Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Gerszewska (spr.)
Sędziowie:	SSA Bożena Grubba SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń
Protokolant:	st.sekr.sądowy Wioletta Blach

po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2017 r. w Gdańsku

sprawy A. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 stycznia 2016 r., sygn. akt IV U 2119/15

oddala apelację.

SSA Bożena Grubba SSA Małgorzata Gerszewska SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 516/16

UZASADNIENIE

A. C. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 22 października 2015 r., odmawiającej mu prawa do emerytury, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do żądanego świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie, pozwany wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 20 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał A. C. prawo do emerytury od dnia 23 września 2015 r. oraz nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, wskazując następujące motywy rozstrzygnięcia:

A. C. urodzony (...), w dniu 11 września 2015 r. złożył wniosek o emeryturę, w którym oświadczył, że nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Ubezpieczony od 1 lipca 2008 r. pobiera rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W dacie złożenia wniosku odwołujący nie pozostawał w stosunku pracy.

Bezspornym w sprawie było, że na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca wykazał staż ubezpieczeniowy w wymiarze 27 lat 7 miesięcy i 20 dni okresów składkowych, w tym okres 5 lat 9 miesięcy i 5 dni pracy w warunkach szczególnych w okresach zatrudnienia:

- od 2 grudnia 1991 r. do 31 grudnia 1991 r. oraz od 13 kwietnia 1992 r. do 31 października 1995 r. w Zakładzie Usług (...) w C. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony,

- od 15 listopada 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. w Przedsiębiorstwie Handlowo-Usługowym (...) J. i B. M. w K. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

Na kanwie tak poczynionych ustaleń pozwany wydał zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzję.

Badając trafność decyzji organu rentowego, Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że 28 stycznia 1980 r. A. C. nabył uprawnienia do kierowania pojazdami kategorii C. Dalsze uprawnienia – prawo jazdy kategorii BE i CE ubezpieczony uzyskał 10 sierpnia 1981 r., a kategorii D – 22 sierpnia 1983 r.

W okresie od 11 lipca 1980 r. do 25 maja 1989 r. ubezpieczony pracował w Państwowym Ośrodku (...) w M. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony w D. (...). Przez pierwszy miesiąc pracy wnioskodawca jeździł samochodem S. wywrotką, a następnie samochodem K. wywrotką. Skarżący woził kruszywo, piach, ziemię w ramach świadczonych przez (...) w M. usług transportowych. Dodatkowo zimą, po doczepieniu do samochodu pługu, świadczył usługi w zakresie odśnieżania. Taką pracę ubezpieczony wykonywał stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy przez cały okres zatrudnienia w (...).

W trakcie zatrudnienia w (...) w okresie od 13 grudnia 1981 r. do 13 marca 1982 r. ubezpieczony był powołany do pełnienia czynnej służby wojskowej w jednostce zmilitaryzowanej (...). Także w dniu 13 sierpnia 1982 r. ubezpieczony został powołany do pełnienia czynnej służby wojskowej w jednostce zmilitaryzowanej (...), przy czym następnego dnia został z tej służby zwolniony.

Wraz z ubezpieczonym w (...) w M. pracowali J. J. (2) (zatrudniony w okresie od 19 stycznia 1977 r. do 31 maja 1999 r. na stanowisku kierowcy), E. W. (zatrudniony od 22 października 1979 r. do 30 czerwca 1991 r. na stanowisku kierowcy) oraz R. K. (zatrudniony w okresie od 2 lipca 1973 r. do 19 sierpnia 1991 r. na stanowisku kierowcy i stolarza).

A. C. trzykrotnie, tj. w okresach od 1 października 1973 r. do 3 stycznia 1974 r., od 17 września 1990 r. do 23 grudnia 1990 r. oraz od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. pracował w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrowni (...) w C..

Pierwszy okres zatrudnienia, od 1 października 1973 r. do 3 stycznia 1974 r., przypadał po ukończeniu przez ubezpieczonego szkoły zawodowej- został wówczas zatrudniony na okres kampanii buraczanej do pracy w kotłowni, gdzie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował przy odżużlaniu pieców parowych przemysłowych. W kotłowni było 5 pieców parowych typu przemysłowego, a prace nie były zautomatyzowane.

W kolejnym okresie od 17 września 1990 r. do 23 grudnia 1990 r. ubezpieczony został zatrudniony na stanowisku kierowcy - stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jeździł samochodem (...), tj. samochodem ciężarowym o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

Z kolei w okresie od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. A. C. był zatrudniony w należącej do Cukrowni (...) - stanowiła ona odrębny budynek, w którym odbywała się produkcja węglanu potasu, siarczanu potasu, chlorku potasu i soli nawozowych na potrzeby m. in. rolników. Ubezpieczony pracował przy obsłudze pomp służących do przesuwania ługu potasowego na osadniki. Do jego obowiązków, jako obsługi pomp należało też odbieranie soli potasowych i siarczanu potasu z wirówek. Sporadycznie ubezpieczony był kierowany do załadunku soli i węglanów na wagony.

Razem z ubezpieczonym w Cukrowni (...) pracowali R. G. (zatrudniony w okresie od 1 lipca 1973 r. do 1996 r. na stanowisku operatora urządzeń oczyszczalni ścieków i mistrza do spraw produkcji Rafinerii (...)) oraz B. G. (zatrudniony w okresie od 6 marca 1975 r. do 3 lipca 2001 r. początkowo w rafinerii, jako operator walcy kalcujących do 1996 r. a następnie w gorzelni).

Sąd zważył, co następuje:

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o okoliczności bezsporne
oraz na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych i emerytalnych
oraz aktach sądowych, zeznań świadków: J. J. (2), E. W., R. K., R. G. i B. G.
oraz przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony.

Istota sporu koncentrowała się wokół ustalenia, czy ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999r. legitymował się co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Pozostałe warunki ustawowe do przyznania mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach nie były przez organ rentowy kwestionowane.

Sąd I instancji zważył, iż w świetle zebranego materiału dowodowego, do pracy w warunkach szczególnych – poza okresem niekwestionowanym przez organ rentowy – należało zaliczyć ubezpieczonemu okres zatrudnienia w (...) w M. od 11 lipca 1980 r. do 23 maja 1989 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, wymienionym w wykazie A, dziale VIII, poz. 2, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) oraz wykazie A, dziale VIII, poz. 2 oraz w załączniku nr 1 zawierającym prace stanowiące odpowiednik prac wymienionych w w/w wykazie A, dział VIII, poz. 2 pkt 1
do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. MR, LiGŻ Nr 2, poz. 4).

W ocenie Sądu nie można się przy tym zgodzić ze stanowiskiem organu rentowego,
że z tego okresu należałoby ubezpieczonemu wyłączyć okres od 13 grudnia 1981 r.
do 13 marca 1982 r. i dzień 13 sierpnia 1982 r., kiedy ubezpieczony był powołany do pełnienia czynnej służby wojskowej w jednostce zmilitaryzowanej (...). W wymienionym okresie ubezpieczony nadal pozostawał w zatrudnieniu, zarówno przed przydzieleniem do jednostki zmilitaryzowanej, jak i po zwolnieniu z tej jednostki pracował na stanowisku pracy
w szczególnych warunkach, a zatem okres ten chociaż ubezpieczony faktycznie nie świadczył pracy, należy zaliczyć ubezpieczonemu – analogicznie do okresu odbywania służby wojskowej – do okresu pracy w warunkach szczególnych. W świetle ugruntowanego orzecznictwa sądowego okres służby wojskowej podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach w sytuacji, gdy pracownik wykonujący prace w warunkach szczególnych, powołany jest do służby wojskowej i następnie po zwolnieniu z tej służby zgłosił się do pracy w przepisanym terminie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 18 czerwca 2015 r., III AUa 1785/14, Lex nr 1781961).

Odnośnie okresów zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. należy wskazać, że charakter pracy ubezpieczonego w okresie od 1 października 1973 r. do 3 stycznia 1974 r., tj. pracy przy odżużlaniu kotłów przemysłowych nie był kwestionowany przez organ rentowy. Prace te podlegają zaś zaliczeniu, jako prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, dział XIV „Prace różne”, poz. 2 „Prace oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych lub wodnych” stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. oraz w załączniku nr 1 zawierającym prace stanowiące odpowiednik prac wymienionych w wykazie A, dział XIV, poz. 2 pkt 2 „żużlowy” do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.Urz. MR,LiGŻ Nr 2, poz. 4).

Prace wykonywane przez ubezpieczonego w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. od 17 września 1990 r. do 23 grudnia 1990 r.
w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, którego to okresu pełnomocnik organu rentowego także ostatecznie nie kwestionował podlegają zaliczeniu do prac w warunkach szczególnych według tej samej podstawy prawnej, co prace wykonywane w okresie zatrudnienia w (...) w M..

Zajmując stanowisko w przedmiocie zatrudnienia wnioskodawcy w okresie od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. Sąd wskazał, że organ rentowy nie kwestionował faktu wykonywania przez ubezpieczonego prac operatora pomp, podnosił jednak, że takie stanowisko nie jest wymienione w zarządzeniu resortowym przy pracach wyszczególnionych w dziale IV ani poz. 33 ani pod poz. 4, przy czym powyższe, wobec ustalenia, że uściślenia dokonane przez właściwych ministrów polegające na ustaleniu wykazów stanowisk, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach, pełnią w obecnym stanie prawnym wyłącznie funkcję informacyjną, pozostawało w sprawie bez znaczenia.

W ocenie Sądu prace ubezpieczonego, jako operatora pomp w Rafinerii (...) przy produkcji węglanu potasu, siarczanu potasu, chlorku potasu i soli nawozowych należało zaliczyć do prac w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A, dział IV „w chemii” pod poz. 4 „produkcja sody i innych węglanów, kredy, ługów i wodorotlenków” stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Wprawdzie w zarządzeniu Ministra Rolnictwa Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w dziale IV pod poz. 4 nie wymieniono stanowiska operatora pomp, ale niewątpliwie takie stanowisko wymienione jest w zarządzeniu resortowym Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.MG Nr 4 poz. 7). I choć Cukrownia (...) nie podpadała pod resort Ministra Przemysłu chemicznego, to jednak zarządzenie resortowe pozwala na właściwą interpretację stanowisk pracy w szczególnych warunkach wymienionych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w wykazie A, dziale IV, pod poz. 4, pozwalając na zaliczenie stanowiska w zakresie obsługi pomp do prac wymienionych pod tą pozycją.

Wobec tak poczynionych ustaleń, Sąd uznał, że ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. wykazał ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Z tych względów Sąd, przy uwzględnieniu treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Z uwagi na fakt, że ustalenie faktycznych warunków pracy ubezpieczonego w okresie objętym sporem mogło zostać dokonane dopiero na etapie postępowania sądowego, na podstawie dowodów, którymi organ rentowy nie dysponował (m. in. takich jak zeznania świadków i ubezpieczonego, dokumenty kadrowo-płacowe znajdujące się w aktach osobowych ubezpieczonego), Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art.118 ust.1a a contrario ustawy emerytalnej).

Apelację od wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie odwołania.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazał, że w jego ocenie do stażu pracy w szczególnych warunkach wnioskodawcy można zaliczyć:

1.  okres zatrudnienia w (...) w M. od 11 lipca 1980 r. do 23 maja 1989 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, z wyłączeniem okresu od 13 grudnia 1981 r. do 13 marca 1982 r., kiedy ubezpieczony był wcielony do jednostki zmilitaryzowanej (...) w okresie stanu wojennego, albowiem nie była to służba wojskowa. W związku z czym można zaliczyć jedynie 8 lat, 7 miesięcy i 14 dni.

2.  okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. od 3 października 1973 r. do 3 stycznia 1974 r. (3 miesiące i 2 dni) tj. pracy przy odżużlaniu kotłów przemysłowych. Prace te podlegają zaliczeniu, jako prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, dział XIV „Prace różne", poz. 2 „Prace oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych lub wodnych” stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów oraz w załączniku nr 1 zawierającym prace stanowiące odpowiednik prac wymienionych we wskazanym wykazie A, dział XIV, poz. 2 pkt 2 „żużlowy” do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej,

3.  okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. od 17 września 1990 r. do 23 grudnia 1990 r. (3 miesiące i 7 dni) w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, wymienionym w wykazie A, dziale VIII, poz. 2 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów oraz wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1 do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej czyli łącznie 14 lat, 10 miesięcy i 28 dni okresów pracy w szczególnych warunkach (wraz zaliczonymi przez Oddział w zaskarżonej decyzji).

Odnośnie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. pozwany wskazał, iż wnioskodawca zatrudniony był na stanowisku operatora pomp, zaś stanowisko to nie zostało wymienione w zarządzeniu resortowym przy pracach wymienionych w dziale IV pod poz. 4 ani poz. 33.

Nie sposób również zgodzić się z Sądem, że możliwym jest zastosowanie przepisów zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz. Urz.MG Nr 4 poz. 7), albowiem Przedsiębiorstwo Państwowe Cukrownia (...) w C. podlegało pod resort Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej, a nie pod resort Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego. Taka interpretacja jest zbyt daleko idąca. Z uwagi na fakt, że wnioskodawca bezspornie udowodnił jedynie 14 lat, 10 miesięcy i 28 dni okresów pracy w szczególnych warunkach uznać należało, że nie wykazał on co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, a tym samym nie spełnił wszystkich przesłanek wymaganych do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie. Do pisma ubezpieczony dołączył kserokopię książeczki wojskowej

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego, w świetle uzupełnionego materiału dowodowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny, a nadto nie popełnił błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa. Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego, szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, opubl. OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

W pierwszej kolejności wskazać należy, że prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze przewidziane jest w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 887), zawartym w rozdziale 2 działu II ustawy dotyczącym urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Przepis ten w ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 powyższego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: (1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz (2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn). W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Przepis ten ma charakter przejściowy, bowiem zawarty został w rozdziale 2 działu X ustawy zawierającym przepisy intertemporalne. Dotyczy on wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. na dzień 1 stycznia 1999 r., już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym - a w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego.

W sprawie bezsporne jest, iż wnioskodawca 23 września 2015 r. ukończył 60 rok życia, nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, a na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej posiadał ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (27 lat 7 miesięcy i 20 dni).

Przystępując do rozpoznania apelacji organu rentowego w pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że pozwany uznał za udowodniony okres zatrudnienia wnioskodawcy od 2 grudnia 1991 r. do 31 grudnia 1991 r. i od 13 kwietnia 1992 r. do 31 października 1995 r. w Zakładzie Usług (...) w C. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz od 15 listopada 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. w Przedsiębiorstwie Handlowo-Usługowym (...) J. i B. M. w K. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

Z treści środka odwoławczego wynika, iż poza zaliczonymi pierwotnie przez pozwanego okresami zatrudnienia w warunkach szczególnych Zakład Ubezpieczeń Społecznych – po przeanalizowaniu materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania przed Sądem I instancji – uznał za udowodniony również okres zatrudnienia w (...) w M. od 11 lipca 1980 r. do 23 maja 1989 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, z wyłączeniem okresu od 13 grudnia 1981 r. do 13 marca 1982 r., kiedy ubezpieczony był wcielony do jednostki zmilitaryzowanej (...) w okresie stanu wojennego, albowiem nie była to służba wojskowa; okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...)w C. od 3 października 1973 r. do 3 stycznia 1974 r., tj. pracy przy odżużlaniu kotłów przemysłowych wymienione w wykazie A, dział XIV „Prace różne", poz. 2 „Prace oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych lub wodnych” stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów oraz w załączniku nr 1 zawierającym prace stanowiące odpowiednik prac wymienionych we wskazanym wykazie A, dział XIV, poz. 2 pkt 2 „żużlowy” do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej, jak również okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. od 17 września 1990 r. do 23 grudnia 1990 r. w charakterze kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, wymienionym w wykazie A, dziale VIII, poz. 2 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów oraz wykazie A, dziale VIII, poz. 2, pkt 1 do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej czyli łącznie 14 lat, 10 miesięcy i 28 dni okresów pracy w szczególnych warunkach.

Sporny – na etapie postępowania apelacyjnego – pozostawał zatem wyłącznie okres zatrudnienia A. C. w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. na stanowisku operatora pomp, albowiem - jak podnosił skarżący - stanowisko to nie zostało wymienione w zarządzeniu resortowym przy pracach wymienionych w dziale IV ani pod poz. 4 ani poz. 33.

Analizując powyższą kwestię Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności dopuścił dowód z wyjaśnień ubezpieczonego na okoliczność rodzaju czynności, jakie w spornym okresie wykonywał w Przedsiębiorstwie Państwowym Cukrownia (...) w C. i ustalił, że ubezpieczony został przyjęty do rafinerii na stanowisko obsługi pomp, przy czym wskazane stanowisko mieściło się w budynku rafinerii soli potasowych, które wypalano z melasy. Nadto podał, że w zakładzie pracy produkowano potaż, siarczan potasu i sole potasowe – wskazane substancje wytwarzane były z węgla wywarowego. Ubezpieczony wyjaśnił, że stanowisko, na którym był zatrudniony, znajdowało się na poziomie piwnicy obok składowanego węgla wywarowego. Pompa, którą obsługiwał stała na podłodze i transportowane nią były różne substancje chemiczne, np. skrystalizowana para, sole. Nadto do jego obowiązków należało wywożenie tzw. „japonkami” soli do magazynu piętro wyżej. Zdarzało się, że sól z „japonki” się przelewała, i wówczas obowiązkiem ubezpieczonego było posprzątanie tego co zostało na podłodze oraz spłukanie gorącą wodą. Ubezpieczony wskazane czynności wykonywał łopatą. Dodatkowo wyjaśnił, że choć faktycznie pracował przy obsłudze pomp, to jednak praca ta nie zajmowała mu dużo czasu. Szereg powierzonych mu czynności polegał na rozładunku węgla wywarowego oraz załadunku gotowych produktów na samochody. Produkty te - nawozy potasowe i podaż - były w papierowych workach, a cały załadunek odbywał się ręcznie. Gdy nie było załadunku oraz obsługi pomp wnioskodawca zajmował się kuciem soli i wrzucaniem jej do młynka. W ciągu dnia obsługa pomp zajmowała mu około 1 godziny. Około trzech, czterech godzin zajmowało mu odbieranie z wirówek produktów i dalszy transport. Pozostały czas to załadunek i rozładunek, kucie soli i wrzucanie do młynka oraz (niekiedy) pakowanie soli w worki.

Mając na uwadze treść wyjaśnień ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego specjalisty z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy celem ustalenia: czy praca wykonywana przez A. C. w Zakładach Cukrowniczych w C. - Rafinerii (...) w okresie od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. na stanowisku obsługi pomp jest pracą wykonywaną w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienioną w Wykazie A, Dział IV poz. 4 uwzględniając specyfikę pracy w przemyśle cukrowniczym w zakładzie podlegającym pod resort Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej, gdzie w zarządzeniu Nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w Wykazie A, dziale IV w przemyśle cukrowniczym pod poz. 4 - Produkcja sody i innych węgłów, kredy, ługów i wodorotlenków nie jest wymienione stanowisk obsługi pomp; czy prace wykonywane w przemyśle chemicznym wymienione w Wykazie A, dziale IV pod. poz. 4 załącznika do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. różnią się pod względem szkodliwości od tego rodzaju prac wykonywanych w przemyśle cukrowniczym (w resorcie podległym pod Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej) zwłaszcza, że w zarządzeniu resortowym zawężono produkcję sody i innych węglanów, kredy, ługów i wodorotlenków do produkcji węglanu potasu z wywaru melasowego; na czym polega specyfika pracy przy produkcji sody i innych węglanów z wywaru melasowego; w czym przejawia się uciążliwość tej pracy; jakiego rodzaju pompy ubezpieczony obsługiwał; oraz co to jest „węgiel wywarowy” i jaka jest szkodliwość.

Biegły, po zapoznaniu się z materiałem zgromadzonym w sprawie, w tym z wyjaśnieniami ubezpieczonego złożonymi na rozprawie apelacyjnej w dniu 28 września 2016 r. wskazał, że w Cukrowni (...), czyli w miejscu zatrudnienia ubezpieczonego, podczas wypalania i odwadniania melasy, która jest produktem ubocznym powstającym podczas produkcji cukru spożywczego produkowany jest węglan potasowy. W procesie produkcji węglanu potasowego występują liczne procesy chemiczne, które są szkodliwe dla organizmu człowieka. Biegły podkreślił, że środowisko pracy „w chemii” generalnie jest szkodliwe dla ludzi, co oznacza, że w zasadzie prawie wszystkie stanowiska pracy podczas produkcji węglanu potasu z wywaru melasowego są stanowiskami, w których prace wykonywane są w szczególnych warunkach. Podkreślił, że uciążliwości pracy przy produkcji węglanu potasowego produkowanego z wywaru melasowego są związane z pyłem oraz oparami związków chemicznych, które są szkodliwe dla organizmu. Wszyscy pracownicy obsługujący te procesy zatrudnieni na stanowiskach je obsługujących zatrudnieni są przy pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony obsługiwał również pompy wspomagające produkcję węglanu potasowego z wywaru melasowego, przy czym przy obsłudze pomp pracował tylko nieznaczną ilość czasu, w pozostałym zakresie wykonując czynności związane z przewożeniem w wózkach „japonkach” odwirowanego węgla wywarowego, który następnie rozładowywał i załadowywał. Na polecenie kierownika, wnioskodawca pracował również w magazynie przy kuciu i wrzucaniu soli do młynka. Sama praca przy pompach trwała około 1,5 godziny, dalsze 3 do 4 godzin pracował przy przewożeniu i rozładowywaniu węgla wywarowego, a w dopełnieniu do pełnego wymiaru czasu dnia pracy zajmował się załadunkiem soli, jej kuciem, wrzucaniem do młynka, a po zmieleniu jej wyrzucaniem z młynka. Biegły podkreślił, że obsługa pomp zapisana w dziale IV pod poz. 33 punkt 7 (Dz. Urz. MRLiGŻ nr 2 z l988 r.) jest całkowicie inną pracą niż wykonywał ubezpieczony w Cukrowni (...). We wskazanym punkcie jest mowa o pompach próżniowych służących do usuwania pod ciśnieniem gazów poprodukcyjnych, a w tym konkretnym przypadku przy produkcji grzybni, potrzebnej w procesie produkcji produktów końcowych wymienionych pod poz. 33. Sporny okres pracy ubezpieczonego w Cukrowni (...) (2 kwiecień 1991 r. – 12 listopad 1991 r.) na stanowisku obsługa pomp, można zaliczyć do prac w warunkach szczególnych na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U nr 8 poz. 43) - wykaz A, dział IV, poz. 4.

Doprecyzowując przedstawione w opinii stanowisko, biegły – wydając ustną opinię uzupełniającą w dniu 26 stycznia 2017 r. – wyjaśnił, że wnioskodawca w spornym okresie zatrudnienia w Zakładach (...) w C. - Rafinerii (...) w okresie od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. każdego dnia wykonywał pracę na różnych stanowiskach, przy czym w zasadzie każde z nich zostało wymienione w dziale IV („Przemysł cukrowniczy - w chemii”) pod pozycją 4 („Produkcja sody i innych węglanów, kredy, ługów i wodorotlenków (produkcja węglanu potasu i wywaru melasowego)”) Zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarski Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. (Dz. Urz. z 1988 r., nr 2, poz. 4-5). I tak, jak podał biegły, wnioskodawca bezsprzecznie w ramach zatrudnienia w Zakładach (...) w C. - Rafinerii (...) wykonywał prace na stanowisku piecowego wywaru (pkt 1), gotowacza w rafinerii soli potasowych (pkt 3), młynkowego w rafinerii soli potasowych (pkt 5), suszarnikowego w rafinerii soli potasowych (pkt 6), wirówkowego w rafinerii soli potasowych (pkt 7), pakowacza w rafinerii soli potasowych (pkt 8) oraz robotnika za i wyładunkowego w rafinerii soli potasowych (pkt 9). A skoro tak, to uprawniony jest wniosek, że przez cały sporny okres od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. (7 miesięcy i 11 dni) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych, albowiem pracownik, który u jednego pracodawcy w tym samym czasie (okresie) wykonywał różne rodzaje pracy w szczególnych warunkach (wymienione w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - wykaz A), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powinien być pozbawiony uprawnienia do zaliczenia tego okresu do zatrudnienia w szczególnych warunkach wymaganego do emerytury na podstawie art. 32 ust. 1, 2 i 4 u.e.r.f.u.s. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, LEX nr 1130388).

Nadto, zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2011r. (III UK 174/10, LEX nr 901652), dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. A zatem Sąd winien dokonać oceny faktycznie wykonywanych czynności pracowniczych przez ubezpieczonego w spornym okresie oraz warunków wykonywanej pracy, w kontekście bezpośredniej szkodliwości dla zdrowia, uzasadniających przyznanie wcześniejszej emerytury, podejmując w tym zakresie czynności dowodowe, których nie może podjąć strona (art. 232 k.p.c.) (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 września 2010r., sygn. akt III AUa 350/10, OSASz 2011/3/96, Lex 842881). Jak wynika bowiem z ugruntowanego stanowiska judykatury, dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. względnie zarządzeniach resortowych (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Powyższe zaś świadczy o tym, że nawet jeśli w dokumentacji osobowej wnioskodawcy (karta obiegowa zmiany z 21 marca 1991 r., angaż z 19 września 1991 r.) została w sposób nieprawidłowy określona nazwa stanowiska zajmowanego przez ubezpieczonego, to i tak nie może to być decydującym kryterium w zakresie jego oceny pod kątem zakwalifikowania do prac wykonywanych (czy też nie) w szczególnych warunkach, zwłaszcza wobec kategorycznych i w pełni wiarygodnych wyjaśnień ubezpieczonego oraz wniosków wyprowadzonych przez biegłego specjalistę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Bez znaczenia pozostaje więc fakt, że stanowisko, na którym świadczył pracę ubezpieczony zostało określone mianem operatora pomp, albowiem zakres czynności wykonywanych przez wnioskodawcę bezsprzecznie świadczy o tym, że jego praca była wykonywana w warunkach szczególnych, o których mowa w wykazie A, dziale IV, poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. tj. przy produkcji sody i innych węglanów, kredy, ługów i wodorotlenków oraz dziale VI, pod poz. 4 pkt 1,3,5-9 Zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarski Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. (Dz. Urz. z 1988 r., nr 2, poz. 4-5). To zaś prowadzi do wniosku, że nieuprawnioną jest odmowa zaliczenia okresu zatrudnienia wnioskodawcy w Zakładach (...) w C. - Rafinerii (...) w okresie od 2 kwietnia 1991 r. do 12 listopada 1991 r. do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w sytuacji, gdy wszystkie czynności, które wykonywał należały do prac, zaliczanych do prac wykonywanych w warunkach szczególnych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, fakt, że ubezpieczony w spornym okresie był zatrudniony w warunkach o szczególnej szkodliwości i wykonywał w nich prace wymienione w wykazie A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. - co w sposób kategoryczny wykazało przeprowadzone przez Sąd Apelacyjny postępowanie dowodowe - prowadzi do ustalenia, że cały sporny okres, o którym mowa powyżej winien zostać mu zaliczony do stażu, od którego zależą uprawnienia do żądanego przez niego świadczenia.

Odnosząc się do okresu pełnienia przez ubezpieczonego służby wojskowej od 13 grudnia 1981 r. do 13 marca 1982 r. oraz od 26 kwietnia 1983 r. do 5 maja 1983 r. w jednostkach zmilitaryzowanych (...), przypomnieć należy, że Uchwałą Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. wprowadzony został na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stan wojenny (Dz. U. z dnia 14 grudnia 1981 r., Nr 29, poz. 155 ). W okresie tym, stosownie do treści § 2 w/w uchwały, stosowane były przepisy obowiązujące w czasie wojny, odnośnie służby wojskowej – przepisy art. 110 - 117 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony PRL. W myśl art. 112 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony… żołnierze powołani do czynnej służby wojskowej mogą być przeznaczeni do pełnienia tej służby w obronie cywilnej lub w dziedzinach zmilitaryzowanych. Z książeczki wojskowej ubezpieczonego wynika, że powołany został on do odbycia czynnej służby wojskowej od dnia 9 grudnia 1981 r., którą od dnia 13 grudnia 1981 r. odbywał w jednostkach zmilitaryzowanych (...). Wnioskodawca nie miał żadnego wyboru, czy służbę tę chce odbywać w tych jednostkach czy też nie. W realiach stanu wojennego odmowa skutkowałaby dotkliwymi konsekwencjami ( pozbawieniem wolności). Z regulacji przepisu art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. wynika, że pracownikowi, który w ciągu 30 dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas jej odbywania wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnieniń wynikających zarówno z kodeksu pracy jak i przepisów szczególnych. Tymi szczególnymi przepisami są niewątpliwie przepisy emerytalne. Nie trzeba przypominać, że - zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego i sądów powszechnych – okres odbywania zasadniczej służby wojskowej zalicza się do okresów wykonywania zatrudnienia w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny zauważa, że pełnienie czynnej służby wojskowej nie jest tożsame z odbywaniem zasadniczej służby wojskowej, co wynika z regulacji art. 60 ust. 1 i art. 62 ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie. Ubezpieczony pełnił czynną służbę wojskową jak w czasie wojny ( co wynika z powołanej już uchwały Rady Państwa). Nie można zatem przyjąć, że okres ten nie podlega uwzględnieniu w stażu, od którego zależą uprawnienia emerytalnego A. C., a to z uwagi na brzmienie art. 133 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony stanowiącego, że przepis art. 120 stosuje się do żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, jeżeli odpowiednie przepisy nie stanowią inaczej. Uchwała Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. inaczej w tej materii nie stanowi.

Na marginesie zauważyć należy, że nawet pominięcie wskazanego wyżej okresu, pozostaje bez wpływu na treść zaskarżonego orzeczenia - wnioskodawca udowodnił bowiem ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach (14 lat 10 miesięcy i 18 dni uznane przez pozwanego + 7 miesięcy i 11 dni wykazane w toku postępowania apelacyjnego), a zatem spełnił wszystkie warunki konieczne do przyznania wcześniejszej emerytury (wiek 60 lat, 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych), określone w przepisie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U nr 153, poz. 1227 t. jedn. z 2009r., ze zm.) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U nr 8, poz.43). W konsekwencji zasadnym było przyznanie mu prawa do żądanego świadczenia, co znalazło wyraz w zaskarżonym orzeczeniu Sądu I instancji.

Podzielając zatem stanowisko Sądu Okręgowego i uznając apelację pozwanego za bezzasadną, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

SSA Bożena Grubba SSA Małgorzata Gerszewska SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń