Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 kwietnia 2024r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Danuta Poniatowska
Protokolant:	Beata Dzienis

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2024r. w Suwałkach

sprawy Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

w związku z odwołaniem Z. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 2 lutego 2024 r. znak (...)

1.  odrzuca odwołanie co do roszczenia o wypłatę odsetek;

2.  oddala odwołanie w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od Z. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 180 (sto osiemdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 2.02.2024 r., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.) przeliczył Z. K. rentę od 1.07.2021 r.

W odwołaniu od tej decyzji Z. K. zarzucił organowi rentowemu znaczne opóźnienie w przyznaniu mu i wypłacie należnego świadczenia, przez co poniósł niekorzystne skutki finansowe. Wyrównanie wypłacono bez należnych odsetek za zwłokę. W tym czasie wysoka inflacja spowodowała realną utratę wartości świadczenia. Ponadto zmienił się sposób naliczania składki zdrowotnej i potrącono ją ze świadczenia w wysokości obowiązującej w dacie wyrównania, a nie w oparciu o przepisy obowiązujące w dacie, gdy świadczenie było należne. Spowodowało to kolejny uszczerbek finansowy. Wniósł o przyznanie na jego rzecz karnych odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia za okres do daty otrzymania oraz naliczenie składki zdrowotnej na podstawie przepisów obowiązujących w dacie, kiedy świadczenie powinno być wypłacone.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że Z. K. nie ma prawa do wypłaty odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczenia z ubezpieczenia społecznego, gdyż świadczenie zgodnie z obowiązującymi przepisami został wypłacone w terminie - ustawowy termin wypłaty świadczenia z wyrównaniem został zachowany. Również należne obciążenia publiczno-prawne zostały naliczone prawidłowo.

Sąd ustalił, co następuje:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 31 maja 2022 r. odmówił Z. K. prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, ponieważ Komisja Lekarska, po przeprowadzeniu badań kontrolnych uznała wnioskodawcę za osobę częściowo niezdolną do wykonywania pracy zarobkowej zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z 18 kwietnia 2023 r. (sygn. akt III U 321/220) oddalił odwołanie Z. K. od tej decyzji. Wyrok ten został zaskarżony przez odwołującego się. Apelujący zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną a nie swobodną ocenę materiału dowodowego - opinii uzupełniającej biegłych sądowych z 10.02.2023 r. i oddalenie odwołania, podczas, gdy z tej opinii wynika, że odwołujący się jest osobą całkowicie niezdolną do pracy przez pół roku po operacji, tj. do dnia 3.12.2021 r.;

2.  naruszenie art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez jego niezastosowanie i brak ustalenia prawa do odsetek w sytuacji, gdy w chwili składania wniosku o przyznanie renty istniały wszystkie niezbędne dokumenty, na podstawie których możliwe było przyznanie prawa do renty.

Wskazując na te zarzuty apelujący wniósł o zmianę wyroku i przyznanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1.07.2021 r. do 3.12.2021 r., a następnie prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy oraz przyznanie Z. K. prawa do odsetek ustawowych za opóźnienie od wypłaconego wyrównania renty od 1.07.2021 r. do dnia zapłaty i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Wyrokiem z 29 listopada 2023 r. w sprawie sygn. akt III AUa 375/23 Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z 18 kwietnia 2023 r. i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 31 maja 2022 r. o tyle, że przyznał Z. K. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy do 3.12.2021 r. Ponadto w punkcie II. wyroku oddalił apelację w pozostałym zakresie i zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania (pkt III).

Obie strony postępowania złożyły wniosek o doręczenie im wyroku Sądu Apelacyjnego z pisemnym uzasadnieniem. Odpis wyroku z uzasadnieniem wpłynął do organu rentowego 18.01.2024 r., co wynika z prezentaty na odpisie wyroku w aktach rentowych I (bez numeracji).

W wykonaniu prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie III AUa 375/23, organ rentowy wydał 2.02.2024 r. decyzję o przeliczeniu Z. K. renty od 1.07.2021 r., tj. od daty określonej w wyroku i naliczeniu wyrównania za okres od przyznania do 3.12.2021 r. W decyzji wyrównanie za ten okres wyliczono na kwotę(...)zł i wskazano, że należność zostanie przekazana na rachunek w banku wraz ze świadczeniem za luty 2024 r. Termin płatności świadczenia ustalony został we wcześniejszej decyzji na 25. dnia każdego kolejnego miesiąca. Od naliczonego wyrównania oraz świadczenia za luty w kwocie (...) zł potrącono zaliczkę na podatek w kwocie (...)zł liczoną od podstawy opodatkowania (...) zł i składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie (...) zł.

Decyzje przekazano do wysłania 5.02.2024 r.

Sąd zważył, co następuje :

Jak stanowi art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230 ze zm.) jeżeli Zakład - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

Wypłata odsetek uregulowana została w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104 ze zm.). Dla oceny, czy zostały zachowane terminy przyznania i wypłaty świadczenia z tytułu częściowej niezdolności do pracy, należało odwołać się do art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.), zwanej dalej ustawą emerytalną. Zgodnie z tym przepisem organ rentowy wydaje decyzję w sprawie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. Z mocy ust. 2 tego przepisu, jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do świadczenia oraz jego wysokość, organ rentowy dokonuje również wypłaty świadczenia w terminie określonym w ust. 1. Stosownie do treści art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego, za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Przepis art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej rozumiany w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy, jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji i nie jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 września 2007 r. , sygn. akt P 11/07- Dz.U. Nr 175, poz. 1235, OTK-A 2007)8)97). W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że przez pojęcie „wyjaśnienie ostatniej niezbędnej okoliczności” z art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Stąd też 30. dniowy termin na wydanie decyzji w sprawie świadczenia i jego wypłaty w razie, gdy prawo do świadczenia zostało ustalone przez sąd, powinien być liczony od dnia doręczenia wyroku sądu tylko wtedy, gdy ustalenie prawa do świadczenia dopiero w postępowaniu sądowym nie było następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność organ rentowy. W przeciwnym wypadku, gdy opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia było spowodowane okolicznościami, za który odpowiada organ rentowy (np. błędna interpretacja przepisów, zaniechanie podjęcia określonych działań z urzędu, błędne orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS w sprawie niezdolności do pracy), termin ten będzie liczny od dnia, w którym organ rentowy, gdyby działał prawidłowo, powinien był ustalić prawo do świadczenia.

Zgodnie z powołanym wyżej art. 85 ustawy systemowej, zasadą jest wypłata przez organ rentowy ustawowych odsetek określonych w przepisach prawa cywilnego, jeśli organ rentowy nie dokona wypłaty świadczenia w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych, a wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia, oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa. Jeżeli zatem organ rentowy dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki liczne od upływu terminu, w którym organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek, jeżeli niezbędne okoliczności faktyczne, uzasadniające nabycie prawa, zostały ustalone w postępowaniu przed tym organem, a odmowa przyznania świadczenia jest wynikiem błędu w wykładni lub/i zastosowaniu prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7.10.2004 r., II UK 485/03).

Oceniając zasadność żądania wypłaty odsetek w niniejszej sprawie, należało odwołać się do treści wyroku Sądu Apelacyjnego w sprawie III AUa 375/23, który rozstrzygał o zasadności apelacji ubezpieczonego - wyrokiem tym Sąd przyznał Z. K. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy do 3.12.2021 r., a w punkcie II. wyroku oddalił apelację w pozostałym zakresie i w punkcie III. zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania. Ponieważ w apelacji zawarte zostało żądanie przyznania odsetek za opóźnienie, należy uznać, że żądanie to zostało oddalone i Sąd w niniejszej sprawie nie może orzekać co do tego roszczenia, gdyż sprawa w tym zakresie została prawomocnie osądzona.

Specyfika spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych wywołuje w praktyce wątpliwości, co do rozumienia pojęcia „sprawa prawomocnie osądzona” zawartego w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W świetle dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyrok nie ma powagi rzeczy osądzonej, jeżeli dotyczy odmowy przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a po jego uprawomocnieniu się organ rentowy wydał nową decyzję, opartą na nowych dowodach, mających wpływ na ujawnienie rzeczywistego stanu faktycznego i jego prawidłową ocenę, gdyż wydanie nowej decyzji uprawnia ubezpieczonego do złożenia od niej odwołania i zobowiązuje sąd do sprawdzenia jej prawidłowości (por. uchwałę z 3.10.1996 r., II UZP 18/96, uchwałę z 20.09.1978 r., II UZP 7/78, oraz wyrok z 8.10.1986 r., II URN 182/86). Wydanie przez organ rentowy nowej decyzji, także co do świadczenia będącego przedmiotem wcześniejszej decyzji i postępowania wcześniej zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu wszczętego w wyniku wniesienia od niej odwołania – co do zasady – uprawnia do wniesienia kolejnego odwołania do sądu, a wszczęta w ten sposób sprawa cywilna nie jest sprawą o to samo świadczenie w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 19.02.2007 r., I UK 266/06 oraz z 21.05.2008 r., I UK 370/07).

Nie oznacza to jednak, że w sprawach tych powaga rzeczy osądzonej nigdy nie występuje. Wszczynające postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych odwołanie od decyzji organu rentowego pełni rolę pozwu, stąd też w sytuacji, gdy o to samo roszczenie między tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona, sąd powinien odrzucić odwołanie na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. O tożsamości przedmiotu sporu świadczy nie tylko tożsamość żądania zawarta w poszczególnych wnioskach skierowanych do organu rentowego, ale także stan faktyczny i prawny, jaki istniał w chwili zamknięcia rozprawy w poprzednim postępowaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19.06.1998 r., II UKN 105/98). Powaga rzeczy osądzonej dotyczy więc tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, których podstawa faktyczna nie może ulec zmianie lub gdy odwołanie od decyzji organu rentowego zostało oddalone po stwierdzeniu niespełnienia prawnych warunków do świadczenia wymaganych przed wydaniem decyzji będącej przedmiotem postępowania sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 13.12.2005 r., II UK 61/05, wyrok z 14.05.2009 r., II UK 211/08 oraz wyrok z 5.06.2012 r., II UK 289/11, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 26.04.2006 r., III AUa 3303/04 i postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 12.10.2006 r., III AUa 842/06).

Cecha rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) dotyczy tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, których podstawa nie może ulec zmianie, gdy odwołanie zostało oddalone po stwierdzeniu niewypełnienia warunków prawa do świadczenia wymaganych przed datą wydania wyroku, takich jak np. okres zatrudnienia, czy data powstania niezdolności do pracy. Wzruszenie ustaleń dokonanych takimi prawomocnymi rozstrzygnięciami sądowymi może nastąpić wyłącznie po rozpoznaniu skargi o wznowienie postępowania sądowego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 25.09.1998 r., II UKN 373/98 OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 702, z 28.05.2002 r., II UKN 250/01, OSNAPiUS-wkładka 2002 nr 16, poz. 3 oraz z 18.02.2003 r., II UK 139/02, OSNP 2004 nr 7, poz. 128).

Przyczyną odrzucenia odwołania, co do żądania odsetek za opóźnienie w niniejszej sprawie, stanowi ustalenie przez Sąd, że na tym etapie postępowania nie ma możliwości orzekania o odpowiedzialności organu rentowego i obowiązku zapłaty odsetek. Żądanie ubezpieczonego w tym zakresie zostało bowiem rozpoznane negatywnie przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku i wyartykułowane w punkcie II. wyroku z 29.11.2023 r. poprzez oddalenie apelacji w pozostałym zakresie. W złożonej apelacji wyraźnie żądano przyznania odsetek ustawowych za opóźnienie, a w wyroku Sąd orzekając o zmianie zaskarżonej decyzji, oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Zgodnie z art. 118 ust. 1, 1a, 3-4 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.) organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120.

W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego, za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Należy też zauważyć, że zgodnie z art. 118 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przy dokonywaniu wypłaty wynikającej z decyzji ponownie ustalającej prawo do świadczenia lub jego wysokość, ustęp 1-3 stosuje się odpowiednio, z zastrzeżeniem ust. 5. Przepis ust. 5 stanowi natomiast, że wypłata świadczenia wynikająca z decyzji, o której mowa w ust. 4, następuje w najbliższym terminie płatności świadczenia, albo w następnym terminie płatności, jeżeli okres między datą wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji a najbliższym terminem płatności jest krótszy niż 30 dni. Termin płatności świadczenia Z. K. ustalono na 25. dnia każdego kolejnego miesiąca.

Mając powyższe na uwadze należało odwołanie odrzucić, na podstawie art. 199 §1 pkt 2 k.p.c. w zakresie żądania odsetek za opóźnienie w wypłacie wyrównania jak w punkcie 1. wyroku.

Sąd nie dopatrzył się też błędu w zastosowaniu przez organ rentowy przepisów, dotyczących podatku dochodowego i składki zdrowotnej, obowiązujących w dacie wypłaty wyrównania świadczenia za okres wsteczny, ustalony wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku. Należy zauważyć, że obciążenia z tego tytułu uległy zmianie na korzyść ubezpieczonego w zakresie wysokości podatku dochodowego i na niekorzyść, co do sposobu obliczania składki zdrowotnej. Przepisów tych nie można stosować wybiórczo, obowiązuje zasada stosowania przepisów obowiązujących w dacie wypłaty należnego świadczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., jak w punkcie 2. wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935 ze zm.).