Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 13 września 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jacek Barczewski (spr.)
Sędziowie:	SO Dorota Ciejek SO Beata Grzybek
Protokolant:	st. sekr. sąd. Agnieszka Najdrowska

po rozpoznaniu w dniu 13 września 2023 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku C. A.

z udziałem A. A. (1)

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 13 marca 2023 r., sygn. akt I Ns 214/22,

p o s t a n a w i a:

I.  oddalić apelację,

II.  przyznać adwokatowi R. O. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 2.700zł (dwa tysiące siedemset złotych), powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Dorota Ciejek Jacek Barczewski Beata Grzybek

Sygn. akt IX Ca 531/23

UZASADNIENIE

Wnioskodawca C. A. wniósł o dokonanie podziału majątku wspólnego wnioskodawcy oraz A. A. (1), w skład którego miało wchodzić prawo najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½, bądź ekspektatywa nabycia tego prawa, oraz meble w postaci szafy narożnej, regału kredensowego oraz komody.

W odpowiedzi na wniosek A. A. (1) wniosła o jego oddalenie.

Wskazała, że w dniu 12 grudnia 2008 r. uczestnicy zawarli umowę o ustanowienie rozdzielności majątkowej (rep (...)). Wnioski o przyznanie lokalu mieszkalnego z zasobów Gminy O. składane były przez rodzinę A. od 2010 r., zaś wniosek został pozytywnie zaopiniowany w 2018 r. Podpisanie umowy najmu lokalu komunalnego nastąpiło 4 marca 2022 r. Do zamieszkania wraz z uczestniczką w mieszkaniu położonym w O. przy ul. (...) ½ uprawnione zostały jej dzieci. Zdaniem uczestniczki wskazany lokal nie stanowi majątku wspólnego byłych małżonków bowiem prawo do najmu lokalu komunalnego zostało nabyte przez uczestniczkę już po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej.

Ustanowiony dla wnioskodawcy w toku postępowania pełnomocnik z urzędu podtrzymał stanowisko wnioskodawcy. Nadto na rozprawie w dniu 13 marca 2023 r. wniósł o przyznanie mu wynagrodzenia za pomoc prawną wykonywaną z urzędu w oparciu o rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Postanowieniem z dnia 13 marca 2023 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie w punkcie 1. Wniosek oddalił i w punkcie 2. nakazał wypłacić Kancelarii (...) adw. R. O. ze Skarbu Państwa – Kasy Sądu Rejonowego w Olsztynie wynagrodzenie za pomoc prawną wykonywaną z urzędu w kwocie 6642 zł, w tym kwotę podatku od towarów i usług w wysokości 1242 zł.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny: C. A. i A. A. (2) zawarli związek małżeński w dniu 17 lutego 2007 r. Ze związku uczestników pochodzi troje małoletnich dzieci: E. A., M. A. i P. A.. Umową zawartą w dniu 12 grudnia 2008 r. w formie aktu notarialnego (trep. A (...)) pomiędzy małżonkami ustanowiona została rozdzielność majątkowa. W 2011 r. małżonkowie otrzymali od W. K. szafę narożną, regał kredensowy oraz komodę. Od 2010 r. małżonkowie każdego roku zwracali się do Gminy O. o przyznanie im lokalu mieszkalnego z zasobów komunalnych gminy. Każdorazowo Gmina weryfikowała sytuację materialną rodziny. Podczas posiedzenia (...) Komisji do Spraw Mieszkań Komunalnych w dniach 16 i 20 listopada 2017 r. pozytywnie zaopiniowano wniosek małżonków, jako osób ubiegających się o przyznanie lokalu mieszkalnego i uwzględniono ich na liście osób uprawnionych do zawarcia umowy najmu lokalu komunalnego w 2018 r. Wyrokiem z dnia 13 lipca 2018 r. w sprawie VI RC 448/18 Sąd Okręgowy w Olsztynie orzekł separację uczestników. Wskazane orzeczenie uprawomocniło się 17 sierpnia 2018 r. Następnie, wyrokiem z dnia 9 października 2020 r., Sąd Okręgowy w Olsztynie w sprawie VI RC 400/19 rozwiązał małżeństwo C. i A. A. (1) przez rozwód. Na skutek apelacji obu stron akta przekazane zostały Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku, który wyrokiem z 29 marca 2021 r. (I ACa 699/20) zmienił orzeczenie SO w Olsztynie jedynie w zakresie ustalenia kontaktów C. A. z dziećmi stron. Deklarując sytuację materialną rodziny, co było niezbędnym elementem ubiegania się o lokal z zasobów Gminy O., w lutym 2021 r. A. A. (1) w złożonych deklaracjach uwzględniła również C. A. jako członka rodziny. Wskazane deklaracje złożyła również działając z upoważnienia wnioskodawcy. Pismem z dnia 4 czerwca 2021 r. uczestniczka poinformowała Zakład (...) w O. o zaistnieniu zmiany w jej sytuacji rodzinnej. Wskazała bowiem, że w dniu 19 kwietnia 2021 r. A. A. (1) urodziła córkę H. B., której ojcem jest R. B.. Poinformowała również o orzeczeniu rozwodu pomiędzy nią a wnioskodawcą. Uczestniczka złożyła nadto komplet dokumentów niezbędnych do weryfikacji wniosku o najem lokalu z zasobów gminnych. W odpowiedzi gmina poinformowała uczestniczkę, że przyjęte wobec niej i jej rodziny zobowiązanie pozostaje aktualne, jednakże jego realizacja uwzględniać będzie jej aktualną sytuację życiową. W odpowiedzi zaś na zapytanie wnioskodawcy co do czasu udzielenia mu pomocy mieszkaniowej w ramach przyjętego przez gminę zobowiązania, pismem z dnia 29 lipca 2021r., Gmina O. udzieliła informacji, że zważywszy na zasady wynajmowania lokali stanowiących własność Gminy O., uregulowane Uchwałą Nr XLI/718/13 Rady Miasta Olsztyna z dnia 28 sierpnia 2013 r., oraz bacząc na zmianę jego sytuacji rodzinnej, gmina nie ma możliwości uwzględnienia wnioskodawcy we wniosku. Wskazane stanowisko gmina podtrzymywała w pismach następczo kierowanych do wnioskodawcy w odpowiedzi na szereg wystosowanych przez niego zapytań. W konsekwencji powyższego wnioskodawca skierował do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie skargi na skreślenie go z listy oczekujących na lokal komunalny. Postanowieniami z dnia 8 marca 2022r. (II SA/OI 149/22) oraz z dnia 15 marca 2022r. (II SA/OI 185/22) Wojewódzki Sąd Administracyjny w O. skargi wnioskodawcy odrzucił wskazując, iż skargi te nie podlegają kognicji sądów administracyjnych, gdyż sprawa, której dotyczy żądanie skarżącego nie należy do kategorii spraw, o których mowa w art. 3 p.p.s.a. A. A. (1)otrzymała skierowanie do podpisania umowy najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½ dnia 4 marca 2022 r., zaś do jej sfinalizowania doszło 29 marca 2022 r. Do zamieszkania w ww. lokalu wraz z uczestniczką uprawnione były jej małoletnie dzieci. Meble zgromadzone przez uczestników w czasie trwania małżeństwa uległy zniszczeniu, a w konsekwencji wyrzuceniu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Tenże Sąd powołał się na art. 31 § 1 zd. 1 k.r.o., zgodnie z którym z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Następnie Sąd I instancji odwołał się do art. 46 § 1 k.r.o., w myśl którego do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Powołany przepis odsyła do treści art. 1035 k.c. i kolejnych, te z kolei odsyłają do przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 195 k.c. i nast.). W związku z treścią art. 210 § 1 k.c. stosowanym odpowiednio, każdy z małżonków może po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej żądać dokonania podziału majątku wspólnego. Kolejno Sąd Rejonowy powołał się na art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 46 k.r.o., zgodnie z którym skład i wartość majątku ulegającego podziałowi między byłych małżonków ustala sąd i wskazał, że stan majątku ustala się według daty ustania wspólności, natomiast jego wartość według cen z chwili dokonania podziału, czyli zamknięcia rozprawy (tak: uchwała SN z 27 września 1974 r. III CZP 58/74; postanowienie SN z 11 marca 2010 r. IV CSK 429/09, T. Demendecki Komentarz do art. 684 k.p.c. w: A. Jakubecki (red) Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania cywilnego LEX 2014). Jak zauważył Sąd I instancji, co do zasady przedmiotem postępowania o podział jest majątek, który był objęty wspólnością majątkową i istniał w dacie jej ustania. Ruchomości i nieruchomości wchodzące w skład majątku w tej dacie muszą jednak istnieć w dacie dokonywania podziału, bowiem decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia mają okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy (art. 316 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

W świetle okoliczności przedmiotowej sprawy – wbrew twierdzeniom wnioskodawcy – tenże Sąd stwierdził, że brak było składników, które stanowiłyby majątek wspólny uczestników, choć jako takie wnioskodawca wskazał nabyte w czasie trwania małżeństwa meble oraz prawo najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½. Odnosząc się do zadeklarowanych przez wnioskodawcę ruchomości Sąd Rejonowy wskazał, iż nie budzi wątpliwości, że około 2011 r. małżonkowie otrzymali od W. K. szafę narożną, regał kredensowy oraz komodę. Jednakże Sąd I instancji zauważył, że umową z dnia 12 grudnia 2008 r. pomiędzy małżonkami ustanowiona została rozdzielność majątkowa. Skutkiem tego w czasie nabycia tych mebli pomiędzy małżonkami nie panował już ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej. Aktualnie zatem przeniesienie prawa własności tychże ruchomości na rzecz tylko jednego z uczestników mogłoby nastąpić wyłącznie w ramach postępowania w przedmiocie zniesienia współwłasności (art. 210 k.c. i nast.). Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że choć niewątpliwie przepisy dotyczące zniesienia współwłasności mają także zastosowanie w postępowaniu podziałowym, to niemniej jednak podkreślenia wymaga, że zniesienie współwłasności rzeczy wspólnych, które nie są objęte wspólnością ustawową, nie może zostać przeprowadzone w reżimie postępowania w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Zdaniem tego Sądu, nie sposób zatem uznać, aby wskazane przez wnioskodawcę meble mogły stanowić przedmiot niniejszego postępowania. Jedynie na marginesie Sąd I instancji zauważył, że – co w sposób niebudzący wątpliwości wynikało z twierdzeń uczestniczki A. A. (1) – meble te, na skutek znacznego stopnia ich eksploatacji, uległy zniszczeniu, a następnie wyrzuceniu. Wobec tego nawet gdyby stanowiły majątek wspólny - na skutek ich wyzbycia się/zniszczenia – i tak w ocenie tego Sądu nie podlegałyby podziałowi w toku przedmiotowego postępowania.

W zakresie zaś prawa najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½ Sąd I instancji stanął na stanowisku, że również ten składnik nie stanowi majątku wspólnego uczestników. W orzecznictwie prezentowany jest jednolity pogląd, iż prawo najmu stanowi składnik majątku wspólnego małżonków, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej rodziny nastąpiło w trakcie trwania małżeństwa, bez względu na istniejące między małżonkami stosunki majątkowe (art. 6801 § 1 k.c.). Z art. 680 ¹ § 1 k.c. wynika zatem, że każdy z małżonków jest najemcą lokalu, w wypadku gdy nawiązanie stosunku najmu nastąpiło w czasie trwania małżeństwa (zob. Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania, 2008, s. 111). Sąd Rejonowy zauważył, że w przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, że umowę najmu ww. lokalu uczestniczka zawarła z Gminą O. w dniu 29 marca 2022 r., a zatem w czasie, gdy wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 9 października 2020 r. w sprawie VI RC 400/19, rozwiązujący małżeństwo C. i A. A. (1) przez rozwód był już prawomocny. Skoro stosunek najmu mieszkania nie powstał w czasie trwania małżeństwa stron, nie sposób tym samym uznać jakoby również wnioskodawca stał się najemcą tego lokalu. W związku z powyższym Sąd Rejonowy stwierdził, że prawo najmu nie wchodziło zatem w skład majątku wspólnego stron i w konsekwencji nie podlegało podziałowi.

Sąd I instancji zwrócił przy tym uwagę, że pełnomocnik wnioskodawcy optował, aby wśród składników majątku wspólnego stron uwzględnić alternatywnie ekspektatywę tego prawa najmu. Również żądanie w tym zakresie nie zasługiwało zdaniem tego Sądu na uwzględnienie. Sąd Rejonowy wskazał, że ekspektatywę stanowi oczekiwanie prawne nabycia w przyszłości określonego prawa majątkowego. Jednocześnie zdaniem tego Sądu nie ulega wątpliwości, że ekspektatywa przysługująca obojgu małżonkom w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzi w skład majątku wspólnego. W postanowieniu z 20 września 2012 r., IV CSK 10/12, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż powstałe z realizacji oczekiwania małżonków na przydział mieszkania spółdzielcze prawo do lokalu, który został przydzielony po ustaniu małżeństwa, wchodzi w skład małżeńskiej wspólności majątkowej, jeżeli celem przydziału było zaspokojenie potrzeb byłych małżonków i ich wspólnych dzieci. W uzasadnieniu ww. postanowienia Sąd Najwyższy wskazał, że do majątku wspólnego małżonków może być bowiem zaliczone spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, jeżeli powstało ono z realizacji oczekiwania obojga małżonków z okresu istnienia wspólności i przy zaangażowaniu środków finansowych z ich majątku wspólnego, o ile przydział po ustaniu wspólności dokonany został na rzecz jednego z małżonków i jego dotychczasowej rodziny. W uchwale siedmiu sędziów z 12 stycznia 1978 r., III CZP 86/77 (OSNC 1978, Nr 10, poz. 171), mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie jest to wprawdzie typowa sytuacja, ale wyrastające ze wspólnego oczekiwania małżonków konkretne prawo do lokalu w związku z dokonaniem już po ustaniu małżeństwa przydziału lokalu, na który oczekiwali oboje małżonkowie zostaje nabyte "na prawie wspólności ustawowej", chociaż normalną, typową konsekwencją ustania małżeństwa jest ustanie ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. Wspólna ekspektatywa i związana z nią możliwość uzyskania mieszkania wchodzą do majątku wspólnego z takim właśnie skutkiem.

Sąd Rejonowy podkreślił jednak, że ekspektatywa ujęta w przytoczonych wyżej orzeczeniach dotyczyła spółdzielczego prawa do lokalu. W ocenie tego Sądu relacji tych nie sposób zastosować analogicznie do prawa najmu lokalu komunalnego. Sąd I instancji zauważył, że spółdzielcze prawo do lokalu, wobec uiszczania wkładów mieszkaniowych i powstawania spółdzielni mieszkaniowych, na które stosowne wpłaty były dokonywane, jawiło się jako prawo przyszłe, ale pewne. Uiszczający wkład mieszkaniowy uzyskiwali bowiem prawo do oczekiwania na przekazanie im lokalu mieszkalnego, przy jednoczesnym zapewnieniu, że fakt ten rzeczywiście w przyszłości nastąpi. Zdaniem tego Sądu za prawo pewne nie sposób natomiast uznać zawarcia w przyszłości umowy najmu lokalu pozostającego w zasobach gminy. Pewności zawarcia takiej umowy nie gwarantowało bynajmniej rokroczne zwracanie się do gminy o przyznanie lokalu komunalnego. Wystąpienie do gminy z takowym wnioskiem w jednym roku, nie powodowało automatycznego przeniesienia woli osób zainteresowanych zawarciem umowy najmu na rok kolejny. Niezbędnym było zatem powielenie wniosku, który ponownie wywoływał także konieczność zweryfikowania przez gminę sytuacji materialnej rodziny wnioskującej. Skoro więc choćby jednego roku ubiegająca się o lokal gminny rodzina spełniała wymogi stawiane odrębnymi uchwałami rady miasta do zawarcia umowy najmu, a pomimo braku lokalu przez gminę lokalu tego nie otrzymała, to niezależnie od tego, że w roku następnym gmina dysponowałaby dostateczną ilością lokali socjalnych rodzina ta mogłaby przydziału nie otrzymać z uwagi na zmianę jej sytuacji rodzinnej i majątkowej, zaistniałą na przestrzeni tego czasu. Jak zauważył Sąd Rejonowy, faktem powszechnie znanym jest, że liczba osób ubiegających się o lokale komunalne jest zdecydowanie większa od tych, których gmina do zawarcia umowy najmu ostatecznie kwalifikuje. Nie ulega też zdaniem tego Sądu wątpliwości, że zmiana sytuacji życiowej w tym majątkowej osób ubiegających się o lokal komunalny może oddalić je od uzyskania takiego lokalu, a samo „miejsce w kolejce” nie stanowi o uzyskaniu prawa przez wszystkie osoby wskazane we wniosku o przyznanie takiego prawa. Sytuacja wszystkich osób zgłoszonych we wniosku nie utrwala się z momentem ich zakwalifikowania do zamieszkania w lokalu komunalnych. Jak wskazał tenże Sąd, umieszczenie na takiej liście nie powoduje bowiem z automatu przyznania lokalu, czasem oczekiwanie nadal trwa przez kilka lat, w którym ludzie dorastają, rozstają się, nabywają uprawnienia do innych lokali, umierają, zmieniają miejsce zamieszkania czy też dzieją się jeszcze inne rzeczy, które „eliminują” ich z kolejki.

Następnie Sąd Rejonowy wskazał, że nie ulega wątpliwości, że podczas posiedzenia Społecznej Komisji do Spraw Mieszkań Komunalnych w dniach 16 i 20 listopada 2017 r. wniosek A. i C. A., jako osób ubiegających się o przyznanie lokalu mieszkalnego, został zaopiniowany pozytywnie, skutkiem czego zostali oni uwzględnieni na liście osób uprawnionych do zawarcia umowy najmu lokalu komunalnego w 2018 r. Nie mniej jednak, jak zauważył tenże Sąd, do czasu zawarcia umowy najmu w dniu 29 marca 2022 r. ich sytuacja prawna i rodzinna zmieniły się, bowiem na skutek pogorszenia wzajemnych relacji małżonków wyrokiem z dnia 13 lipca 2018 r. w sprawie o sygn. VI RC 448/18 Sąd Okręgowy w Olsztynie orzekł separację uczestników, a następnie wyrokiem z dnia 9 października 2020 r. (VI RC 400/19) rozwiązał ich małżeństwo przez rozwód. Skutkiem tego w dacie zawarcia umowy najmu strony nie były już małżeństwem, zaś uczestniczka nie wskazywała w deklaracji do której była zobowiązana, że będzie zamieszkiwał z nią wnioskodawca. Zdaniem tego Sądu, bez znaczenia pozostaje przy tym fakt, iż w lutym 2021 r., ponawiając wniosek o zawarcie umowy najmu, we wniosku tym uczestniczka uwzględniła również wnioskodawcę jako członka rodziny pomimo, iż w tym czasie pomiędzy uczestnikami toczyło się postępowanie odwoławcze w sprawie rozwodowej. W ocenie Sądu Rejonowego nie sposób wykluczyć, że takowe działanie uczestniczki było działaniem celowym. Uchwała nr XLI/718/13 Rady Miasta O. z dnia 28 sierpnia 2013 r. w sprawie określenia zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy O. w § 10 ust. 2 pkt 4 przewidywała bowiem, że pierwszeństwo wynajmu lokalu socjalnego przysługuje osobom, które nie mają tytułu prawnego do lokalu oraz zamieszkują na terenie miasta O. co najmniej od 5 lat. Uczestniczka natomiast w O. zamieszkiwała dopiero od około 2009-2010 r. Brak jest zatem wiedzy co do tego, czy gdyby wyrok orzekający rozwód był już prawomocny, a zatem gdyby wiadomym było, że wnioskodawca nie będzie już zamieszkiwał z rodziną, to czy uczestniczka nadal pozostałaby „w kolejce” do zawarcia umowy najmu. Nie jest to jednak zdaniem tego Sądu kwestią istotną, ponieważ do zawarcia umowy najmu ostatecznie doszło.

Uprzednio jednak, jak wskazał Sąd I instancji, uczestniczka została zakwalifikowana do zawarcia w przyszłości umowy najmu lokalu komunalnego, a zatem przysługiwało jej wyłącznie prawo oczekiwania na zawarcie takowej umowy, które nijak nie stanowiło ekspektatywy, bowiem nie zapewniało gwarancji zawarcia umowy z gminą. Co istotne po orzeczeniu pomiędzy małżonkami rozwodu dotychczas ich wspólne zakwalifikowanie na liście osób oczekujących na przydział mieszkania uległo rozdzieleniu na dwa odrębne, tj. uczestniczki wraz z małoletnimi dziećmi oraz wnioskodawcy, przy czym nie budzi wątpliwości, że będąc samotnie wychowującą czworo małoletnich dzieci matką uczestniczka spełniała warunki określone Uchwałą Nr XLI/718/13 Rady Miasta O. z dnia 28 sierpnia 2013r., podczas gdy uzyskanie lokalu przez prowadzącego jednoosobowe gospodarstwo domowe wnioskodawcę byłoby wręcz niemożliwe. W związku bowiem z sytuacją faktyczną, zmienioną pomiędzy stronami poprzez rozwód, wnioskodawca nie zostałby zapewne zakwalifikowany na listę osób oczekujących na zawarcie umowy najmu. Choć aktualna sytuacja rodzinna nie pozbawia wnioskodawcy możliwości dalszego ubiegania się od Gminy O. zawarcia umowy najmu lokalu mieszkalnego z zasobów komunalnych, to zdaniem tego Sądu nie ulega wątpliwości, że nie jest to ekspektatywa, która mogłaby podlegać podziałowi jako składnik majątku wspólnego uczestników. Wobec powyższych wskazań, uznając, iż strony nie posiadają majątku wspólnego, który mógłby podlegać podziałowi, Sąd I instancji oddalił wniosek C. A. w zgłoszonym przez niego zakresie.

Sąd Rejonowy przyznał ze środków Skarbu Państwa adwokatowi R. O. wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu wnioskodawcy C. A. w kwocie 6.642 zł. Sąd uwzględnił wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r. sygn. akt SK 66/19 i w konsekwencji wysokość przyznanego wynagrodzenia ustalił w oparciu o § 2 pkt 5 w zw. z § 4 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, biorąc pod uwagę zadeklarowaną przez wnioskodawcę wartość przedmiotu sporu, tj. kwotę 150.000 zł. Zdaniem tego Sądu analiza statusu adwokatów i radców prawnych oraz ich roli w postępowaniu, w którym występują jako podmioty powołane i zobowiązane do zastępstwa prawnego, prowadzi bowiem do uznania, że różnicowanie ich wynagrodzenia, tj. obniżenie pełnomocnikom z urzędu wynagrodzenia, które otrzymaliby, gdyby występowali w sprawie jako pełnomocnicy z wyboru, nie ma konstytucyjnego uzasadnienia. Przyznane wynagrodzenie zostało podwyższone o 23% podatku VAT stosownie do § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Od postanowienia Sądu I instancji apelację wniósł wnioskodawca, zaskarżając postanowienie w całości i zarzucając:

1. Naruszenie przepisów postępowania art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że w skład majątku wspólnego nie wchodzi prawo najmu ani ekspektatywa nabycia prawa najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...), podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że co najmniej ekspektatywa prawa najmu stanowi składnik majątku wspólnego stron,

2. Naruszenie przepisów postępowania art. 235 ind. 2 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c., art.. 227 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego celem ustalenia wartości prawa najmu ewentualnie ekspektatywy prawa najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½,

3. Naruszenie przepisów prawa materialnego art. 680 ind. 1 § 1 k.c. poprzez niezasadne przyjęcie, że w skład majątku wspólnego stron nie wchodzi ani prawo najmu lokalu ani ekspektatywa nabycia prawa najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...).

Wnioskodawca wniósł o:

1. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy celem wykazania wartości prawa najmu ewentualnie ekspektatywy prawa najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½,

2. Zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi prawo najmu lokalu komunalnego położonego w O. przy ul. (...) ½ o wartości 150.000 zł ewentualnie ekspektatywa nabycia tego prawa o wartości 150.000 zł, przyznanie prawa najmu ewentualnie ekspektatywy nabycia tego prawa uczestniczce postępowania w całości oraz zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwoty 75.000 zł tytułem spłaty w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia postanowienia ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,

3. Zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adwokata R. O. kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu za postępowanie odwoławcze według norm przepisanych, albowiem koszty te nie zostały uiszczone w całości ani w części, według stawek przyjętych w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie, powiększone o podatek VAT.

W odpowiedzi na apelację uczestniczka postępowania wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania przed Sądem II instancji.

Na rozprawie w dniu 13 września 2023 r., na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy pominął zawarty w apelacji wniosek dowodowy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Kontrola instancyjna zaskarżonego rozstrzygnięcia doprowadziła Sąd Okręgowy do przekonania, że jest ono prawidłowe, a podniesione w apelacji zarzuty nie zasługują na uwzględnienie. Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własne zarówno ustalenia faktyczne jak również ocenę prawną Sądu I instancji.

W niniejszym postępowaniu wnioskodawca domagał się podziału majątku wspólnego byłych małżonków obejmującego prawo najmu lokalu komunalnego, ewentualnie ekspektatywę tego prawa oraz wymienione we wniosku meble. Słusznie jednak Sąd Rejonowy ustalił, że w niniejszej sprawie brak jest podlegającego podziałowi majątku wspólnego i na tej podstawie wniosek oddalił.

Jeśli chodzi o zgłoszone przez wnioskodawcę do podziału meble, co do których wnioskodawca nie formułuje w apelacji żadnych zarzutów, nie są one również objęte wnioskami apelacji, Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu I instancji, że rzeczone meble nie mogą być przedmiotem podziału z dwóch powodów. Po pierwsze uczestnicy pozostawali w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej do 12 grudnia 2008 r., kiedy uczestnicy zawarli umowę o ustanowienie rozdzielności majątkowej, natomiast meble zostały nabyte w 2011 r. a zatem w okresie gdy małżeńska wspólność majątkowa uczestników została zniesiona w związku z czym żadne przysporzenie, w tym nabycie mebli w drodze darowizny, nie mogło nastąpić do majątku wspólnego małżonków, bowiem takowy już nie istniał. Słusznie zatem Sąd Rejonowy wskazał, że nabycie mebli nastąpiło do majątków osobistych. Po drugie uczestniczka zeznała, a Sąd Okręgowy nie dopatrzył się podstaw ku temu, aby zeznaniom tym odmówić wiarygodności, że meble uległy zniszczeniu i uczestniczka nie jest obecnie w ich posiadaniu (przesłuchanie uczestniczki, protokół z rozprawy w dniu 11 stycznia 2023 r., k. 91 verte). Tymczasem warunkiem podziału składników majątku wspólnego jest istnienie tych składników na moment dokonywania podziału.

Rację ma również Sąd I instancji gdy stwierdza, że do majątku wspólnego nie wchodzi ani prawo najmu lokalu ani ekspektatywa tego prawa. Z tego względu Sąd Okręgowy pominął zawarty w apelacji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości prawa najmu lokalu jak również ekspektatywy tego prawa, bowiem powyższy wniosek dotyczył okoliczności nieistotnych z punktu widzenia przedmiotu postępowania i jako taki zmierzał jedynie do wydłużenia postępowania.

Zgodnie z art. 680 ¹ § 1 k.c., w brzmieniu obowiązującym na moment zawarcia przez uczestniczkę umowy najmu lokalu komunalnego, co nastąpiło w dniu 29 marca 2022 r., małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa albo rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków do wspólności najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej.

W literaturze wskazuje się, że wejście w stosunek współnajmu przez małżonka, który faktycznie umowy nie zawarł, nie dotyczy małżonka pozostającego z będącym najemcą małżonkiem w orzeczonej wyrokiem sądu separacji oraz byłego małżonka (tj. nie obejmuje umów najmu zawartych po ustaniu małżeństwa lub jego unieważnieniu). Warunkiem sine qua non dla powstania stosunku współnajmu jest również wykorzystywanie wynajętego lokalu mieszkalnego na potrzeby mieszkaniowe założonej przez małżonków rodziny. Nie można zatem zakresem art. 680 ¹ k.c. obejmować przypadków gdy małżonek zawiera umowę najmu lokalu wyłącznie dla zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych lub potrzeb własnych i innych osób niż jego małżonek np. nowej faktycznej rodziny (tak m. in. J. Panowicz-Lipska, w: System Prawa Prywatnego, t. 8, 2011 r.). Tymczasem w okolicznościach przedmiotowej sprawy sporna umowa najmu została zawarta w dniu 29 marca 2022 r., a zatem po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego separację uczestników, a nawet po prawomocnym orzeczeniu rozwodu. Trudno zatem mówić, aby uczestniczka zawarła umowę najmu w celu zaspokojenia potrzeb wspólnie założonej z wnioskodawcą rodziny, skoro takowa rodzina już nie istniała. Uczestniczka związała się z nowym partnerem, z którym ma dziecko, a zatem brak podstaw ku temu by twierdzić, że zawierając umowę najmu miała zamiar przyjąć wnioskodawcą do zajmowanego przez siebie mieszkania po tym jak opuści on zakład karny, zresztą takowemu zamiarowi uczestniczka zaprzeczyła. Reasumując, prawidłowo Sąd Rejonowy przyjął, że w niniejszej sprawie art. 680 ¹ § 1 k.c. nie ma zastosowania, a zatem przysługujące uczestniczce prawo najmu lokalu komunalnego nie wchodzi do majątku wspólnego, jak również nie mają do niego zastosowania na zasadzie analogii przepisy o majątku wspólnym byłych małżonków i jako takie nie może być przedmiotem podziału.

W realiach przedmiotowej sprawy nie można również mówić o ekspektatywie prawa najmu lokalu komunalnego, która byłaby objęta małżeńską wspólnością majątkową bądź do której miałyby zastosowanie przepisy o małżeńskiej wspólności majątkowej na zasadzie analogii. Kwestia przyznawania lokali z zasobów komunalnych została pozostawiona w gestii gminy, której rada podejmuje uchwały określające zasady i warunki przyznawania lokali pozostających w jej zasobie (por. art. 20 i następne ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego). Samo złożenie wniosku o przyznanie lokalu komunalnego nie oznacza jeszcze, że lokal zostanie przyznany, nawet jeśli ubiegający się formalnie spełnia warunki przyznania takiego lokalu. Jest to podyktowane ograniczoną ilością mieszkań przy jednoczesnym nie słabnącym zapotrzebowaniu na tego typu lokale. Wejście w stosunek najmu lokalu komunalnego stanowi zatem zdarzenie przyszłe, niepewne. Tymczasem ekspektatywa prawa zakłada, że takowe prawo, mimo że jest to zdarzenie przyszłe, to jednak zostanie przyznane, a zatem istnieje swoista pewność, że prawo będzie przysługiwało. Ekspektatywa jest bowiem określana mianem prawnie uzasadnionego oczekiwania, ma charakter tymczasowy, jest zbywalna i podlega na gruncie prawa cywilnego ochronie prawnej. Słusznie zauważył przy tym Sąd Rejonowy, że w niniejszej sprawie nie można czynić analogii do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, co do którego można mówić o ekspektatywie prawa. O nie znajdującej analogii do prawa najmu lokalu komunalnego ekspektatywie prawa można również mówić w odniesieniu do prawa własności na gruncie ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz deweloperskim funduszu gwarancyjnym. W obu tych przypadkach istnieje prawne uzasadnienie dla oczekiwania, że prawo własności będzie w przyszłości przysługiwało i dlatego też może być przedmiotem obrotu i podlega prawnej ochronie. Powyższe przesłanki nie są natomiast spełnione w odniesieniu do oczekiwania osoby ubiegającej się o lokal gminny, która mimo że formalnie spełnia warunki do przyznania lokalu nie może jednak mieć pewności, że do zawarcia umowy najmu dojdzie z tej prostej przyczyny, że uprawnionych będzie więcej niż będących przedmiotem rozdysponowania lokali z zasobu. Innymi słowy, poza spełnieniem warunków formalnych dla ubiegania się o lokal komunalny, sam przydział uzależniony jest od ilości wolnych lokali, co stanowi przesłankę leżącą poza zakresem unormowania uchwały rady gminy, a zatem stanowi przesłankę o charakterze pozaprawnym, ekonomicznym, zależnym od zasobów gminy. Trudno zatem mówić o ekspektatywie maksymalnie ukształtowanej, która korzysta z ochrony prawnej. Ekspektatywa maksymalnie ukształtowana to taka, która spełnia wszystkie przesłanki ustawowe nabycia prawa pod rządami danej ustawy (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 października 2000 r., SK 7/00), tymczasem w okolicznościach faktycznych sprawy, poza warunkami prawnymi (spełnienie przesłanek do ubiegania się o lokal komunalny) przyznanie lokalu zależne jest od warunku pozaprawnego, tj. posiadania przez gminę wolnego lokalu.

Nie można również tracić z pola widzenia, że zmianie uległy okoliczności faktyczne, które legły u podstaw wspólnego ubiegania się przez małżonków o lokal gminny, co skutkowało tym, że zostali oni potraktowani jako odrębni wnioskodawcy. O braku ekspektatywy prawa najmu lokalu po stronie wnioskodawcy świadczy również okoliczność, że w postępowaniu administracyjnym jest on traktowany jako odrębny od uczestniczki wnioskodawca, co jest równoznaczne z tym, że jego wniosek odnosi się wyłącznie do jego osoby, a spełnianie przesłanek do przyznania wnioskodawcy lokalu oceniane jest z punktu widzenia jego własnych przymiotów w całkowitym oderwaniu od ewentualnych przymiotów uczestniczki i tego czy spełnia ona warunki do przyznania lokalu komunalnego czy też nie.

W związku z powyższym, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w punkcie I. postanowienia Sąd Okręgowy apelację oddalił jako bezzasadną.

W punkcie II. postanowienia, na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy – prawo o adwokaturze w zw. z § 2 pkt 6 w zw. z § 4 pkt 8 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie i w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, mając na uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r. sygn. akt SK 66/19, Sąd Okręgowy przyznał adwokatowi R. O. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 2.700 zł powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Dorota Ciejek SSO Jacek Barczewski SSO Beata Grzybek