnienia wykonywanego w szczególnych warunkach. Zatrudnienie to, jak już zaznaczono zgodnie z § 2 ust. 1, musi być wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W zakresie tego, czy okresy zatrudnienia ubezpieczonego mogą być kwalifikowane według wykazu A stanowiącego załącznik do powołanego rozporządzenia, jako prace w szczególnych warunkach, Sąd Okręgowy ustalił, że łączny okres zatrudnienia ubezpieczonego u wszystkich wymienionych wyżej pracodawców wyniósł 17 lat, 2 miesiące i 13 dni, nie licząc okresu nauki ubezpieczonego w szkole zawodowej od 01.09.1971 r. do 31.08.1974 roku, gdyż wtedy ubezpieczony nie wykonywał pracy w pełnym wymiarze czasu pracy i nie zaliczał zresztą tego okresu do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał, że nie wszystkie okresy zatrudnienia ubezpieczonego mogły być zaliczone do okresów pracy w szczególnych warunkach. W ujęciu chronologicznym, co do okresów pracy ubezpieczonego w Spółdzielni Kółek Rolniczych (...) i w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D., ubezpieczony twierdził, że pracował tam w kanałach remontowych. Ubezpieczony zatrudniony był u tych dwóch pracodawców na stanowisku montera ciągników i maszyn rolniczych. Zdaniem Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał na zaliczenie okresów zatrudnienia u tych dwóch pracodawców do okresu pracy w szczególnych warunkach, wskazanego w wykazie A, w dziale XIV, poz. 16 wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia z 07.02.1983 r. Na rozprawie w dniu 21.10.2014 r. ubezpieczony oświadczył, że w (...) w T. i w P. oraz w (...) K. pracował na stanowisku montera maszyn i urządzeń rolniczych. Pracował w kanałach, jako mechanik, ale pracę wykonywał też na poziomie zero. Ubezpieczony podał: „Jak była potrzeba, to pracowało się w kanałach, a jak nie było potrzeby, to się pracowało poza kanałami”. Poza pracą w kanałach ubezpieczony naprawiał maszyny i urządzenia rolnicze i w kanałach wykonywał tą samą pracę. Ubezpieczony oświadczył też, że nie było tak, aby przez całe 8 godzin dziennej pracy pracował w kanałach. Okoliczności świadczenia pracy w takich warunkach w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. potwierdził także ubezpieczony w czasie zeznań w charakterze strony. Mówił, że naprawiał ciągniki rolnicze, naprawiał silniki, wtedy było trzeba wchodzić w kanał. Pracował także poza kanałami przy naprawach ciągników. Poza kanałami naprawiało się koła, hamulce i generalnie to co się psuło w ciągniku. Podobnie było z pracą przy naprawie przyczep. Tak samo, zeznając w charakterze strony, ubezpieczony podał, że pracował w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D.. Tam też był mechanikiem i naprawiał ciągniki rolnicze i przyczepy. Pracował i w kanałach i poza kanałami w zależności od potrzeb. Okoliczności te potwierdzone zostały także dowodem z zeznań świadka M. K. (1), który zeznawał, że ubezpieczony pracował w kanałach, naprawiał samochody i sprzęt, przeważnie ciągniki, ale świadek nie wie ile czasu ubezpieczony spędzał w kanale remontowym, a ile poza kanałem. Świadek zeznał, że ubezpieczony pracował jako mechanik także na wierzchu i ubezpieczonemu nie były wypłacane dodatki za pracę w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy stwierdził, że przy tego rodzaju ustaleniach, okresy zatrudnienia ubezpieczonego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., wcześniej w (...) w T. w filii w P. i w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. nie mogły zostać zaliczone do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach. Nawet mimo tego, że w aktach osobowych ubezpieczonego dotyczących zatrudnienia w tej Spółdzielni, a wcześniej w (...) znajduje się świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 24.03.2014 r. wystawione przez tę Spółdzielnię, a podpisane przez prezesa zarządu Z. G.. Świadectwo potwierdza wykonywanie przez ubezpieczonego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienie na stanowisku montera ciągników i maszyn rolniczych, zgodnie z Działem XIV wykazu A, pozycją 16 punktem 1 Zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, ale zarówno z zeznań ubezpieczonego, jak i z zeznań świadka - jeśli chodzi o zatrudnienie w Spółdzielni w D. - wynikało, że ubezpieczony nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w kanałach remontowych, a tylko takie zatrudnienie mogłoby być kwalifikowane u tych dwóch pracodawców jako praca w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia z 07.02.1983 r.

W ocenie Sądu Okręgowego także praca ubezpieczonego w Gminnej Spółdzielni (...) w T. w wymiarze 5 lat, 8 miesięcy i 7 dni na stanowisku elektromechanika nie może być zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony wykonywał, bowiem prace elektryczne, co wynikało wprost z zeznań świadka G. P., która zeznała, że ubezpieczony wykonywał drobne naprawy elektryczne i prace konserwatorskie takie jak: wymianę świetlówek, bezpieczników w sklepach spożywczych; montował w tych sklepach instalacje elektryczne, jak również instalacje elektryczne w piekarni i zajmował się ich konserwacją. Z zeznań świadka, jak i z samego ubezpieczonego wynikało, że wykonywał on prace elektryczne wyłącznie w budynkach, a nie na liniach wysokiego napięcia doprowadzających energię elektryczną do budynków spółdzielni. Naprawą tamtych linii zajmowali się pracownicy zakładów energetycznych. To, iż ubezpieczony zajmował się instalacją elektryczną młynu, czy instalacją elektryczną piekarni, nie może świadczyć o tym, że wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienie w warunkach szczególnych, wskazanych w wykazie A w dziale II: W energetyce przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych. Sąd Okręgowy wskazał, że zakładanie instalacji elektrycznych, wymiana oświetlenia w licznych sklepach innej spółdzielni nie może być kwalifikowana, czy naprawy tych instalacji nie mogą być kwalifikowane jako prace w energetyce przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej, czy przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, czy też cieplnych. Także dowód z wykazu Zakładowego rejestru pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych i uciążliwych (na k. 177), złożonych do akt sprawy przez świadka G. P., nie potwierdzał, aby stanowisko pracy ubezpieczonego zaliczone zostało przez pracodawcę do stanowisk pracy, na których wykonywane jest zatrudnienie w szczególnych warunkach.

Wątpliwości Sądu Okręgowego budziło także zaliczenie przez ubezpieczonego do swoich uprawnień emerytalnych, w zakresie emerytury w skróconym wieku emerytalnym, pracy w Zespole Szkół Rolniczych w K.. U tego pracodawcy ubezpieczony pracował na stanowisku palacza centralnego ogrzewania. Na podstawie dowodu z projektu technicznego inwestycji budynku socjalno-mieszkalnego z kotłownią z (...) Szkoły Rolniczej w K. w nadesłanych przez szkołę, będącą następcą prawnym szkoły, w której zatrudniony był ubezpieczony. Zespół Szkół (...) w T. nadesłał dokumentację inwestycyjną. Z dowodu tego wynikało, iż parametry kotłów obsługiwanych przez ubezpieczonego w tej szkole nie spełniały wymogów zaliczenia ich do kotłów niezautomatyzowanych typu przemysłowego. W dziale XIV wykazu A pod poz. 1 (prace różne) zaliczono do pracy w szczególnych warunkach prace niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego. Z dokumentacji technicznej na k. 131 i 132 wynikało, iż temperatura wody wylotowej na kotle wynosiła 95 stopni. Tymczasem w wyjaśnieniu na str. 40, (...) z marca 2002 r., znajduje się wyjaśnienie kwestii, co rozumie się przez pojęcie kotłów typu przemysłowego. Jest to wyjaśnienie Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy, Płac i Spraw Socjalnych wyrażone w piśmie z 14.11.1985 r. znak W- (...)- (...)./85, skierowane do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. W wyjaśnieniu tym wskazuje się, że zgodnie z Polską Normą PN-70/H- (...), która określa pojęcie kotłów grzewczych oraz ich parametry jako niezautomatyzowane kotły parowe lub wodne typu przemysłowego, należy rozumieć urządzenia z paleniskiem przeznaczone do wytwarzania pary lub podgrzewania wody ciepłem wywiązującym się w procesie spalania paliwa, których moc przekracza 1 Megawat. Przy czym w kotłach wodnych temperatura wody na wylocie przekracza 388 K, czyli 115 stopni C., a w kotłach parowych ciśnienie pary przekracza 70 Kpa około 0,7 atmosfery. Dlatego w ocenie Sądu Okręgowego, praca ubezpieczonego w kotłowni w Szkole Rolniczej w T., w Zespole Szkół Rolniczych w K., nie mogła zostać zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony zresztą posiadał uprawnienia do obsługi kotłów centralnego ogrzewania wodnych do 100 stopni C. oraz parowych niskoprężnych, co potwierdzają jego świadectwa kwalifikacyjne znajdujące się w aktach osobowych dotyczących zatrudnienia w Zespole Szkół Rolniczych w K..

Sąd Okręgowy wskazał, że wyłączenie tych trzech okresów zatrudnienia ubezpieczonego z okresów jego pracy w szczególnych warunkach powodowało, iż nie legitymował się on co najmniej 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach. Dlatego kwestia tego, czy pozostałe okresy zatrudnienia u innych pracodawców mogą być ewentualnie kwalifikowane do pracy w szczególnych warunkach nie miała już istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, skoro łączny okres zatrudnienia u tych pracodawców, wszystkich wymienionych, wynosił 17 lat, 2 miesiące i 13 dni, a po odjęciu okresu pracy w Gminnej Spółdzielni (...) w T., w wymiarze 5 lat, 8 miesięcy i 7 dni, w Zespole Szkół Rolniczych w (...) miesięcy, 9 dni, w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. ponad rok, jeden rok, 1 miesiąc i 23 dni i w Spółdzielni Kółek Rolniczych w (...) lata, 10 miesięcy i 2 dni, pozostałe okresy zatrudnienia ubezpieczonego obniżały się znacznie poniżej wyznaczonej ustawowo granicy 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego, gdyż nie było podstaw do jego uwzględnienia w ustalonym stanie faktycznym oraz w powołanych przepisach prawa materialnego. W punkcie 2 wyroku Sąd Okręgowy orzekł o kosztach pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu, przyznając te koszty radcy prawnemu B. S. (2), zgodnie z § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Koszty te przyznane zostały w wysokości 150% stawki minimalnej przewidzianej dla wynagrodzenia w sprawach o świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł ubezpieczony B. S. (1), który zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w punkcie, to jest co do oddalenia odwołania.

Skarżący zarzucił naruszenie art. 233 k.p.c. przez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, co doprowadziło do sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem, czyli przez ustalenie, że ubezpieczony w okresie pracy w:

a)  Spółdzielni Kółek Rolniczych (...)

b)  Spółdzielni Kółek Rolniczych (...) oraz

c)  Państwowym Ośrodku (...)

- nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach wskazanej w wykazie A, w dziale XIV, poz. 16 wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

d) Zespole Szkół Rolniczych w K.

- nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach wskazanej w wykazie A, w dziale XIV, poz. 1 wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

e) Gminnej Spółdzielni (...) w T.

- nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach wskazanej w wykazie A, w dziale II wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Ponadto apelujący zarzucił naruszenie art. 227 k.p.c. przez zaniechanie przeprowadzenia dowodu na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. z akt osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w B. Zakładzie (...) w T..

Apelujący wniósł o przeprowadzenie na okoliczność charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczonego pracy w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w B. Zakładzie (...) w T. dowodu z akt osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w B. Zakładzie (...) w T.; przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka, którego personalia wskazane zostaną w oddzielnym piśmie procesowym, na okoliczność charakteru pracy powoda w okresie zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni (...) w T..

Apelujący wniósł o zmianę wyroku w punkcie 1 poprzez zmianę decyzję pozwanego z dnia 17.10.2013 r. i przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach w okresach wskazanych przez skarżącego w piśnie procesowym z dnia 23.01.2015 r.; wydanie orzeczenia zgodnie z art 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; a ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia do Sądu I instancji, przyznanie pełnomocnikowi ubezpieczonego kosztów zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu w drugiej instancji wg norm prawem przepisanych.

Uzasadniając apelację ubezpieczony zaznaczył, że Sąd I instancji poczynił właściwe ustalenia faktyczne obejmujące wniosek, że wykonywał on prace na stanowiskach wskazanych w odwołaniu i dalszych pismach procesowych. To ustalenie wywiedzione zostało z dowodów o charakterze osobowym (zeznań świadków) oraz dowodów z dokumentów w postaci akt osobowych z okresów zatrudnienia w poszczególnych, licznych zakładach pracy. Dowody te wzajemnie się zazębiały. Natomiast apelujący nie zgadza się z ostatnim ogniwem procedowania Sądu orzekającego wyrażającego się uznaniem, że nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach. Zdaniem apelującego jest to wniosek sprzeczny z ustalonym stanem faktycznym. Błędna konstatacja w odniesieniu do pięciu okresów zatrudnienia ubezpieczonego w różnych zakładach pracy doprowadziła Sąd do błędnej decyzji polegającej na zaniechaniu przeprowadzenia dowodów z akt osobowych w kolejnych okresach, z uwagi na wymagany ustawowy 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach. Przedwczesność tej decyzji sądu I instancji przesądza o jej niezgodności z art. 227 k.p.c.

W odniesieniu do okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Spółdzielni Kółek Rolniczych (...), Spółdzielni Kółek Rolniczych (...) oraz Państwowym Ośrodku (...) zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. zasadza się na niewłaściwej ocenie materiału dowodowego. Apelujący twierdził, że we wszystkich wskazanych zakładach pracy wykonywał on pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych. Apelujący uczynił zarzut, że Sąd I instancji uznał za bardziej wiarygodne od świadectwa pracy zeznania świadków. Bezwarunkowo Sąd I instancji uznał wiarygodność dokumentu w postaci Zakładowego Rejestru (...) zatrudnionych w warunkach szkodliwych i uciążliwych, złożonego przez Gminną Spółdzielnię (...) w T., pomimo że z innych dowodów wynikały okoliczności przeczącemu temuż Rejestrowi. Świadectwo pracy w szczególnych warunkach dotyczy tylko Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., to mając na uwadze treść świadectw pracy powoda znajdujących się w aktach osobowych z okresu zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych (...) oraz Państwowym Ośrodku (...) zasadne jest uznanie, że również w tych ostatnich zakładach pracy ubezpieczony świadczył pracę w szczególnych warunkach.

W odniesieniu do okresu zatrudnienia w Zespole Szkół Rolniczych w K. zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. opiera się na niewłaściwej ocenie materiału dowodowego oraz wprowadzeniu pozanormatywnych przesłanek oceny pracy ubezpieczonego poprzez odwołanie się do interpretacji Polskich Norm w zakresie pojęcia kotłów niezautomatyzowanych. Zakład pracy wystawił świadectwo pracy potwierdzające pracę ubezpieczonego w szczególnych warunkach jako palacza niezautomatyzowanych kotłów. Dla uzasadnienia swej oceny Sąd przywołał interpretację Polskich Norm w zakresie pojęcia kotłów niezautomatyzowanych. Jako że warunki uznania wykonywania pracy w szczególnych warunkach określone są w przepisach prawa, odwołanie się do ww. interpretacji jest bezpodstawne.

W odniesieniu do okresu zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni (...) zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. opiera się na niewłaściwej ocenie materiału dowodowego. Apelujący zarzucił „niejednolite podejście Sądu do pojęć technicznych i dowodów definiujących te pojęcia”. W przypadku okresu zatrudnienia powoda jako palacza Zespole Szkół Rolniczych w K., Sąd I instancji badał z własnej inicjatywy pojęcie kotłów niezautomatyzowanych. W odniesieniu do urządzeń elektroenergetycznych, które w omawianym okresie zatrudnienia obsługiwał ubezpieczony, takiego badania nie przeprowadzono, ograniczając się do uznania za wiarygodne zeznań świadka G. P., choć świadek ten mylił zupełnie zasadnicze pojęcia z punktu widzenia pracy powoda, twierdząc że powód miał uprawnienia do pracy przy urządzeniach o mocy do 1 KW (jeden Kilowat) zamiast 1 KV (jeden kilowolt). Przy braku specyfikacji urządzeń elektroenergetycznych w ww. rozporządzeniu, zasadne było zbadanie czym są urządzenia elektroenergetyczne. Z informacji zawartych na stronach uczelni technicznych (politechnik) wynika, że pod pojęciem urządzeń elektroenergetycznych rozumieć należy wszystko to co umożliwia wytwarzanie, przesyłanie i odbiór energii elektrycznej. Pod względem funkcji pełnionych w systemie, urządzenia elektroenergetyczne można podzielić na: wytwórcze (generatory); przetwórcze (transformatory, prostowniki, przetworniki); przesyłowe (linie napowietrzne, linie kablowe, szyny); rozdzielcze (wyłączniki, rozłączniki, odłączniki, bezpieczniki); odbiorcze (silniki, urządzenia oświetleniowe, grzejne i inne odbiorcze); pomocnicze (zabezpieczające, sygnalizacyjne, pomiarowe, sterownicze). Ubezpieczony pracował przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, a zatem wykonywał pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu cytowanego rozporządzenia.

Niewłaściwa ocena dotychczas omówionego materiału dowodowego doprowadziła do przedwczesnej, a co za tym idzie błędnej decyzji, stanowiącej naruszenie art. 227 k.p.c., polegającej na zaniechaniu przeprowadzenia dowodu z akt osobowych powoda z okresu zatrudnienia w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w B. Zakładzie (...) w T.. Zważywszy okres zatrudnienia powoda u tego pracodawcy (około 6 lat) i inne dowody dotyczące okresu pracy powoda w tym zakładzie, pełnomocnik powoda na podstawie art. 162 k.p.c. złożył zastrzeżenie, podnosząc iż nieprzeprowadzenie tego dowodu stanowi uchybienie, które będzie mieć negatywny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Uznanie bowiem omawianego okresu zatrudnienia jako pracy w szczególnych warunkach i jego zsumowanie z innymi okresami mogłoby doprowadzić do zmiany decyzji organu rentowego zgodnie z wnioskiem skarżącego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja była oczywiście bezzasadna.

Sąd Apelacyjny aprobuje ustalenia i rozważania poczynione przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oraz przyjmując je za własne co oznacza, że nie zachodzi konieczność ich szczegółowego powtarzania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 27.03.2012 r., III UK 75/11, LEX nr 1213419; z 14.05.2010 r., II CSK 545/09, LEX nr 602684; z 27.04.2010 r., II PK 312/09, LEX nr 602700; z 20.01.2010 r., II PK 178/09, LEX nr 577829; z 08.10.1998 r., II CKN 923/97, OSNC 1999 nr 3, poz. 60).

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia przez Sąd Okręgowy zasad postępowania. Trzeba bowiem mieć na względzie, że tylko niewadliwe ustalenia faktyczne mogą być podstawą prawidłowego zastosowania norm prawa materialnego.

Podkreślenia wymaga, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przestawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może z urzędu wziąć pod rozwagę uchybień przepisom prawa procesowego nieobjętych zarzutami apelacji. Obowiązkiem tego sądu jest rozpoznanie podniesionych w apelacji zarzutów odnoszących się do przepisów postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07.04.2011 r., I UK 357/10, Lex nr 863946 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mająca moc zasady prawnej z 31.01.2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55).

Odniesienie się do zarzutów naruszenia prawa procesowego musi zostać też poprzedzone generalną uwagą, że w niniejszej sprawie przedmiotem sporu było uzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury w wieku obniżonym, a ściślej rzecz ujmując, czy ubezpieczony spełnił jedną z przesłanek nabycia prawa do tego świadczenia, która została określona w art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych, tj. posiadania na dzień 01.01.1999 r. co najmniej 15 letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Ubezpieczony wskazywał na szereg okresów, które w jego ocenie powinny zostać uwzględnione jako wykonywanie pracy w warunkach szczególnych.

Rzeczą Sądu Okręgowego nie musiało być weryfikowanie każdego z tych okresów, ale ustalenie, czy ubezpieczony posiada co najmniej 15 letni okres pracy w warunkach szczególnych. Oznacza to, że jeżeli okazało się, że chociaż cześć z podawanych przez ubezpieczonego okresów pracy nie może być uznana za okresy pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, bez których ubezpieczony nie może posiadać wymaganego minimalnego staży 15 lat, to zbędne i bezprzedmiotowe było prowadzenie postępowania dowodowego co do pozostałych spornych okresów, które – nawet w razie ich uwzględnienia – nie dawałyby wymaganego przez art. 184 ustawy emerytalnej szczególnego stażu pracy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma racji apelujący zarzucając, że Sąd I instancji dokonał ustaleń faktycznych sprzecznie z zebranym materiałem dowodowym, czy też nie wyjaśnił wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności. Według utrwalonego orzecznictwa sądowego błędna ocena dowodów polega na wyprowadzeniu z dowodów wniosków nie dających się pogodzić z ich treścią oraz na formułowaniu ocen - bez rozważenia całości zebranego w sprawie materiału, a także ocen sprzecznych z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania. Do naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. dochodzi w związku z powyższym tylko wówczas, gdy strona apelująca wykaże sądowi pierwszej instancji uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Sąd Okręgowy wszechstronnie rozważył bowiem cały materiał dowodowy i wysnuł z niego prawidłowe wnioski, szczegółowo ustalając stan faktyczny sprawy i dokonując dogłębnej analizy zebranego materiału dowodowego, jaki zaoferowały mu strony.

W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że dla skuteczności zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. niezbędne jest wykazanie - przy użyciu argumentów jurydycznych - że Sąd naruszył ustanowione w nim zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów, a więc że uchybił podstawowym regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów oraz że naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Za niewystarczające należy zaś uznać zaprezentowanie przez skarżącego stanu faktycznego wynikającego z odmiennego od Sądu I instancji przekonania o doniosłości (wadze) poszczególnych dowodów (zob. wyrok SN z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC z 2000 r., z. 7 - 8 poz. 139, wyrok SN z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, Lex nr 151622 oraz wyrok SN z dnia 7 stycznia 2005 r., IV CK 387/04, Lex nr 177263).

Niezależnie od tego w przypadku dowodów osobowych (zeznań świadków i stron postępowania), przy weryfikacji których istotne znaczenie odgrywa bezpośredni kontakt składu orzekającego ze świadkiem bądź stroną postępowania Sąd Odwoławczy ma ograniczone możliwości ingerencji w ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji na ich podstawie. Ewentualna zmiana tychże ustaleń może być dokonywana zupełnie wyjątkowo, w razie jednoznacznej wymowy materiału dowodowego z zeznań świadków i przesłuchania stron oraz oczywistej błędności oceny tegoż materiału (zob. uchwała SN z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC z 1999 r., z. 7 - 8, poz. 124 oraz wyrok SN z dnia 13 listopada 2003 r., IV CK 183/02, Lex nr 164006).

Mając powyższe na uwadze nie sposób przyjąć, że Sąd I instancji przy kształtowaniu podstawy faktycznej rozstrzygnięcia dopuścił się naruszenia wzmiankowanych wyżej przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Należy wyraźnie wskazać, że dopiero na zobowiązanie Sądu Okręgowego z dnia 07.04.2014 r. (k. 21) ubezpieczony złożył pismo procesowe z dnia 14.04.2014 r., w którym sprecyzował jakie to okresu – zdaniem odwołującego się – były okresami pracy w szczególnych warunkach (k. 22).

Ubezpieczony wymienił kolejno następujące okresy:

1.  11.1968 r. – 06.1971 r. – szkoła podstawowa,

2.  07.1971 r. - 8.1971 r. – na utrzymaniu rodziców,

3.  01.09.1974 (?) r. – 31.08.1974 r. – zasadnicza szkoła zawodowa z praktyczną nauką zawodu,

4.  01.09.1974 r. – 02.07.1977 r. – (...) K. Z.U.R. P. (mechanik – praca w kanałach),

5.  01.07.1977 r. – 23.08.1978 r. – (...) D. a/s ko O. (mechanik – praca w kanałach),

6.  27.08.1978 r. – 22.11.1978 r. – (...) B. (elektryk – praca pod napięciem),

7.  23.11.1978 r. – 01.03.1980 r. – Wojewódzki Urząd (...) w B. (telemonter na linii),

8.  30.05.1980 r. – 18.03.1981 r. – indywidualna działalność gospodarcza (elektryk-praca pod napięciem)

9.  01.07.1981 r. – 25.07.1985 r. – (...) T. (kotłownia-elektryk, praca pod napięciem)

10.  25.10.1985 r. – 30.06.1991 r. – G.S. „S.Ch.” T. (elektryk, praca pod napięciem)

11.  22.11.1993 r. – 30.04.1994 r. – Zespół Szkół Rolniczych w K. (palacz c.o.)

12.  01.11.1994 r. – 30.04.1995 r. – jw.

13.  04.10.1995 r. – 29.04.1996 r. – (...) SA T. (palacz c.o.).

Odniesienie się do powyższych okresów wymaga raz jeszcze przytoczenia treści art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 184 ust. 1 ustawy, ubezpieczonym (mężczyznom) urodzonym po dniu 31.12.1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Przepisami dotychczasowymi w rozumieniu powyższego przepisu są przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Według § 1 ust. 1 rozporządzenie to stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej "wykazami". Zgodnie zaś z § 2 ust. 1 rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Z treści powyższych przepisów wynika, że do okresu pracy w warunkach szczególnych nie można było ubezpieczonemu uwzględnić okresów jego: nauki w szkole (okres ad. 1), przebywania na utrzymaniu rodziców (okres ad. 2), nauki w zasadniczej szkole zawodowej (okres ad. 3), prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej, gdyż nie był to okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy (okres ad. 8).

Pozostałe wskazywane przez ubezpieczonego okresy oznaczały następujący staż pracy:

Ad. 4. 01.09.1974 r. – 01.07.1977 r. – czyli 2 lata, 10 miesięcy i 1 dni;

Ad. 5. 01.07.1977 r. – 23.08.1978 r. – czyli 1 rok, 1 miesiąc i 22 dni;

Ad. 6. 27.08.1978 r. – 22.11.1978 r. – czyli 2 miesiące i 27 dni;

Ad. 7. 23.11.1978 r. – 01.03.1980 r. – czyli 1 rok, 3 miesiące i 8 dni;

Ad. 9. 01.07.1981 r. – 25.07.1985 r. – czyli 4 lata i 25 dni;

Ad. 10. 25.10.1985 r. – 30.06.1991 r. – czyli 5 lat, 8 miesięcy i 6 dni;

Ad. 11. 22.11.1993 r. – 30.04.1994 r. – czyli 5 miesięcy i 9 dni;

Ad. 12. 01.11.1994 r. – 30.04.1995 r. – czyli 6 miesięcy;

Ad. 12. 04.10.1995 r. – 29.04.1996 r. – czyli 6 miesięcy i 26 dni.

Łącznie powyższe okresy stanowiłyby 16 lat, 9 miesięcy i 7 dni.

Na rozprawie w dniu 21.10.2014 r. ubezpieczony wyjaśnił, że w (...) w K. (okres od 01.09.1974 r. do 02.07.1977 r.) pracował na stanowisku montera maszyn i urządzeń rolniczych i swoje obowiązki wykonywał zarówno w kanałach jako mechanik, jak i na poziomi „0”. Prace te wykonywał w razie potrzeb – albo w kanale, albo poza nim. Poza pracą w kanałach ubezpieczony naprawiał maszyny i urządzenia rolnicze. Ubezpieczony nie wiedział ile czasu pracował w kanałach, a ile czasu pracował poza kanałami, ale nie było tak, aby przez 8 godzin dziennie wykonywał tylko pracę w kanałach. Ponadto ubezpieczony wyjaśnił, że w ramach zatrudnienia w (...) w D. (od 01.07.1977 r. do 23.08.1978 r.) pracował jako mechanik i naprawiał ciągniki rolnicze i inne maszyny rolnicze i jego praca wyglądała tak samo jak w (...) w K. i również pracował różnie – jak trzeba było to pracował w kanałach, a jak nie było takiej potrzeby to pracował poza kanałami, czyli na warsztacie (wyjaśnienia ubezpieczonego na nośniku danych elektronicznych na k. 76). Powyższe wyjaśnienia ubezpieczonego pozostają w zgodzie z zeznaniami świadka M. K. (2), który zeznał, że ubezpieczony pracował nie tylko w kanałach, ale też poza nimi (dowód: zeznania świadka M. K. (2) – k. 156). To, że świadek nie pamiętał ile czasu ubezpieczony pracował w kanałach, a ile poza nimi nie może podważać jego zeznań co do tego, że ubezpieczony nie pracował jedynie w kanałach, ale również poza nimi.

W ocenie Sądu Apelacyjnego wyjaśnienia ubezpieczonego w powyższym zakresie są jasne i nie mogą budzić wątpliwości. Znajdują ponadto potwierdzenie w treści zeznań M. K. (2). Ubezpieczony jednoznacznie oświadczył, że w ramach zatrudnienia w (...) K. i (...) D. nie wykonywał pracy w kanałach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ubezpieczony nie potrafił jedynie oszacować ile czasu zajmowała mu praca w kanałach i ile poza nimi, jednakże ta okoliczność nie ma znaczenia skoro przepisy wymagają wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponadto biorąc pod uwagę specyfikę pracy pracodawców i zajmowane przez ubezpieczonego stanowisko mechanika i montera maszyn i urządzeń rolniczych należy uznać, że jest zgodne z zasadami doświadczenia życiowego oraz logiki, że ubezpieczony nie mógł wykonywać tego rodzaju prac jedynie w kanałach remontowych, ale także poza nimi, czyli na warsztacie (na poziomie „zero”).

Zgodnie z wykazem A (obejmującym prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego), stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w dziale XIV (prace różne) pod poz. 16 wymienione zostały „prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych”. Ubezpieczony jednak w okresach od 01.09.1974 r. do 01.07.1977 r. oraz od 01.07.1977 r. do 23.08.1978 r. nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracy w warunkach szczególnych. To zaś oznacza, że nie posiada on z całą pewnością wymaganego łącznie co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych (liczonych do dnia 31.12.1998 r.).

Jak zasadnie wyjaśnił Sąd Najwyższy, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczenia są tylko te lata, gdy ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze. Dlatego powołanie się danego zatrudnionego na świadectwo pracy w szczególnych warunkach nie przesądza jeszcze o przyznaniu prawa do takiej emerytury (wyrok Sądu Najwyższego z 03.12.2013 r., I UK 184/13, Lex nr 1448473). Świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie są dokumentami urzędowymi w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający takie świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwa takie traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c., które stanowią dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej w nim podstawy prawnej. Sąd może więc prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy świadczona przez stronę praca była wykonywana w warunkach wymaganych przepisami rozporządzenia i czy ubezpieczony zajmował któreś ze stanowisk pracy wymienionych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe, w tym zwłaszcza wyjaśnienia samego ubezpieczonego, jednoznacznie dowodzą tego, że we wskazanych wyżej okresach nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

Pomijając powyższe okresy z zestawienia sporządzonego przez ubezpieczonego (na k. 78) pozostałe wskazywane przez niego okresy pracy w warunkach szczególnych obejmują jedynie okres 12 lat, 9 miesięcy i 14 dni. Ponadto nawet uwzględniając dodatkowo wskazany przez ubezpieczonego okres pracy w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w B. (od 21.08.1979 r. do 01.03.1980 r., czyli 6 miesięcy i 10 dni – na k. 27-28) to i tak ubezpieczony nie posiadałby wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych.

Natomiast nawet przy uwzględnieniu dodatkowo okresu zaliczonego przez organ rentowy (ponad okres pokrywający się z zestawieniem ubezpieczonego – od 04.10.1995 r. do 29.04.1996 r.), czyli okresu od 01.11.1996 r. do 29.04.1997 r., ubezpieczony mógłby liczyć jedynie na potwierdzenie łącznie 13 lat, 9 miesiące i 19 dni okresów pracy w warunkach szczególnych.

Poddawanie zatem analizie pozostałych okresów wskazanych przez ubezpieczonego (na k. 78) było bezprzedmiotowe i zbędne, gdyż nawet uwzględnienie tych okresów nie pozwoliłoby na ustalenie, że ubezpieczony spełnia wymóg posiadania co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych, co było konieczne do uzyskania prawa do emerytury w wieku obniżonym.

Z tych względów zarzuty apelacji dotyczące braku ustaleń Sądu Okręgowego w zakresie pozostałych okresów są chybione.

Jedynie zatem na marginesie Sąd Apelacyjny wyjaśnia, że podzielił stanowisko Sądu I instancji także co do analizy pracy ubezpieczonego na stanowisku elektryka oraz palacza centralnego ogrzewania.

Praca ubezpieczonego w Gminnej Spółdzielni (...) w T. na stanowisku elektromechanika nie mogła być zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony wykonywał prace elektryczne, co wynikało wprost z zeznań świadka G. P., która zeznała, że ubezpieczony wykonywał drobne naprawy elektryczne i prace konserwatorskie takie jak: wymianę świetlówek, bezpieczników w sklepach spożywczych; montował w tych sklepach instalacje elektryczne, jak również instalacje elektryczne w piekarni i zajmował się ich konserwacją. Z zeznań świadka oraz z zeznań samego ubezpieczonego wynika, że wykonywał on prace elektryczne wyłącznie w budynkach, a nie na liniach wysokiego napięcia doprowadzających energię elektryczną do budynków spółdzielni. Naprawą linii zajmowali się pracownicy zakładów energetycznych. To, iż ubezpieczony zajmował się instalacją elektryczną młynu, czy instalacją elektryczną piekarni, nie może świadczyć o tym, że wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienie w warunkach szczególnych, wskazanych w wykazie A w dziale II: W energetyce przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych.

Sąd Okręgowy prawidłowo wskazał, że zakładanie instalacji elektrycznych, wymiana oświetlenia w sklepach oraz naprawy tych instalacji nie mogą być kwalifikowane jako prace w energetyce przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej, czy przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, czy też cieplnych. Nie bez znaczenia jest przy tym i to, że w Zakładowym rejestrze pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych i uciążliwych nie zamieszono pracy ubezpieczonego (na k. 177).

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, za prace w szczególnych warunkach w energetyce mogą być uznane tylko takie prace, które są realizowane w przedsiębiorstwie działającym w ramach tej gałęzi przemysłu (branży) i które polegają na montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych, ściśle związanymi z wytwarzaniem i przesyłaniem energii elektrycznej i cieplnej. Chodzi przy tym o kwalifikowany charakter tych prac wynikający właśnie z wykonywania ich w obrębie „systemu energetycznego”, w skład którego wchodzą zakłady wytwarzające (przetwarzające) energię elektryczną i cieplną oraz przesyłające (dostarczające) tę energię do odbiorców. Z kolei, umieszczenie w dziale II wykazu A rozporządzenia z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (na takich samych, równych zasadach) prac montażowych, remontowych i eksploatacyjnych oznacza, iż każdy z tych rodzajów prac musi charakteryzować się narażeniem na ekspozycję takich samych czynników szkodliwych oraz takim samym stopniem owej ekspozycji. Jeśli bowiem prawodawca wymienia jedynie rodzaje czynności, których wspólną cechą jest ich realizacja przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej, to bez względu na to, czy są one wykonywane przy montażu, remoncie bądź eksploatacji urządzeń służących do wytwarzania i przesyłania energii, muszą charakteryzować się takim samym stopniem szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości. Jest to natomiast możliwe tylko wówczas, gdy wszystkie te prace są wykonywane w takich samych (albo przynajmniej bardzo zbliżonych) warunkach i stanowią pewien ciąg technologiczny, który rozpoczyna się od montażu urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych służących wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej, a następnie jest związany z ich bieżącą eksploatacją, w ramach której będzie też występować konieczność przeprowadzenia remontów tych urządzeń (wyrok Sądu Najwyższego z 24.06.2015 r., I UK 359/14, LEX nr 1771086). Praca ubezpieczonego w żadnym razie nie mogła być zakwalifikowana według wykazu prac uprawniających do emerytury w niższym wieku.

Zasadnie też Sąd Okręgowy wyraził wątpliwości co do możliwości zaliczenia przez ubezpieczonego do okresu pracy w warunkach szczególnych pracy w Zespole Szkół Rolniczych w K.. U tego pracodawcy ubezpieczony pracował na stanowisku palacza centralnego ogrzewania.

Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie wyjaśniają jak należy rozumieć pojęcie „kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego”, które zostało zawarte pod poz. 1 w dziale XIV wykazu stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia.

Zasadnie Sąd Okręgowy poddał analizie dokumentację techniczną kotłów, które obsługiwał ubezpieczony. Na podstawie dowodu z projektu technicznego inwestycji budynku socjalno-mieszkalnego z kotłownią z (...) Szkoły Rolniczej w K. wynika, że parametry kotłów obsługiwanych przez ubezpieczonego nie spełniały wymogów zaliczenia ich do kotłów niezautomatyzowanych typu przemysłowego. W dziale XIV wykazu A pod poz. 1 (prace różne) zaliczono do pracy w szczególnych warunkach prace niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego. Z dokumentacji technicznej (k. 131-132) wynikało, że temperatura wody wylotowej na kotle wynosiła 95 stopni. Zgodnie z Polską Normą PN-70/H- (...), która określa pojęcie kotłów grzewczych oraz ich parametry jako niezautomatyzowane kotły parowe lub wodne typu przemysłowego, należy rozumieć urządzenia z paleniskiem przeznaczone do wytwarzania pary lub podgrzewania wody ciepłem wywiązującym się w procesie spalania paliwa, których moc przekracza 1 Megawat. W kotłach wodnych temperatura wody na wylocie przekracza 388 K, czyli 115 stopni C., a w kotłach parowych ciśnienie pary przekracza 70 Kpa około 0,7 atmosfery. Dlatego praca ubezpieczonego w kotłowni w Szkole Rolniczej w T., w Zespole Szkół Rolniczych w K., nie mogła zostać zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony posiadał uprawnienia do obsługi kotłów centralnego ogrzewania wodnych jedynie do 100 stopni C. oraz parowych niskoprężnych.

Biorąc pod uwagę przeprowadzone wyżej rozważania Sąd Apelacyjny nie uwzględnił wniosków dowodowych ubezpieczonego zgłoszonych w apelacji, gdyż nawet wykazanie w uzupełnionym postępowaniu dowodowym okresów pracy w szczególnych warunkach w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w B. (od 21.08.1979 r. do 01.03.1980 r. – praca na stanowisku elektromonter) oraz Gminnej Spółdzielni (...) w T. (od 25.10.1985 do 30.06.1991 r.) nie pozwoliłoby na ustalenie, że ubezpieczony posiada co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Tymczasem okoliczności na jakie dowody te zostały zgłoszone nie mogły doprowadzić do zmiany zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienia odwołania.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 381 k.p.c. oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka, który to wniosek został zgłoszony na rozprawie w dniu 25.01.2016 r. Jak wynika z wyjaśnień ubezpieczonego miał on możliwość zgłoszenia tego wniosku jeszcze w postępowaniu przed Sądem Okręgowym.

Reasumując, wobec niespełnienia przez ubezpieczonego warunku posiadania co najmniej 15 lat okresu pracy w warunkach szczególnych nie nabył on prawa do emerytury, o której stanowi art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie doszło do naruszenia zasad postępowania, zaś Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił.

SSA Aleksandra Urban SSA Maciej Piankowski SSO del. Monika Popielińska