Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 października 2025r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Piotr Witkowski
Protokolant:	Marta Majewska-Wronowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 października 2025r. w S.

sprawy E. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość świadczenia

w związku z odwołaniem E. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 13 maja 2025 r. znak (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję i zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. do ponownego ustalenia wysokości emerytury E. S., przyznanej decyzją z dnia 9 października 2017r., z pominięciem przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 1631 ze zm.), począwszy od dnia 10 października 2024r., z ustawowymi odsetkami od tego dnia do dnia zapłaty;

2.  oddala odwołanie w pozostałym zakresie.

Sygn. akt III U 228/25

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją
z dnia 13.05.2025r. odmówił E. S. prawa do przeliczenia emerytury.

W uzasadnieniu wskazał, że zgodnie z art.114 ustawy emerytalnej na wniosek osoby zainteresowanej, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją, zakład uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala wysokość świadczenia, jeśli zaszła do tego przesłanka wymieniona w tym przepisie.

Dnia 04.06.2024r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał uznał, że przepis ustawy stanowiący podstawę do tego pomniejszenia, w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 06.06.2012r, jest niezgodny z przepisami Konstytucji.

Wydanie jednak wyroku przez Trybunał nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej.

W odwołaniu od tej decyzji E. S. zarzuciła jej:

1)  naruszenie art. 114 ustawy o emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegające na zaniechaniu ponownego obliczenia wysokości emerytury pomimo, iż Sąd Okręgowy w Suwałkach prawomocnym wyrokiem z dnia 07.03.2025r. sygn. akt III U 575/24 zobowiązał (...) Oddział w O. do rozpoznania w trybie ww. przepisu jej wniosku o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem TK z dnia 04.06.2024r. w sprawie SK 140/20,

2)  naruszenia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zw. z art. ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 2 Konstytucji RP poprzez zastosowanie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, w sytuacji, gdy organ powinien pominąć ten przepis przy ustalaniu wysokości emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego z uwagi na jego niekonstytucyjność i naruszenie standardu konstytucyjnego.

Wniosła o zmianę decyzji poprzez nakazanie Organowi ponownego obliczenia emerytury w wieku powszechnym bez zmniejszania o sumy kwot pobranych wcześniej emerytur, z prawem do pełnego „wyrównania” tj. od dnia, od którego podjęto wypłatę emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej – do dnia wydania decyzji, z uwzględnieniem waloryzacji, wraz z należnymi odsetkami.

W uzasadnieniu odwołania wskazała, że należy do kategorii świadczeniobiorców urodzonych w latach 1949 – 1959, które przeszły na wcześniejszą emeryturę na podstawie wniosku złożonego przed 06.06.2012r., a prawo do emerytury powszechnej nabyły po 01.01.2013r.

W jej ocenie organ wydając w jej sprawie decyzję z dnia 13.05.2025r. o odmowie ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego, nie uwzględnił zobowiązania nałożonego na niego wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 07.03.2025r. sygn. akt III U 575/24, jak również wniosków i wytycznych płynących z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego – w szczególności z wyroków wydanych w sprawach o niekonstytucyjności niektórych przepisów ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim przepisy te pomniejszają wysokość świadczeń osobom, które skorzystały z prawa do przejścia na wcześniejszą emeryturę, jak również orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych i Sądów Okręgowych, co powinno skutkować zmianą wszystkich wcześniejszych decyzji wydanych w tym zakresie.

Organ rentowy winien mieć na względzie treść orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z dnia 06.03.2019r. sygn. akt P 20/16 oraz z dnia 06.06.2024r. sygn. akt SK 140/20, gdzie Trybunał dwukrotnie uznał za niekonstytucyjne przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który pozwala na pomniejszenie świadczenia emerytalnego, gdy dana osoba skorzystała z przejścia na wcześniejszą emeryturę. Przy czym pierwszy wyrok dotyczył kobiet urodzonych w (...)r., które nabyły prawa emerytalne przed 01.01.2013r., natomiast drugi wyrok dotyczył osób ubezpieczonych z innych roczników, którzy przed 01.01.2013r. zdecydowali się przejść na wcześniejszą emeryturę i siłą rzeczy nie mogły przewidzieć, że przejście na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane już świadczenia. Osoby takie nie mogły nawet spodziewać się, że wypłacanie świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach powszechnej emerytury.

Powołała się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04.07.2012r., sygn.
II PK 87/11, który przyjął, że w jednostkowej sprawie sąd pomoże odmówić zastosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, jeżeli stwierdzi jego sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym i nie narusza przy tym kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania (art. 188 Konstytucji).

Powołała się też na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08.01.2025r. sygn. akt III USKP 121/23, wydanego w skutek wniesionej skargi kasacyjnej przez Rzecznika Praw Obywatelskich (od wyroku Sądu Apelacyjnego) na rzecz osoby ubezpieczonej, której również odmówiono prawa do ponownego przeliczenia emerytury, zarzucając wyrokowi naruszenie prawa materialnego 1) art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, przez jego błędną wykładnię polegającą na niezastosowaniu wykładni prokonstytucyjnej w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 06.03.2019r. sygn. akt P 20/16 i wyłączenie stosowania tego przepisu przy ustalaniu wysokości emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego oraz 2) naruszenia konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela (art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP) obejmujących ochronę prawną do zabezpieczenia społecznego w związku z zasadą zaufania obywatela do państwa prawa.

Podniosła również, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych istnieje wynikająca z art. 114 ustawy emerytalnej konstrukcja quasi wznowienia (uproszczonego), na co wskazał m. in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w sprawie o sygn. akt III AUa 683/19, jak też w wyroku z dnia 28.11.2019r. sygn. akt III AUa 631/19, twierdząc, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego stanowi nową okoliczność, uzasadniającą wznowienie postępowania w tym trybie, a organ rentowy zgodnie z tym przepisem zobligowany jest do rozpoznania wniosku ubezpieczonych, jeżeli z takimi zgłaszają się. Tożsame stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Białymstoku w orzeczeniach wydanych m. in. w sprawach III AUa 56/20 oraz III AUa 146/20.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zaskarżonej decyzji. Przytaczając treść art. 114 ust.
1 ustawy emerytalnej wskazał, że brak jest podstaw do ponownego rozpoznania sprawy, ponieważ w sprawie żadna przesłanka tego przepisu nie wystąpiła.

Dodał, że orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Orzeczenie Trybunału dotyczące ustawy ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Dniem ogłoszenia Trybunału jest dzień ogłoszenia tego orzeczenia w postaci elektronicznej na stronie internetowej organu wydającego dziennik urzędowy.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Odwołanie należało uznać za uzasadnione.

W sprawie mianowicie za słuszne należało uznać stanowisko odwołującej się, że winien wobec niej być zastosowany stan rzeczy wynikający z powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Sprowadza się to zaś do tego, że nie może być wobec niej zastosowany przepis art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, który mówi o pomniejszeniu podstawy obliczenia emerytury w wieku powszechnym o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Taki natomiast wobec odwołującej się został zastosowany w decyzji z dnia 09.10.2017r. przyznającej emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego. Nie powinien zaś wobec odwołującej się być zastosowany art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, gdyż jest on niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Tak należy uważać dlatego, że Trybunał Konstytucyjny dwukrotnie zakwestionował jego niezgodność z Konstytucją, a mianowicie w wyroku z dnia 06.03.2019r., P 20/16 i z dnia 04.06.2024r., SK 140/20. Owszem, należy zgodzić się z organem rentowym, że orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Orzeczenie Trybunału dotyczące ustawy ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału jest natomiast dzień ogłoszenia tego orzeczenia w postaci elektronicznej na stronie internetowej organu wydającego dziennik urzędowy. Wyrok jednak Trybunału Konstytucyjnego z 6.03.2019r. P 20/16 został opublikowany (ogłoszony) w Dzienniku Ustaw, zaś istota merytoryczna zakwestionowanego art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej jest tożsama, co w wyroku z dnia 4.06.2024r. SK 140/20. Wprawdzie wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019r. dotyczył rozstrzygnięcia o jednostkowej sprawie, to nie może to stać na przeszkodzie dla oceny zaistniałego stanu prawnego w niniejszej sprawie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23.02.2025r. w sprawie III USK 127/22, odmowa zastosowania przepisu ustawy może nastąpić w przypadku, gdy sąd rozpoznający nie ma wątpliwości co do niezgodności przepisu z Konstytucją RP, a sprzeczność ma charakter oczywisty, czyli zachodzi sytuacja oczywistej niekonstytucyjności przepisu. Tym bardziej tak należy uważać, gdy sposób rozumienia ustawy wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. W konsekwencji w jednostkowej sprawie sąd może odmówić stosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, jeżeli stwierdzi jego sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym. Nie narusza to przy tym kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania (art. 188 Konstytucji) (wyrok Sądu Najwyższego z 4.07.2012r., III PK 87/11). Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wywołuje ten skutek, że zakwestionowane przepisy tracą moc z chwilą wskazaną przez Trybunał, podczas gdy stwierdzenie takiej niezgodności przez sąd jest podstawą do odmowy zastosowania zakwestionowanego przepisu w toku rozpoznawania określonej sprawy, pomimo że formalnie przepis ten pozostaje w systemie prawnym.

W związku z tym Sąd orzekający w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, że nie opublikowanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4.06.2024r., SK 140/20 w Dzienniku Ustaw, nie może powodować, że nie można uznać, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest niekonstytucyjny. Jak wszakże z obu powołanych wyroków Trybunału Konstytucyjnego wynika, przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP – w zakresie, w jakim dotyczy osób, nabywających prawo do emerytury przed 1.01.2013r. Wynika to z tego, do czego Sąd w niniejszej sprawie w pełni przychyla się, iż osoby te przechodząc na wcześniejszą emeryturę przed 1.01.2013r. nie mogły przewidzieć swojej późniejszej gorszej sytuacji prawnej. Trybunał podkreślił mianowicie w swoich wyrokach, że w kontekście art. 67 ust. 1 Konstytucji i art. 2 Konstytucji, należy mieć na uwadze zasadę ochrony zaufania jednostek do państwa i stanowionego przez nie prawa. Wskazał, że stanowione przepisy muszą pozwalać na oszacowanie wartości danego świadczenia w dniu złożenia wniosku o jego przyznanie oraz że wartości te nie zmienią się później na niekorzyść, w sposób, którego ani nie przewidywali, ani nie mogli przewidzieć, dokładając należytej staranności. Należy bowiem tak stanowić prawo, aby nie stawało się swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane pod rządami obowiązującego prawa i wszelkie związane z nim następstwa będą także i później uznane przez porządek prawny. Nie można zatem traktować inaczej emerytów z roczników innych niż kobiety z rocznika 1953, którzy nabyli prawo do emerytury (lub domagali się takiego uprawnienia) jeszcze przed uchwaleniem przepisów ustawy nowelizacyjnej (dodającej do art. 25 ustawy ustęp 1b). Znaleźli się bowiem w podobnej sytuacji, co kobiety z rocznika 1953.

Trzeba tu też powołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.01.2025. III USKP 121/23 stwierdzający, że wynikający z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019r., P 20/16 (OTK-A 2019, poz. 11) standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do mężczyzny, który nabył prawo do emerytury w wieku powszechnym, a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie jego świadczenia powszechnego.

Mając więc na uwadze powyższe, nie można było odwołującej się podstawę wymiaru emerytury w decyzji ją przyznającej w wieku powszechnym z dnia 09.10.2017r. pomniejszyć o kwoty pobranych emerytur. Trzeba bowiem za Sądem Apelacyjnym w Gdańsku wskazać, że nie można zgodzić się z poglądem, iż w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu przez Trybunał Konstytucyjny włączonym skutkiem takiego orzeczenia jest wznowienie postępowania w trybie art. 145 kpa w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji. Strona ma bowiem prawo realizować swoje uprawnienia w możliwie szerokim zakresie, dopuszczalnym przepisami prawa, a organ rentowny ma administracyjny obowiązek stworzyć ku temu warunki. Nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu, wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej (wyrok z dnia 10.06.2020r. III Ua 48/20).

Z wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28.11.2019 r., III AUa 631/19 też wynika, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych istnieje konstrukcja quasi wznowienia (uproszczonego), uregulowana w art. 114 ustawy dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, i zgodnie z tym przepisem organ rentowny zobligowany jest do rozpoznania wniosku ubezpieczonych w sytuacji zmiany interpretacji prawa.

Należało zatem zmienić zaskarżoną decyzję i zobowiązać Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. do ponownego ustalenia wysokości emerytury E. S., przyznanej decyzją z dnia 9.10.2017r., z pominięciem przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 1631 ze zm.), począwszy od dnia 10.10.2024r. (data złożenia wniosku o przeliczenie), z ustawowymi odsetkami od tego dnia do dnia zapłaty.

Oddalić jednak należało odwołanie w zakresie dalej idącym. Bez uzasadnienia byłoby bowiem zastosowanie w tej sprawie przypadku z art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Stosownie do jego treści, przyznane lub podwyższone świadczenie mogłoby zostać wypłacone za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego. Decyzja organu rentowego, przyznająca ubezpieczonej emeryturę na podstawie art. 24 i n. ustawy, została wydana na podstawie obowiązującego wówczas (także ubezpieczonej) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy. Obalenie domniemania konstytucyjności w stosunku do niego nastąpiło w 2020 r., z uwagi na wyrok TK z 6.03.2019r. (P 20/16), a później wyrok z 4.06.2024r., a skonkretyzowane zostało wnioskiem złożonym do organu rentowego o przeliczenie świadczenia. Jednakże organ administracji publicznej (także ZUS) dopiero po urzędowym opublikowaniu orzeczenia TK, a więc po derogacji kwestionowanego przepisu (normy prawnej) z systemu prawa, nie powinien przepisu tego (normy) przyjmować za podstawę swojego rozstrzygnięcia. Natomiast przed jego uchyleniem, w następstwie promulgowania orzeczenia albo upływu terminu utraty mocy obowiązującej aktu prawnego (art. 190 ust. 3 in fine Konstytucji RP), dany organ nie może odmówić jego zastosowania. Taka możliwość, z uwagi na obalenie domniemania konstytucyjności danej regulacji prawnej, przysługuje wyłącznie sądowi powszechnemu lub administracyjnemu (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), ale nie organowi administracji publicznej. Nie można zatem twierdzić, aby decyzja przyznająca prawo do emerytury w określonej wysokości została wydana w następstwie błędu organu rentowego, w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Możliwość ponownego ustalenia emerytury w wyższej niż dotychczasowa wysokości pojawiła się dopiero w ramach niniejszego postępowania, po złożeniu wniosku o przeliczenie przedmiotowego świadczenia, i to wyłącznie z uwagi na szczególne kompetencje sądu powszechnego, o której wcześniej była mowa. Tym bardziej więc nie można było wyrównać emerytury odwołującej się od dnia 9.10.2017r.