Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 sierpnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Maria Sałańska - Szumakowicz
Sędziowie:	SSA Aleksandra Urban SSA Barbara Mazur (spr.)
Protokolant:	stażysta Katarzyna Pankowska

po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 2013 r. w Gdańsku

sprawy J. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji J. K. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 26 października 2012 r., sygn. akt VI U 3567/12

oddala apelację

Sygn. akt III AUa 6/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 czerwca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił ustalenia J. K. (2) prawa do emerytury stwierdzając, iż ubezpieczona nie udokumentowała wymaganego co najmniej 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że odmówił zaliczenia okresu zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...) od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. z uwagi na błędnie podany w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach charakter pracy oraz nie powołanie zarządzenia resortowego. Ponadto organ ten zakwestionował, że wnioskodawczyni w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała pracę w szczególnych warunkach.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła J. K. (2) domagając się jej zmiany i ustalenia jej prawa do emerytury.

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że posiada świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, na podstawie którego przyznano jej prawo do świadczenia przedemerytalnego oraz wniosła o dopuszczenie dowodów: z dokumentów zawartych w jej aktach osobowych oraz z zeznań zawnioskowanych przez nią świadków na okoliczność wykonywania przez nią w spornym okresie zatrudnienia pracy w szczególnych warunkach.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 26 października 2012 r. w sprawie VI U 3567/12 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

J. K. (1) (ur. dnia (...)), dnia 01 czerwca 2012 r. złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Organ rentowy uznał za udokumentowany staż ubezpieczeniowy na dzień 31 grudnia 1998 r. w wymiarze 24 lat, 3 miesięcy i 29 dni. Ubezpieczona nie jest członkiem OFE, jest uprawniona do świadczenia przedemerytalnego.

Sporną pozostawała okoliczność, czy ubezpieczona przez okres co najmniej 15 lat była zatrudniona w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, na podstawie, którego ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczona w okresie w okresie od dnia 02 września 1974 r. do dnia 31 stycznia 1999 r. była zatrudniona w (...) Spółdzielni (...) w Ż.. W okresie od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 maja 1999 r. pracowała na stanowisku starszego laboranta.

W świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach pracodawca zawarł stwierdzenie, że we wskazanym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy ubezpieczona „pobierała próby kontroli międzyoperacyjnej”. Na rozprawie ubezpieczona wyjaśniła, że do jej obowiązków należało pobieranie prób mleka w celu oznaczenia ciężaru właściwego, kwasowości i zawartości tłuszczu Dwa razy w miesiącu udawała się do gospodarstw rolnych w celu pobrania prób na miejscu oraz określenia stopnia czystości. Część prób przeprowadzano w laboratorium przy użyciu kwasu siarkowego i alkoholu etylowego. Nadto do obowiązków wnioskodawczyni należało sprawdzanie czystości pojazdów służących do przewozu mleka oraz stanu sanitarnego zakładu Ubezpieczona miała wypłacany dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. Szkodliwość warunków pracy polegała na narażeniu na zimno i hałas wynikający z pracy aparatów.

Ubezpieczona w tym okresie była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy i nie miała dłuższych przerw w zatrudnieniu.

Sąd I instancji dokonał oceny omówionego wyżej stanu faktycznego w kontekście przepisów art. 184 i 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. l227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z treścią art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32-34, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej).

Zgodnie z treścią art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym przed dniem 01 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 (65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet).

Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w cytowanym wyżej przepisie, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepisy rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, które nadal zachowały swoją moc na warunkach określonych w art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, mają zastosowanie do wszystkich pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zgodnie z § 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, a okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawię posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Sąd Okręgowy wskazał ponadto, iż z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, którzy rzeczywiście byli zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy. Nie jest dopuszczalne uwzględnienie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (por. wyrok S.N. z dnia 04 czerwca 2008 r. w sprawie II UK 306/07).

Zdaniem Sądu I instancji przeprowadzone postępowanie dowodowe, w tym zeznania świadków oraz akta osobowe J., wskazują jednoznacznie, iż ubezpieczona w okresie pracy na stanowisku laboranta wykonywała prace typowe dla tego rodzaju pracy. Wykonywane przez ubezpieczoną czynności takie jak pobieranie prób mleka (nawet w trudnych warunkach atmosferycznych), wykonywanie badań laboratoryjnych i sprawdzanie stanu sanitarnego pojazdów i urządzeń nie należą do prac narażających pracownika na niekorzystne dla zdrowia czynniki i nie mogą być traktowane jako wykonywane w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

Wobec powyższego, nie sposób uznać, by ubezpieczona na wskazanym stanowisku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższy wniosek daje się wyprowadzić już z samych wyjaśnień ubezpieczonej, która szczegółowo opisała wykonywane przez siebie czynności. Nadto zakres czynności wynika także z akt osobowych. Mimo, iż w aktach tych znajdują się wzmianki o wypłacie dodatków „szkodliwych”, brak jest w nich jakichkolwiek innych dowodów potwierdzających szczególny charakter pracy ubezpieczonej. Samo zaś przyznanie dodatku nie jest dowodem wystarczającym. Podobnie bez wpływu na tę ocenę pozostaje podnoszony przez ubezpieczoną fakt uzyskania prawa do świadczenia przedemerytalnego. Okoliczność ta nie ma charakteru przesądzającego dla przyznania prawa do emerytury.

W tym zakresie Sąd Ubezpieczeń Społecznych zobligowany był przeprowadzić postępowanie dowodowe i poczynić niezależne ustalenia na potrzeby niniejszego postępowania. Przeprowadzone dowody nie pozwoliły jednak na wysnucie wniosku, iż ubezpieczona pracowała w warunkach szczególnych we wskazanym okresie. Występowanie czynników szkodliwych takich jak: narażenie na hałas, złe warunki atmosferyczne, czy też opary chemiczne miało charakter dość ograniczony i nie dotyczyło pełnego wymiaru czasu pracy. Ponadto praca wykonywana przez ubezpieczoną nie została wymieniona w powołanym wyżej rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego i w wykazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia. Przepisy te w ogóle nie obejmują prac wykonywanych w przemyśle mleczarskim. Skoro podstawowe prace „produkcyjne” w tym przemyśle nie zostały zaliczone do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to nie stanowi takiej pracy także „kontrola jakości produkcji” i „kontrola międzyoperacyjna”.

Mając powyższe na uwadze, Sąd I instancji stwierdził, że ubezpieczona nie posiada wymaganego 15 letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, a zatem nie spełnia wszystkich wymaganych przesłanek do przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na mocy art. 32 w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej.

Z uwagi na powyższe Sąd ten na podstawie art. 477 (14) § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku z dnia 26 października 2012 r. w sprawie VI U 3567/12 wywiodła J. K. (1), zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając temu orzeczeniu:

1) naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisów art. 184 i 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.),

2) naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy - art. 233 § 1 k.p.a. przez jednostronną ocenę materiału dowodowego.

W uzasadnieniu apelacji skarżąca wskazała, że Sąd Okręgowy błędnie uznał, że nie posiada ona wymaganego 15 letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych i w związku z tym nie spełnia wszystkich wymaganych przesłanek do ustalenia jej prawa do emerytury na podstawie art. 32 i art. 184 ustawy emerytalnej.

Zdaniem apelującej zebrany w sprawie materiał dowodowy nie uprawniał do takich wniosków. Przede wszystkim Sąd ten nie przeprowadził postępowania dowodowego w postaci przesłuchania świadków, o co wnosiła odwołująca.

Ponadto błędnie ocenił charakter wykonywanej pracy przez ubezpieczoną na powierzonym stanowisku pracy. Zadania jakie wykonywała to odbiór mleka, a następnie badanie prób mleka i innych wyrobów wytwarzanych. Dokonana przez Sąd I instancji ocena dokumentów zawartych w aktach osobowych wnioskodawczyni i jej wyjaśnień złożonych na rozprawie nie w pełni odzwierciedla charakter i rodzaj wykonywanej pracy.

Ponadto w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku na str. 2 zakradła się nieścisłość odnośnie dokonywanej kontroli czystości gospodarstw, które dostarczały surowiec do mleczarni. Otóż ubezpieczona dwa razy w miesiącu dokonywała czynności kontrolnych w każdym gospodarstwie produkującym mleko, a nie w ogóle dwa razy w miesiącu dokonywała tych czynności. Tych dostawców w rejonie obsługiwanym przez powódkę było około 300.

Zadaniem odwołującej codziennie i przez cały wymiar czasu pracy obowiązującego na powierzonym stanowisku to: przyjęcie mleka, a następnie dokonanie kontroli oceny mleka pod względem zawartości tłuszczu, kwasowości, ciężaru właściwego. Ponadto dokonywała ona oceny jakości produkowanej śmietany 18 % i 30 %, twarogu chudego, półtłustego i tłustego.

Opisane wyżej czynności są ujęte w wykazie stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej, stanowiącym załącznik do uchwały Nr 16/83 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) z dnia 27 czerwca 1983 r. opublikowanej w Biuletynie (...) nr 5, poz. 34 z 1983 r., a mianowicie w pkt 8, poz. 13, działu X - odbieracz surowca, w dziale XIV - Prace różne - poz. 24 - kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji. Charakter wykonywanej pracy znajduje odzwierciedlenie w podanych wyżej pozycjach. Wyprodukowane produkty jak: śmietana, twaróg przed dopuszczeniem do sprzedaży, czy do produkcji jeszcze innych wyrobów np. masła musiały odpowiadać odpowiednim normom. Te czynności zaś, wbrew twierdzeniom Sądu Okręgowego, mieszczą się w pojęciu kontrola jakości produkcji, co ujęte jest we wcześniej podanej poz. 24, w dziale XIV, wykazu stanowisk, na których są wykonywane prace w warunkach szczególnych w spółdzielczości mleczarskiej, jak i w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego.

Zdaniem apelującej w odniesieniu do oceny rodzaju wykonywanej przez nią w spornym okresie pracy bardzo trafne są tezy z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 09 października 2012 r. w sprawie III AUa 222/12.

W związku z powyższym, ustalenia dokonane w postępowaniu sądowym pierwszoinstancyjnym w przedmiotowej sprawie nie są trafne, podobnie jak dokonana w tym postępowaniu ocena materiału dowodowego sprawy oraz ogólne stwierdzenie, że ubezpieczona nie posiada wymaganego 15 letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, a zatem nie spełnia wszystkich wymaganych przesłanek do przyznania jej emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

W konkluzji apelacji skarżąca wnosiła o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości i ustalenie jej prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, ewentualnie

2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji,

3) zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja J. K. (1) nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie zawiera zarzutów skutkujących uchyleniem lub zmianą wyroku Sądu I instancji.

Chociaż nie wszystkie ustalenia i oceny prawne dokonane przez ten Sąd są prawidłowe, o czym mowa w dalszej części rozważań, zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do oceny, czy J. K. (1) spełnia łącznie wszystkie, wynikające z treści art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną), przesłanki ustalenia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym (kobietom) urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej (55 lat - § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm., nazywanego dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego), jeżeli w dniu wejścia tej ustawy w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. osiągnęły: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym (co najmniej 15 lat - § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej (co najmniej 20 letni).

Takim ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym, do dnia 31 grudnia 2012 r.).

Przepis art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej dotyczy zatem wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. 01 stycznia 1999 r. już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym, w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli jeszcze wymaganego wieku emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy kwestionuje spełnianie przez wnioskodawczynię przesłanki ustalenia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w postaci osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r., wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, tj. co najmniej 15 lat (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego).

Sąd Apelacyjny zauważa, że dla oceny kwestii spełniania przez wnioskodawczynię, wynikającej z treści art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, przesłanki osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, kluczowa jest odpowiedź na pytanie, czy zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach podlega praca wykonywana przez nią w okresie zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...) w Ż. od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r.

Zaznaczyć w tym miejscu należy, że Sąd I instancji nieprawidłowo ustalił (k. 32-37 akt sprawy), że J. K. (1) była zatrudniona w (...) Spółdzielni (...) w Ż. do dnia 31 stycznia 1999 r., ponieważ z treści świadectwa pracy z dnia 31 stycznia 2001 r. (k. 12 akt em. ZUS) wynika, że była ona zatrudniona u tego pracodawcy do dnia 31 stycznia 2001 r.

Zgodnie z treścią § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

W aktach organu rentowego znajduje się świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach wydane przez (...) Spółdzielnię (...) w Ż. w upadłości z dnia 31 stycznia 2001 r. (k. 11 akt em. ZUS), w którym stwierdzono, że J. K. (1) zatrudniona u tego pracodawcy od dnia 02 września 1974 r. do dnia 31 stycznia 2001 r., w okresie od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 maja 1999 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace określone jako cyt. „pobieranie prób kontroli międzyoperacyjnej” na stanowisku starszego laboranta w oddziale produkcyjnym w J., wymienione w poz. 24, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Trafnie jednak organ rentowy zauważył, że świadectwo to w zakresie dotyczącym charakteru wykonywanej pracy nie odpowiada ściśle określeniu charakteru pracy, o której mowa w poz. 24, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego (k. 16 akt em. ZUS).

Sąd II instancji nie zgadza się natomiast ze stanowiskiem organu rentowego, który podnosił brak powołania przepisów odpowiedniego zarządzenia resortowego. Sąd ten zauważa bowiem, że decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonej z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji jednego z wykazów, stanowiących załączniki do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego (por. wyrok S.N. z dnia 01 czerwca 2010 r. w sprawie II UK 21/10, publik. LEX nr 619638).

Wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego nie uprawnia do uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym (por. wyrok S.N. z 20 października 2005 r. w sprawie I UK 41/05, publik. LEX nr 195788).

Zarządzenie resortowe nie stanowi źródła prawa, a zatem jego nie powołanie nie podważa miarodajności świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach.

Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (por. wyrok S.N. z dnia 16 czerwca 2009 r. w sprawie I UK 24/09, publik. LEX nr 518067).

Tym samym treść świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach podlega weryfikacji zarówno w toku postępowania administracyjnego przed organem rentowym, jak i w toku postępowania sądowego przed sądami ubezpieczeń społecznych.

Brak prawidłowego wskazania charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczoną w spornym okresie zatrudnienia według przepisów rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego niewątpliwie podważa miarodajność, przedłożonego w postępowaniu administracyjnym, świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z (...) Spółdzielni (...) w Ż. w upadłości z dnia 31 stycznia 2001 r. (k. 11 akt em. ZUS).

Sąd Apelacyjny podkreśla, że w sądowym postępowaniu odwoławczym fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, a do sądu należy ocena ich wiarygodności (por. wyrok S.N. z dnia 02 lutego 1996 r. w sprawie II URN 3/95, publik. LEX nr 24774).

W związku z powyższym ubezpieczona miała szerokie możliwości udowodnienia faktu świadczenia pracy w szczególnych warunkach w spornym okresie zatrudnienia przy zastosowaniu różnorodnych środków dowodowych.

Z treści przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego wynika, że do zaliczenia okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do okresów pracy uzasadniających prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym rozporządzeniu konieczne jest, aby praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Dla ustalenia, czy w okresie zatrudnienia od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) Spółdzielni (...) w Ż. J. K. (1) wykonywała prace w szczególnych warunkach, na wstępie odpowiedzieć należy zatem na pytanie, czy w okresie tym wnioskodawczyni wykonywała prace wymienione w wykazach: A lub B, stanowiących załączniki do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, a następnie, w przypadku pozytywnej odpowiedzi ustalić, czy praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Z treści dokumentów zawartych w aktach osobowych ubezpieczonej dotyczących spornego okresu zatrudnienia, a w szczególności: angaży: z dnia 16 listopada 1982 r., z dnia 13 marca 1985 r., z dnia 01 lipca 1985 r., z dnia 15 listopada 1985 r., z dnia 28 lutego 1986 r., z dnia 28 lipca 1986 r., z dnia 27 kwietnia 1987 r., z dnia 27 czerwca 1987 r., z dnia 08 czerwca 1988 r., z dnia 21 października 1988 r., z dnia 30 października 1989 r., z dnia 22 stycznia 1990 r., z dnia 23 maja 1990 r., z dnia 29 lipca 1991 r., z dnia 23 stycznia 1992 r., z dnia 21 lipca 1992 r., z dnia 29 października 1992 r., z dnia 27 października 1994 r., z dnia 22 grudnia 1994 r., z dnia 16 czerwca 1995 r., z dnia 28 sierpnia 1996 r., z dnia 19 lutego 1997 r., z dnia 01 października 1997 r., z dnia 20 lutego 1998 r., z dnia 20 stycznia 1999 r. i z dnia 01 czerwca 1999 r. oraz zakresów obowiązków – odpowiedzialności i uprawnień pracownika: z dnia 01 sierpnia 1984 r. i z dnia 10 grudnia 1986 r. (wszystkie dokumenty akta osobowe) wynika, że w okresie od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 maja 1999 r. była ona zatrudniona kolejno na stanowiskach laboranta i starszego (samodzielnego) laboranta.

Powyższe podważa treść: świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z (...) Spółdzielni (...) w Ż. w upadłości z dnia 31 stycznia 2001 r. (k. 11 akt em. ZUS), świadectwa pracy z dnia 31 stycznia 2001 r. (k. 12 akt em. ZUS) oraz pisemnych zeznań świadków: J. G. (k. 4-4v. akt sprawy) i I. P. (k. 5-5v. akt sprawy), jak również wyjaśnień J. K. (1) (k. 25-26 akt sprawy) w zakresie, w którym stwierdzają, że przez cały okres od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 maja 1999 r. wnioskodawczyni była zatrudniona u tego pracodawcy na stanowisku starszego laboranta.

Nieprawidłowo zatem Sąd Okręgowy ustalił (k. 32-27 akt sprawy), że w całym wskazanym wyżej okresie ubezpieczona pracowała na stanowisku starszego laboranta.

Wprawdzie zarządzenia resortowe nie stanowią źródła prawa (art. 87 Konstytucji R.P.), ale mogą mieć znaczenie w sferze dowodowej. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może – w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych – stanowić negatywną przesłankę dowodową (por. wyrok S.N. z dnia 16 listopada 2010 r. w sprawie I UK 124/10, publik. LEX nr 707404).

W przypadku ustalenia, że stanowiska pracy wnioskodawczyni podane na dokumentach dotyczących spornego okresu zatrudnienia, widnieją w wykazie stanowiącym załącznik do właściwego zarządzenia resortowego, zachodziłoby zatem domniemanie faktyczne, że w okresach zatrudnienia na tych stanowiskach wykonywała ona pracę w szczególnych warunkach.

Odnosząc się do okresu zatrudnienia J. K. (1) od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) Spółdzielni (...) w Ż. Sąd II instancji zauważa, że stanowiska laboranta i starszego (samodzielnego) laboranta w ogóle nie są wymienione w przepisach resortowych – załączniku nr 1 do uchwały nr 16/83 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) z dnia 27 czerwca 1983 r. w sprawie stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej (Biuletyn (...) nr 5, poz. 34, nazywanej dalej uchwałą).

Tym samym w odniesieniu do spornego okresu zatrudnienia ubezpieczonej nie zachodzi domniemanie faktyczne, że w tym okresie wykonywała ona pracę w szczególnych warunkach.

Szczególną wartość dowodową w przedmiotowej sprawie mają dokumenty w postaci zakresów obowiązków – odpowiedzialności i uprawnień pracownika: z dnia 01 sierpnia 1984 roku i z dnia 10 grudnia 1986 r. (wszystkie dokumenty akta osobowe), ponieważ pochodzą z okresu, którego dotyczą i zawierają szczegółowy zakres obowiązków, odpowiednio: na stanowisku laboranta i starszego (samodzielnego) laboranta.

Z treści zakresu obowiązków – odpowiedzialności i uprawnień pracownika na stanowisku laboranta z dnia 01 sierpnia 1984 r. (akta osobowe) wynika, że do zakresu obowiązków i odpowiedzialności osoby zatrudnionej na tym stanowisku należało:

- kontrolowanie jakości przyjmowanych do produkcji surowców podstawowych i pomocniczych,

- międzyoperacyjna kontrola procesów produkcyjnych,

- wykonywanie analiz wszystkich wyrobów mleczarskich przeznaczonych na zaopatrzenie rynku (produkcji własnej i z zakupu),

- bieżące dokumentowanie wyników z wykonanych analiz surowca kontroli międzyoperacyjnej i gotowego produktu,

- wystawianie w oparciu o wyniki z wykonanych analiz atestów jakościowych i specyfikacji na produkty przeznaczone do dystrybucji,

- bieżące i systematyczne prowadzenie dokumentacji związanej z wykonywanymi przez siebie czynnościami,

- sprawdzanie stanu sanitarno-higienicznego zakładu i prowadzenie dziennika „kontroli stanu sanitarnego” oraz sprawdzanie stężeń środków myjących i dezynfekujących,

- kontrola stanu higienicznego środków transportowych,

- bieżące przygotowanie odczynników potrzebnych do wykonywania analiz oraz sprawdzanie szkła laboratoryjnego,

- posiadanie dokładnej znajomości obowiązujących przepisów oraz systematyczne uzupełnianie wiadomości fachowych w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych,

- wykonywanie innych poleceń kierownictwa nie ujętych niniejszym ramowym zakresem czynności,

- przestrzeganie i zachowanie tajemnicy służbowej oraz dyscypliny pracy.

Treść zakresu obowiązków – odpowiedzialności i uprawnień pracownika na stanowisku samodzielnego laboranta z dnia 10 grudnia 1986 r. (akta osobowe) wskazuje, że do zakresu obowiązków i odpowiedzialności osoby zatrudnionej na tym stanowisku należało:

1)  dokonywanie oceny surowca przyjmowanego z punktów skupu oraz wydawanie na tej podstawie opinii o jego przydatności na poszczególne kierunki produkcji,

2)  przeprowadzanie doraźnych kontroli stanu sanitarnego w punktach skupu,

3)  informowanie służby surowcowej o jakości skupowanego mleka, typowanie punktów skupu wymagających szczególnej opieki oraz współdziałanie z tą służbą na odcinku oddziaływania na poprawę jakości surowca,

4)  sprawdzanie czystości środków transportowych oraz dokonywanie adnotacji w „Książce kontroli stanu sanitarnego pojazdu”,

5)  kontrola stanu sanitarnego zakładu i prowadzenie dziennika „Kontroli stanu sanitarnego” oraz sprawdzanie stężeń środków myjących i dyzenfekujących,

6)  wykonywanie analiz laboratoryjnych niezbędnych do kontroli prawidłowości przebiegu procesów technologicznych,

7)  wykonywanie analiz wszystkich wyrobów mleczarskich przeznaczonych na zaopatrzenie rynku (produkcji własnej i z zakupu),

8)  bieżące dokumentowanie wyników analiz surowca, kontroli międzyoperacyjnej i gotowego produktu oraz wystawianie atestów i specyfikacji,

9)  przestrzeganie obowiązujących norm przedmiotowych i czynnościowych,

10)  wykonywanie innych poleceń kierownictwa nie ujętych niniejszym zakresem czynności,

11)  przestrzeganie i zachowanie tajemnicy państwowej oraz dyscypliny pracy.

Treść powyższych dokumentów potwierdza, że do zakresu obowiązków J. K. (1) w spornym okresie zatrudnienia należała kontrola międzyoperacyjna oraz kontrola jakości produkcji w procesie wytwarzania produktów mleczarskich w (...) Spółdzielni (...) w Ż..

Sąd Apelacyjny zauważa jednak, że kwalifikacja wykonywanej pracy, jako kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie powinna być zawsze dokonywana ze wskazaniem, kontroli jakiej pracy wymienionej w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, ubezpieczony dokonywał.

Jak bowiem wynika z opisu tego rodzaju pracy, nie jest to praca, którą zaszeregować można całkowicie samodzielnie, w oderwaniu od innych prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Najpierw bowiem konieczne jest ustalenie, że praca podlegająca kontroli bądź nadzorowi ubezpieczonego spełnia wymogi pracy w szczególnych warunkach, a dopiero w dalszej kolejności – czy charakter sprawowanej przez niego kontroli pozwala na zakwalifikowanie jej jako pracy, o której mowa w pkt 24, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Analiza prac wynikających z treści zakresów obowiązków – odpowiedzialności i uprawnień pracownika: z dnia 01 sierpnia 1984 r. i z dnia 10 grudnia 1986 r. (wszystkie dokumenty akta osobowe), nad którymi kontrolę sprawowała wnioskodawczyni, nie daje podstaw do przyjęcia, że były to prace wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Wprawdzie J. K. (1) podnosiła, że w trakcie wykonywania badań laboratoryjnych miała kontakt z kwasem siarkowym i alkoholem etylowym, lecz wykaz A odnosi się jedynie do prac związanych z produkcją tych kwasów (poz. 3) oraz alkoholi (poz. 33), oczyszczaniem albo naprawianiem aparatów lub pojemników po produktach żrących (poz. 39), prac przy magazynowaniu, załadunku, rozładunku oraz konfekcjonowaniu surowców, półproduktów i wyrobów gotowych żrących (poz. 40) w dziele IV zatytułowanym „W chemii”, jak również prac w akumulatorowniach przy opróżnianiu, oczyszczaniu i wymianie kwasu siarkowego (poz. 13) w dziale XIV zatytułowanym „Prace różne”.

W świetle przeprowadzonych w niniejszej sprawie dowodów nie ulega wątpliwości, że wnioskodawczyni pracowała w zakładzie branży spożywczej, a nie chemicznej i nie wykonywała żadnej z wymienionych wyżej prac.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi przemysłu ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, wiązać konkretnych stanowisk pracy (rodzaju wykonywanych prac) z branżami, do których nie zostały przypisane w tym akcie prawnym (por. wyrok S.N. z dnia 19 marca 2012 r. w sprawie II UK 166/11, publik. LEX nr 1171002).

Tym samym niedopuszczalne jest dokonywanie w przedmiotowej sprawie rozszerzającej wykładni przepisów rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, poprzez przypisywanie ubezpieczonej wykonywania konkretnych rodzajów prac w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, w oderwaniu od stanowiskowo-branżowego charakteru wyodrębnienia tych prac (por. wyrok S.N. z dnia 19 maja 2011 r. w sprawie III UK 174/10, publik. LEX nr 901652).

Ponieważ przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wskazuje jednoznacznie, że w okresie zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...) w Ż. od dnia 01 października 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. ubezpieczona sprawowała kontrolę międzyoperacyjną oraz kontrolę jakości produkcji nad pracami nie wymienionymi w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, a zatem brak jest podstaw do przyjęcia, że wykonywała ona w tym okresie prace wymienione w poz. 24, działu XIV, wykazu A, tj. kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

W powyższej sytuacji bezprzedmiotowe jest analizowanie, jak to uczynił Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 32-37 akt sprawy), czy stosownie do wymogów z § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, wykonywała w spornym okresie zatrudnienia prace stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Odnosząc się do podnoszonej przez J. K. (1) okoliczności w postaci uzyskiwania przez nią w spornym okresie zatrudnienia dodatku za pracę w warunkach szkodliwych, Sąd II instancji zauważa, że o zakwalifikowaniu danej pracy, jako pracy w szczególnych warunkach decydują przepisy: ustawy emerytalnej i rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, a nie postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Stąd fakt wypłacania wnioskodawczyni w spornym okresie zatrudnienia dodatku za szkodliwe warunki pracy nie jest miarodajny dla ustalenia, czy okres ten podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, uzasadniającego prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Podnoszona w odwołaniu (k. 2-3 akt sprawy) okoliczność w postaci ustalenia ubezpieczonej prawa do zasiłku przedemerytalnego (przy przyjęciu za podstawę przyznania tego świadczenia obowiązujący do dnia 31 grudnia 2001 r. art. 37 lit. j ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.) nie podważa poczynionych w przedmiotowej sprawie ustaleń dotyczących jej pracy w szczególnych warunkach, ponieważ przepis art. 365 § 1 k.p.c. stanowiący o związaniu sądów i innych organów państwowych prawomocnymi orzeczeniami sądów dotyczy tylko orzeczeń sądowych, a nie decyzji administracyjnych (por. wyrok S.N. z dnia 12 stycznia 2005 roku w sprawie I CK 402/04, publik. LEX nr 371837).

Do postępowania odrębnego z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie postępowania dowodowego ma zastosowanie - bez żadnych ograniczeń - reguła wynikająca z 232 k.p.c., obowiązuje więc zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń przez stronę. (por. wyrok S.N. z dnia 07 stycznia 2010 r. w sprawie II UK 148/09, publik. LEX nr 577847).

Zgodnie zatem z zasadą kontradyktoryjności, znajdującą wyraz w treści art. 232 zdanie pierwsze k.p.c., to na J. K. (1) spoczywa w przedmiotowej sprawie ciężar wykazania faktu wykonywania, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego na danym stanowisku, prac w szczególnych warunkach w spornym okresie zatrudnienia, ponieważ to wnioskodawczyni z powyższego faktu wywodzi skutek prawny w postaci spełniania wszystkich przesłanek ustalenia jej prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, a w szczególności przesłanki osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r., wymaganego w przepisach dotychczasowych okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Ubezpieczona w oparciu o przeprowadzone w sprawie dowody nie zdołała wykazać, że w spornym okresie zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku pracy wykonywała prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego. Negatywnym tego następstwem procesowym jest nie udowodnienie przez nią, że na dzień 01 stycznia 1999 r. osiągnęła okres zatrudnienia w szczególnych warunkach wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, tj. co najmniej 15 lat (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego).

Zasadnie zatem Sąd I instancji uznał, że przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody wykazały, że J. K. (1) nie spełnia łącznie wszystkich, wynikających z treści art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, przesłanek ustalenia jej prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, a w szczególności przesłanki posiadania na dzień 01 stycznia 1999 r., wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym okresu pracy w warunkach szczególnych (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego), a zatem brak jest podstaw prawnych do przyznania wnioskodawczyni tego świadczenia.

Stosownie do treści art. 385 k.p.c. sąd drugiej instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.