Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 27 stycznia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA Zbigniew Merchel (spr.)
Sędziowie:	SA Dorota Gierczak SA Katarzyna Przybylska
Protokolant:	sekretarz sądowy Joanna Makarewicz

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2012 r.

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w G.

przeciwko Syndykowi masy upadłości Telewizji (...) Spółki Akcyjnej w W.

z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej (...) (...) (...) w W.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji stron i interwenienta ubocznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 24 maja 2011 r., sygn. akt IX GC 388/10

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżony wyrok i umorzyć postępowanie w sprawie.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt ACa 1508/11

UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka Akcyjna w G. (dalej także: (...), powód) domagał się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 6 czerwca 2002r., sygn. akt XX GNc 406/02 oraz wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010 roku, sygn. akt VI ACa 1384/09, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w dniu 17 czerwca 2010 r.

W uzasadnieniu powód podniósł, że na podstawie ww. tytułu wykonawczego ma zapłacić pozwanemu kwotę 28.485.913,42 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 1 kwietnia 2002r. do dnia zapłaty. Wskazał, iż pismem z dnia 24 czerwca 2010r. złożył wobec pozwanego oświadczenie o potrąceniu przysługującej mu wobec niego wierzytelności w kwocie 35.118.759,18 zł z tytułu wykupu obligacji oraz zapłaty oprocentowania obligacji. Podał, iż przedstawiona do potrącenia wierzytelność wynika wprost ze stosunku prawnego łączącego strony. Skoro bowiem w toczącym się pomiędzy stronami procesie Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że zasadna jest zapłata za obligacje, to konsekwencją tego jest obowiązek ich wykupu przez pozwanego wraz z ustalonymi odsetkami obligacyjnymi, a ze względu na upadłość pozwanego, dniem ich wykupu jest dzień upadłości tj. 8 kwietnia 2003r. powód podniósł również, że obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości pozwanego, a zatem zasadnym jest potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela, nawet gdyby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił.

Powód wskazał, iż termin wykupu obligacji ustalony został na dzień 12 marca 2005r., a kwota jaką pozwany był zobowiązany uiścić za obligacje wynosi 26.000.000 zł, do czego doliczyć należy odsetki obligacyjne wyliczone według algorytmu określonego w umowie, w wysokości 9.118.759,12 zł. W związku z powyższym do potrącenia powód przedstawił całkowitą sumę wierzytelności wobec upadłego pozwanego, tj. 35.118.759,18 zł.

Pismem z dnia 21 grudnia 2010r. powód cofnął powództwo co do kwoty 1.185.985,48 zł i podtrzymał żądanie pozwu o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w zakresie kwoty 32.159.702, 74 zł. Uzasadniając modyfikację pozwu powód wskazał, iż wynika ona ze zmiany naliczenia odsetek. W pozwie odsetki naliczone zostały od dnia 18 lipca 2001r., tj. daty emisji obligacji oraz ich zakupu przez powoda do dnia 12 marca 2005r., tj. daty wykupu obligacji przez pozwanego określonych w umowach emisyjnych. Powód podał, iż na mocy art. 33 § 1 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. Nr 93, poz. 834 ze zm.; dalej jako prawo upadłościowe) dokonał ponownego przeliczenia odsetek i zmodyfikował żądanie w powyższym zakresie domagając się zapłaty odsetek za okres od dnia 18 lipca 2010r. do dnia 7 kwietnia 2003r. tj. dnia poprzedzającego dzień ogłoszenia upadłości.

W odpowiedzi na pozew Syndyk masy upadłości Telewizji (...) SA (dalej także: Syndyk, pozwany) wniósł o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu zakwestionował istnienie wierzytelności, na którą powoływał się powód a tym samym zasadność potrącenia. pozwany podał, iż wierzytelność podlegająca potrąceniu musiałaby istnieć w dniu upadłości pozwanego. Zdaniem pozwanego powód nie wykazał, iż przysługiwała mu sporna wierzytelność ani też, że istniała ona w dniu ogłoszenia upadłości pozwanego.

Pozwany podniósł, że powód nie wskazał z jakich konkretnie obligacji wyemitowanych przez pozwanego wywodzi wierzytelności zgłoszone do potrącenia. W szczególności nie wskazał, iż są to obligacje emitowane na podstawie uchwały Nadzwyczajnego Wlanego Zgromadzenia Akcjonariuszy z dnia 13 czerwca 2001r. w ramach tzw. nowej emisji. pozwany podał, iż powód nie nabył prawa z obligacji albowiem nie wykazał, iż przydzielone mu obligacje zostały zapisane na rachunku depozytowym powoda w sposób prawidłowy.

Pozwany podał, że sam przydział obligacji jako czynność dokonywana w procesie przedemisyjnym nie prowadzi do powstania praw z obligacji. Warunkiem istnienia zobowiązania do zapłaty ceny emisyjnej nie jest powstanie praw z obligacji. Zobowiązanie takie istnieje przed powstaniem praw z obligacji, a jego źródłem jest umowa przedemisyjna. Fakt, że obligatariusz ma obowiązek uiścić cenę emisyjną nie oznacza że powstały na jego rzecz prawa z obligacji. Umowa przedemisyjna nie wywołuje bowiem skutku rzeczowego w postaci nabycia własności obligacji lub praw z obligacji. Skutek taki powstaje dopiero w chwili wydania dokumentu lub zapisu w ewidencji. Przydział jest jedynie formą powiadomienia inwestora o jego prawie nabycia obligacji, co zdaniem pozwanego może nastąpić dopiero po uiszczeniu ceny emisyjnej. Prawa z obligacji nie powstają zatem w chwili przydziału, a dopiero po dokonaniu płatności. Zdaniem pozwanego, zasady takie określone zostały w Propozycji Nabycia Obligacji nie uległy zmianie aż do dnia dzisiejszego. Okoliczności tych nie zmienił również fakt zawarcia przez strony ugody i umowy z dnia 13 lipca 2001r., która zmodyfikowała jedynie procedurę przydziału, nie zaś konsekwencje prawne związane z przydziałem czy ich zapisaniem na rachunku depozytowym. W ocenie pozwanego nie jest możliwym przyjęcie, iż powód mógłby nabyć prawa z obligacji przed opłaceniem ceny emisyjnej.

Pozwany podał, że obligacje były emitowane jako obligacje nie mające formy dokumentu, a zatem prawa powstają z chwilą dokonania zapisu w ewidencji i przysługują osobie w niej wskazanej jako posiadacz tych obligacji. Obligacje zapisywane były na rachunkach depozytowych poszczególnych posiadaczy obligacji. Oznacza to, iż mogły być zapisane na rzecz powoda dopiero po otwarciu właściwego rachunku depozytowego. Zdaniem pozwanego powód nie wykazał aby spełnił warunki określone w punkcie 8.2.1. Regulaminu Emisji i Obrotu Obligacjami (...) ani żeby bank otworzył dla powoda odpowiedni rachunek, podczas gdy jedynie wyciąg z takiego rachunku może stanowić wyłączny dowód zapisania na nim Obligacji dla konkretnego podmiotu. Z tego powodu pozwany uznawał, że wnioski powoda o zobowiązanie banku do przedłożenia dokumentacji związanej z emisją i przydziałem Obligacji jest zbędne. Gdyby prawa z obligacji zostały zapisane na jego rachunku depozytowym, to powód mógłby samodzielnie przedstawić wydruk rachunku. Zdaniem pozwanego w kontekście obowiązku udowodnienia zapisu na rachunku powoda bez znaczenia było również pismo (...) z 18 lipca 2001 r. w którym bank potwierdził dokonanie emisji.

Pozwany podniósł, że nabycie praw i zapisanie na rachunku możliwe jest dopiero po uiszczeniu ceny emisyjnej, a powód bezspornie ceny powyższej nie uiścił. Wierzytelność powoda w kontekście powyższego nie istnieje, a tym samym nie był on uprawniony do przedstawienia wierzytelności do potrącenia.

Pozwany nie kwestionował, że wyraził zgodę na przydział obligacji powodowi przed zapłatą ceny emisyjnej, tym nie mniej nie zmienia to faktu, iż powód nie nabył praw z obligacji. Zdaniem pozwanego skoro nie istnieje, ani też nie istniała w chwili ogłoszenia upadłości pozwanego wierzytelność powoda, nie jest możliwym zgłoszenie jej do potrącenia.

Pozwany zakwestionował nadto sposób wyliczenia przez powoda oprocentowania z obligacji albowiem powód nie przedstawił dokumentu obrazującego sposób wyliczeń i poszczególnych współczynników.

Pozwany zakwestionował też zasadność naliczenia odsetek. Celem oprocentowania jest bowiem zapewnienie wynagrodzenia nabywcy obligacji z tytułu korzystania przez emitenta ze środków finansowych nabywcy obligacji. Skoro więc pozwany do chwili obecnej nie mógł korzystać ze środków finansowych powoda wypłata oprocentowania byłaby prawnie oraz ekonomicznie nie uzasadniona. Przeczy temu nadto wprost zapis Propozycji Nabycia Obligacji, w której zapisano, iż oprocentowanie nie będzie wypłacane do dnia opłacenia pełnej ceny emisji, jeżeli nie została opłacona do dnia emisji.

Pozwany pismem z dnia 22 listopada 2010 r. wniósł o odrzucenie pozwu.

W uzasadnieniu tego wniosku pozwany podał, iż brzmienie przepisu art. 180 ¹ § 1 kpc potwierdza, iż jedynym właściwym trybem, w którym powód może dochodzić stwierdzenia wygaśnięcia wierzytelności pozwanego na skutek zgłoszonego potrącenia jest zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. W ocenie pozwanego powód nie mógł dochodzić swojej wierzytelności w dwóch równoległych postępowaniach sądowych, a było niesporne, że w chwili jego wytoczenia ta sama wierzytelność o wykup obligacji wraz z oprocentowaniem została już zgłoszona z w postępowaniu upadłościowym z jednoczesnym złożeniem w tym postępowaniu świadczenia o potrąceniu. W tym względzie pozwany przywoływał też pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w orzeczeniu z dnia 1 października 1993 r. w sprawie II CKN 672/99 (LEX nr 391833). Pozwany powołał się również na treść art. 150 prawa upadłościowego oraz uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, którą wprowadzono przepis art. 182 ¹ kpc.

Pozwany podał, iż wierzytelność dotyczy masy upadłości, konsekwencją czego jest konieczność rozpatrywania wszelkich roszczeń nią związanych, w tym również odnośnie potrącenia w postępowaniu upadłościowym, tym bardziej, iż przewiduje to wprost art. 34-37 prawa upadłościowego. W efekcie uznawał, że postępowanie w niniejszej sprawie jest niedopuszczalne.

Do sprawy po stronie pozwanej przystąpił w charakterze interwenienta ubocznego jeden z wierzycieli upadłego – (...) SA w W. (dalej (...) SA, interwenient uboczny), który zasadniczo zgadzał się ze stanowiskiem pozwanego.

Wyrokiem z dnia 24 maja 2011r. Sąd Okręgowy w Gdańsku, pozbawił wykonalności - do wysokości 32.149.000 zł - nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002r. wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt XX GNc 406/02 utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09. Ponadto zakresie cofniętego powództwa, co do kwoty 1.185.985,48 zł Sąd ten umorzył postępowanie, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił oraz orzekł o kosztach postępowania.

Wydając wyrok, Sąd Okręgowy oparł się na dokumentach zaoferowanych przez strony w toku postępowania, a także na opinii biegłego z zakresu rachunkowości. Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o zobowiązanie (...) do udzielenia informacji w zakresie okoliczności, czy wyciągi z rachunków depozytowych oraz pisma zmierzające do uzgodnienia sald były wysyłane do obligatariuszy pozwanego oraz wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. R. (1) na okoliczność charakteru ewidencji, z której wyciąg przedłożył powód, rodzaju kontaktów (...) z powodem przed datą wystawienia pisma złożonego w charakterze dowodu w ramach niniejszego postępowania, a także - na okoliczności związane z założeniem rachunku depozytowego na rzecz powoda. W ocenie Sądu, okoliczności, na które miały zostać przeprowadzone wspomniane dowody, były bezprzedmiotowe, nie miały znaczenia z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, iż spór koncentrował się na ustaleniu istnienia wierzytelności powoda przysługującej względem pozwanego z tytułu wykupu obligacji oraz skuteczności złożonego oświadczenia w przedmiocie potrącenia, stanowiącego podstawę powództwa.

Sąd przytoczył stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie zawarte w uzasadnieniu wyroku z 15 czerwca 2010r. (sprawa VI ACa 1384/09), iż na proces emisyjny obligacji składa się ciąg czynności prawnych i faktycznych, pozostających ze sobą w zależnościach czasowych, przyczynowo - skutkowych i prawnych. Czynności te można podzielić na czynności przedemisyjne oraz czynności stricte emisyjne, przy czym wyłącznie czynność emisyjna bezpośrednio kreuje wierzytelność inkorporowaną w obligacji. Sąd wskazał, że uzyskanie statusu obligatariusza, tj. podmiotu uprawnionego na podstawie papieru wartościowego, jako wierzyciela świadczenia inkorporowanego w obligacji, uzależnione jest w sposób bezpośredni od dokonania czynności stricte emisyjnej tworzącej dług obligacyjny, tj. wręczenia dokumentu obligacji lub zapisu praw w ewidencji. Osoba wierzyciela obligacyjnego wyznaczona jest treścią stosunku rzeczowego, określającego własność obligacji, a nie stosunku obligacyjnego, co oznacza, że układ zobowiązaniowy inkorporowany w obligacji ma charakter niewzajemny. W sytuacji skutecznego nabycia praw z obligacji jedynym dłużnikiem staje się emitent i na nim wyłącznie ciążą obowiązki określone w ich treści. Zobowiązanie emitenta wynikające z treści obligacji jest niezależne od podstawy prawnej wykreowania papieru wartościowego istniejącej między emitentem, a obligatariuszem i jest oderwane od wzajemnych relacji stron wynikających z czynności przedemisyjnych. Sąd uznał także, iż pomiędzy czynnościami przedemisyjnymi oraz stricte emisyjnymi zachodzi ścisły związek normatywny polegający na tym, że czynności przedemisyjne stwarzają podstawę gospodarczą dla skutecznego dokonania czynności emisyjnych. Z drugiej strony, Sąd wskazał, iż sama realizacja zobowiązania obligacyjnego inkorporowanego w obligacji jest co do zasady czynnością oderwaną od swojej gospodarczej podstawy. Zobowiązanie to jest związane z papierem wartościowym.

Sąd przyznał rację pozwanemu co do tego, że umowa przedemisyjna nie wywołuje nigdy skutku rzeczowego w postaci nabycia praw z obligacji, albowiem do jego powstania niezbędne jest dokonanie zapisu na rachunku (bądź wydanie dokumentu obligacji). Nadto, Sąd stwierdził, iż zapłata ceny emisyjnej stanowi realizację zobowiązania wynikającego z umowy przedemisyjnej i nie może stanowić podstawy, ani warunku nabycia prawa z obligacji.

Zdaniem Sądu, co do zasady, obowiązek zapłaty ceny emisyjnej zastrzegany jest przed przyznaniem praw z obligacji, jednakże dokonanie wpłaty w całości lub części ceny emisyjnej może mieć miejsce zarówno przed powstaniem wierzytelności obligacyjnej, jak i w okresie, kiedy poszczególne osoby nabyły już status obligatariusza. Regulacje w przedmiocie emisji obligacji nie wiążą obowiązku uiszczenia ceny emisyjnej z nabyciem obligacji. Oznacza to, iż uiszczenie ceny emisyjnej nie jest warunkiem koniecznym uzyskania statusu obligatariusza, nie zachodzi więc związek pomiędzy nabyciem prawa, a zapłatą ceny emisyjnej. Jeżeli więc zapłata ceny emisyjnej nie nastąpiła, ale osoba zobowiązana do zapłaty zyskała już status obligatariusza, to jest uprawniona do żądania wykupu obligacji, pomimo, iż nie spełniła ona zobowiązania z umowy przedemisyjnej. Sąd wskazał, iż w takiej sytuacji emitentowi służy co najwyżej na podstawie art. 921 ¹³ zd. 1 kc zarzut nieuiszczenia ceny emisyjnej. Nie oznacza to jednak że obowiązek wykupu obligacji po stronie emitenta przestaje istnieć.

Sąd wskazał dalej, że przepisy dotyczące kodeksu cywilnego oraz ustawy o obligacjach wyznaczają minimalną treść zasad, uprawnień i obowiązków związanych z powstaniem i funkcjonowaniem obligacji. W zakresie nieuregulowanym, tj. co do szczegółowych zasad realizacji emisji (w tym - co do treści czynności przedemisyjnych i emisyjnych) dopuszczalna jest regulacja w drodze umowy stron. Strony mogą zatem modyfikować zasady realizacji emisji poza obszarami, w których uczynił to ustawodawca. Strony nie mogą jednak decydować m. in. o momencie powstania praw z obligacji. W przypadku spełnienia określonych ustawowo przesłanek po stronie obligatariusza powstaje prawo inkorporowane we wskazanym papierze wartościowym.

Sąd wskazał, że zgodnie z art. 5a ustawy o obligacjach, obligacje nie muszą mieć formy dokumentu, w takiej sytuacji prawa z obligacji powstają z chwilą dokonania zapisu w ewidencji i przysługują osobie w niej wskazanej, jako posiadacz tych obligacji. Strony nie mają możliwości wiążącego wpływania na ocenę skuteczności powstania długu obligacyjnego, mogą jedynie ustalić kwestie techniczne związane z powstaniem obligacji (w tym np. z zapisem obligacji w ewidencji, sposobem tworzenia kont depozytowych, sposobem doręczenia informacji o powstaniu praw). Zdaniem Sądu, nie zmienia to faktu, że w przypadku skutecznego zapisu w ewidencji, następuje z mocy prawa skutek nabycia praw z obligacji. Sąd zaznaczył, że powstanie prawa z obligacji nie jest tożsame z ich przydziałem. Przydział stanowi bowiem jednostronne oświadczenie emitenta, które precyzuje krąg osób, które nabyły obligacje (także - w jakiej ilości i za jaką cenę). Sąd wskazał, że w analizowanej sprawie emisja obligacji odbyła się w trybie emisji zamkniętej, polegającej na skierowaniu propozycji nabycia obligacji do indywidualnie oznaczonych adresatów w liczbie nie większej niż 300 osób. Realizacja emisji polega na przyjęciu przez inwestorów propozycji nabycia obligacji i w konsekwencji, zawarciu między nimi, a emitentem umów przedemisyjnych. Umowy te określają wzajemne zobowiązania emitenta i obligatariuszy, zmierzające do wyemitowania obligacji i powstania wynikających z nich praw. Sąd zwrócił uwagę, że Telewizja (...) SA skierowała do powoda propozycję nabycia 260 obligacji wraz z załączonym Formularzem Przyjęcia Propozycji Nabycia oraz Warunkami Emisji Obligacji. Dokumenty te miały charakter wzorców oraz posiadały standardową treść, znajdującą zastosowanie w przypadkach analogicznych emisji z udziałem emitenta oraz (...). Sąd zaznaczył, że treść powyższych dokumentów została zmodyfikowana i zindywidualizowana w drodze ugody zawartej między akcjonariuszami w dniu 13 lipca 2001r. Ugoda ta była prawnie dopuszczalna i skutecznie zawarta. Umowa wskazywała, że w odniesieniu do (...) SA warunkiem nabycia praw z obligacji było przyjęcie propozycji nabycia obligacji, doręczenie formularza przyjęcia do dnia 16 lipca 2001r., zapłata ceny emisyjnej i doręczenie dowodu wpłaty do dnia 31 marca 2002r., ustanowienie zastawu zwykłego na wszystkich posiadanych akcjach spółki oraz zawarcie umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego na powyższych akcjach. W ocenie Sądu, sformułowania tej umowy (ugody) mają pierwszeństwo przed standardowymi ogólnymi warunkami emisji i właśnie w świetle tych postanowień umownych należało dokonać oceny zachowań stron. Sąd uznał zatem, że pozwany skierował do powoda kategoryczną propozycję nabycia obligacji, którą ten przyjął składając na formularzu oświadczenie o przyjęciu propozycji. powód zgodnie z postanowieniami ugody z 13 lipca 2001r. złożył w zastrzeżonym terminie formularz oraz ustanowił stosowne zabezpieczenia zapłaty ceny emisyjnej. Powyższe dało podstawę do dokonania na jego rzecz przydziału 260 obligacji oraz zapisania tych praw w ewidencji obligacji. (...) dokonał więc powyższych czynności, a następnie poinformował o nich powoda. Z momentem zapisu w ewidencji emitent stał się dłużnikiem powoda w zakresie wykupu obligacji niezależnie od faktu braku uiszczenia przez powoda ceny emisyjnej. Jak wynika z treści ugody, strony ustaliły, że powód zobowiązany jest do uiszczenia kwoty ceny emisyjnej do dnia 31 marca 2002r. Powód nie uiścił ceny emisyjnej, nie miało to jednakże - zdaniem Sądu - wpływu na prawa z obligacji mu przysługujące. Brak zapłaty aktualizował jedynie uprawnienie pozwanego do dochodzenia jej w drodze odrębnego postępowania bądź powstrzymania się od wypłaty należności z tytułu wykupu obligacji poprzez podniesienie zarzutu braku zapłaty ceny emisyjnej, w przypadku żądania wykupu obligacji przez powoda.

Zdaniem Sądu, bezzasadne były twierdzenia pozwanego, że z uwagi na brak zapłaty ceny emisyjnej powód nie nabył praw z obligacji, a tym samym nie powstała wierzytelność stanowiąca przedmiot potrącenia. Sąd ocenił, że o woli stron procesu emisyjnego nabycia przez powoda praw inkorporowanych w obligacjach świadczy także fakt, iż termin zapłaty ceny emisyjnej przez powoda został wyznaczony na dzień 31 marca 2002r., a więc w znacznej odległości od daty zakończenia emisji (18 lipca 2001r.). Sąd zwrócił uwagę, że niekwestionowanym zamiarem pozwanego było jak najszybsze dokapitalizowanie spółki. W ocenie Sądu, strony świadomie uniezależniły skutek w postaci nadania powodowi statusu obligatariusza od faktu dokonania zapłaty ceny emisyjnej. Nie wzbudziły jakiejkolwiek wątpliwości Sądu oświadczenia (...) potwierdzające okoliczność przydziału obligacji na rzecz powoda oraz dokonania zapisu jego praw z obligacji w ewidencji. Skoro zatem powód został wpisany w ewidencji, jako posiadacz obligacji, stał się obligatariuszem z wszystkimi tego prawnymi konsekwencjami w zakresie długu obligacyjnego. Sąd nie zgodził się z twierdzeniem Syndyka, iż o braku nabycia praw z obligacji świadczy brak przedłożenia wyciągu z indywidualnego konta depozytowego powoda.

Sąd wskazał, że zgodnie z art. 6 kc ciężar udowodnienia faktów spoczywa na osobie, która wywodzi z nich skutki prawne. Obowiązek wykazania nabycia praw spoczywał na powodzie i wyłącznie od jego woli i oceny zależało, jakimi środkami dowodowymi posłuży się celem jego wykonania. W ocenie Sądu, przedstawiając oświadczenie (...) o dokonanym przydziale obligacji oraz wyciąg z ewidencji obligacji, pozytywnie zweryfikował zgłoszone twierdzenia o nabyciu praw z obligacji. Dla oceny skuteczności nabycia praw z obligacji nie ma znaczenia, czy (...) dokonał utworzenia indywidualnego konta depozytowego powoda przed zapisaniem jego praw z ewidencji. Okoliczność ta odnosi się ­zdaniem sądu - do kwestii technicznej zapisu i stanowi okoliczność poboczną z punktu widzenia skuteczności i ważności dokonanego zapisu w ewidencji.

Sąd zgodził się z pozwanym, że umowa przedemisyjna między stronami, której ważność przesądził Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 15 czerwca 2010r. w sprawie VI Aca 1384/09 jest umową konsensualną, a nie realną. Nie wywołuje skutku rzeczowego w postaci nabycia własności obligacji lub praw z obligacji, gdyż wymaga to faktycznego wydania dokumentu obligacji lub dokonania zapisu w ewidencji. W ocenie Sądu doszło do skutecznego nabycia przez powoda praw z obligacji, co oznacza że jest on wierzycielem pozwanego z tytułu długu inkorporowanego w obligacjach, w tym również w zakresie odsetek służących mu stosownie do algorytmu określonego w Propozycji Nabycia Obligacji.

W dalszej części Sąd poddał analizie okoliczność, czy w sprawie zostały spełnione przesłanki wzajemnej kompensacji roszczeń, tj. potrącenia wierzytelności. Sąd wskazał, że przepisy prawa upadłościowego, dopuszczają możliwość zgłoszenia potrącenia względem wierzytelności upadłego, stanowiąc w art. 34 §1, iż potrącenie długu upadłego z długiem wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli oba długi istniały w czasie ogłoszenia upadłości, chociażby termin uiszczenia jednego z nich jeszcze nie nastąpił.

Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro Sąd Apelacyjny w Warszawie we wspomnianym powyżej orzeczeniu uznał istnienie wierzytelności pozwanego względem powoda z tytułu obowiązku zapłaty ceny emisyjnej, uznać należało, że powód miał prawną możliwość zgłoszenia zarzutu potrącenia względem pozwanego. Zgłoszenie potrącenia po ogłoszeniu upadłości stanowi uprzywilejowany sposób zaspokojenia wierzyciela upadłościowego, który może doprowadzić do korzystniejszego zaspokojenia wierzyciela, aniżeli udział w podziale funduszów masy upadłości. Sąd podniósł, że powództwo przeciwegzekucyjne stanowi merytoryczną formę obrony przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji, zarówno co do jej zasadności, jak i dopuszczalności. Art. 840 §1 pkt 2 kpc stanowi podstawę do zwalczania tytułu wykonawczego w przypadku, gdy już po powstaniu tytułu egzekucyjnego zaszły zdarzenia materialnoprawne prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania. Skutek taki wywiera m.in. potrącenie. Nie ma zatem przeszkód, aby powództwo przeciwegzekucyjne zostało oparte na zarzucie potrącenia, które stoi na równi z wykonaniem zobowiązania. Sąd wskazał, że istotą postępowania było wykazanie, iż tytuł wykonawczy służący pozwanemu nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy. Zdaniem Sądu, powód w prawnie dopuszczalny sposób powołał się na zdarzenie, które obejmuje swoim zakresem sytuację, z którą przepisy prawa materialnego łączą wygaśnięcie zobowiązania (tj. wzajemną kompensację należności). Sąd wskazał, że zgodnie z treścią art. 499 zd. 2 kc, oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną ( ex tunc) od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe, jakkolwiek skutki potrącenia powstają w chwili dojścia do drugiej strony oświadczenia. Oznacza to, że złożone skutecznie oświadczenie o potrąceniu wywiera skutki prawne określone w art. 498 § 2 kc od chwili, kiedy istniał tzw. stan potrącalności obu wierzytelności. Ze względu na retroaktywność wspomnianego oświadczenia, za niebyłe uznaje się te skutki prawne, które zaistniały pomiędzy powstaniem stanu potrącalności, a złożeniem oświadczenia o potrąceniu. Do skutków tych zalicza się m. in. następstwa wynikające z opóźnienia i zwłoki (art. 481 kc). Odnosząc się do wysokości przysługującej powodowi wierzytelności, Sąd podzielił treść opinii biegłego, który wyliczył wysokość należnych odsetek obligacyjnych.

Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w zakresie kwoty 1.185.985,48 zł mając na względzie, że powód cofnął powództwo w powyższym zakresie oraz uznając cofnięcie pozwu za dopuszczalne w świetle brzemienia art. 479 ¹³ § 1 k.p.c., Stąd na podstawie art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji.

Zważywszy na fakt, iż po dokonanym potrąceniu wymagalna pozostała wierzytelność pozwanego w kwocie 1.251.103,22 zł, zaś powód cofnął powództwo co do kwoty 1.185.985,48 zł, powództwo w pozostałym zakresie, czyli co do kwoty 65.117,74 zł oddalił jako niezasadne (punkt III sentencji).

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. nr 163 poz. 1348 z późniejszymi zmianami), mając na względzie ogólną zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Sąd uznał, że iż powód wygrał proces w 96%. O kosztach sądowych w zakresie wydatków obejmujących wynagrodzenie biegłego orzekł na podstawie art. art. 93 ust. 2 i art. 116 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 10, Nr 90, poz. 594 ze zm.).

Apelacje od tego orzeczenia wywiodły obie strony, jak i interwenient uboczny.

Pozwany Syndyk Masy Upadłości Telewizji (...) SA zaskarżał wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku w zakresie uwzględniającym powództwo, tj. w punkcie I oraz rozstrzygającym o kosztach procesu i kosztach sądowych (punkty IV i V).

Zaskarżonemu wyrokowi ten apelujący zarzucał naruszenie:

1. przepisów prawa procesowego, tj.:

a) art. 182 ¹ § 1 kpc poprzez rozpatrzenie sprawy i uwzględnienie pozwu, podczas gdy w niniejszej sprawie istniały przesłanki do umorzenia postępowania ze względu na treść ww. przepisu bądź też przekazania sprawy Sędziemu Komisarzowi Sądowi

prowadzącemu postępowanie upadłościowe Telewizji (...) SA(sygn. akt XU 58/06 Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w W.);

b) art. 233 § 1 i § 2 kpc poprzez sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego polegającą w szczególności na błędnym przyjęciu, że powód wykazał, iż obligacje wyemitowane przez Telewizję (...) SA zostały skutecznie zapisane na rzecz powoda we właściwej ewidencji w sytuacji, gdy z akt sprawy nie wynika, jakoby obligacje zostały zapisane na imiennym rachunku depozytowym powoda, który to rachunek - zgodnie z dokumentami regulującymi proces emisji obligacji - był jedyną dopuszczalną ewidencją, w której obligacje mogły zostać skutecznie zapisane;

c) art. 328 § 2 i 316 kpc poprzez brak należytego wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia wraz z przytoczeniem przepisów prawa oraz pominięcie w uzasadnieniu wyroku i brak ustosunkowania się do szeregu argumentów i okoliczności podnoszonych przez pozwanego w toku postępowania;

d) art. 217 § 2 kpc poprzez bezzasadne oddalenie wniosków dowodowych pozwanego, odnoszących się, w szczególności, do przesłuchania świadka M. R. (1), podczas gdy przeprowadzenie wnioskowanych dowodów mogło przyczynić się do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy;

e) art. 479 ¹² § 1 kpc poprzez dopuszczenie dowodu z dokumentu (...) Bank (...) SA datowanego na 5 listopada 2010r. pomimo tego, że powód mógł i powinien był uzyskać taki dokument i przedłożyć go do akt już wraz ze złożeniem pozwu, czego jednak nie uczynił nie wyjaśniając przy tym w sposób należyty przyczyn takiego stanu rzeczy;

2. przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 34 § 1, art. 37 oraz art. 150 prawa upadłościowego poprzez błędne przyjęcie, że powód był uprawniony do dokonania potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelnością przysługującą pozwanemu względem powoda w sytuacji, gdy:

- wierzytelność powoda nie istniała w dacie ogłoszenia upadłości Telewizji (...) SA ani w dacie złożenia oświadczenia o potrąceniu;

- powód nie dokonał skutecznego zgłoszenia swojej wierzytelności sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym Telewizji (...) SA, które to zgłoszenie prowadziłoby z kolei do uwzględnienia wierzytelności powoda na liście

wierzytelności;

b) art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 roku o obligacjach (Dz. U. z 1995, Nr 83, poz. 42 ze zm.) poprzez błędne przyjęcie, że prawa z obligacji przydzielonych powodowi powstały pomimo tego, że powód nie wykazał, aby obligacje zostały skutecznie zapisane na jego rzecz we właściwej ewidencji;

c) art. 5b ustawy o obligacjach w zw. z postanowieniami dokumentów regulujących proces, emisji obligacji przez Telewizję (...) SA - w szczególności art. 14 Warunków Emisji Obligacji, art. 5 Regulaminu (...) SA Emisji i Obrotu Obligacjami oraz art. 6.2.2 skierowanej do powoda Propozycji Nabycia Obligacji - poprzez bezpodstawne przyjęcie, że strony procesu emisyjnego nie mogły ustalić, że skuteczne zapisanie obligacji na rzecz obligatariusza w odpowiedniej ewidencji będzie uzależnione od opłacenia przez niego ceny emisyjnej obligacji;

d) art. 5b ustawy o obligacjach w zw. z postanowieniami dokumentów regulujących proces emisji obligacji przez Telewizję (...) SA - w szczególności art. 2.1. Warunków Emisji Obligacji - poprzez bezpodstawne przyjęcie, że strony procesu emisyjnego nie mogły ustalić, że ewidencją, o której mowa w art. 5a ust. 2 ustawy o obligacjach, będą indywidualne rachunki depozytowe posiadaczy obligacji i tylko skuteczne zapisanie obligacji w tego typu ewidencji skutkuje powstaniem praw z obligacji;

e) art. 5b ustawy o obligacjach w zw. z postanowieniami dokumentów regulujących proces emisji obligacji przez Telewizję (...) SA - w szczególności art. 8 lit. t7 Warunków Emisji Obligacji - poprzez bezpodstawne przyjęcie, że strony procesu emisyjnego nie mogły ustalić, że oprocentowanie będzie przysługiwało obligatariuszowi dopiero od momentu opłacenia ceny emisyjnej obligacji;

f) art. 5b ustawy o obligacjach w zw. z postanowieniami dokumentów regulujących proces emisji obligacji przez Telewizję (...) SA - w szczególności art. 13.1 Warunków Emisji Obligacji - poprzez ich niezastosowanie i pominięcie, że powodowi mogły przysługiwać jakiekolwiek roszczenia o wykup obligacji i odsetki tylko wówczas, gdyby obligacje były zapisane na Rachunku Depozytowym powoda.

Wobec powyższego ten apelujący wnosił o :

a. w pierwszej kolejności o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I oraz umorzenie postępowania w zakresie żądania pozbawienia wykonalności do wysokości kwoty 32.149.000 zł nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt XX GNc 406/02 utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09 bądź przekazanie sprawy w tym zakresie sędziemu komisarzowi w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy w celu rozstrzygnięcia w postępowaniu upadłościowym Telewizji (...) SA, sygn. akt X U 58/06; ewentualnie:

b. zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I poprzez oddalenie powództwa również w zakresie żądania pozbawiania wykonalności do wysokości kwoty 32.149.000 zł nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002r. wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt XX GNc 406/02 utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09,

a w obu przypadkach :

c. o zmianę zaskarżonego wyroku w punktach IV i V poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za I instancję według norm prawem przepisanych i obciążenie powoda w całości kosztami sądowymi,

d. zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za II instancję według norm przepisanych, bądź o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi I instancji, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

Ponadto na podstawie art. 380 kpc apelujący ten wnosił o zmianę postanowień Sądu Okręgowego w Gdańsku wydanych w niniejszej sprawie, a oddalających wnioski pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. R. (1) oraz dowodu z informacji uzyskanych przez Sąd od (...) Bank (...) SA i w konsekwencji o :

e. przeprowadzenie dowodów z:

- zeznań świadka: M. R. (2) na okoliczności charakteru ewidencji, z której wyciąg przedłoył powód, rodzaju kontaktów (...) Bank (...) SA z powodem przed 5 listopada 2010 roku oraz okoliczności związanych z założeniem rachunku depozytowego na rzecz powoda,

- informacji uzyskanych przez Sąd Apelacyjny w trybie art. 248 § 1 kpc od (...) Bank (...) SA czy wyciągi z rachunków depozytowych oraz pisma zmierzające do uzgodnienia sald były wysyłane do innych obligatariuszy tj. (...) na (...) SA w W., (...) SA w P., (...) SA - Fundusz (...) w L..

Interwenient uboczny (...) Spółka Akcyjna w W. zaskarżał powyższy wyrok w części (pkt 1), w której wyrok pozbawiał wykonalności do wysokości kwoty 32.149.000 zł nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002r. wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt XX GNc 406/02 utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09, zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucał ten apelujący :

1. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 182 ¹ §1 kpc oraz art. 169 prawa upadłościowego, w związku z art. 199 §1 pkt 1 kpc, poprzez rozpatrzenie sprawy, gdy ze względu na okoliczności sprawy pozew powinien zostać odrzucony z uwagi na czasową niedopuszczalność drogi sądowej;

2. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 217 kpc oraz 227 kpc, poprzez oddalenie wniosków dowodowych pozwanego z powołaniem się na ich bezprzedmiotowość i powodowanie przeciągania sprawy, w sytuacji, gdy zgłoszone wnioski miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

3. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 §1 kpc, poprzez:

a) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, prowadzące w konsekwencji do błędnej wykładni Ugody z 13 lipca 2001r. zawartej pomiędzy Telewizją (...) SA, a akcjonariuszami spółki (w tym, (...) SA), w szczególności poprzez uznanie, że strony Ugody umówiły się na nabycie przez (...) SA praw z obligacji przy braku zapłaty ceny emisyjnej, doprowadzając w te sposób do zmiany reguł wynikających z dokumentów (...) SA regulujących emisję obligacji;

b) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, prowadzące do niewłaściwej oceny, że umówienie się przez strony Ugody z 13 lipca 2001r. na odroczenie zapłaty przez (...) SA świadczyło o woli stron zerwania związku pomiędzy nabyciem praw z obligacji przez (...) SA, a zapłatą ceny emisyjnej za obligacje;

c) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, prowadzące do błędnej wykładni dokumentów (...) SA regulujących emisję obligacji, poprzez uznanie, że powodowi należą się odsetki od kwoty stanowiącej cenę za obligacje, która to cena nie została uiszczona na rzecz Telewizji (...) SA;

d) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, prowadzące w konsekwencji do błędnej wykładni dokumentów (...) SA regulujących emisję obligacji, poprzez uznanie, że w okolicznościach sprawy nie doszło do uzgodnienia, iż imienne rachunki depozytowe stanowiły jedyny rodzaj ewidencji, w których można było dokonać skutecznego zapisu praw z obligacji na rzecz podmiotów, które zapłaciły cenę emisyjną za obligacje; w konsekwencji doprowadziło to do błędnej oceny, że powód za pomocą oświadczenia (...) SA z 05/11/2010 r. wykazał, iż prawa z obligacji zostały zapisane na rzecz (...) SA;

4. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 479 ¹² §1 kpc, poprzez dopuszczenie dowodu z dokumentu (oświadczenie (...) SA z 05/11/2010 r.), w odniesieniu do którego wniosek dowodowy nie został powotany w pozwie, przy braku wykazania okoliczności usprawiedliwiających powołanie dowodu w terminie późniejszym;

5. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 34 §1 w związku z art. 37 w związku z art. 150 §1 w związku z art. 169 prawa upadłościowego, poprzez uwzględnienie potrącenia wierzytelności przez (...) SA w procesie, pomimo, że potrącona wierzytelność nie została uwzględniona na liście wierzytelności przez Sędziego Komisarza w toku postępowania upadłościowego, a postępowanie to toczyło (toczy) się w dacie wytoczenia powództwa przez (...) SA;

6. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5a ust. 2 w związku z art. 5b ustawy o obligacjach, prowadzące do błędnej wykładni dokumentów regulujących emisję obligacji pozwanego, poprzez przyjęcie, że:

a) zapis w ewidencji przesądza o nabyciu praw z obligacji, pomimo braku istnienia podstawy do jego dokonania,

b) zapis w jakimkolwiek urządzeniu księgowym banku, nazwanym ewidencją, jest zapisem, który powoduje nabycie praw z obligacji, pomimo odmiennych ustaleń sformułowanych w warunkach emisji,

c) nie może być przedmiotem umów emisyjnych okoliczność, iż zapis praw z obligacji we właściwej ewidencji uzależniony jest od zapłaty ceny emisyjnej za obligacje;

d) odsetki są należne pomimo niespełnienia się warunków ich przyznania oraz że odsetki mogą zostać naliczone od kwoty stanowiącej cenę emisyjną za obligacje, która to cena nie została uiszczona na rzecz emitenta.

W związku z przytoczonymi powyżej zarzutami skarżący ten wnosił o :

1. uchylenie wyroku w zaskarżonej części (pkt I wyroku) oraz odrzucenie pozwu oraz zasądzenie na rzecz interwenienta ubocznego kosztów procesu za obie instancje, według norm przepisanych ewentualnie o:

2. zmianę wyroku w zaskarżonej części (pkt I wyroku) i oddalenie powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności oraz o zasądzenie na rzecz interwenienta ubocznego kosztów procesu za obie instancje, według norm przepisanych, ewentualnie o:

3. uchylenie wyroku w zaskarżonej części (pkt I wyroku) oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, przy pozostawieniu temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Nadto, interwenient uboczny wnosił o przeprowadzenie dowodów zgłoszonych przez pozwanego, a oddalonych przez Sąd I instancji.

Powód w swej apelacji zaskarżał powyższy wyrok w części:

- co do pkt. I - w części, w której Sąd nie pozbawił wykonalności tytułu wykonawczego - nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie sygn. akt XX GNc 406/02, utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACA 1384/09, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2010r. ponad kwotę 1.196.688,22 zł tytułem odsetek od należności głównej, oraz kwotę 54.415 zł tytułem kosztów postępowania,

- oraz co do pkt. II i III.

Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucał :

- naruszenie przepisu art. 499 k.c., poprzez niewłaściwe jego zastosowanie, polegające na nieuwzględnieniu w treści sentencji wyroku faktu wygaśnięcia zobowiązania objętego tytułem wykonawczy z datą wsteczną tj. w chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe,

- naruszenie przepisu art. 229 kpc poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało w treści sentencji wyroku brakiem uwzględnienia powództwa w zakresie możliwości potrącenia wierzytelności przysługującej powodowi z wierzytelnością przysługująca pozwanemu na dzień 8 kwietnia 2003 r., która to data była między stronami bezsporna,

- naruszenie przepisu art. 840 § 1 pkt. 2 kpc, poprzez niewłaściwe jego zastosowanie, polegające na niepozbawieniu tytuły wykonawczego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002 r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie sygn. akt XX GNc 406/02, utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r., sygn. akt VI ACa 1384/09, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2010r., w części ponad kwotę 1.196.688,22 zł tytułem odsetek od należności głównej oraz kwotę 54.415 zł tytułem kosztów postępowania, pomimo, że zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym w powyższym zakresie wygasło.

Wskazując na powyższe powód wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego, poprzez pozbawienie wykonalności nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 czerwca 2002r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy (sygn. akt XX GNc 406/02), oraz wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2010r. (sygn. akt VI ACa 1384/09) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2010r. ponad kwotę 1.196.688,22 zł tytułem odsetek od należności głównej oraz kwotę 54.415 zł tytułem kosztów postępowania oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania.

Pozwany Syndyk Masy Upadłości Telewizji (...) SA w odpowiedzi na apelacje powoda wniósł o jej odrzucenie ewentualnie oddalenie. W obu przypadkach wnosił o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania wywołanego apelacją powoda, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany wskazywał na wątpliwość co do dopuszczalności tej apelacji powoda, który zaskarżał apelacją punkty I, II i III wyroku Sądu Okręgowego, gdy tymczasem wnioski apelacji (a także jej uzasadnienie) dotyczą wyłącznie zmiany punktu I tego wyroku.

Co do apelacji interwenienta ubocznego wnosił o jej uwzględnienie.

Interwenient uboczny w odpowiedzi na apelację powoda wnosił o jej odrzucenie i zasądzenie na rzecz interwenienta ubocznego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Z kolei powód w odpowiedzi na apelacje pozwanego oraz apelację interwenienta ubocznego wnosił o oddalenie apelacji pozwanego i interwenienta ubocznego oraz zasądzenie od pozwanego i interwenienta ubocznego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego..

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja pozwanego i interwenienta ubocznego ostatecznie okazały się w części zasadne, co skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i umorzeniem postępowania w sprawie.

Wobec zarzutów pozwanego i interwenienta ubocznego co dopuszczalności apelacji powoda, kwestia ta w pierwszej kolejności podlegała badaniu w niniejszym postępowaniu.

W związku z wniesieniem apelacji sąd pierwszej instancji ma obowiązek podjęcia wielu czynności o charakterze sprawdzającym i przygotowawczym. Celem postępowania sprawdzającego jest wyjaśnienie przez sąd pierwszej instancji szeroko pojmowanej kwestii dopuszczalności apelacji. Chodzi o skontrolowanie nie tylko, czy apelacja spełnia wymagania formalne i fiskalne oraz czy wniesiono ją w terminie, lecz także, czy w konkretnej sytuacji procesowej jest ona dopuszczalna pod względem przedmiotowym, tzn. czy dany wyrok podlega zaskarżeniu apelacyjnemu, oraz pod względem podmiotowym, tzn. z punktu widzenia formalnej legitymacji skarżącego (por. W. Siedlecki (w:) System..., t. 3, red. W. Siedlecki, s. 243; T. Ereciński, Apelacja..., s. 98 i n. oraz tenże (w:) Kodeks postępowania cywilnego..., t. 2, red. T. Ereciński, s. 100). Sąd drugiej instancji jest również zobowiązany do sprawdzenia, czy przedłożona mu wraz z aktami sprawy apelacja nadaje się do merytorycznego rozpoznania. Obowiązek ten wynika z art. 373 kpc. W toku tej kontroli ocenia się apelację z punktu widzenia wymagań ustawowych odnoszących się do terminu jej wniesienia, dopuszczalności oraz zachowania wymagań formalnych. Jeżeli apelacja ulegała odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji, sąd drugiej instancji odrzuca ją na posiedzeniu niejawnym.

Zdaniem Sądu II instancji apelacji powoda nie można postawić tego rodzaju uchybień, które z przyczyn wskazanych wyżej uzasadniały jej odrzucenie. Na marginesie należy wskazać, że zdaniem Sądu II instancji wątpliwości co do dopuszczalności apelacji powoda, który zaskarżał apelacją punkty I, II i III wyroku Sądu Okręgowego, jakie zgłaszał pozwany, dotyczyły jej zasadności, a to mogłoby wpływać na ocenę merytoryczną tej apelacji, gdyby do niej doszło.

Kolejnym zarzutem, najdalej idącym, który wymagał rozważenia, był zarzut w apelacji interwenienta ubocznego (pkt 1) o czasowej niedopuszczalności drogi sądowej, mający skutkować uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i odrzuceniem pozwu.

Dopuszczalność drogi sądowej jest podstawową przesłanką procesową o charakterze bezwzględnym, którą sąd bierze z urzędu pod uwagę w każdym stanie sprawy. Stosownie do art. 199 § 1 pkt 1 sąd odrzuci pozew jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna.

W ocenie sądu II instancji podnosząc taki zarzut, ten skarżący łączył go z art. 182 ¹ § 1 kpc i 169 prawa upadłościowego. Jednakże nie możemy tu mówić o niedopuszczalności drogi sądowej, albowiem tak dla powództwa przeciwegzekucyjnego, jak i postępowania upadłościowego droga sądowa w celu rozstrzygania o wierzytelnościach, jakie zgłaszał powód jest dopuszczalna. Występuje tu natomiast inny problem, a mianowicie konkurencyjności tych postępowań. Należy zwrócić uwagę, że w sytuacji ogłoszenia upadłości wobec pozwanego (jak w niniejszej sprawie), dalsze postępowanie nie może się toczyć jeśli dotyczy wierzytelności mającej dotyczyć masy. Takie postępowanie podlega umorzeniu. Natomiast nie odrzuca się z tego powodu pozwu, jak chciał interwenient uboczny. Natomiast odnosząc się do samej wierzytelności, to w sytuacji upadku pozwanego podlega ona zgłoszeniu do zaspokojenia w masie upadłości. Mamy tu rzeczywiście ograniczoną dopuszczalność powództwa do czasu aż nie zostanie określone, czy została ona tam uznana. Wynika to z art. 182 ¹ § 2 kpc, w którym mowa jest o „ponownym wytoczeniu powództwa w razie odmowy uznania wierzytelności”. W takiej sytuacji wierzyciel masy może domagać się ochrony swych praw na drodze procesu, dopiero wtedy gdy wierzytelność nie zostanie uznana w masie.

Z tych przyczyn żądanie interwenienta ubocznego uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenia pozwu nie zasługiwało na uwzględnienie.

Kolejny zarzut, jaki wymagał zbadania przed oceną merytoryczną zarzutów zawartych w apelacjach, dotyczył argumentacji pozwanego i interwenienta ubocznego, którzy utrzymywali, że w świetle art. 182 ¹ §1 kpc, niniejsze postępowanie nie jest dopuszczalne, choć wcześniej wniosek o umorzenie postępowania na tej podstawie sąd I instancji oddalił (k. 607).

W pierwszym rzędzie należy zauważyć, że Sąd I instancji nie odniósł się w pisemnym uzasadnieniu w ogóle do tej kwestii. Zagadnienia tego nie analizował też w uzasadnieniu jakie zostało sporządzone do postanowienia z dnia 22 grudnia 2010r. (k. 640 - 647), gdzie Sąd ten jedynie uzasadnił brak podstaw do odrzucenia pozwu.

Zdaniem Sądu II instancji fakt, że co do umorzenia postępowania na podstawie art. 182 ¹ § 1 kpc wypowiadał się już Sąd I instancji, oddalając ten wniosek, nie stanowi przeszkody by w tej materii wypowiedział się też Sąd II instancji. Przepis art. 182 ¹ § 1 kpc stosuje się zarówno w postępowaniu przed sądem I, jak i II instancji, a sądy orzekające w sprawie z urzędu biorą pod uwagę fakt ogłoszenia upadłości (art. 316 § 1 kpc). Tak więc istniał nawet obowiązek wypowiedzenia się w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny, nawet gdyby nie podniesiono zarzutu naruszenia art. 182 ¹ § 1 kpc.

Było poza sporem, że wobec pozwanej będącej stroną w tym procesie reprezentowanej przez syndyka (wejście do sprawy syndyka w miejsce upadłego jest szczególnym podstawieniem procesowym uregulowanym w art. 60 prawa upadłościowego; z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci legitymację do występowania w sprawach dotyczących masy, pozostaje natomiast stroną w znaczeniu materialnoprawnym, jako podmiot stosunku prawnego, z którego wyniknął spór; brak legitymacji formalnej upadłego nie jest równoznaczny z brakiem po jego stronie zdolności prawnej, tj. zdolności bycia podmiotem praw i obowiązków, a syndyk prowadzi postępowanie sądowe na rzecz upadłego), ogłoszona została 8 kwietnia 2003r. upadłość. Zgodnie z art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.; dalej jako prawo upadłościowe i naprawcze), która weszła w życie 1 października 2003 r. w sprawach, w których ogłoszono upadłość przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. W niniejszej sprawie zatem przy ocenie upadłości pozwanej spółki zastosowanie znajdują przepisy prawa upadłościowego. Tak więc na podstawie art. 62 prawa upadłościowego powództwo mogło toczyć się jedynie przeciwko syndykowi masy upadłości pozwanego. Fakt toczenia się sprawy udziałem właściwego podmiotu zamiast upadłej spółki nie przesądza o dopuszczalności przedmiotowego postępowania, albowiem to regulują przepisy procesowe.

Mając na względzie fakt, że doszło do ogłoszenie upadłości pozwanej spółki (co jak wskazano wyżej sąd bierze pod uwagę z urzędu), a także wobec powołania się przez syndyka pozwanej spółki w odpowiedzi na pozew i dalszych stanowiskach (też w apelacji), jak i interwenienta ubocznego w interwencji i dalszych pismach tej strony (też w apelacji), na treść art. 182 ¹ kpc (zaistnienie przesłanek do umorzenia niniejszego postępowania), zagadnienie to wymagało rozstrzygnięcia na tym etapie postępowania.

Dodany przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 235, poz. 1699) art. 182 ¹ kpc obowiązuje od dnia 20 marca 2007 r. i zgodnie z zasadą bezpośredniego działania ustawy nowej określaną także, jako zasada "czynności procesowych", którą przyjęła ustawa nowelizacyjna w zakresie regulacji intertemporalnych, ma on tym bardziej zastosowanie w niniejszym postępowaniu, jako wszczętym po dniu 20 marca 2007r.

Jak już wskazano według art. 182 ¹ § 1 kpc, jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku pozwanego, a postępowanie dotyczy masy upadłości, Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania. Zgodnie zaś z § 2 art. 182 ¹ kpc w przypadku ponownego wytoczenia powództwa w terminie trzech miesięcy po prawomocnej odmowie uznania wierzytelności, uchyleniu, prawomocnym zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego, zachowane zostają skutki, jakie ustawa wiąże z poprzednio wytoczonym powództwem.

Nie było sporne, że przed zamknięciem rozprawy przed Sądem Okręgowym wiadomym było, że powód złożył wniosek pismem z dnia 12.07.2010 r. zgłaszający jego wierzytelność (zgłoszoną też w niniejszym postępowaniu) uzasadniającą jego zdaniem zarzut potrącenia z wierzytelnością egzekwowaną na rzecz masy upadłości i do potrącenia z niej (dowód k 409 - 412). Znane były też dalsze losy tego wniosku, tj. nieuwzględnienie go przez sędziego komisarza, złożenie sprzeciwu przez powoda na to rozstrzygnięcie, następnie cofnięcie zgłoszenia, umorzenie postępowania w tym zakresie oraz złożenie zażalenia na to postanowienie przez pozwanego – Syndyka masy upadłości Telewizji (...) SA w W. (dowód : oświadczenia pełnomocników stron na rozprawie 10 maja 2010 r. k. 747-748). Na etapie postępowania apelacyjnego kwestia ta została przez stronę pozwaną dodatkowo udokumentowana załączonymi odpisami orzeczeń z ich uzasadnieniami, jak też przedłożono dodatkowo rozstrzygnięcie sądu II instancji, który rozstrzygał wspomniane wyżej zażalenie, które zostało oddalone (vide. zał. nr 1-3 pozwanego syndyka Masy Upadłości Telewizji (...) SA w W. k. 877-889).

W tym stanie rzeczy uznać należało, że skoro powód cofnął zgłoszenie wierzytelności do masy, to zrezygnował z możliwości zgłoszenia jej do masy, a tym samym w myśl art. 203 § 2 kpc stosowanego odpowiednio zgłoszenie to nie wywołało żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z takim zgłoszeniem. Inaczej mówiąc należało przyjąć, że powód zgłoszenia takiego nie dokonał, więc też nie można mówić by sędzia komisarz odmówił prawomocnie uznania tej wierzytelności. Wytoczone więc powództwo w żadnej mierze nie mogło być uznane za spełniające wymogi z § 2 art. 182 ¹ kpc, tj. wytoczone w zakreślonym terminie trzech miesięcy po prawomocnej odmowie uznania wierzytelności, uchyleniu, prawomocnym zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego (przy czym te trzy ostatnie okoliczności w ogóle nie były nawet sygnalizowane).

Art. art. 182 ^{1 §} 1 kpc stanowi, że postępowanie w sprawie winno zostać umorzone, jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku pozwanego, a postępowanie dotyczy masy upadłości. Wprawdzie powołany przepis traktuje o upadłości obejmującej likwidację majątku pozwanego, zaś przedmiotowe postępowanie upadłościowe zostało wszczęte i toczy się w oparciu o przepisy prawa upadłościowego, które nie wyróżnia takiej kategorii postępowania upadłościowego, niemniej jednak, nie ulega wątpliwości, że art. 182 ¹ § 1 kpc znajduje również zastosowanie do postępowań upadłościowych toczących się na podstawie prawa upadłościowego. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 października 2007 r. (sygn. akt I CK 4/07 nie publ.), postępowanie upadłościowe, które toczyło się na podstawie przepisów rozporządzenia ukierunkowane było, co do zasady na likwidację majątku upadłego. Ponadto w art. 543 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) wyrażono regułę interpretacyjną, zgodnie z którą ilekroć w przepisach odrębnych mowa o „postępowaniu upadłościowym", rozumieć przez to należy postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego. Te argumenty zdaniem sądu II instancji przemawiały za przyjęciem, że upadłość pozwanego obejmuje likwidację majątku pozwanego.

W tym stanie sprawy należało następnie rozstrzygnąć, czy i jakie znaczenie dla postępowania zainicjowanego wniesieniem powództwa przeciwegzekucyjnego miało ogłoszenie upadłości pozwanego.

Sąd Apelacyjny podziela poglądy prezentowane w doktrynie i orzecznictwie (vide A. Jakubecki w : Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Pod redakcją Henryka Doleckiego i Tadeusza Wiśniewskiego tom I, s. 640, teza 3 i 4, LEX, 2011), że przewidziane w art. 182 ¹ § 1 kpc umorzenie procesu cywilnego nie odnosi się do wszelkich postępowań, w toku których doszło do „ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku pozwanego”. Paragraf 1 komentowanego przepisu należy interpretować w związku z treścią § 2 tegoż artykułu. Zgodnie z art. 182 ¹ § 1 kpc umorzenie odnosi się do postępowania, w którym upadły jest stroną pozwaną (co nie powinno budzić wątpliwości na tle uwag poczynionych na wstępie rozważań sadu apelacyjnego) i które „dotyczy masy upadłości”.

To czy „postępowanie dotyczy masy upadłości” nigdy nie wy­nika z kryteriów uwarunkowanych subiektywnie, np. deklaracji syndyka masy upadłości pozwanego o zainteresowaniu danym postę­powaniem, czy deklaracji powoda, że będzie lub nie będzie żądał za­spokojenia z masy upadłości. Postępowanie dotyczy masy upadłości, gdy będzie miało lub przynajmniej będzie mogło mieć wpływ na tę masę. Ocena wynika tu zawsze z elementu obiektywnego, jakim jest żądanie pochodzące od inicjującego postępowanie podmiotu wraz ze wskazaniem uzasadniających je okoliczności faktycznych (roszczenie procesowe). Żądanie będące składnikiem roszczenia procesowego określa, jakiej treści orzeczenie ma być wydane. W wypadku upadłości pozwanego potencjalny zatem wpływ określonego roszczenia procesowego na masę upadłości po­lega na tym, że jego uwzględnienie przez sąd będzie oznaczało prze­sądzenie o możności wykonania obowiązku, co zmniejszy aktywa masy upadłości (głównie chodzi o zaspokojenie z masy upadłości), lub przesądzenie o nieistnieniu jakiegoś prawa (aktywa masy upadło­ści nie wzrosną) albo wreszcie przesądzenie o obowiązku, który ob­ciąży masę upadłości lub który będzie podlegał wykonaniu w ramach zarządu masą upadłości. W ramach roszczenia procesowego żądanie może tu przybrać każdą z trzech postaci:

- może być żądaniem zasą­dzenia świadczenia,

- żądaniem ustalenia prawa lub stosunku prawne­go lub

- żądaniem ukształtowania prawa lub stosunku prawnego.

Tak więc dotyczą masy upadłości nie tylko procesy o zasądzenie świad­czenia pieniężnego, czy wydanie rzeczy, ale również np. o ustalenie prawa własności, o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (jak w rozpoznawanej sprawie), o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem praw­nym, o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną o ile wierzytelność o której należy rozstrzygnąć podlega zgłoszeniu do masy upadłości.

Umorzenie postępowania z powodu zaistnienia upadłości pozwanego obejmującego upadłość likwidacyjną odnosi się tylko do tych postępowań, w których dochodzone są w stosunku do upadłego wierzytelności. Wniosek ten wynika z art. 182 ¹ § 2 kpc, który stanowi o „ponownym wytoczeniu powództwa w razie odmowy uznania wierzytelności" w postępowaniu upadłościowym. Umorzenie procesu cywilnego na podstawie art. 182 ¹ § 1 dotyczy zatem tylko tych spraw, w których powód dochodzi wierzytelności podlegającej zgłoszeniu do masy upadłości i umieszczeniu na liście wierzytelności w postępowaniu upadłościowym lub tych które zgłasza do masy do potrącenia z masy (art. 34-37 – prawo upadłościowe).

W rozpoznawanej sprawie powód zgłaszał do potrącenia w ramach powództwa przeciwegzekucyjnego wierzytelność z tytułu praw z obligacji, którą chciał potrącić z masą upadłości, albowiem wierzytelność którą dysponował syndyk wobec powoda określoną w prawomocnym nakazie zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie XX GNc 406/02 utrzymany wyrokiem z 15.06.2010r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie i zaopatrzonego w klauzulę wykonalności niewątpliwie stanowiła majątek masy. Zdaniem Sądu II instancji niniejsze postępowanie dotyczyło więc wierzytelności, która winna być zgłoszona do masy i wpływałaby na stan masy upadłości.

W tym stanie prawy zdaniem Sądu Apelacyjnego zachodziły wszelkie przesłanki, które uzasadniały zastosowanie art. 182 ¹ § 1 kpc. Przepis art. 182 ¹ § 1 kpc stanowi o umorzeniu całego postępowania, o czym świadczy także przewidziana w § 2 możliwość ponownego wytoczenia powództwa. Tak więc wyrok Sądu Okręgowego podlegał uchyleniu przez Sąd Apelacyjny wobec stwierdzenia, że zachodziła podstawa umorzenia postępowania (art. 386 § 3 kpc zw. z art. 182 ¹ § 1 kpc). O kosztach Sąd II instancji nie orzekł mając na uwadze § 1 zd. ostatnie art. 182 ¹ kpc, który stanowi się, że art. 108 § 1 kpc nie stosuje się.

Wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania jest rozstrzygnięciem o charakterze procesowym (formalnym), kończącym postępowanie ale bez merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Wobec powyższego zdaniem Sądu II instancji zbędnym było wypowiadanie się przez sąd co do argumentów merytorycznych, jakie legły u podstaw wydania orzeczenia przez sąd I instancji, jak i argumentów tej natury, zawartych we wszyskich apelacjach.