Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Maciej Piankowski
Sędziowie:	SSA Daria Stanek (spr.) SSA Barbara Mazur
Protokolant:	stażysta Katarzyna Kręska

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2016 r. w Gdańsku

sprawy Gminnej Spółdzielni (...) w I.

z udziałem zainteresowanej W. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji Gminnej Spółdzielni (...) w I.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 kwietnia 2015 r., sygn. akt IV U 18/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i ustala, że zainteresowana W. S. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownik Gminnej Spółdzielni (...) w I. w okresie od dnia 1 września 2012 roku do dnia 31 sierpnia 2014 roku;

2.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w I. kwotę 210,00 (dwieście dziesięć 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

SSA Barbara Mazur SSA Maciej Piankowski SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 1249/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. decyzją z dnia 18 listopada
2014 r., na podstawie art. 83 ust. 1 pkt. 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 , art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1 oraz art. 38 ust .1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.) stwierdził,
że W. S. jako pracownik płatnika składek Gminnej Spółdzielni (...) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 01 września 2012 r. do 31 sierpnia 2014 r. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ rentowy stwierdził, że ustalenia postępowania wyjaśniającego przeprowadzonego przez organ rentowy wskazują, że umowa między wnioskodawczynią
a płatnikiem składek została zawarta dla pozoru.

Odwołanie od decyzji ZUS wniósł płatnik Gminna Spółdzielnia (...) w I.. W uzasadnieniu odwołania skarżący podniósł, że ubezpieczona świadczyła pracę na rzecz płatnika w ramach umowy w celu przygotowania zawodowego,
a następnie na podstawie umowy o pracę.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoją dotychczasową argumentację faktyczną i prawną oraz stanowisko, iż umowa o pracę jest nieważna i jako taka nie może rodzić skutków w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Zainteresowana W. S. wezwana do udziału w sprawie, poparła odwołanie.

Sąd Okręgowy w Elblągu – wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 21 kwietnia 2015 r. oddalił odwołanie (sygn.. akt IV U 18/15).

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

W. S. była zatrudniona przez skarżącego w celu przygotowania zawodowego od dnia 01 września 2010 r. do 31 sierpnia 2012 r. Zainteresowana ukończyła szkołę zawodową w dniu 15 czerwca 2012 r., a dyplom sprzedawcy uzyskała w dniu
31 sierpnia 2012 r.

W dniu 31 sierpnia 2012 r. płatnik sporządził umowę o pracę z zainteresowaną na czas określony od 01 września 2012 r. do 31 sierpnia 2014 r. na stanowisku sprzedawcy w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem 1290,00 zł miesięcznie plus prowizja od obrotu. Umowa została podpisana przez zainteresowaną w dniu 03 września 2012 r. Zawarcie umowy nie było poprzedzone żadną rekrutacją. W świetle oświadczenia pracodawcy o zatrudnieniu ubezpieczonej miał zadecydować fakt, że uzyskała ona dyplom sprzedawcy oraz istniała potrzeba zatrudnienia sprzedawcy ze strony pracodawcy.

W chwili podpisywania umowy o pracę zainteresowana był matką samotnie wychowującą dziecko - Z. S., urodzoną (...) W okresie
od (...). do 18.03.2012 r. zainteresowana wykorzystała 20 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz 28 dni dodatkowego urlopu macierzyńskiego od dnia 19.03.2012 r.
do 15.04.2012 r. W dniu 31 lipca 2012 r. W. S. wystąpiła do pracodawcy
o udzielenie jej urlopu wychowawczego na okres 2-óch lat od dnia 01.09.2012 r.
do 31 sierpnia 2014 r. Pismem z dnia 23 sierpnia 2012 r. Prezes Zarządu skarżącego wyraził zgodę na udzielenie urlopu wychowawczego w tym okresie. W chwili podpisywania umowy
z dnia 31 sierpnia 2012 r. obie strony zdawały sobie sprawę z tego, że praca na podstawie tej umowy nie będzie świadczona przez zainteresowaną. W dniu (...) zainteresowana urodziła drugie dziecko. Po urodzeniu drugiego dziecka ponownie przebywała na zasiłku macierzyńskim, który od (...) do 31 sierpnia 2014 r. wypłacał pracodawca,
zaś za okres od 01 września 2014 r. do 02 maja 2015 r. zainteresowana ubiegała się o wypłatę zasiłku macierzyńskiego z ZUS. Po urodzeniu drugiego dziecka W. S. nie wróciła do pracy do skarżącego.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o okoliczności bezsporne, dokumenty zgromadzone w aktach ubezpieczeniowych ZUS i aktach osobowych oraz
na podstawie zeznań zainteresowanej w charakterze strony. Powyższe dowody zasługiwały
na wiarygodność, albowiem tworzyły logiczny ciąg zdarzeń i nie zawierały żadnych sprzeczności. Dodatkowo żadna ze stron ich nie kwestionowała i nie podważała ich mocy dowodowej. Nie budziły one również wątpliwości Sądu.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd I instancji przypomniał na wstępie,
iż pozwany w odpowiedzi na odwołanie podniósł zarzut dotyczący nieważności umowy zawartej przez zainteresowaną ze skarżącym jako czynności prawnej zawartej dla pozoru, której jedynym celem było uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1, 11 ust. 1, 12 ust. 1 oraz 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie opublikowanej w tekście jednolitym – Dz. U. z 2015 r., poz. 121), obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlegają pracownicy, przez których rozumie się osoby pozostające w stosunku pracy.

Przepis art. 22 § 1 Kodeksu pracy stanowi, iż przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Z powyższej normy wynikają cechy, jakim musi odpowiadać umowa, aby mogła być zakwalifikowana jako umowa o pracę. Zarówno literatura przedmiotu, jak też orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wyszczególnia następujące cechy stosunku pracy:

• stroną zobowiązaną do pracy (pracownikiem) jest osoba fizyczna,

• zobowiązuje się ona do pracy w zamian za wynagrodzenie (odpłatność pracy),

• przedmiotem umowy ze strony pracownika jest samo pełnienie (wykonywanie) pracy,

• pracownik nie jest obciążony ryzykiem realizacji zobowiązania,

• pracownik obowiązany jest świadczyć pracę osobiście,

• pracownik w realizacji zobowiązania jest podporządkowany pracodawcy.

Do zawarcia umowy o pracę stosuje się odpowiednio na podstawie odesłania zawartego w art. 300 KP przepisy części ogólnej Kodeksu Cywilnego odnoszące się do wad oświadczenia woli (art. 82-88 KC). Zgodnie zaś z art. 83 § 1 zd. 1 KC nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność jako wada oświadczeń woli składanych drugiej stronie (w tym umów) oznacza, że zgodnym zamiarem stron objęte jest nie wywołanie skutków prawnych wynikających z faktycznie złożonego oświadczenie woli (lub wzajemnych oświadczeń). Celem zawarcia umowy pozornej jest
z przy tym z zasady wprowadzenie w błąd osób trzecich poprzez wywołanie u nich wrażenia, że strony zamierzały wywołać swym działaniem określone skutki.

Podjęciu pozornej czynności prawnej może także towarzyszyć zamiar ukrycia pod tą czynnością innej czynności prawnej, która według woli stron ma wywołać między nimi faktyczne skutki prawne. Ta ukryta czynność prawna (określana w literaturze mianem „dyssymulowanej”) może być przy tym czynnością innego typu od czynności pozornej lub czynnością tego samego rodzaju (np. sprzedaż za inną cenę). Przepis art. 83 § 1 zd. 2 KC stanowi przy tym, że ważność ukrytej czynności prawnej ocenia się według właściwości tej czynności, co oznacza w szczególności konieczność określenia elementów przedmiotowo istotnych tej umowy oraz spełnienie wymogów co do formy takiej czynności, o ile ustawa lub umowa strona zastrzega ją dla czynności tego typu.

Na gruncie podlegania ubezpieczeniom społecznym w związku z nawiązaniem stosunku pracy orzecznictwo wskazuje, że umowę o pracę uważa się za zawartą dla pozoru, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona
w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie z jej pracy korzystać (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04, OSNP 2006/11-12/190). Nie można przypisać celu obejścia ustawy stronom niepozornej umowy o pracę, zawartej w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tak m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., I UK 32/05, OSNP 2006/15-16/249 oraz z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005/15/235). Zamiar zawarcia umowy o pracę wyłącznie w celu nabycia uprawnień z ubezpieczenia społecznego nie jest jednak prawnie obojętny z punktu zasad współżycia społecznego, zwłaszcza przy świadomym zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia
w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Skutki zawarcia takiej umowy są oceniane w orzecznictwie w sposób rozbieżny w zależności od konkretnych stanów faktycznych i przyjętych założeń, gdyż judykatura wskazuje bądź to na nieważność całej umowy o pracę (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 z dnia 18 października 2005 r., II UK 43/05, OSNP 2006/15-16/251 oraz wyrok z dnia 14 lipca 2005 r., II UK 278/04, OSNP 2006/6-7/116), bądź to częściową nieważność umowy w zakresie nadmiernego wynagrodzenia (wyroki Sadu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006/11-12/192, oraz z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 16/05, OSNP 2006/11-12/191).

Przenosząc powyższe rozważania na kanwę niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy
za trafny uznał zarzut pozwanego, że umowa o pracę zawarta między stronami, została zawarta dla pozoru.

Z przeprowadzonego postępowania dowodowego, w szczególności z zeznań zainteresowanej i jej akt osobowych wynika, że obie strony w pełni posiadały świadomość,
że zainteresowana na podstawie przedmiotowej umowy nie będzie wykonywać pracy. Jeszcze przed zawarciem umowy o pracę – w dniu 31 lipca 2012 r., W. S. wystąpiła
do pracodawcy o udzielenie jej urlopu wychowawczego na okres 2-óch lat od dnia
01.09.2012 r. do 31 sierpnia 2014 r. Pismem z dnia 23 sierpnia 2012 r. Prezes Zarządu skarżącego wyraził zgodę na udzielenie urlopu wychowawczego w tym okresie. W chwili podpisywania umowy z dnia 31 sierpnia 2012 r. obie strony zdawały sobie w pełni sprawę
z tego, że praca na podstawie tej umowy nie będzie świadczona przez zainteresowaną i praca ta nigdy nie była przez nią wykonywana. W. S. przez cały okres trwania umowy zajmował się dzieckiem, później dwójką dzieci, korzystając z zasiłku wychowawczego,
a następnie ponownie wystąpiła o zasiłek macierzyński na drugie dziecko do pracodawcy,
a następnie za okres od (...) do 31.08.2014 r. ubiegała się o zasiłek macierzyński
z ZUS. Zatem jedynym celem tej umowy było uzyskanie przez zainteresowaną świadczeń
z ubezpieczenia społecznego.

W ocenie Sądu Okręgowego okolicznością uniemożliwiającą objęcie skarżącej ubezpieczeniem społecznym było to, że strony zawarły umowę o pracę z góry zakładając,
iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków w ramach stosunku pracy, a jedynym jej celem było uzyskanie przez zainteresowaną świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Ich oświadczenia woli w przedmiocie zawarcia umowy o prac , wbrew stanowisku skarżącego, były pozorne, a przez to nieważne w świetle art. 83 § 1 k.c.

Sąd podkreślił, iż o rozstrzygnięciu w sprawie nie decydował sam fakt, że strony zawarły umowę o pracę w celu uzyskania przez zainteresowaną świadczenia z ZUS-u. Podjęcie pracy w wyżej wskazanym celu jest bowiem dopuszczalne i nie świadczy o intencji obejścia prawa, czy też o nieważności umowy. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu wyroku z dnia 9 sierpnia 2005 r.
(III UK 89/2005, LexPolonica nr 384617) Sąd Najwyższy stwierdził, że samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem. W innym orzeczeniu z dnia 21 maja 2010 r. (I UK 43/2010, LexPolonica nr 2551782) stwierdził, że skoro
z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z 1998 r. wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego i chorobowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia tymi ubezpieczeniami i ewentualnie korzystania
z przewidzianych nimi świadczeń nie jest obejściem prawa.

Sąd Okręgowy wskazał, iż aprobuje poglądy wyrażone w orzecznictwie, że zawarcie umowy o pracę tylko w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczne z prawem. Wszystko to jednak, zdaniem Sądu Okręgowego, nie zwalnia Sądu orzekającego od oceny umowy o pracę zawartej przez strony pod kątem skutków w zakresie podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu, która uwzględniałaby – tak jak w przypadku innych ubezpieczonych - wszystkie okoliczności danej sprawy, a nie tylko formalne zawarcie umowy o pracę i stworzenia pozorów jej realizacji, co miało miejsce w niniejszej sprawie. Efektem takiej oceny powinno być bezsporne ustalenie, czy strony stosunku pracy faktycznie realizowały przesłanki umowy o pracę. Tylko bowiem takie stwierdzenie stwarza pracownikowi gwarancję ubezpieczenia pracowniczego, co niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Tym samym Sąd Okręgowy oddalił odwołanie, opierając się na treści art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz art. 6 ust. 1, 8 ust. 1, 11 ust. 1, 12 ust. 1 i 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 22 k.p. i art. 83 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Apelację od wyroku wywiodła Gminna Spółdzielnia (...) w I., zarzucając obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na wynik sprawy,
a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosków z niego nie wynikających jakoby W. S. nie świadczyła pracy na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w I. w celu przygotowania zawodowego, a następnie
na podstawie umowy o pracę, jak również obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 194 k.p. poprzez jego niezastosowanie, gdy do umowy w celu przygotowania zawodowego zawartej od dnia 01 września 2010 r. pomiędzy W. S., a płatnikiem składek Gminną Spółdzielnią (...) zastosowanie mają przepisy dotyczące umów o pracę
na czas nieokreślony.

Mając na uwadze powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu
I instancji w całości poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie, że zainteresowana W. S. jako pracownik u płatnika składek Gminnej Spółdzielni (...) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu
i wypadkowemu oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się kosztów procesu za obie instancję według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji podkreślono, że zainteresowana świadczyła pracę początkowo na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, a następnie
na podstawie umowy o pracę na czas określony. Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd powinien był dojść do przekonania, że praca była faktycznie wykonywana, ponieważ stosunek pomiędzy zainteresowaną a płatnikiem składek nosił cechy stosunku pracy.

Apelujący wrócił uwagę, że zgodnie z art. 194 k.p. do umów o pracę z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego stosuje się przepisy dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony. Oznacza to, że umowy o pracę z młodocianym w celu przygotowania zawodowego mogą być zawierane wyłącznie na czas nieokreślony i nie mogą być poprzedzone umową na okres próbny. W przedmiotowej sprawie umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego z zainteresowaną W. S. została zawarta
od 01 września 2010 r., następnie w związku z ukończeniem szkoły zawodowej
i otrzymaniem dyplomu w dniu 31 sierpnia 2012 r. została zawarta umowa o pracę na czas określony od dnia 01 września 2012 r. do 31 sierpnia 2014 r. Pracownica już po zawarciu umowy zmieniła zdanie i złożyła wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. Zmiana łączącej strony umowy pozostaje bez wpływu na prawo pracownika do korzystania z systemu ubezpieczeń społecznych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja płatnika składek skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku, aczkolwiek z innych powodów niż podniesione przez skarżącego.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie na etapie postępowania apelacyjnego pozostawała kwestia, czy W. S. podlega od 1 września 2012 r. do dnia
30 sierpnia 2014 r. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy
o pracę u płatnika składek Gminnej Spółdzielni (...) w I..

We wskazanym powyżej zakresie – pomijając szczególne uregulowania prawne dotyczące zawierania i rozwiązywania umów o pracę z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego - Sąd Okręgowy dokonał błędnej subsumcji ustalonego stanu faktycznego,
w czego efekcie zaskarżony wyrok nie odpowiada prawu.

Sąd odwoławczy przypomina, że tytułem obowiązkowego ubezpieczenia, zarówno emerytalno-rentowego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. (t. j. Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.), chorobowego na podstawie art. 11 ust. 1 tej ustawy oraz wypadkowego – art. 12 ust. 1 cyt. ustawy, jest - zgodnie z art. 8 ust. 1 tej ustawy - pozostawanie w stosunku pracy. Przy czym na podstawie art. 13 pkt 1 cytowanej ustawy ubezpieczenie trwa od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Nadto, obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, stosownie do art. 6 ust. 1
pkt 19 w zw. z art. 13 pkt 13 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, objęte są osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego - od dnia spełnienia warunków, o których mowa
w art. 9 ust. 6, do dnia zaprzestania spełniania tych warunków. Przepis art. 9 ust. 6 ustawy systemowej stanowi, iż osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 8, art. 6a ust. 1 i art. 6b
ust. 1, a także osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym albo odpowiednio ubezpieczeniu emerytalnemu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych.

Za pracownika uważa się w świetle ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych osobę pozostającą w stosunku pracy. Nawiązanie stosunku pracy następuje poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez pracodawcę
i pracownika niezależnie od jego podstawy prawnej - art. 11 k.p. Stosownie do treści art. 22 k.p. przez nawiązanie umowy o pracę pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, zaś pracodawca
do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosunek pracy charakteryzuje się pewnymi szczególnymi cechami, które odróżniają go od innych stosunków prawnych zbliżonych
do niego, a w szczególności umowy o dzieło, czy umowy zlecenia. Są to: konieczność osobistego wykonywania pracy, podporządkowanie pracodawcy, wykonywanie pracy na jego rzecz i ryzyko oraz odpłatność pracy. Stosunek pracy jest stosunkiem zobowiązaniowym uzewnętrzniającym wolę umawiających się stron. Po stronie pracownika musi istnieć chęć świadczenia pracy oraz możliwość jej świadczenia, a po stronie pracodawcy potrzeba zatrudnienia i korzystania z tej pracy za wynagrodzeniem.

Nawiązanie stosunku pracy skutkuje równoległym powstaniem stosunku ubezpieczenia. Obydwa te stosunki, jakkolwiek mają inne cele, to wzajemnie się uzupełniają
i zabezpieczają pracownika materialnie - pierwszy, na co dzień, drugi na wypadek zdarzeń losowych. Należy zatem przyjąć, iż stosunek ubezpieczenia społecznego pracowniczego jest konsekwencją stosunku pracy i jako taki ma charakter wtórny. Ubezpieczenie społeczne nie może, bowiem istnieć bez stosunku pracy. Uruchomienie stosunku ubezpieczeniowego może odnosić się wyłącznie do ważnego stosunku pracy, a więc takiego, który stanowi wyraz woli obu stron realizowania celów, którym umowa ma służyć. Przesłankę nawiązania pracowniczego stosunku ubezpieczenia oraz wynikającego z tego stosunku prawa
do świadczenia stanowi nie samo zawarcie umowy o pracę, lecz zatrudnienie.

Jednocześnie, warunkiem istnienia stosunku pracy jest brak okoliczności powodujących nieważność zawartej umowy, w szczególności pozorności umowy o pracę. Przepis art. 83 k.c. wprowadza nieważność pozornej czynności prawnej stanowiąc,
iż „nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru”. Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że osoba oświadczająca wolę w każdym wypadku nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym
przez nią oświadczeniem. Brak zamiaru wywołania skutków prawnych oznacza, że osoba składająca oświadczenie woli albo nie chce w ogóle wywołać żadnych skutków prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałyby ze złożonego przez nią oświadczenia woli
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2001 r., sygn. akt II UKN 258/00, OSNAPiUS Nr 21/2002, poz. 527).

Pozorność oświadczenia woli w świetle art. 83 § 1 k.c. jest to symulacja, która musi się składać z dwóch elementów. Po pierwsze, strony, które dokonują takiej czynności prawnej, próbują wywołać wobec osób trzecich rzeczywiste, prawdziwe przeświadczenie,
że ich zamiarem jest wywołanie skutków prawnych objętych treścią ich oświadczeń woli.
Po drugie, musi między stronami istnieć tajne, niedostępne osobom trzecim porozumienie,
że te oświadczenia woli nie mają wywołać zwykłych skutków prawnych (akt konfidencji); innymi słowy, że zamiar wyrażony w treści symulowanych oświadczeń woli nie istnieje
lub że zamiar ten jest inny niż ujawniony w symulowanych oświadczeniach. Na pozorność muszą się składać oba te elementy łącznie ( vide: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna., Lex, 2012, Kidyba A., Gawlik Z., Janiak A., Jedliński A., Kopaczyńska-Pieczniak K., Niezbecka E., Sokołowski T.).

Odnosząc się konkretnie do umowy o pracę Sąd Apelacyjny zwraca uwagę,
iż uznaje się ją za zawartą dla pozoru, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy. Jeżeli jedynym celem umowy było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, umowę należy uznać za nieważną na podstawie art. 83 k.c.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy,
iż wobec sporu co do skuteczności zgłoszenia W. S. do ubezpieczenia społecznego w związku z nawiązaniem stosunku pracy, sąd zobowiązany jest badać, czy w przedmiotowej sprawie pomiędzy stronami umowy nastąpiło nawiązanie stosunku pracy skutkujące podleganiem pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.

Wobec powyższego przypomnieć należy, iż w dnu 28 czerwca 2010 r. W. S., która miała wówczas ukończone 16 lat, zawarła z Gminną Spółdzielnią (...) w I. umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. W umowie wskazano, iż została ona zawarta na czas nieokreślony (pkt I.1), przy czym nauka zawodu – przyuczenia do wykonywania określonej pracy – sprzedawca 522 – trwa 24 miesiące od dnia 1 września 2010 r. Okres nauki zawodu może być skrócony lub przedłużony na zasadach przewidzianych w przepisach Nauka zawodu – przyuczenia do wykonywania określonej pracy kończy się egzaminem czeladniczym – sprawdzającym, składanym przed komisją izby rzemieślniczej lub właściwej Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej (pkt I.2) - vide: część B akt osobowych – koperta – k. 24 akt sprawy).

W dniu 31 lipca 2012 r. W. S. wystąpiła do pracodawcy z wnioskiem
o udzielenie urlopu wychowawczego na okres 2 lat od dnia 1 września 2012 r. do dnia
31 sierpnia 2014 r. W piśmie datowanym na dzień 23 sierpnia 2012 r. pracodawca wyraził zgodę na udzielenie urlopu wychowawczego w ww. wymiarze ( vide: część B akt osobowych – koperta – k. 24 akt sprawy).

Następnie, pismem z dnia 23 sierpnia 2012 r., zainteresowana zwróciła się z prośbą
o rozwiązanie umowy o pracę z dnia 28 czerwca 2010 r. za porozumieniem stron z dniem
31 sierpnia 2012 r.

W dniu 3 września 2012 r. W. S. podpisała z Gminną Spółdzielnią (...) w I. umowę o pracę na czas określony od dnia 1 września
2012 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. na stanowisku sprzedawcy. Umowa datowana jest na dzień 31 sierpnia 2012 r. Dziś rozpoczęcia pracy ustalono na 1 września 2012 r. - vide: część B akt osobowych – koperta – k. 24 akt sprawy).

W tym miejscu wskazać należy, co uszło uwadze zarówno pozwanego organu rentowego, jak i Sądu Okręgowego, iż zgodnie z art. 194 Kodeksu pracy do zawierania
i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy kodeksu dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony ze zmianami przewidzianymi w art. 195 i 196. Zgodnie z art. 195 § 1 pkt 2 k.p. umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego. Przepis art. 196 k.p. reguluje natomiast przypadki dopuszczalności rozwiązania za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego.

Z powyższych przepisów wynika zatem, że umowy o pracę z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego mogą być zawierane wyłącznie na czas nieokreślony. Określenie w takich umowach, stosownie do art. 195 § 1 pkt 2 k.p., czasu trwania przygotowania zawodowego nie powoduje, iż umowy te należy traktować jak umowy na czas określony, wygasające z momentem odbycia przygotowania zawodowego. Nie ulega zatem wątpliwości, iż do rozwiązania umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego nie doszło wskutek odbycia przez zainteresowaną przygotowania zawodowego i złożenia egzaminu zawodowego ( vide: dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe z dnia 31 sierpnia 2012 r. – w aktach osobowych – koperta – k. 24 akt sprawy).

Do rozwiązania umowy z dnia 28 czerwca 2010 r. nie doszło również na skutek porozumienia stron, pomimo złożenia przez zainteresowaną wniosku w tym przedmiocie. Złożenie przez W. S. w dniu 31 lipca 2012 r. wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego na dwa lata i wyrażenie na powyższe zgody przez pracodawcę w dniu
23 sierpnia 2011 r., a następnie podpisanie umowy o pracę datowanej na ten sam dzień,
w którym – zgodnie z wnioskiem zainteresowanej – umowa z 2010 r. miałaby ulec rozwiązaniu w drodze porozumienia stron, przekonuje, iż wolą stron było kontynuowanie,
a nie rozwiązanie, stosunku pracy. Zainteresowana, w zeznaniach złożonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (por. e-protokół rozprawy z dnia 21 kwietnia 2015 r. – k. 38 akt sprawy), wyjaśniła, że nie zna się na papierkach i podanie o rozwiązanie umowy o pracę
z 2010 r., a następnie nową umowę o prace z 2012 r. podpisała na polecenie kadrowej. Jak już wyżej wskazano, całokształt okoliczności faktycznych wskazuje, że intencją W. S.
i Gminnej Spółdzielni (...) w I. było nieprzerwane kontynuowanie zatrudnienia zainteresowanej u płatnika składek, a ww. dokumenty zostały sporządzone jedynie w wyniku błędnej interpretacji przez zakład pracy przepisów o umowach o pracę zawieranych w celu przygotowania zawodowego.

W sprawie nie było kontrowersji co do faktu, iż na podstawie umowy z dnia
28 czerwca 2010 r., w okresie do dnia 31 sierpnia 2012 r. – pomijając okres przebywania
na urlopie macierzyńskim od dnia 31 października 2011 r. do dnia 15 kwietnia 2012 r. – W. S. wykonywała pracę na rzecz Gminnej Spółdzielni (...)
w I.. Brak jest zatem postaw dla twierdzenia, iż umowa ta, jako pozorna, była nieważna. Umowa ta zachowała również ważność w późniejszym okresie – od dnia 1 września 2012 r., kiedy to W. S. przebywała już na urlopie wychowawczym.

Skoro więc istniał ważny pracowniczy stosunek prawny, to W. S. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. W pkt 1 sentencji wyroku Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zatem zaskarżony wyrok
i ustalił, że W. S. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownik Gminnej Spółdzielni (...) w I. od dnia 1 września 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r.

W pkt 2 sentencji wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. na rzecz płatnika składek 210 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2
ust. 1 i 2, § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) w zw. z art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

SSA Maciej Piankowski SSA Daria Stanek SSA Barbara Mazur