Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 21 września 2020 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Cezary Olszewski
Sędziowie SO :	Elżbieta Iwona Cembrowicz; Mirosław Krzysztof Derda
Protokolant:	st. sek. Ewa Andryszczyk

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2020 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z wniosku M. J. (1)

z udziałem J. J.

o dział spadku

na skutek apelacji M. J. (1) od postanowienia Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 2 marca 2020 r., sygn. akt I Ns 13/19

p o s t a n a w i a:

1.  Zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie II o tyle, że zasądzoną od wnioskodawczyni M. J. (1) tytułem spłaty na rzecz uczestniczki J. J. kwotę 205 500 zł obniżyć do kwoty 68 500 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy pięćset złotych).

2.  Oddalić apelację w pozostałej części.

3.  Przyznać od Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Augustowie) na rzecz r. pr. W. M., Kancelaria Radcy Prawnego, ul. (...) (...), (...)-(...) S., kwotę 540,00 zł (pięćset czterdzieści złotych) plus 23% podatku VAT, tj. kwotę 124,20 zł (sto dwadzieścia cztery złote i 20/100) tytułem wynagrodzenia kuratora nieznanej z miejsca pobytu uczestniczki postępowania.

SSO Cezary Olszewski SSO Elżbieta Iwona Cembrowicz SSO Mirosław Krzysztof Derda

Sygn. akt I Ca 178/20

UZASADNIENIE

M. J. (1) wystąpiła z wnioskiem o dział spadku po S. J. (1), w skład którego wchodzi ww. nieruchomość rolna zabudowana, poprzez przyznanie tej nieruchomości na wyłączną własność wnioskodawczyni, bez wzajemnych spłat i dopłat.

Ustanowiony z urzędu kurator dla nieznanej z miejsca pobytu uczestniczki postępowania J. J., nie kwestionował przedmiotowego wniosku jednakże domagał się zasądzenia spłaty na rzecz uczestniczki postępowania- córki wnioskodawczyni.

Postanowieniem z dnia 2 marca 2020 r Sąd Rejonowy w Augustowie I Wydział Cywilny dokonał działu spadku po S. J. (1), zmarłym dnia
03 października 1995 roku w G., ostatnio stale zamieszkałym
w G., w skład którego wchodzi nieruchomość rolna zabudowana, położona w obrębie (...) G., gmina P., oznaczona numerem geodezyjnym (...), o pow. 4,05 ha, dla której Sąd Rejonowy w Augustowie prowadzi KW (...), o wartości 411.000,00 zł (czterysta jedenaście tysięcy złotych), w ten sposób, że nieruchomość szczegółowo opisaną wyżej przyznać na wyłączną własność wnioskodawczyni M. J. (1).

Tytułem spłaty zasądził od wnioskodawczyni M. J. (1) na rzecz uczestniczki postępowania J. J. kwotę 205.500,00 zł (dwieście pięć tysięcy pięćset złotych) płatną w terminie do 02.03.2022 r.
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wypadku zwłoki w płatności do dnia zapłaty oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Sąd ten ustalił i zważył, co następuje:

Prawomocnym postanowieniem z dnia 28.04.1995 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 156/95 Sąd Rejonowy w Augustowie stwierdził, że spadek po E. J. (1) zmarłym dnia 18.04.1992 r. w G., ostatnio stale zamieszkałym w G., na podstawie ustawy, nabyli synowi: E. J. (2) i S. J. (1) po ½ części, w tym udział w gospodarstwie rolnym położonym w G., w takich samych udziałach. (

Mocą aktu notarialnego Rep. A nr (...) z dnia 18.09.1995 r., m.in. H. N. darowała swojemu synowi S. J. (1) swój udział do ½ części w gospodarstwie rolnym, obejmującym zabudowaną domem, stodołą i chlewem nieruchomość rolną, położoną we wsi G. o pow. 4,05 ha w działce oznaczonej nr (...), zaś E. J. (2) darował swojemu bratu S. J. (1) swój udział do ¼ części w ww. gospodarstwie rolnym. Następnie prawomocnym postanowieniem z dnia 25.10.1995 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 390/95 Sąd Rejonowy w Augustowie stwierdził, że spadek po S. J. (1) zmarłym dnia 03.10.1995 r. w G., ostatnio stale zamieszkałym w G., na podstawie ustawy nabyły żona M. J. (1) w ½ części i córka J. J. w ½ części, w tym w takich samych częściach udział wchodzący w skład spadku w gospodarstwie rolnym położonym w G..

Z odpisu zwykłego księgi wieczystej (...) oraz z wypisu rejestru gruntów, wynika, iż właścicielkami w udziałach po ½ części zabudowanej nieruchomości rolnej położonej w obrębie (...) G., gmina P., o nr geod. (...), o pow. 4,05 ha są J. J. i M. J. (1).

W celu ustalenia wartości przedmiotowej nieruchomości położonej w (...), gmina P., składającej się z działki nr (...) o pow. 4,05 ha, Sąd rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłej sądowej z zakresu (...), na podstawie której ustalono, iż wartość rynkowa szacowanej nieruchomości rolnej określona wg stanu cen na dzień wyceny wynosi kwotę 411.000 zł.

Przedmiotowa wycena w ocenie Sądu rejonowego nie budziła żadnych zastrzeżeń i zasługiwała na pełne zaakceptowanie, jako wyceniona w sposób rzetelny, prawidłowy i profesjonalny. Powyższy operat nie był kwestionowany przez żadną ze stron postępowania i stanowił on w rezultacie podstawę do rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Dokonując oceny prawnej Sąd rejonowy wskazał, iż w myśl art. 688 kpc do działu spadu stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 kpc.

Zgodnie z treścią art. 211 kc każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Przepis art. 212 § 1 kc stanowi zaś, iż jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne.

W orzecznictwie podkreśla się, że dokonując działu spadku, sąd - zgodnie z art. 688 kpc - stosuje odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Rozważa zatem sposób podziału masy spadkowej z uwzględnieniem art. 211 i art. 212 § 2 kc. W sytuacji, w której wszyscy współspadkobiercy złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia wspólności majątku spadkowego, wydaje postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 KPC); przeprowadzenie - pod tym kątem - oceny wniosku wyrażającego oczekiwanie przyznania składników majątku spadkowego jednemu spadkobiercy bez spłat lub dopłat na rzecz innych spadkobierców wymaga niewątpliwie zbadania przyczyn, z powodu których aprobują oni takie rozwiązanie.

Analizując powyższe rozważania prawne w kontekście ustalonego stanu faktycznego zdaniem Sądu rejonowego prowadziły do wniosków, iż współwłasność M. J. (1) i J. J. nieruchomości rolnej zabudowanej, położonej w obrębie (...) G., gmina P., oznaczonej nr geod. (...), o pow. 4,05 ha, dla której Sąd Rejonowy w Augustowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), pochodziła z dziedziczenia po zmarłym dnia 03.10.1995 r. S. J. (1). Dział spadku po ww. spadkodawcy nie został dotąd przeprowadzony, zaś S. J. przedmiotową nieruchomość rolną otrzymał w darowiźnie od swojej matki i brata, o czym świadczy treść aktu notarialnego, opisana powyżej. W tych okolicznościach należało dokonać działu spadku po S. J. (1), gdyż współwłasność przedmiotowej nieruchomości rolnej wynika z dziedziczenia.

W obliczu stanowisk wyrażonych przez zainteresowanych oraz kierując się zasadami współżycia społecznego, biorąc również pod uwagę opinię biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości, jak również całokształt ustalonych okoliczności sprawy, a w szczególności fakt, iż wnioskodawczyni M. J. zamieszkuje na przedmiotowej nieruchomości, ponosi wydatki i uiszcza podatki, zaś uczestniczka postępowania przebywa za granicą Polski, jej miejsce pobytu nie jest znane, przy jednoczesnej konstatacji, iż żadna ze stron postępowania nie wnosiła o podział przedmiotowej nieruchomości, Sąd doszedł do przekonania, iż w odpowiednim stopniu interesy wnioskodawczyni zapewni przyznanie na jej wyłączną własność przedmiotowej nieruchomości rolnej, co uwzględnia zgodne stanowisko stron postępowania w tym zakresie, a ponadto nie sprzeciwia się prawu.

Ustalony sposób działu spadku po S. J. (1) łączył się z potrzebą dokonania dodatkowych rozliczeń pomiędzy zainteresowanymi. To właśnie kurator ustanowiony z urzędu dla nieznanej z miejsca pobytu uczestniczki postępowania wnosił o zasądzenie na jej rzecz stosownych spłat, w przypadku przyznania nieruchomość rolnej w naturze na rzecz wnioskodawczyni. Stosownie zaś do art. 212 § 1 i § 2 k.c. jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu przez podział rzeczy lub też przyznanie jej jednemu ze współwłaścicieli, to jednocześnie nakładany jest obowiązek dopłaty celem wyrównania wartości przysługującego udziału, bądź też spłaty pozostałych. Tak więc współwłaściciel, któremu nie przyznano własności rzeczy wspólnej uprawniony jest z mocy ustawy do żądania spłaty stanowiącej równowartość całego swojego udziału lub jeżeli w ramach podziału przyznano część rzeczy nieodzwierciedlającą w pełni wartości udziału, to wartość tę należy wyrównać poprzez dopłaty pieniężne. Tak więc wysokość spłaty należnej uczestniczce postępowania J. J. została ustalona w oparciu o przysługujący jej udział wynoszący ½ w majątku spadkowym oraz opinię biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości. Mając na uwadze, że wnioskodawczyni w wyniku działu spadku otrzymała na wyłączną własność przedmiotową nieruchomość o łącznej wartość 411.000,00 zł, Sąd rejonowy zasądził od wnioskodawczyni M. J. (1) na rzecz uczestniczki postępowania J. J. spłatę w kwocie 205.500,00 zł, odpowiadającą wartości jej udziału w spadku po S. J. (1). Zgodnie zaś z wnioskiem wnioskodawczyni, Sąd w oparciu o art. 212 § 3 kc, termin zasądzonej spłaty oznaczył na dwa lata z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności do dnia zapłaty, o czym orzekł jak w punkcie II postanowienia.

Przyznając wynagrodzenie kuratorowi nieznanej z miejsca pobytu uczestniczki postępowania sąd kierował się treścią § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265).

Odstępując od obciążania wnioskodawczyni kosztami postepowania sąd kierował się treścią art. art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Apelację od postanowienia Sądu rejonowego wywiodła wnioskodawczyni. W złożonej apelacji podniosła, iż nie zgadza się z wysokością zasadzonej spłaty bowiem jej na to nie stać. Jest rencistką, wdową i samotną osobą , a córka wobec której jest zobowiązana do spłaty od 15 lat przebywa za granicą i nie kontaktuje się z matką. W kolejnym piśmie uzupełniającym apelację podniosła dodatkowo, iż dom stanowiący przedmiot działu ze względu na zły stan nadaje się tylko do remontu.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelację w części uznać należało za uzasadnioną.

W stanie faktycznym sprawy niniejszej bezspornym pozostaje to, że przedmiotem działu spadku jest gospodarstwo rolne zabudowane domem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym. Gospodarstwo to ma łączną powierzchnię 4,05ha. i pozostała na nim wyłącznie wnioskodawczyni. Uczestniczka postępowania (nieznana z miejsca pobytu) prawdopodobnie od 15 lat przebywa za granicą i nie interesuje się gospodarstwem i losem samotnej matki, która ma 72 lata. Dom w którym zamieszkuje wnioskodawczyni (stanowiący przedmiot działu) jest w bardzo złym stanie technicznym, ogrzewany piecami kaflowymi , ze starą i nieszczelną stolarką, dachem blaszanym w bardzo złym stanie a do tego nieocieplony. Jak zauważyła biegła w opinii (k.92) każdy element budynku wymaga wymiany lub remontu. Gospodarstwo ze względu na areał i rodzaj użytków nie przynosi żadnych dochodów, zwłaszcza w sytuacji gdy wnioskodawczyni jest osobą w wieku 72 lat – co praktycznie wyklucza już jej pracę w tym gospodarstwie.

Jak słusznie zauważył sąd rejonowy do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności. Co istotne analogiczną regulację zawarto w przepisie art. 1070 kc , który to przepis stanowi „w razie podziału gospodarstwa rolnego, które należy do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności.”

Dokonując zatem oceny zarzutów apelacyjnych należało rozważyć zastosowanie w sprawie niniejszej art. 216 kc , który stanowi:

§ 1. Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich zgodnego porozumienia.

§ 2. W razie braku takiego porozumienia spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę:

1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności;

2) sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

§ 3. Obniżenie spłat, stosownie do przepisu paragrafu poprzedzającego, nie wyklucza możliwości rozłożenia ich na raty lub odroczenia terminu ich zapłaty, stosownie do przepisu art. 212 § 3.

Jak wynika z cytowanego przepisu przy określaniu stopnia obniżenia sąd bierze pod uwagę typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności, a także sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

Typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego stanowiącego przedmiot działu nie pozostawią wątpliwości, ze nie jest to gospodarstwo dochodowe i prezentujące potencjał na przyszłość. Trzeba zaznaczyć, że wskazane okoliczności mają już znaczenie dla ustalenia wartości gospodarstwa rolnego. Prowadzi to do wniosku, że zły stan gospodarstwa, jego mała wielkość i niska dochodowość wpływają na określenie niskiej wartości, a ponadto powodują, że spłata może zostać znacząco obniżona w stosunku do wartości obliczonej od tej niskiej wartości.

Sąd winien brać również pod uwagę sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania. Kryterium to musi być wzięte pod uwagę w każdym wypadku. Może zatem spowodować dalsze obniżenie spłaty, ale może również spowodować, że mimo złego stanu gospodarstwa do obniżenia spłaty nie dojdzie. Na sytuację osobistą składa się przede wszystkim wiek, stan zdrowia, stan rodzinny i zdolność do pracy współwłaścicieli. Z kolei ocena sytuacji majątkowej musi uwzględniać możliwość dokonania spłaty bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania współwłaściciela zobowiązanego do spłaty.

W kontekście powyższych uwag oceniając sytuację wnioskodawczyni zdaniem Sądu Okręgowego należało przyjąć, że nie jest możliwa realnie z jej strony spłata uczestniczki , kwotą ustaloną przez sąd w postanowieniu z dnia 2 marca 2020r. Wiek wnioskodawczyni, jej dochody graniczące z minimum socjalnym i zerowa dochodowość gospodarstwa, przy braku jakiegokolwiek zainteresowania ze strony uczestniczki postępowania nota bene córki wnioskodawczyni dają podstawę do wnioskowania, iż nie byłaby ona w stanie wywiązać się z nałożonej spłaty, a jedyną opcją byłoby wyzbycie się całości majątku. Braku udziału uczestniczki w postępowaniu nie daje też podstaw do wnioskowania, że jest ona w złej sytuacji materialnej, bowiem od lat przebywa za granicą , gdzie prawdopodobnie pracuje i z własnej woli nie interesuje się starą matką i spadkowym majątkiem.

Mając powyższe na uwadze Zdaniem Sądu Okręgowego zachodziły w sprawie niniejszej podstawy do obniżenia na podstawie cytowanych przepisów spłaty o 2/3 co skutkowało zmianą orzeczenia jak w punkcie 1.

Apelację jako niezasadną w pozostałej części oddalono, albowiem przepis art. 216 kc dopuszcza obniżenie spłaty nie pozwalając jednak na całkowite z niej zwolnienie.

O wynagrodzeniu kuratora orzeczono w oparciu o rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej.

SSO Cezary Olszewski SSO Elżbieta Iwona Cembrowicz SSO Mirosław Krzysztof Derda