Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Krystyna Skiepko (spr.)
Sędziowie:	SSO Dorota Ciejek SSO Bożena Charukiewicz
Protokolant:	sekr. sądowy Agnieszka Najdrowska

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2017 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa Z. M.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 23 maja 2017 r., sygn. akt I C 1435/16,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że:

- w punkcie I oddala powództwo,

- w punkcie II nie obciąża powoda kosztami procesu na rzecz pozwanej,

- uchyla punkt III;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanej.

Dorota Ciejek Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz

Sygn. akt IX Ca 873/17

UZASADNIENIE

Powód Z. M. wniósł ostatecznie o zasądzenie od pozwanej (...) S.A. w G. Oddział w O. na swoją rzecz kwoty 3.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości - działki nr (...) za okres od 21 stycznia 2001 r. do 13 grudnia 2003 r. i działki nr (...) za okres od 21 stycznia 2001 r. do 17 grudnia 2003 r. wraz z ustawowymi odsetkami od 25 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty. Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu oraz kosztów zastępstwa procesowego na podstawie spisu kosztów.

W uzasadnieniu wskazał, że przez nieruchomość, której był właścicielem przebiegają linie elektroenergetyczne napowietrzne średniego napięcia wraz ze słupami podtrzymującymi, stanowiące obecnie własność pozwanego. Łączna powierzchnia obciążenia działki wynosi 300 m ². Pozwana we wskazanym wyżej zakresie korzysta bezumownie i nieodpłatnie z przedmiotowej działki. W dniu 24 sierpnia 2010 r. powód wystąpił do pozwanej z propozycją ugody, do zawarcia której nie doszło.

Pozwana (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. Oddział w O. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu przyznała, że na nieruchomości powoda znajdują się urządzenia energetyczne należące do niej usytuowane i przyłączone do sieci w 1977 r. Urządzenia posadowiono na zlecenie Urzędu Miejskiego w O., w oparciu o ustawę o powszechnej elektryfikacji kraju, a także ustawy z dnia 13 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, stąd też korzystanie z nich przez pozwaną było legalne i powodowi nie należy się ani odszkodowanie ani wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości.

Wyrokiem z dnia 23 maja 2017r. Sąd Rejonowy w Olsztynie, w sprawie IC 1434/16 w pkt I zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.000 zł z ustawowymi odsetkami za okres od dnia 25 sierpnia 2010r. do dnia zapłaty; w pkt II zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 767 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w pkt III nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 4.694,67 zł tytułem wydatków związanych z opinią biegłego.

Sąd ten ustalił, że w okresie od 8 maja 1996 r. do 2003 r. powód był właścicielem nieruchomości stanowiących: działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...) obręb (...)Miasta O., dla której w Sądzie Rejonowym w Olsztynie urządzona jest księga wieczysta nr OL (...) oraz działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...)obręb (...)Miasta O..

Sąd Rejonowy ustalił również, że przez teren działki nr (...), w jej południowej części, przebiega napowietrzna sieć przesyłowa elektroenergetyczna niskiego napięcia 0,4 kV od stacji transformatorowej G. K.. Sieć ta wybudowana została w 1977 r. W okresie od 21 stycznia 2001r. do 17 grudnia 2003r. była to sieć typu (...) o długości w granicach działki (...) m i rozstawie skrajnych przewodów 1,25 m. W granicach działki sieć ta nie była podtrzymywana przez słupy energetyczne. Przez teren działki nr (...) wzdłuż północnej jej granicy przebiega napowietrzna sieć przesyłowa elektroenergetyczna niskiego napięcia 0,4 kV od stacji transformatorowej G. K.. Sieć ta wybudowana została w 1977 r. W okresie od 21 stycznia 2001r. do 17 grudnia 2003r. była to sieć typu (...) o długości w granicach działki (...) m i rozstawie skrajnych przewodów l,25m. Sieć ta podtrzymywana była przez trzy słupy elektroenergetyczne nr 1, 2 i 3. Słup nr 1 i 3 to słupy dwuramienne o wymiarach nóg przy podstawie 0,17 mx0,25 m i rozstawie zewnętrznym nóg 2,25 m. Słup nr 2 to słup pojedynczy o wymiarach nogi przy podstawie 0,17 m x 0,25 m. Od słupa nr 1 w kierunku budynku mieszkalnego odchodzi napowietrzna sieć elektroenergetyczna niskiego napięcia 0,4 kV. Sieć ta wybudowana została w 1977 r. w Okresie od 21 stycznia 2001 r. do 17 grudnia 2003 r. była to sieć typu (...) o długości 29,31 m i rozstawie skrajnych przewodów 1,25 m. Sieć ta podtrzymywana była przez dwa słupy energetyczne nr 1 i 4. Były to słupy dwuramienne o wymiarach nóg przy podstawie 0,17 m x 0,25 m i rozstawie zewnętrznym nóg 2,25 m. Na przedmiotowych działkach powierzchnia obszarów bezumownego korzystania wynosi 1.256 m ², gdzie obszary trwale wyłączone z użytkowania wynosi 31 m ², a obszar o ograniczonym sposobie użytkowania wynosi 1.225 m ². Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu trwale wyłączone z użytkowania (pod słupami i wokół nich) oraz o ograniczonym sposobie użytkowania (pod napowietrznymi przewodami elektroenergetycznymi linii wraz ze strefą ochronną tych linii) w okresie od 21 stycznia 2001 r. do 17 grudnia 2003 r. wynosi 3.298 zł.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że (...) S.A. w G. Oddział w O. nabył przez zasiedzenie z dniem 2 września 2010 r. służebność przesyłu, polegającą na trwałym korzystaniu z urządzeń elektroenergetycznych, zlokalizowanych na działce nr (...), obręb (...), położonej w O., przy ul. (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Olsztynie urządzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącej własność M. M.. Pismem z 24 sierpnia 2010 r. powód wezwał pozwanego do zawarcia ugody, na podstawie której pozwany miał zapłacić na rzecz powoda kwotę 126.000 tytułem zapłaty za bezumowne korzystanie z cudzej nieruchomości - działki nr (...) położonej w O. przy ul. (...), obręb (...)miasta O. z ustawowymi odsetkami od dnia otrzymania pisma do dnia zapłaty.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że żądanie powoda zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Wysokość wynagrodzenia należnego z powodowi z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości stanowiącej własność powoda przez pozwaną Sąd Rejonowy ustalił na podstawie opinii biegłego na kwotę 3.298 zł.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowił art. 98 k.p.c.

W pkt III wyroku w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach w sprawach cywilnych w zw. z art. 83 ust. 2 tejże ustawy i art. 98 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy orzekł o obowiązku zwrotu tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa wydatków związanych z wydaną w sprawie opinią, nakazując ściągnąć od pozwanego kwotę 4.694,67 zł tytułem wynagrodzenia biegłego.

Pozwana wniosła apelacje od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

I.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez brak rozpatrzenia zarzutu pozwanej nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu dotyczącej infrastruktury elektroenergetycznej objętej roszczeniem dochodzonym przez powoda, co winno skutkować oddaleniem powództwa w całości,

II.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i pominięcie przy ocenie dowodów dowodu z dokumentu urzędowego w postaci wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 20 grudnia 2011r. I Ns 820/10 stwierdzającego nabycie przez zasiedzenie służebności przesyłu przez pozwaną co winno skutkować oddaleniem powództwa w całości,

2)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak ustosunkowania się w uzasadnieniu wyroku do zarzutu pozwanej nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu dotyczącej infrastruktury elektroenergetycznej objętej roszczeniem dochodzonym przez powoda, co winno skutkować oddaleniem powództwa w całości,

3)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. i art. 286 k.p.c. poprzez podzielenie opinii biegłego J. K., pomimo, że w opinii tej ujęto jako obszar trwale wyłączony z użytkowania obszar zarówno pod słupami, jak i wokół nich, jak również przyjęto zbyt duże szerokości pasów ograniczonego użytkowania dla linii niskiego napięcia 0,4 kV,

III.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. poprzez ich zastosowanie w niniejszej sprawie, podczas gdy pozwana nabyła służebność przesyłu poprzez zasiedzenie i nie jest zobowiązana do zapłaty za korzystanie z urządzeń.

W oparciu o powyższe zarzuty, wniosła o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości,

- zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za instancję odwoławczą w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego,

ewentualnie:

uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie niemal w całości, podlegając oddaleniu jedynie w części skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu o kosztach procesu zawartych w zaskarżonym wyroku.

Na wstępie wskazać należy, że Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne uzupełniając je jedynie o stwierdzenie, że pozwana nabyła przez zasiedzenie służebność przesyłu polegającą na trwałym korzystaniu z urządzeń elektroenergetycznych, zlokalizowanych nie tylko na działce nr (...), obręb (...) ale i na działce nr (...), obręb (...)Szczegółowy zakres tej służebności został opisany w postanowieniu Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 20 grudnia 2011 r., wydanym w sprawie I Ns 820/10.

Mimo powyższego Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powoda nie zasługuje na uwzględnienie w żadnym zakresie.

Analiza twierdzeń strony powodowej wskazuje, że podstawą prawną żądania pozwu stanowią przepisy art. 224-225 k.c. w związku z art. 230 k.c., które regulują roszczenia majątkowe przysługujące właścicielowi w stosunku do posiadacza, władającego jego rzeczą bez tytułu prawnego.

Sąd Rejonowy trafnie wskazał, że poza sporem pozostaje, że w okresie objętym żądaniem pozwu powód pozostawał właścicielem nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), obręb (...) W rozpoznawanej sprawie bezsporne jest także, że na powyższej nieruchomości posadowione są urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej, albowiem przebiegają przez nią przewody linii napowietrznej 0,4 kV, a ponadto na samej nieruchomości gruntowej znajduje się słup energetyczny. Nie stanowi także przedmiotu sporu, że powyższe urządzenia wchodzą w skład przedsiębiorstwa energetycznego prowadzonego przez pozwaną spółkę W tym stanie rzeczy przyjąć należy, że pozwana i jej poprzednicy prawni w okresie objętym żądaniem pozwu byli posiadaczami nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), obręb (...), albowiem korzystali w tym okresie z części powyższej nieruchomości. W ocenie Sądu Okręgowego przyjąć należy, że posiadanie pozwanej i jej poprzedników prawnych miało i ma nadal charakter zależny, albowiem osoby te władały oznaczoną wyżej nieruchomością w sposób charakteryzujący osobę, której przysługuje do rzeczy inne prawo niż prawo własności, będąc najbardziej zbliżonym do władztwa wykonywanego przez podmiot, któremu przysługuje służebność przesyłu.

Rozważyć w związku z tym należało, czy pozwanej lub jej poprzednikom prawnym przysługiwało lub przysługuje skuteczne w stosunku do właściciela nieruchomości uprawnienie do korzystania z nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), obręb (...) Skarżąca trafnie wskazała, że podstawowe znaczenie w tej mierze ma okoliczność, że postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 20 grudnia 2011 roku, sygn. akt I Ns 820/10 stwierdzono, że pozwana nabyła z dniem 2 września 2010 roku w drodze zasiedzenia służebność przesyłu, polegającą na korzystaniu z wyżej wymienionych działek w szczególności w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, przebudowy urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, wraz z prawem wejścia i wjazdu na te działki w celu umożliwiającym właściwą obsługę i eksploatację urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej - zgodnie z projektem zakresu służebności zawartym w pisemnej opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji W. O.. Z uwagi na to, że powyższe orzeczenie jest prawomocne wiąże ono zarówno strony, jak i sąd orzekający w niniejszej sprawie. Oznacza to, że począwszy od dnia 3 września 2010 roku pozwanej przysługuje skuteczne w stosunku do powoda uprawnienie do korzystania z oznaczonej wyżej nieruchomości gruntowej w zakresie odpowiadającej treści służebności przesyłu, którą pozwana nabyła przez zasiedzenie. Jak wskazano wyżej pozwana w istocie korzysta z oznaczonej wyżej nieruchomości w sposób zgodny z przysługującym jej ograniczonym prawem rzeczowym, gdyż jej władztwo nad rzeczą ogranicza się do eksploatacji, dokonywania kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwania awarii i wymianie znajdujących się na tej nieruchomości urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej sieci stanowiącej linię napowietrzną 0,4 kV.

W tym stanie rzeczy nie budzi wątpliwości, że skoro od 2 września 2010 roku pozwana włada nieruchomością gruntową stanowiącą działkę gruntu nr (...), obręb (...) w ramach przysługującej jej służebności gruntowej, będącej prawem skutecznym w stosunku do właściciela tej nieruchomości, to za ten okres powód nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w art. 224 – art. 225 k.c. w związku z art. 230 k.c., w szczególności wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

Rozważenia wymagało natomiast, czy stronie powodowej przysługują takie roszczenia za okres poprzedni. W tym miejscu podkreślenia wymaga, że strona pozwana nie wykazała, aby przed 2 września 2010 roku pozwana lub jej poprzednicy prawni byli uprawnieni do korzystania z nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), obręb (...). To by wskazywało, że strona powodowa może za ten okres dochodzić roszczeń w stosunku do pozwanej z tytułu korzystania z cudzej rzeczy.

Sąd Okręgowy wziął jednak pod uwagę, że orzecznictwo sądowe (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2016 roku, III CZP 77/16; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2011 roku, III CZP 7/11, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2006 roku, III CZP 19/06, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 roku, II CSK 258/11 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2013 roku, V CSK 320/12) obecnie zgodnie przyjmuje, że upływ terminu zasiedzenia wyłącza możliwość dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z cudzej nieruchomości także w okresie jego biegu.

Na wstępie wskazać trzeba, że prawo nabyte przez zasiedzenie jest prawem nowym, które powstaje na skutek zdarzeń istniejących wyłącznie po stronie posiadacza. Między prawem nabytym, a prawem utraconym nie ma bowiem zależności. Z chwilą utraty własności w wyniku zasiedzenia poprzedniemu właścicielowi nie przysługują względem posiadacza, który stał się właścicielem, roszczenia określone w art. 224 i 225 k.c. Takie ukształtowanie stosunków pomiędzy poprzednim właścicielem, a nabywcą własności w drodze zasiedzenia wynika z pierwotnego charakteru nabycia, jakim jest zasiedzenie. Zasiedzenie wywołuje skutki w zakresie prawa własności lub innego prawa rzeczowego (vide: Edward Janeczko, Zasiedzenie; Zielona Góra 2002, s. 11, s. 197; Stanisław Rudnicki, Nabycie przez zasiedzenie LexisNexis Warszawa 2007, s. 118). Problematyka wygaszenia roszczeń uzupełniających właściciela nieruchomości opartych na przepisach art. 224, 225 i art. 352 k.c. w ostatnim okresie była wielokrotnie przedmiotem oceny Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. I tak w postanowieniu z dnia 15 kwietnia 2011 roku (III CZP 7/11, LEX nr 897712) Sąd Najwyższy rozstrzygał, czy osobie, która utraciła własność rzeczy wskutek jej zasiedzenia przez posiadacza, przysługuje wobec posiadacza roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego w okresie poprzedzającym dzień zasiedzenia, na co udzielił odpowiedzi negatywnej, zajmując się jednocześnie oceną zasadności takich roszczeń właściciela za okres sprzed zasiedzenia. Sąd Najwyższy zauważył, że zasadniczo funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu byłemu właścicielowi wobec posiadacza, który stał się właścicielem, także - jak trafnie podnosi się w piśmiennictwie - wszelkich innych roszczeń, u których podstaw leży prawo własności, do takich zaś należałyby roszczenia uzupełniające za okres poprzedzający datę zasiedzenia, w tym roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Sąd Najwyższy wskazał, że ład, porządek prawny, stabilizacja stosunków w zakresie odnoszącym się do własności rzeczy, czyli wszystko to, do czego zapewnienia zmierza zasiedzenie, ulegałoby ponownie zakłóceniu przez spory dotyczące, związanego z roszczeniem windykacyjnym i tym samym uzależnionego przede wszystkim od kwestii własnościowych, roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie poprzedzającym datę zasiedzenia. Z tych względów przyznanie byłemu właścicielowi takiego roszczenia wobec posiadacza, który stał się właścicielem, byłoby więc nie do pogodzenia z celem zasiedzenia. Sąd Najwyższy podkreślił, iż okoliczność, że nabycie własności rzeczy przez posiadacza kosztem właściciela jest w razie ziszczenia się przesłanek zasiedzenia usprawiedliwione ochroną porządku publicznego, pozwala uznać przepisy o zasiedzeniu, mimo iż nie przewidują one dla właściciela rekompensaty utraconej własności, za zgodne z art. 31 ust. 3 Konstytucji, stanowiącym, iż ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Z kolei w wyroku z dnia 12 stycznia 2012 roku (II CSK 258/11, LEX nr 1125088) Sąd Najwyższy rozstrzygając zasadniczo jedynie to, czy osobie, której nieruchomość została obciążona służebnością przesyłu wskutek jej zasiedzenia przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za "służebność " za okres od chwili zasiedzenia zajął się oceną zasadności takich roszczeń również za okres sprzed daty zasiedzenia. Omawiając funkcje zasiedzenia całkowicie zgodził się z poglądem zaprezentowanym w postanowieniu z dnia 15 kwietnia 2011 roku i twierdził, że brak racji uzasadniających przyznanie byłemu właścicielowi przeciwko posiadaczowi, który stał się w wyniku zasiedzenia właścicielem, jakiegokolwiek roszczenia o zwrot wartości rzeczy. W wyroku z dnia 10 lipca 2013 roku (V CSK 320/12, Lex nr 1391372) Sąd Najwyższy przyjął podobnie, że upływ terminu zasiedzenia wyłącza możliwość dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z cudzej nieruchomości także w okresie jego biegu. W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że stanowisko powyższe wywiedzione zostało z oceny, że przypadki, w których roszczenie windykacyjne staje się bezzasadne ze względu na nabycie przez posiadacza z mocy ustawy, w tym przez zasiedzenie, prawa rzeczowego nie są objęte zakresem zastosowania przepisów o roszczeniach uzupełniających. Funkcja zasiedzenia sprzeciwia się bowiem przyznaniu byłemu właścicielowi wobec posiadacza, który stał się właścicielem (uprawnionym z innego prawa rzeczowego) wszelkich innych roszczeń, u których podstaw leży prawo własności, w tym roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości za okres poprzedzający datę zasiedzenia. Sąd Najwyższy uznał jednocześnie, że pogląd powyższy znajduje zastosowanie również do roszczeń uzupełniających kierowanych przeciwko przedsiębiorstwu przesyłowemu, którego pozycja prawna - na skutek nabycia służebności przesyłu lub służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu przez zasiedzenie - odpowiada pozycji nieruchomości władnącej.

Sprawy, których przedmiotem sporu było roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego za okres poprzedzający datę zasiedzenia były poddane ocenie Sądu Najwyższego w ostatnim okresie także w wyroku z dnia 19 września 2013 roku (I CSK 700/12, LEX nr 1388637) i w wyroku z dnia 12 lutego 2014 roku (IV CNP 28/13, LEX nr 1441192. W tej ostatniej sprawie Sąd Najwyższy podtrzymując swoje wcześniejsze stanowisko stwierdził, że właścicielowi nieruchomości, którego prawo własności zostało ograniczone wskutek nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią przesyłu przez jej posiadacza, nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie ze służebności za okres po dniu zasiedzenia. W orzecznictwie sądów powszechnych taka ocena skutków zasiedzenia - własności nieruchomości, służebności gruntowej czy też służebności przelewu - skutkująca wygaszeniem roszczeń uzupełniających za okres sprzed zasiedzenia jest również utrwalona. Tytułem przykładu można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 września 2013 roku (I ACa 425/13, LEX nr 1381441) czy Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 czerwca 2013 roku (I ACa 252/13, Lex nr 1335607).

Podstawę prawną orzeczenia stwierdzającego zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu stanowi art. 172 k.c. stosowany odpowiednio poprzez odesłanie zawarte w art. 292 zd. 2 k.c. Odpowiednie stosowanie oznacza konieczność spełnienia przez posiadacza służebności przesłanek określonych w art. 172 k.c. ale z odpowiednią modyfikacją uwzględniającą specyfikę posiadania służebności i przesłanki nabycia służebności gruntowej określone w art. 292 zd. 1 k.c. Nie podlega natomiast modyfikacji cel, charakter i skutki prawne zasiedzenia. Nabycie prawa własności przez zasiedzenie następuje ex lege i jego skutkiem jest wygaśnięcie prawa dotychczasowego właściciela, a w wypadku zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu ograniczenie prawa własności właściciela w granicach objętych służebnością. W utrwalonym orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że choć nabycie służebności przez zasiedzenie następuje kosztem uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej i stanowi ingerencję w jego prawo własności, nie oznacza to jednak pozbawienia go uprawnień wynikających z art. 140 k.c. w zakresie korzystania z nieruchomości i rozporządzania nią, a więc skutkiem zasiedzenia nie jest naruszenie istoty prawa własności. Cel i funkcja zasiedzenia polega na uporządkowaniu sytuacji prawnej przez usunięcie długotrwałej niezgodności pomiędzy stanem posiadania a stanem prawnym. Instytucja ta służy zarówno ochronie praw osób innych, niż właściciel nieruchomości jak i zapewnieniu porządku publicznego i jego bezpieczeństwu. Dlatego też Trybunał Konstytucyjny w wyroku wydanym w sprawie o sygnaturze SK 9/98 uznał art. 292 k.c. za zgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wyroku wskazał również, że wprawdzie przejście prawa objętego służebnością gruntową ma miejsce w następstwie samoistnego posiadania rzeczy przez okres wymieniony w ustawie i nie jest uzależnione od otrzymania jakiegokolwiek świadczenia przez osobę, której prawo dotychczas przysługiwało, ale za takim rozwiązaniem przemawia konieczność zapewnienia porządku prawnego i stabilizacji stosunków prawnych. Takie też stanowisko prezentuje doktryna i judykatura w odniesieniu do nabycia przez zasiedzenie prawa własności nieruchomości - następuje ono bez jakiegokolwiek ekwiwalentu na rzecz dotychczasowego właściciela nieruchomości. W konsekwencji nie przysługują także takiemu właścicielowi wobec posiadacza, który nabył własność nieruchomości przez zasiedzenie, roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego, w okresie poprzedzającym dzień zasiedzenia.

Choć posiadania prowadzące do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie jest tożsame z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własność nieruchomości, to przedmiotem zasiedzenia jest prawo na cudzej rzeczy, skutek zasiedzenia w postaci nabycia służebności gruntowej wynika z mocy samego prawa, ma charakter pierwotny i nieodpłatny. Tak więc jeżeli doszło również do zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu - tak jak w rozpoznawanej sprawie - roszczenie uzupełniające wygasa i nie może być skutecznie dochodzone także za okres sprzed zasiedzenia.

Ostatecznie stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 listopada 2016 roku (III CZP 77/16), w której wprost wskazał, że „właścicielowi nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie”.

Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej sprawie - przyjmując takie skutki zasiedzenia jak opisane powyżej - uznał, że powód nie może skutecznie domagać się zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z jego nieruchomości za okres objęty żądaniem pozwu, a przypadający przed zasiedzeniem służebności przesyłu, albowiem przysługujące mu roszczenia uzupełniające wygasły. Te okoliczności uzasadniały zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa – bez potrzeby odnoszenia się do pozostałych zarzutów apelacyjnych.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w punkcie I myślnik pierwszy sentencji orzeczenia Sądu Okręgowego zmieniono zaskarżony wyrok w zakresie orzeczenia zawartego w punkcie pierwszym poprzez oddalenie powództwa.

Konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia była konieczność zmiany orzeczenia o kosztach procesu (pkt II zaskarżonego wyroku) oraz o nieuiszczonych kosztach sądowych zawartego w punkcie trzecim zaskarżonego wyroku. Z przepisu art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynika, że kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd może obciążyć przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. W badanej sprawie, skoro pozwana wygrała sprawę w całości, to brak podstaw do obciążenia jej jakimikolwiek kosztami sądowymi. Z tego względu odmienne orzeczenie zawarte w punkcie III zaskarżonego wyroku podlegało uchyleniu, albowiem jednocześnie nie zostały spełnione warunki do zrealizowania wniosku apelacji o obciążeniu tymi kosztami strony powodowej, skoro powód był zwolniony od wydatków związanych z opinią biegłego ponad 500 zł (k. 99) i nie zasądzono na jego rzecz żadnego świadczenia, z którego te koszty mogłyby zostać ściągnięte w trybie art. 113 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Z powyższych przyczyn na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w punkcie I myślnik trzy sentencji orzeczenia Sądu Okręgowego zmieniono zaskarżony wyrok w zakresie orzeczenia zawartego w punkcie trzecim poprzez jego uchylenie.

Apelacja pozwanej podlegała natomiast oddaleniu w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić stronie przeciwnej na jej żądanie poniesione przez nią koszty procesu niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W niniejszej sprawie uznać trzeba, że strona powodowa przegrała sprawę w całości i z tego względu co do zasady powinien zostać na nią nałożony obowiązek zwrotu stronie pozwanej wszystkich poniesionych przez nią kosztów procesu. Sąd Okręgowy uznał jednak, że w badanej sprawie zastosowania powinna znaleźć regulacja zawarta w art. 102 k.p.c. Stosownie do dyspozycji tego przepisu - w szczególnie uzasadnionych wypadkach - sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W judykaturze wskazuje się, że do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych”, o których mowa w art. 102 k.p.c., zaliczane są zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja. Drugie wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Sąd odwoławczy uznał, że zachodzą w niniejszej sprawie szczególne okoliczności wynikające zarówno z charakteru sprawy, jak i sytuacji powoda, które uzasadniają odstąpienie od obciążenia go kosztami procesu. Przede wszystkim podkreślić trzeba, że sprawa niniejsza była zawiła pod względem prawnym i faktycznym i z tego względu powód wnosząc pozew mógł działać w przekonaniu o zasadności swego żądania - tym bardziej, że wniosek o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej został wniesiony przez pozwaną już po wniesieniu pozwu, zaś postępowanie to zakończyło się w 2012 roku. Podkreślić też trzeba, że dopiero w okresie pomiędzy stwierdzeniem zasiedzenia na rzecz pozwanej a merytorycznym rozpoznaniem niniejszej sprawy doszło do ukształtowania omówionej wyżej linii orzecznictwa prowadzącej do oceny żądania pozwu jako niezasługującego na uwzględnienie. W tym stanie rzeczy skomplikowany charakter sprawy, uzasadnia przyjęcie, że w niniejszej sprawie zachodzą szczególne okoliczności w rozumieniu art. 102 k.p.c. Za takim rozwiązaniem przemawia również wzgląd na sytuację majątkową powoda opisaną w złożonym przez niego oświadczeniu majątkowym.

Z powyższych przyczyn na podstawie art. 385 k.p.c. w tej części apelacja podlegała oddaleniu, co znalazło odzwierciedlenie w rozstrzygnięciu zawartym w punkcie II sentencji. Jednocześnie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił pkt II zaskarżonego wyroku w ten sposób, że nie obciążał powoda kosztami procesu na rzecz pozwanej.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punkcie III sentencji na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. kierując się tymi samymi przesłankami, które legły u podstaw rozstrzygnięcia o kosztach procesu przed sądem pierwszej instancji. Pomimo tego, że powód przegrał postępowanie apelacyjne zasady słuszności przemawiają za tym, aby nie obciążać go kosztami procesu na rzecz pozwanej.

Dorota Ciejek Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz