Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Węgrzynowska - Czajewska
Sędziowie:	SSA Grażyna Horbulewicz SSA Magdalena Budzyńska - Górecka (spr.)
Protokolant:	Artur Lichota

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2012 r. w Gdańsku

sprawy Z. R. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o świadczenie przedemerytalne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 września 2011 r., sygn. akt VIII U 497/11

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 47/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 listopada 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., powołując się na przepis art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, odmówił ustalenia Z. R. (1) prawa do świadczenia przedemerytalnego podnosząc, że wnioskodawca udowodnił jedynie 35 lat, 1 miesiąc i 17 dni okresów składkowych i nieskładkowych, zamiast wymaganych 40 lat. Ponadto ZUS/Oddział w G. poinformował, że do uprawnień nie uwzględnił okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r. z uwagi na małą powierzchnię nieruchomości rolnej (0,13 ha).

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł Z. R. (1) domagając się ustalenia mu prawa do świadczenia przedemerytalnego. Ubezpieczony wniósł również o uwzględnienie do uprawnień całego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. Wskazał, iż w okresie od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r. pracował przy produkcji rolnej w gospodarstwie rolnym swoich rodziców.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie powołując się na argumentację wskazaną w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 27 września 2011 r. w sprawie VIII U 497/11 Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 16 listopada 2010 r. i ustalił Z. R. (2) prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 27 września 2011 r.;

II.  w pozostałej części oddalił odwołanie;

III.  stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

Z. R. (1) urodził się dnia (...)od dnia 21 kwietnia 1961 r. jest zameldowany na pobyt stały w miejscowości P.. Naukę rozpoczął w wieku 7 lat. Uczęszczał do szkoły podstawowej ośmioklasowej. Nie powtarzał żadnej klasy. Naukę ukończył w dniu 25 czerwca 1968 r. W czasie uczęszczania do szkoły podstawowej i po jej ukończeniu zamieszkiwał wraz z rodzicami A. i W. R. (1), którzy byli rolnikami.

Od dziecka pracował w gospodarstwie rolnym rodziców i z uwagi na pracę w gospodarstwie rolnym nie podejmował dalszej nauki w szkołach. Ukończył najpierw kurs prawa jazdy na motor - w dniu 30 czerwca 1971 r., potem na traktor - w dniu 09 czerwca 1973 r., a w dniu 25 kwietnia 1975 r. na samochód osobowy. Gdy zawierał związek małżeński nie miał jeszcze ukończonych 21 lat. Na zawarcie związku małżeńskiego otrzymał zgodę Sądu. Ożenił się w dniu 23 listopada 1973 r. W tej dacie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców. Po ślubie razem z wnioskodawcą zamieszkała u jego rodziców jego żona, która również pracowała na tym gospodarstwie. Nie miał wtedy jeszcze stałej pracy zarobkowej, a jedynie dorywczo pracował 2-3 razy w tygodniu w kółku rolniczym. Pracował przy rozładunku wagonów, ale także w czasie żniw, przy orce. Dorywczo zaczął pracować po otrzymaniu prawa jady na traktor, tj. po dniu 09 czerwca 1973 r. Pierwszą pracę na umowę podjął w dniu 01 stycznia 1976 r. w (...) w P..

Rodzina R. od pokoleń była właścicielem gospodarstwa rolnego w P.. Od dnia 30 października 1935 r. właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni około 30 ha położonego w P. był ojciec wnioskodawcy A. R.. Po II wojnie światowej gospodarstwo zostało przejęte przez Skarb Państwa, a rodzina R. zamieszkała w K. u brata matki wnioskodawcy. Przejęte od R. na własność Skarbu Państwa ziemie rozparcelowano na mniejsze około 5 ha gospodarstwa, które następnie wydzierżawiono. Na początku lat 60-tych rodzina R. wróciła do swoich zabudowań w P.. Gospodarstwo rodziców wnioskodawcy najpierw było około 5- hektarowe. Było ono dzierżawione. W roku 1969 r. R. uprawiali już ponad 10 ha ziemi. W dniu 23 października 1974 r. rodzice wnioskodawcy nabyli na własność nieruchomość o pow. 5,76 ha poł. w obrębie P. na terenie gm. P.. Gdy rodzice nabyli gospodarstwo, to wnioskodawca zamieszkiwał już w wybudowanym przez siebie domu. Wnioskodawca, gdy mieszkał już we własnym domu, to również przychodził na gospodarstwo rodziców i im pomagał. W gospodarstwie tym pracował od dziecka i do ukończenia 22 roku życia praca w gospodarstwie rolnym stanowiła dla niego zawód dający główne źródło utrzymania. Wnioskodawca wykonywał wszystkie prace związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Pracował w polu i w domu. Pracy było w gospodarstwie bardzo dużo. Wnioskodawca orał pole, siał, pracowałem podczas żniw, a porą zimową młócił zboże. Wnioskodawca doił krowy, wyrzucał obornik, jeździł z prosiętami na rynek. Również na co dzień karmił zwierzęta. W gospodarstwie było dużo trzody chlewnej, były maciory, prosiaki, było 5-6 krów, 2 konie, był drób: gęsi, kaczki, kury.

Na gospodarstwie razem z wnioskodawcą pracował też jego starszy o rok brat A.. Jednak to głównie na wnioskodawcy spoczywał ciężar prowadzenia gospodarstwa. W tym czasie brat wnioskodawcy A. pracował w (...)ie jako mechanik. Wnioskodawca na gospodarstwie często pracował po 12 godzin dziennie, a w czasie żniw nawet dłużej. Pozostałe rodzeństwo wnioskodawcy pomagało jedynie wtedy, gdy były natężone prace. Rodzeństwo uczyło się. Jedynie wnioskodawca, z uwagi na to, że musiał zająć się pracą w gospodarstwie, po ukończeniu szkoły podstawowej nie kontynuował nauki. Wnioskodawca ma siedmioro rodzeństwa, troje starszego rodzeństwa i czworo młodszego. Na przedmiotowym gospodarstwie rolnym pracowali również rodzice wnioskodawcy, przy czym oboje chorowali.

Z. R. (1) w okresie od dnia 01 stycznia 1991 r. do dnia 28 lutego 2010 r. zatrudniony był w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o. o. z siedzibą w P.. Stosunek pracy ustał na skutek wypowiedzenia przez pracodawcę na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Z. R. (1) od dnia 03 marca 2010 r. jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy w P., z prawem do zasiłku dla bezrobotnych od dnia 01 maja 2010 r. W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówił bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych.

W dniu 30 września 2010 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o świadczenie przedemerytalne.

Decyzją z dnia 16 listopada 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ustalenia Z. R. (1) prawa do świadczenia przedemerytalnego wskazując, że nie udowodnił on wymaganego okresu zatrudnienia wynoszącego 40 lat. Zdaniem ZUS, na podstawie zgromadzonych dowodów, ubezpieczony wykazał 35 lata 1 miesiąc i 17 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Do w/w wymiaru stażu pracy ZUS zaliczył okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, jednak nie w całym wnioskowanym przez ubezpieczonego okresie, a jedynie od dnia 23 października 1974 r. do dnia 31 grudnia 1975 r. Przyczyną odmowy zaliczenia spornego okresu od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r. była zbyt mała powierzchnia gospodarstwa uprawianego przez rodziców Z. R. (1). ZUS przyjął, iż w spornym okresie powierzchnia uprawianego przez rodziców gospodarstwa wynosiła ok. 0,13 ha.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie Z. R. (1) zasługuje na uwzględnienie.

Sąd ten wskazał, że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 120, poz. 1252 ze zm.) prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn.

W myśl ust. 2 za okres uprawniający do emerytury, o którym mowa w ust. 1, uważa się okres ustalony zgodnie z przepisami art. 5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1 po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ustawie o promocji zatrudnienia, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki:

1) nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna;

2) w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych;

3) złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Sąd I instancji zważył, że kwestią bezsporną jest, że Z. R. (3) spełnia przesłanki wymienione w przepisie art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. W ocenie organu ubezpieczeniowego nie spełnia on jednak warunku posiadania 40-letniego okresu zatrudnienia, co uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego, albowiem udowodnił on staż pracy wynoszący 35 lat, 1 miesiąc i 17 dni.

Zdaniem wnioskodawcy, spełnia on ten warunek, ponieważ do stażu pracy powinien zostać zaliczony również okres pracy w gospodarstwie rolnym od ukończenia przez niego 16 roku życia, tj. od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r.

Sąd Okręgowy zauważył w tym miejscu, iż organ rentowy częściowo uznał wniosek o zaliczenie do stażu pracy okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym jego rodziców. Przyjął bowiem, że wnioskodawca pracował na tym gospodarstwie, lecz okres pracy zaliczył dopiero od daty, kiedy jego rodzice zostali właścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni 5,76 ha, tj. od dnia 23 października 1974 r.

Organ ten nie zaliczył natomiast spornego okresu od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r., ponieważ przyjął, iż powierzchnia uprawianego w tym okresie przez rodziców wnioskodawcy gospodarstwa wynosiła ok. 0,13 ha i w związku z tym nie dał wiary twierdzeniu, iż wnioskodawca pracował w tym gospodarstwie w wymiarze warunkującym uznanie jako okresu podlegającemu zaliczeniu do stażu pracy.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również jako okresy składkowe - przypadające przed dniem 01 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

W judykaturze utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: po pierwsze - wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej domownika z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i po drugie - czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym, niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie.

Za domownika uznaje się zatem osobę bliską rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Odnosząc się do sytuacji prawnej wnioskodawcy, Sąd I instancji oparł się na dokumentach zawartych w aktach sprawy i aktach ZUS, zeznaniach świadków wskazanych przez wnioskodawcę: J. B. i M. K. oraz zeznaniach samego ubezpieczonego. Sąd ten dokonując analizy i oceny zeznań świadków i strony postępowania uznał je za wiarygodne. Stwierdził, że zeznania te wzajemnie się uzupełniają i korelują z treścią dokumentów zebranych w sprawie. Świadkowie znali specyfikę pracy w gospodarstwie rolnym rodziców ubezpieczonego, zakres powierzonych jemu czynności oraz sposób i miejsce ich wykonywania.

Wskazani przez ubezpieczonego świadkowie: J. B. i M. T. potwierdzili treść zeznań ubezpieczonego. Świadkowie znają go od dzieciństwa, bowiem zamieszkiwali w P., gdzie było położone gospodarstwo rodziny R.. Gospodarstwa, w których zamieszkiwali zeznający w sprawie świadkowie, sąsiadowały z gospodarstwem rodziców ubezpieczonego. Mieli oni zatem sposobność widzieć ubezpieczonego pracującego w gospodarstwie. Świadkowie ci potwierdzili fakt uprawiania przez rodzinę R. gospodarstwa, które przed II wojną światową było ich własnością, a po jej zakończeniu zostało przejęte na własność Skarbu Państwa. Gospodarstwo rodziny R. po przejęciu przez Skarb Państwa było rozparcelowane na mniejsze około 5 ha gospodarstwa, które następnie oddano w dzierżawę. Świadkowie ci potwierdzili fakt, iż rodzice wnioskodawcy na początku lat 60-tych powrócili do swoich zabudowań, obejmując ziemię w dzierżawę.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy przyjął, że Z. R. (1) pracował w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od ukończenia 16 roku życia, tj. od dnia 23 marca 1969 r. nieprzerwanie do czasu zatrudnienia na umowę o pracę w (...) w P., tj. do dnia 31 grudnia 1975 r. Zaliczeniu więc do stażu pracy podlega również sporny okres od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r.

W konkluzji, Sąd ten na mocy art. 477 (14) § 2 k.p.c. w związku z przywołanymi wyżej przepisami ustaw orzekł, jak w pkt I sentencji wyroku, oddalając odwołanie w pozostałej części.

Sąd I instancji orzekł, jak w pkt III sentencji wyroku z uwagi na to, że dopiero przeprowadzenie obszernego postępowania dowodowego w sprawie pozwoliło na ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., zaskarżając ten wyrok w pkt I i zarzucając temu orzeczeniu naruszenie przepisów:

1) art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.) poprzez przyjęcie, że wnioskodawca udowodnił wymagany staż pracy, wynoszący 40 lat;

2) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegającej na przyjęciu, iż wnioskodawca pracował w gospodarstwie spełniającym odpowiednie wymagania co do wielkości, ustalonej na podstawie zeznań świadków.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy dokonał streszczenia postępowań: administracyjnego i sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie oraz wskazał, że przedłożone zarówno do akt rentowych, jak i sądowych dowody (zaświadczenie Starostwa Powiatowego w P. z dnia 25 października 2010 r.) potwierdziły tylko fakt własności gospodarstwa rolnego o powierzchni 5,76 ha w okresie od dnia 23 października 1974 r. do dnia 25 lipca 1980 r., brak natomiast w zgromadzonym materiale dowodów na okoliczność własności, posiadania, czy też dzierżawy ziemi o areale ponad 10 ha, jak podają świadkowie.

Apelujący stanął na stanowisku, iż przy ustalaniu stażu pracowniczego uwzględnia się tylko okresy pracy w gospodarstwie spełniającym odpowiednie wymagania co wielkości. Stwierdził, że wielkość minimalnej normy obszarowej została określona w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 45, poz. 304 ze zm.) i kształtowała się w następujący sposób:

1) od dnia 28 listopada 1964 r. do dnia 22 grudnia 1971 r. - 0,2 ha,

2) od dnia 23 grudnia 1971 r. do dnia 30 czerwca 1989 r. - 0,5 ha,

3) od dnia 01 lipca 1989 r. do dnia 30 września 1990 r. - 1 ha.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wywodził, że dla uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu ubezpieczeniowego nieodzowne jest udowodnienie faktu istnienia przedmiotowego gospodarstwa oraz jego wielkości.

Zdaniem apelującego najbardziej wiarygodnym dokumentem poświadczającym pracę w gospodarstwie, spełniającym kryteria gospodarstwa rolnego, jest zaświadczenie wydane przez właściwy urząd gminy. Dowodami potwierdzającymi fakt istnienia gospodarstwa rolnego są także: postanowienia sądów, odpisy aktów własności, umowy dzierżawy, nakazy płatnicze, kwity obowiązkowych dostaw lub umowy cywilno - prawne zawierane podczas pracy w gospodarstwie rolnym.

Organ rentowy stanął na stanowisku, iż zgromadzony w przedmiotowym postępowaniu materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia, iż w spornym okresie wnioskodawca pracował w gospodarstwie, spełniającym wymagane kryteria co do wielkości.

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 i oddalenie odwołania, ewentualnie

2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentrował się na kwestii, czy przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody dały podstawy do przyjęcia, że zaistniała określona w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. z 2004 roku Nr 120, poz. 1252 ze zm., nazywanej dalej ustawą o świadczeniach przedemerytalnych) przesłanka do ustalenia Z. R. (1) prawa do świadczenia przedemerytalnego w postaci posiadania okresu uprawniającego do emerytury, wynoszącego co najmniej 40 lat dla mężczyzn.

Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy istotna była ocena, czy podlega zaliczeniu, jako okres składkowy do okresów uprawniających do emerytury, wymaganych do ustalenia prawa do świadczenia przedemerytalnego, w zakresie niezbędnym do ich uzupełnienia, okres pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 22 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r.

Bez zaliczenia powyższego okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców jego okres uprawniający do emerytury wynosi bowiem jedynie 35 lat, 1 miesiąc i 17 dni, a zatem mniej, aniżeli wymagany okres 40 lat dla mężczyzn.

Organ rentowy kwestionował zaliczenie przez Sąd Okręgowy wskazanego okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców do okresów uprawniających do emerytury, wymaganych do ustalenia prawa do świadczenia przedemerytalnego, w zakresie niezbędnym do ich uzupełnienia podnosząc, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia, iż gospodarstwo to spełniało wymagane kryteria, co do jego wielkości. Organ ten wskazał, że wielkość minimalnej normy obszarowej, określona w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 45, poz. 304 ze zm., nazywanego dalej rozporządzeniem) w spornym okresie wynosiła: od dnia 28 listopada 1964 roku do dnia 22 grudnia 1971 r. – 0,2 ha, zaś od dnia 23 grudnia 1971 r. – 0,5 ha.

Wobec przedłożenia przez wnioskodawcę w postępowaniu apelacyjnym dowodów w postaci m.in. nakazów płatniczych podatków (i dowodów ich uiszczenia) za lata 1967-74, polis ubezpieczenia, decyzji o umorzeniu podatków – odnalezionych przez ubezpieczonego (koperta k. 99) Sąd Apelacyjny nie widzi potrzeby odnoszenia się do tej części argumentacji apelacji, w której organ rentowy, z powołaniem na normy obszarowe wynikające z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 45, poz. 304 ze zm.), wywodzi brak możliwości uwzględnienia w stażu ubezpieczeniowym wnioskodawcy spornego okresu, jako okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, kwestionując de facto istnienie tego gospodarstwa, za które uważa jedynie takie, które odpowiada normom obszarowym wskazanym w rozporządzeniu.

Z przedłożonych dowodów, nie budzących w ocenie Sądu Apelacyjnego, żadnych wątpliwości co do ich autentyczności wynika niezbicie, że ojciec wnioskodawcy A. R.„władał” nieruchomością, której powierzchnia w spornych latach kształtowała się w granicach od 12,06 ha do 21,3 ha (vide pismo Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P.z dnia 12 maja 1969 r. wzywające do uregulowania czynszu dzierżawnego obliczonego od powierzchni 12,06 ha i polisa PZU obowiązująca od dnia 01 stycznia 1969 r., a dotycząca ubezpieczenia mienia ruchomego, upraw, budynków oraz koni i bydła, w której wskazano obszar użytkowy gospodarstwa na 21,3 ha, a obszar orny na 20,1 ha, nakaz płatniczy podatków za 1970 r., z którego wynika, że podatki te dotyczyły gruntów o powierzchni 12,13 ha i polisa PZU obowiązująca od dnia 01 stycznia 1970 r. ze wskazaniem obszaru użytkowego na 12,05 ha, a ornego na 10,97 ha, nakazy płatnicze podatków za 1971 r. (2) od powierzchni 11,86 ha i 0,20 ha, nakazy płatnicze podatków za 1972 r. od powierzchni 12,06 ha i 1,65 ha, nakaz płatniczy za 1973 r. od powierzchni 3,72 ha i nakaz płatniczy za 1974 r. od powierzchni 5,76 ha oraz polisa ubezpieczeniowa dotycząca tego roku, w której wskazano wielkość użytków rolnych na 12,1 ha, umowy dzierżawy nieruchomości rolnych z Państwowego Funduszu Ziemi – o powierzchni 1,25 ha – od dnia 13 czerwca 1973 r. i o powierzchni 1,65 ha od dnia 26 marca 1971 r.).

Na marginesie można zauważyć, że m.in. w spornym okresie obowiązywała ustawa z dnia 02 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. Nr 72, poz. 357), z której wynikał obowiązek ubezpieczenia określonego w niej mienia od wymienionych ryzyk. W rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy kolejno wydawanych w okresie spornym (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 1958 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych i kolejnego w tej sprawie z dnia 01 lutego 1972 r.) definiowano pojęcie gospodarstwa rolnego dla potrzeb tej ustawy (od 0,5 ha wzwyż) i obligowano PZU do prowadzenia ewidencji gospodarstw rolnych podlegających obowiązkowi ubezpieczenia mienia ruchomego (w dokumencie ubezpieczenia PZU miało obowiązek podania m.in. obszaru użytków rolnych gospodarstwa) - § 1 ust. 1 i § 9 ust. 1 w obydwu rozporządzeniach.

Dane zatem wskazane w cytowanych wyżej polisach, wskazujące na wielkość gospodarstwa, wynikają z wymienionego obowiązku.

Pomijając już zatem także kwestię oceny stanowiska Sądu Okręgowego, który dokonał ustalenia wielkości gospodarstwa rolnego, na którym pracował wnioskodawca na podstawie zeznań świadków, a które organ rentowy kontestuje deprecjonując w istocie wartość takich dowodów – Sąd Apelacyjny stwierdza, że zwłaszcza w świetle dokumentów przedłożonych na obecnym etapie postępowania nie ma żadnych wątpliwości, że jak chce tego skarżący, gospodarstwo ojca wnioskodawcy dalece przekraczało wskazaną przez organ rentowy, jako wykazaną, powierzchnię (0,13 ha).

Dla porządku zatem przypomnieć już jedynie należy, że do zaliczenia przypadającego przed dniem 01 stycznia 1983 r. okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców nieodzowne jest, aby wykonywana przez niego praca odpowiadała warunkom, jakie po tym dniu dawałyby podstawę do objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolników (por. wyrok S.N. z dnia 03 lipca 2001 r. w sprawie II UKN 466/00, publik. OSNP 2003/7/186).

Po dniu 01 stycznia 1983 r. zarówno na podstawie art. 1 ust. 2 obowiązującej do dnia 31 grudnia 1990 r. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych, jak i na podstawie art. 1 ust. 1 obowiązującej od dnia 01 stycznia 1991 r. nadal ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm., nazywanej dalej ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników) ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje również pracujących w gospodarstwie rolnym domowników.

Przepis art. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych stanowił, że przez domowników rozumie się członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania.

Z kolei przepis art. 6 pkt 2 obecnie obowiązującej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wymaga natomiast od domownika, aby był osobą bliską rolnikowi, która: ukończyła 16 lat, zamieszkuje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub na terenie jego gospodarstwa rolnego, albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Dla uznania Z. R. (1) za domownika w rozumieniu powołanego wyżej przepisu nieodzowne jest zatem, aby spełniał on łącznie warunki wskazane w tym przepisie, w tym warunek stałej pracy w gospodarstwie rolnym (por. uzasadnienie wyroku S.N. z dnia 25 września 2007 r. w sprawie I UK 101/07, publik. LEX nr 464905).

Stała praca w gospodarstwie rolnym polega na gotowości do świadczenia pracy rolniczej na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego jego funkcjonowania (por. wyrok S.N. z dnia 04 października 2006 r. w sprawie II UK 42/06, publik. LEX nr 309431).

Właśnie z uwagi na konieczność zachowania gotowości do świadczenia pracy w gospodarstwie rolnym osoby bliskiej tak istotny jest wymóg zamieszkiwania domownika we wspólnym z rolnikiem gospodarstwie domowym lub na terenie gospodarstwa rolnego, a przynajmniej w pobliżu tego gospodarstwa, co zapewnia dyspozycyjność domownika.

Wskazać należało, że przy ustaleniu prawa do emerytury uwzględnia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczonej przed dniem 01 stycznia 1983 r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, także w czasie wakacji szkolnych (por. wyrok S. N. z dnia 19 grudnia 2000 r., w sprawie II UKN 155/00, publik. LEX nr 46840).

Nie ulega wątpliwości i nie stanowi przedmiotu sporu, że Z. R. (1), urodzony w dniu (...), w spornym okresie miał ukończone 16 lat, zaś jako syn A. i W. R. (2) zaliczał się do ich osób bliskich.

Ponadto zarówno treść dokumentu w postaci wniosku o wydanie dowodu osobistego z dnia 29 kwietnia 1971 r., jak i treść przesłuchania samego Z. R. (1) wskazuje, że w spornym okresie wnioskodawca zamieszkiwał stale razem z rodzicami i rodzeństwem we wspólnym gospodarstwie domowym.

Tym samym zasadne jest przyjęcie, że wnioskodawca w spornych okresach spełniał też istotny wymóg zamieszkiwania z rolnikiem we wspólnym z nim gospodarstwie domowym.

Oceniając następnie pracę R. R. (2) w gospodarstwie rolnym rodziców w spornym okresie przez pryzmat wymogu wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy Sąd II instancji podkreślił, że po ukończeniu nauki w szkole podstawowej Nr (...) w P. wnioskodawca nie kontynuował kształcenia w szkole ponadpodstawowej, co wskazuje, że mógł wygospodarować w tym okresie czas do wykonywania stałej pracy w tym gospodarstwie w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy.

Wprawdzie zeznania świadków: J. B. i M. T. oraz przesłuchanie R. R. (2) potwierdzają fakt wykonywania przez ubezpieczonego, po uzyskaniu uprawnień do kierowania ciągnikiem w dniu 09 czerwca 1973 roku, pracy w kółku rolniczym w P., lecz jednocześnie wskazują na dorywczy charakter tej pracy, co przemawia za przyjęciem, że praca ta nie uniemożliwiała mu wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w wymaganym wymiarze.

Jednocześnie zeznania w/w świadków dają podstawę do przyjęcia, że ciężar prowadzenia gospodarstwa rolnego rodziców spoczywał na wnioskodawcy oraz na jego ojcu, natomiast reszta rodzeństwa, która zamieszkiwała z rodzicami we wspólnym gospodarstwie domowym, świadczyła jedynie zwyczajową pomoc przy prowadzeniu tego gospodarstwa.

Świadek J. B. zeznała m.in., że cyt. „wnioskodawca, gdy ukończył szkołę podstawową nie uczył się dalej. Starszy jego brat A. uczył się w szkole zawodowej. Nie wiem dlaczego się nie uczył pan Z., ale musiał on pomagać w gospodarstwie” oraz cyt. „matka wnioskodawcy pracowała w K. w sklepie. Gdy urodziła ostatnie dziecko już przestała pracować zawodowo. Natomiast ojciec wnioskodawcy A. nie pracował nigdzie zawodowo, pracował na gospodarstwie. Siostra wnioskodawcy K. jak wyszła za mąż w 1960 roku też pomagała na gospodarstwie, bo wówczas mieszkała u rodziców. Wyprowadziła się ona z gospodarstwa z połową lat 80-tych. Siostra E. po wyjściu za mąż już nie pracowała na gospodarstwie. Nie wiem, w którym roku E. wyszła za mąż. A. po ukończeniu szkoły podstawowej zaczął pracę w szkole zawodowej i miał praktyki w (...)ie. A. brat, po pracy też pomagał na tym gospodarstwie, ale najważniejszy był na gospodarstwie (...), który tam pracował od dziecka”.

Świadek M. T. stwierdził m.in., że cyt. „wnioskodawca po ukończeniu szkoły podstawowej nie uczył się dalej, bo pracował na roli z ojcem” oraz cyt. „wnioskodawcę stale widziałem pracującego, a rodzeństwo pomagało gdy były natężone prace”.

Powyższe zeznania korespondują z treścią przesłuchania wnioskodawcy, który podał, że cyt. „na gospodarstwie ze mną pracował też brat A. ode mnie o rok starszy. W tym czasie brat pracował w (...)ie jako mechanik” oraz cyt. „pozostałe rodzeństwo pomagało jedynie od czasu do czasu, uczyli się i poszli potem na swoje. Tylko ja nie poszedłem z uwagi na pracę w gospodarstwie uczyć się dalej po szkole podstawowej”.

Z powyższymi dowodami harmonizuje treść dokumentu w postaci wniosku o wydanie dowodu osobistego z dnia 29 kwietnia 1971 r., w którego rubryce zatytułowanej „zawód wykonywany” ubezpieczony podał „rolnik”, zaś w rubryce zatytułowanej „miejsce pracy” wskazał „ gospodarstwo rolne (...)”.

Uwadze Sądu II instancji nie uszedł ponadto fakt, że z treści dokumentu w postaci książeczki wojskowej Z. R. (1) wynika, że w dniu 22 września 1972 r. wnioskodawca zgłosił się do poboru, lecz udzielono mu odroczenia zasadniczej służby wojskowej ze względu na stwierdzenie, że poborowy jest jedynym żywicielem rodziny, co potwierdza istotną rolę jaką odgrywał ubezpieczony w prowadzeniu gospodarstwa rolnego rodziców w spornym okresie.

Sąd ten uwzględniając: liczbę domowników, ich wiek, powierzchnię gospodarstwa rolnego (...), jak również naukę starszego brata wnioskodawcy w szkole zawodowej i jego pracę w (...)ie oraz zatrudnienie ich matki poza rolnictwem uznał, że w spornym okresie zachodziła konieczność zaangażowania wnioskodawcy przy wykonywaniu prac związanych z prowadzeniem tego gospodarstwa w wymiarze przekraczającym 4 godziny dziennie.

W świetle poczynionych rozważań zasadne jest przyjęcie, że praca w gospodarstwie rolnym rodziców wykonywana przez wnioskodawcę w okresie od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r. odpowiadała warunkom, jakie po dniu 01 stycznia 1983 r. dawałyby podstawę do objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolników.

Tym samym Z. R. (1) w oparciu o przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody zdołał wykazać, że w spornym okresie wykonywał pracę, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej.

Wobec powyższego, praca wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od dnia 23 marca 1969 r. do dnia 22 października 1974 r. podlega zaliczeniu, jako okres składkowy, do okresów uprawniających do emerytury, wymaganych do ustalenia prawa do świadczenia przedemerytalnego, w zakresie niezbędnym do ich uzupełnienia, na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, tj. 4 lat, 10 miesięcy i 13 dni.

Dla ustalenia Z. R. (1) prawa do świadczenia przedemerytalnego nieodzowne jest łączne spełnienie wszystkich przesłanek, wynikających z treści art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych

W niniejszej sprawie spór dotyczył jedynie kwestii spełniania, wynikającej z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, przesłanki do ustalenia prawa do świadczenia przedemerytalnego w postaci wykazania w odniesieniu do mężczyzny, co najmniej 40 letniego okresu uprawniającego do emerytury.

Łączna długość okresów składkowych i nieskładkowych wnioskodawcy uprawniających do emerytury, liczona z uwzględnieniem, jako okresu składkowego, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tych okresów, spornego okresu jego pracy w gospodarstwie rolnym rodziców wynosi 40 lat, wobec czego spełnia on przesłankę posiadania wymaganego dla mężczyzn okresu uprawniającego do emerytury.

Ponieważ, przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że Z. R. (1) spełnia łącznie wszystkie, wynikające z treści art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, przesłanki do przyznania mu świadczenia przedemerytalnego, a zatem brak jest materialno-prawnych podstaw do odmowy ustalenia mu prawa do tego świadczenia.

Stosownie do treści art. 385 k.p.c. sąd drugiej instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.