Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2024r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Piotr Witkowski
Protokolant:	Marta Majewska-Wronowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 listopada 2024r. w S.

sprawy K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

w związku z odwołaniem K. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 8 sierpnia 2024 r. znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje K. S. prawo do przeliczenia emerytury w trybie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2024r., poz. 1631) w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024r. w sprawie SK 140/20 oraz ewentualne prawo do wyrównania emerytury.

Sygn. akt III U 423/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 8 sierpnia 2024 roku, wskazując na Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz.U. Nr 78, poz. 483), ustawę z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2024r. poz. 497 ze zm.) i ustawę z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023r. poz. 1251 ze zm.) odmówił K. S. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

Wskazał, iż na wniosek osoby zainteresowanej, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją, Zakład uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala wysokość świadczenia, jeśli zaszła do tego przesłanka wymieniona w art. 114 ustawy emerytalnej. W dniu 4 czerwca 2024 roku Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał uznał, że przepis ustawy stanowiący podstawę do tego pomniejszenia, w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z przepisami Konstytucji. Wydanie wyroku przez Trybunał nie jest jednak przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej, stąd odmowa ponownego ustalenia wysokości świadczenia.

Odwołanie od tej decyzji złożyła K. S., domagając się jej zmiany . Wskazała, iż Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 roku orzekł o niekonstytucyjności przepisów art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczą one osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., na podstawie art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym wyrokiem w dniu 24 czerwca 2024 roku złożyła wniosek do ZUS o przeliczenie oraz przesłanie przeliczenia kapitału początkowego i wysokości aktualnej emerytury wraz z wyliczeniem należnej jej kwoty rekompensaty z uwzględnieniem wszystkich waloryzacji wysokości emerytur za okres od uzyskania prawa do dnia ustalenia wysokości emerytury w wysokości zgodnej z powołanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego oraz o niezwłoczne wypłacenie należnych jej świadczeń uwzględniający orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia wypłaty.

Podniosła, iż spełniła wszystkie kryteria do ponownego ustalenia wysokości emerytury, gdyż na wcześniejszą emeryturę przeszła na podstawie wniosku złożonego przed 6 czerwca 2012 roku, a wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym złożyła po 1 stycznia 2013 roku. Na emeryturze wcześniejszej była od 1 września 2008 roku, wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym złożyła w dniu 31 stycznia 2017 roku. Zakład decyzją z dnia 2 lipca 2024 roku odmówił jej wznowienia postępowania. Natomiast w odpowiedzi na tą decyzję pismem z dnia 17 lipca 2024 roku wyjaśniła, że we wniosku z dnia 24 czerwca 2024 roku nie wnosiła o wznowienie postępowania, lecz o przeliczenie kapitału początkowego i wysokości emerytury w trybie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2014 roku wydanym w sprawie SK 140/20 oraz wypłatę wyrównania. Ponowiła wniosek z dnia 24 czerwca 2024 roku uzupełniając o żądanie, aby przeliczeń kapitału początkowego oraz wysokości aktualnej emerytury wraz z wyliczeniem należnej jej kwoty rekompensaty, z uwzględnieniem wszystkich waloryzacji wysokości emerytur za okres od uzyskania prawa do dnia ustalenia wysokości emerytury w wysokości zgodnej z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, dokonać w trybie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie bowiem z art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy przeliczenie emerytury jest dopuszczalne, jeżeli jej przyznanie lub nieprawidłowe obliczenie jej wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. Natomiast zgodnie z utrwalonym orzecznictwem za błąd organu uznaje się każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji) niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, czy też np. wadliwej legislacji. Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje mianowicie wyłącznie politykę społeczną organów władzy państwowej oraz strategię lokacji środków państwowych w system zabezpieczenia społecznego i w tym względzie nie ma żadnej samodzielności decyzyjnej. Jeżeli władza państwowa dopuszcza się deliktu legislacyjnego, co zostało potwierdzone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, to prawne skutki takiej sytuacji obciążają władzę, a skoro Zakład jest swoistą formą prawną tego rodzaju władztwa w zakresie realizacji polityki społecznej, to również jest obarczony skutkami błędnej legislacji (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 23.06.2020 roku, III AUa 138/20; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 10.06.2020 r., III AUa 378/20 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 21.05.2020 r., III AUa 454/19). Podobne stanowisko co do zastosowania przepisu art. 114 ustawy w zakresie przeliczenia emerytury przedstawił również Sąd Apelacyjny w Białymstoku (wyrok z dnia 3 grudnia 2019 r., III AUa 683/19 oraz wyrok z dn. 28 listopada 2019r., III AUa 631/19).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i podtrzymał podstawy skarżonej decyzji. Wskazał też, iż stosownie do art.114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie,

5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Natomiast Trybunał Konstytucyjny w dniu 4 czerwca 2024 roku wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Uznał, że przepis ustawy stanowiący podstawę do tego pomniejszenia, w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 roku jest niezgodny z przepisami Konstytucji. Wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest zaś przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji wskazaną w art. 114 ustawy. Zgodnie też z art. 146 § 1 k.p.a. uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja, nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia decyzji upłynęło 5 lat.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Odwołanie należało uznać z uzasadnione.

Jak wynika z akt emerytalnych K. S. (urodzona (...)) z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę (nauczyciel) wystąpiła w dniu 4 lipca 2007 roku (mając (...) lat). Decyzją z dnia 9 sierpnia 2007 roku odmówiono jej prawa do wcześniejszej emerytury ponieważ pozostawała nadal w zatrudnieniu i na dzień składania wniosku nie udowodniła 30 lat pracy. Ponownie z wnioskiem wystąpiła 21 marca 2008 roku i decyzją z dnia 31 marca 2008 roku odmówiono jej prawa do emerytury z uwagi na pozostawienie w stosunku pracy. Po raz kolejny wystąpiła z wnioskiem o emeryturę w dniu 1 września 2008 roku i decyzją z dnia 23 września 2008 roku przyznano jej prawo do wcześniejszej emerytury od 1 września 2008 roku (od dnia ustania zatrudnienia) (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. z art. 88 Karty Nauczyciela).

W związku z wnioskiem K. S. z dnia 27 listopada 2014 roku organ rentowy decyzją z dnia 3 lutego 2015 roku przyznał jej prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy.

Decyzją z dnia 19 stycznia 2015 roku organ rentowy przeliczył emeryturę nauczycielską w związku z wnioskiem K. S. z dnia 17 listopada 2014 roku.

W dniu 31 stycznia 2017 roku K. S. wystąpiła z wnioskiem o emeryturę w powszechnym wieku. Decyzją z dnia 2 marca 2017 roku organ rentowy przyznał jej prawo do emerytury na podstawie art. 24 ustawy, począwszy od dnia (...) roku. Przy ustalaniu wysokości emerytury organ rentowy odjął sumę kwot pobranych emerytury ((...). Emerytura ta została zawieszona, gdyż była świadczeniem mniej korzystnym i wypłacie podlegała emerytura ustalona na podstawie art. 184 ustawy.

W dniu 24 czerwca 2024 roku odwołująca wystąpiła do organu rentowego z wnioskiem o przeliczenie jej kapitału początkowego i wysokości aktualnej emerytury wraz z wyliczeniem należnej jej kwoty rekompensaty z uwzględnieniem wszystkich waloryzacji za okres od uzyskania prawa do ustalenia wysokości emerytury w wysokości zgodnej z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku. Organ rentowy uznał wniosek odwołującej jako skargę o wznowienie postepowania i decyzją z dnia 2 lipca 2024 roku na podstawie art. 149 §3 k.p.a. oraz art. 145a §2 k.p.a. w zw. z art. 83b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odmówił jej wznowienia postępowania w sprawie. Wskazał na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 roku, w którym orzekł, że artykuł 17 ustawy zmieniającej w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emerytalnej, w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 roku został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z 16 listopada 2023 r. i od tego dnia wszedł w życie. Zgodnie zaś z art. 145a § 2 k.p.a. K. S. mogła wnieść do organu rentowego skargę o wznowienie postępowania w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. do 16 grudnia 2023 roku. Z uwagi na to, że 16 grudnia 2023 roku to sobota, a 17 grudnia 2023 roku to niedziela (dzień uznany ustawowo za wolny od pracy), zgodnie z art. 57 § 3 i 4 k.p.a. termin na zgłoszenie skargi o wznowienie postępowania upływał w dniu roboczym następującym po dniu wolnym od pracy, tj. 18 grudnia 2023 roku. Skarga została wniesiona 24 czerwca 2024 roku tj. po ustawowym terminie i skarżąca nie zwróciła się z wnioskiem o przywrócenie terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania, stąd odmówiono jej wznowienia postępowania.

K. S. nie składała odwołania do Sądu od powyższej decyzji a jedynie w odpowiedzi poinformowała organ rentowy, że w piśmie z dnia 24 czerwca 2024 roku nie zawarła wniosku o wznowienie postepowania, ale o przeliczenie emerytury w trybie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku wydanym w sprawie SK 140/20. W odpowiedzi organ renty wydał skażoną decyzję.

Mając na uwadze powyższe i stanowisko stron wskazać należy, że ustawą z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2012.637 z dnia 6 czerwca 2012 roku), dokonano m.in. nowelizacji przepisu art. 25 ustawy poprzez dodanie w art. 25 ustępu 1b w brzmieniu aktualnym: jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e lub 184, a także art. 88 lub art. 88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Przepis ust. 1b art. 25 ustawy wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2013 r., zatem w momencie ubiegania się i ostatecznego uzyskania prawa do emerytury nauczycielskiej (1 września 2008 rok) jeszcze nie obowiązywał, natomiast w momencie występowania z wnioskiem o emeryturę z art. 184 (2014 rok) już tak. Przepis ten obowiązywał również w dacie zrealizowania przez odwołującą się warunków nabycia prawa do emerytury z art. 24 ustawy.

Odwołująca wystosowała żądanie przeliczenia emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku SK 140/20.

Jak stanowi art. 188 pkt 1) i 5) Konstytucji Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny orzeka m.in. w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją oraz skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Zgodnie z art. 190 ust. 1-4 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Powyższy wyrok nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw, gdyż Sejm w dniu 6 marca 2024 roku podjął „uchwałę w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego”. W przyjętym dokumencie stwierdzono, że uchwały Sejmu ws. wyboru sędziów TK B. S., A. S., H. C., L. M., M. M., J. P. (1) i J. W. podjęte w latach 2015-2018 oraz uchwały ws. stwierdzenia braku mocy prawnej uchwał ws. wyboru R. H., K. Ś. i A. J. podjęte w 2015r., zostały wydane „z rażącym naruszeniem prawa, w tym Konstytucji RP oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a tym samym są pozbawione mocy prawej i nie wywołały skutków prawnych w nich przewidzianych". W konsekwencji Sejm uznał, że M. M., J. P. (1) i J. W. nie są sędziami Trybunału Konstytucyjnego, a liczne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są dotknięte wadą prawną. Sejm stwierdził także, że „funkcję Prezesa TK sprawuje osoba nieuprawniona”. Wskazał, że w świetle ustawy o organizacji i trybie postepowania przed Trybunatem Konstytucyjnym, kadencja prezes TK wygasła z dniem 21 grudnia 2022 r. „W konsekwencji wszystkie decyzje proceduralne w zakresie kierowania pracami TK, a zwłaszcza wyznaczenie składów orzekających, podejmowane przez J. P. (2), mogą być podważane”. Sejm przypomniał także, że zdaniem Komisji Europejskiej TK „nie wypełnia znamion niezależnego sądu w rozumieniu art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej”. „Naruszenia Konstytucji i prawa w działalności Trybunału Konstytucyjnego przybrały skalę, która uniemożliwia temu organowi wykonywanie ustrojowych zadań w zakresie kontroli konstytucyjności prawa, w tym ochrony praw człowieka i obywatela. „W ocenie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej stan niezdolności obecnie funkcjonującego organu do wykonywania zadań TK określonych w art. 188 i 189 Konstytucji RP, wymaga ponownej kreacji sądu konstytucyjnego, zgodnie z konstytucyjnymi zasadami oraz przy uwzględnieniu głosu wszystkich sił politycznych szanujących porządek konstytucyjny. Sędziowie odnowionego TK powinni być wybrani z udziałem głosu ugrupowań opozycyjnych. Ustalanie składu osobowego powinno być rozłożone w czasie tak, aby potwierdzić wolę kreacji tego organu w sposób wolny od perspektywy bieżącej kadencji Sejmu i Senatu”. Sejm uznał także, że uwzględnienie w działalności organu władzy publicznej rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego wydanych z naruszeniem prawa może zostać uznane za naruszenie zasady legalizmu. Izba zaapelowała do sędziów TK „o rezygnację, a tym samym o przyłączenie się do procesu demokratycznych przemian” ((...)) .

Sąd orzekający w sprawie niniejszej przyjmuje powyższe do wiadomości, ale z uwagi na brak podstaw prawnych nie może stosować się do „uchwały Sejmu” – gdyż zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Za takie źródło nie może być uznana „uchwała Sejmu”.

Przechodząc do meritum sprawy uznać należy, że odwołująca wystąpiła z wnioskiem o przeliczenie emerytury uzyskanej w wieku powszechnym – a nie jak przyjął pierwotnie organ rentowy z „wnioskiem o wznowienie postepowania” - w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku, SK 140/20, w którym orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji ((...)).

W związku z tym wskazać należy, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 roku podtrzymał wcześniejszą linię orzecznictwa wyrażoną w wyroku z dnia 6 marca 2019 roku (P 20/16), przyjmując, że regulacja zawarta w art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w stosunku do osób, które wniosek o przyznanie emerytury w wieku obniżonym złożyły do dnia ogłoszenia ustawy z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, jest niezgodna z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Wyrok TK w sprawie SK 140/20 ma zastosowanie wyłącznie do tych osób, które przed 6 czerwca 2012 roku zdecydowały się skorzy­stać z tzw. wcześniejszej emerytury i nie nabyły prawa do emerytury wynikającej z osiągnięcia wieku emerytalnego przed 1 stycznia 2013 roku. Tylko w ich wypadku doszło bo­wiem do niekonstytucyjnego zastosowania skarżonej normy prawnej (czyli art. 25 ust. 1b ustawy), co było związane z ich nieświadomością co do skutku podjętej decyzji. W pozostałych wypadkach zaś uposażeni mieli świadomość zmian oraz możliwość uniknięcia ich konsekwencji, co słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uchwale o sygn. akt III UZP 5/19, i co przekłada się na brak stosowalności niniejszego wyroku w stosunku do tych osób.

Jak wynika ze stanu rzeczy wyżej wskazanego, odwołująca prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej uzyskała 1 września 2008 roku, natomiast emeryturę w wieku powszechnym od dnia 27 lutego 2017 roku. Organ rentowy obliczając wysokość emerytury w wieku powszechnym zastosował przepis art. 25 ust. 1 ustawy i pomniejszył podstawę obliczenia jej emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranej dotychczas emerytury w wieku obniżonym.

Mając więc na uwadze, że zgodnie z obwiązującymi przepisami Konstytucji wyroki Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i powszechnie obowiązujące oraz, że sentencja przedmiotowego orzeczenia nie zawiera elementu intertemporalnego, przyjąć należy, że w stosunku do osób w takiej sytuacji faktycznej jak odwołująca się przepis ten od początku jego obowiązywania był niezgodny z Konstytucją i jako taki nie powinien być zastosowany. Nieopublikowanie natomiast wyroku TK w Dzienniku Ustaw do dnia wyrokowania, nie może skutkować negatywnymi skutkami dla odwołującej. Nieuprawnione bowiem zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania, a w efekcie – z dużym prawdopodobieństwem – podwyższenia emerytury odwołującej. Konstytucja wszakże jednoznacznie stanowi,, że wyroki TK podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu. W dobie powszechnej informatyzacji niezwłoczne nieopublikowanie orzeczenia i tak nie zapobiegłoby zapoznaniu się z nim przez osoby zainteresowane i zdecydowaniu, czy na jego podstawie chcą występować z wnioskiem do organu rentowego czy też nie. Odwlekanie publikacji orzeczenia naraża obywateli objętych rozstrzygnięciem o niekonstytucyjności, na pozbawienie możliwości podwyższenia i tak niewysokich emerytur.

W konsekwencji Sąd w niniejszej sprawie, opierając się treść wyroków Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 6 marca 2019 roku, P 20/16 i opublikowanego w Dz.U. z 2019 roku pod poz. 539 oraz z dnia 4 czerwca 2024roku, SK 140/20 – nieopublikowanego do dnia wyrokowania – też dokonał wykładni konstytucyjnej (nie kontrolował konstytucyjności przepisu) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyjmując, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej K. S.. Wszakże w takiej sytuacji prawnej jak kobiety urodzone w 1953 roku, są i kobiety jak K. S.. Taki zresztą wniosek wypływa z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 sierpnia 2024 roku III USKP 113/23. Sąd w niniejszej sprawie stanowisko Sądu Najwyższego w pełni podziela. Wskazuje przy tym, że sądy powszechne mogą orzekać bezpośrednio na podstawie Konstytucji zwłaszcza, jeżeli ma to uzasadnienie w wyrkach Trybunału Konstytucyjnego.

W ogóle natomiast za błędne należy uznać stanowisko organu rentowego, że wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej. Wskazać mianowicie należy, za Sądem Apelacyjnym w Białymstoku, że interpretacja odesłania z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oznacza, iż o ile w sprawach administracyjnych zasadą będzie zastosowanie art. 145a k.p.a. do wznowienia postępowania na skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, to w sprawach ubezpieczeniowych zastosowanie tego przepisu następuje w zakresie, w jakim nie jest możliwym urzeczywistnienie orzeczenia Trybunału w oparciu o regulację ustawy emerytalnej, a tym w szczególności w trybie art. 114 ustawy emerytalnej (wyrok z dna 3 grudnia 2019 roku, III AUa 683/19).

Jak stanowi art. 114 ust. 1 ustawy prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli:

1. po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość;

2. decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3. dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4. decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5. decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6. przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Z cytowanego przepisu art. 114 ust. 1 pkt 1 wynika, iż warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń jest uzyskanie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji, a nie były znane organowi w chwili orzekania i mają wpływ na prawo do tych świadczeń lub ich wysokość (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r. III UZP 5/03). Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 listopada 2019 roku, III AUa 631/19 mówi, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego korzystny dla ubezpieczonego może stanowić okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania w oparciu o art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS., wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 czerwca 2020 roku, III AUa 48/20 mówi, że nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu, wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej.

Wskazać należy, że zwrot "przedłożenie nowych dowodów" oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego, stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokość. Natomiast użyte w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej pojęcie "ujawnienie okoliczności" oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnych związanych z ustaleniem przez organ rentowy prawa do świadczenia lub wysokości świadczenia. Są to określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokości np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy, ale także uchybienia przez organ rentowy normom prawa procesowego lub materialnego, wpływające potencjalnie na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną osoby zainteresowanej. W tym zakresie należy przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2014 r., I UK 322/13, w którym wskazał, iż „ujawnienie okoliczności" w rozumieniu art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach obejmuje również zmianę stanu prawnego w zakresie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości. Wejście w życie art. 15 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach może zaś stanowić taką okoliczność prawną, na podstawie której ubezpieczony mógł domagać się ponownego ustalenia wysokości emerytury.

Organ rentowy niewłaściwie więc uznał, iż wyrok TK nie jest wystarczającą podstawą do uchylenia lub zmiany decyzji w trybie art. 114 ustawy, a zatem czy wystąpiły określone w tym przepisie przesłanki umożliwiające merytoryczne rozpoznanie wniosku tzn. czy odwołująca przedłożyła nowe dowody mogące mieć wpływ na zmianę poprzedniej decyzji, ewentualnie, czy ujawniła takie okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mogły rzutować na wysokość emerytury. Zdaniem Sądu odwołująca skutecznie wskazała na przesłanki i okoliczności, które winny skutkować przeliczeniem jej świadczenia w trybie art. 114 ust. 1 ustawy. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego korzystny dla ubezpieczonego stanowi okoliczność uzasadniającą przeliczenie przyznanego ubezpieczonemu świadczenia. Konsekwencją stosowania art. 114 ustawy emerytalnej również w przypadku wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego korzystnego dla ubezpieczonego jest to, że skutki wznowienia w zakresie, w jakim ubezpieczony odzyska utracone wobec niekonstytucyjnej normy świadczenie (jego część) muszą się mieścić również w ustawie emerytalnej, o ile oczywiście ustawodawca nie zdecyduje się uczynić tego w trybie nowej ustawy wykonującej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, co jednak nie zawsze musi mieć miejsce. W razie więc wznowienia postępowania w trybie art. 114 ustawy, zastosowanie ma art. 133 tej ustawy, co oznacza, iż ponowne ustalenie świadczenia z zastosowaniem wyroku Trybunału może prowadzić do ewentualnego wyrównania świadczenia (jeżeli jego ustalenie z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego okaże się to korzystniejsze) za okres nie dłuży niż 3 lata od miesiąca zgłoszenia wniosku o przeliczenie świadczenia w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 28 listopada 2019 roku, III AUa 631/19).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał K. S. prawo do przeliczenia emerytury w trybie art. 114 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024r. poz. 1631 ze zm.) w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku w sprawie SK 140/20 raz ewentualne prawo do wyrównania emerytury.

mt