Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2024 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko M. K.

o zapłatę i zmianę wysokości świadczenia lub zapłatę

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 10 817 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 2248/23

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank (...) S.A. w W. wniósł przeciwko M. K. o:

1.  zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 490 000 zł tytułem zwrotu kapitału kredytu udostępnionego powodowi na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu na cele mieszkaniowe wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty na podstawie przepisów art. 410 w zw. z art. 405 k.c.,

2.  zmianę wysokości świadczenia powoda w postaci wypłaconego pozwanemu na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu kapitału kredytu w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza w czasie
i ukształtowanie go na poziomie 661 737,16 zł oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 171 737,16 zł tytułem zwrotu kwoty należnej powodowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wraz
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty - na podstawie przepisów o waloryzacji sądowej (art. 358 ¹ § 3 k.c.),

ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia żądania zgłoszonego w pkt 2,
wniósł o:

3.  zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 171 737,16 zł tytułem zwrotu kwoty należnej powodowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu
w związku ze zmianą wartości pieniądza w czasie i tym samym zmianą wysokości świadczenia banku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty - na podstawie art. 410 w zw.
z art. 405 k.c. lub innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości, wskazując, że jest ono przedwczesne a przez to niezasadne. Zakwestionowała roszczenie co do zasady i wysokości. Na podstawie art. 203 ^{( 1)} § 2 k.p.c. podniosła zarzut potrącenia wierzytelności wobec (...) Bank (...) S.A. w W.
o zwrot nienależnie spełnionych przez nią na rzecz banku świadczeń w postaci uiszczonych rat kredytu w walucie PLN w kwocie 490 695,91 zł
z wierzytelnością banku o zwrot udostępnionego kapitału w sumie 490 000 zł. W wyniku dokonanego potrącenia wyżej określone wierzytelności umarzają się wzajemnie do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.). Ostatecznie wskazała, że sporna umowa kredytu jest w całości ze skutkiem ex tunc nieważna, co zostało potwierdzone wyrokiem Sądu Apelacyjnego
w B. w sprawie sygn. akt (...). Na dzień 10.11.2023 r. Bank pobrał od pozwanej nienależne mu świadczenie w wykonaniu nieważnej umowy kredytu w łącznej kwocie 490 695,91 zł. Zatem powód jest
w posiadaniu środków pieniężnych przewyższających wartość udzielonego kredytu. Pozwana wskazała również na brak podstaw do dokonania waloryzacji kwoty wypłacanej pozwanej tytułem wskazanej umowy kredytu niezależnie do powołanego przez powoda miernika waloryzacji. Ponadto zaprzeczyła jakoby dodatkowo uzyskać miała kosztem powoda korzyść majątkową polegającą na wzbogaceniu się z uwagi na zaoszczędzenie wydatków z powodu nieodpłatnego korzystania przez wiele lat z kapitału kredytu wypłaconego przez powoda kredytu. Podniosła, że dochodzenie waloryzacji swojego świadczenia przez powoda stanowi nadużywanie swych praw podmiotowych
w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Tym bardziej, iż to powód odpowiada za konsekwencje sporządzenia i narzucenia klientom wadliwych umów kredytowych. Ponadto pozwana wskazała, że kwota
39 621,40 zł była między stronami rozliczona już na etapie postępowania przed Sądem Rejonowym w (...) i nie powinna być dochodzona w niniejszym postępowaniu. Pismem procesowym z 3 listopada 2024 r. pozwana ponownie podniosła zarzut potrącenia.

Fakty istotne dla rozstrzygnięcia i rozważania

Porównanie pozwu, odpowiedzi na pozew prowadzi do wniosku, że istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty w istocie nie są sporne. Strony łączyła umowa (...) nr (...), zawarta 21.05.2007 r. Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 8 marca 2024 r.
((...)) została ustalona nieważność przedmiotowej umowy.

(wyrok Sądu Apelacyjnego z uzasadnieniem k. 138-145, umowa k. 25-27)

Kredyt został uruchomiony jednorazowo w dniu 29.05.2007 r. w kwocie 490 000 zł, zaś suma spłat dokonanych w wykonaniu umowy wynosiła 490 695,91 zł.

(bezsporne, zestawienie i wydruk z rachunku k. 69-96)

Pozwana w dniu 9.03.2020 r. wniosła do Sądu Rejonowego w (...) pozew przeciwko bankowi, w którym domagała się zasądzenia na jej rzecz nadpłaty w kwocie 39.621,40 zł w związku z nieważnością umowy. Przed wniesieniem pozwu pozwana pismem z 20.11.2019 r. wezwała bank do zapłaty. W odpowiedzi na pozew bank na wypadek unieważnienia umowy kredytu podniósł zarzut potrącenia dochodzonej kwoty z własną wierzytelnością o zwrot kwoty udzielonego kredytu. Wyrokiem wydanym w sprawie (...) Sąd Rejonowy w (...) w dniu 21.10.2020 r. oddalił powództwo o zapłatę z uwagi na podniesiony zarzut potrącenia. Sąd zasądził na rzecz kredytobiorcy koszty procesu, uznając iż faktycznie potrącenie w toku procesu miało taki sam skutek jak zaspokojenie roszczenia w jego toku.

(wyrok z uzasadnieniem k. 52 i nast. w aktach (...) SR w (...))

W dniu 23 października 2024 r. pozwana wezwała bank do zapłaty
w terminie 3 dni na jej rzecz kwoty 490 695,91 zł tytułem nienależnie pobranych od niej świadczeń na podstawie nieważnej umowy. Wezwanie doręczono do banku w dniu 30 października 2024 r.

(wezwanie do zapłaty z potwierdzeniem odbioru k. 114-117)

Pismem procesowym z 3 listopada 2024 r. pozwana podniosła zarzut potrącenia przysługującej jej wierzytelności w kwocie 490 695,91 zł
z wierzytelnością banku w kwocie 490 000 zł.

(pismo procesowe k. 112-113)

Przedstawionym wyżej rozstrzygnięciem w sprawie (...) Sąd
w niniejszej sprawie jest związany na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. Jak słusznie podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie (wyroki Sądu Najwyższego z 12 lipca 2002 r., V CKN 1110/00, z 29 marca 1994 r., III CZP 29/94 oraz postanowienie z 21 października 1999 r., I CKN 169/98), jeżeli wcześniejszy wyrok rozstrzyga kwestię, która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej, kwestia ta nie może być w ogóle badana. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2007 r. (II CSK 347/07) wskazał, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. każde orzeczenie prawomocne formalnie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach wskazanych w ustawie także inne osoby. Jest to prawomocność materialna w sensie pozytywnym, która, jak podnosi się w doktrynie, zabezpiecza poszanowanie dla rozstrzygnięcia sądu ustalającego i regulującego stosunek prawny stanowiący przedmiot rozstrzygnięcia. To oznacza przede wszystkim, że w niniejszym procesie Sąd nie mógł dokonać ustalenia odmiennego od tego, że umowa kredytu była nieważna. Zresztą ustalenia tego ostatecznie strony nie kwestionowały.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wnioski dowodowe strony powodowej dotyczące opinii biegłego i o przesłuchanie stron, uznając, że nie będą one przydatne do rozstrzygnięcia. Zgromadzone w sprawie dowody
w postaci dokumentów w pełni pozwalają na dokonanie prawidłowego rozpoznania niniejszej sprawy, zaś ww. dowody Sąd potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Co do wniosku powoda
o przeprowadzenie dowodu ze wszystkich dokumentów znajdujących się
w aktach sprawy (...), Sąd pominął ten wniosek na podstawie art. 235 ² §1 pkt. 1 kpc. Wniosek ten nie został sformułowany zgodnie z dyspozycją art. 235 ¹ 1 kpc in principio. Stosownie do tego przepisu, we wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzenie go, zaś wniosek o przeprowadzenie dowodu ze wszystkich dokumentów z akt danej sprawy jest w ocenie Sądu niedostatecznie skonkretyzowany. Wymaga podkreślenia, że Sąd zakreślił powodowi termin do ustosunkowania się do odpowiedzi na pozew, z czego powód się nie wywiązał. To powoduje, że twierdzenia faktyczne odpowiedzi na pozew, w tym dotyczące zwłaszcza wysokości sumy wierzytelności pozwanej wobec banku o zwrot jej świadczeń, stały się twierdzeniami bezspornymi, co jest podstawą do dalszych rozważań na temat skuteczności dokonanego przez pozwaną potrącenia.

Przechodząc do sedna rozważań prawnych, odnieść się należy do kwestii przedawnienia. Termin przedawnienia roszczeń jako związanych z działalnością gospodarczą powoda na gruncie art. 118 k.c. jest trzyletni, ale nie upłynął do daty wniesienia powództwa w tej sprawie (21.12.2023 r. - pocztową przesyłką poleconą), ponieważ początek biegu przedawnienia należy liczyć w ocenie Sądu od daty wydania prawomocnego wyroku opierającego się na nieważności umowy kredytowej. Nie powinna wchodzić w grę żadna data wcześniejsza, ponieważ nie można wymagać od banku wytaczania powództwa opartego na konstrukcji nieważności umowy, z którą bank się nie zgadza. Nie powinna być to nawet data rozprawy, na której kredytobiorcy wyrażają wiążącą wolę unieważnienia umowy, ponieważ takie oświadczenie nie oznacza, że wyrok zostanie wydany zgodnie
z tą wolą.

Mimo to żadne z roszczeń powoda (nawet ewentualne) nie zasługuje na uwzględnienie.

Pierwsze żądanie główne dotyczyło zwrotu kwoty kredytu. Kwestia ta została przez strony uregulowana w potrąceniu dokonanym przez bank
w sprawie (...) przed Sądem Rejonowym w (...). Kwestia potrącenia nie byłą sporna pomiędzy stronami. Bank nie kwestionował wywodów strony pozwanej opierających żądanie oddalenia powództwa właśnie na tej podstawie – zresztą potrącenie to wynika z dokumentów zawartych w aktach w/w sprawy przed Sądem Rejonowym i stało się ostatecznie podstawą do wydania prawomocnego wyroku oddalającego powództwo kredytobiorcy. Pozwana w niniejszej sprawie podnosiła z ostrożności procesowej nowy zarzut potrącenia (w odpowiedzi na pozew – przed wdaniem się w spór do co istoty oraz dalej w toku procesu). Jak już wspomniano nie było takiej potrzeby, gdyż wierzytelność ta został potrącona w innym procesie przez bank. Gdyby jednak tak nie było, potrącenie pozwanej należałoby uznać za pozbawione wad
i skuteczne. W świetle normy art. 455 k.c. w zw. z art. 498 k.c. jeśli do potrącenia jest przedstawiona wierzytelność pieniężna tzw. bezterminowa
(a więc wierzytelność, której termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony), to jej wymagalność zależy od uprzedniego wezwania do zapłaty.
W orzecznictwie wyjaśniono bowiem, że wymagalność (jako jeden z elementów niezbędnych dla przyjęcia, że wierzytelność może być potrącona zgodnie z art. 498 k.c.), musi być ściśle wiązana z upływem terminu spełnienia świadczenia. Dopiero więc w sytuacji gdy termin ten upłynie, wierzytelność (jako wymagalna) może być przedstawiona do potrącenia.

Mając powyższe na uwadze, należało uznać, że wskutek potrącenia doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności stron obejmujących kwotę kapitału kredytu – po stronie banku oraz kwotę uiszczonych w wykonaniu nieważnej umowy rat – po stronie pozwanej. Potrącenie spowodowało, że określone wierzytelności umorzyły się wzajemnie do wysokości wierzytelności niższej, tj. do 490 000 zł. (art. 498 § 2 k.c.), zatem powództwo o zapłatę kwoty 490 000 zł podlegało oddaleniu jako dotyczące wierzytelności już nieistniejącej (potrąconej jeszcze przed wniesieniem pozwu). Podstawą prawną oddalenia powództwa w tej części są podane przez powoda przepisy: art. 410 w zw. z art. 405 k.c.

Bezzasadne były w ocenie Sądu pozostałe żądania powoda - zarówno przedstawione jako główne roszczenie o zmianę wysokości świadczenia powoda w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza w czasie
i zasądzenie od pozwanych na jego rzecz kwoty należnej mu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu na podstawie przepisów o waloryzacji sądowej, jak i przedstawione jako ewentualne żądanie zapłaty na jego rzecz kwoty 171 737,16 zł należnej mu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu
w związku ze zmianą wartości pieniądza w czasie na podstawie art. 410
w zw. z art. 405 k.c. lub innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Nie zasługiwało na uwzględnienie żądanie dotyczące waloryzacji kapitału wskutek istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Powód żądał, by waloryzacji dokonać według wskaźników inflacji i jako podstawę prawną swojego roszczenia wskazał art. 358 ¹ k.c. W ocenie Sądu, prawo to powodowi nie przysługuje, podobnie jak związane z nim roszczenia o zapłatę. Aktualne w tej kwestii są argumenty na gruncie Dyrektywy 93/13. Celem prawa unijnego - art. 6 ust. 1 (...) jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany. Dodatkowo przeszkodą uwzględnienia żądania powoda jest sama treść art. 358 ¹ § 4 k.c., z którego wynika, że waloryzacji sądowej nie może żądać strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku
z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. To, że powód jest przedsiębiorcą, jest na tyle oczywiste, że nie wymaga argumentacji. Przedmiotem roszczenia o zwrot kapitału kredytu, w tym o zwrot w zwaloryzowanej wysokości, jest świadczenie pozostające w związku z prowadzeniem przez powoda przedsiębiorstwa. Sąd zna argumenty przeciwników tego poglądu, wskazujących na to. że chodzi
o świadczenie nienależne, a nie o świadczenie z obowiązującej umowy, ale nie zgadza się z tymi argumentami. W związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa było sformułowanie wadliwej umowy, następnie wykonywanie nieważnego stosunku prawnego, a obecnie rozliczenie się z kontrahentami w wyniku sądowego unieważnienia umowy. Związek nie został zerwany na żadnym etapie. Dlatego powództwo z punktu II pozwu i w zakresie żądania ewentualnego zostało oddalone na podstawie art. 358 ¹ § 4 k.c.

Dodać jeszcze należy, że w dniu 15 czerwca 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ogłosił orzeczenie w sprawie C-520/21,
w którym rozstrzygnął pytanie prejudycjalne, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna
z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank - kapitału kredytu, konsument - rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia). (...) uznał że prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie, aby banki mogły żądać od kredytobiorców dodatkowych świadczeń, w tym wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1.  Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

2.  Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Wobec tego nie było potrzeby zasięgać opinii biegłego w celu ustalenia wysokości omawianych wierzytelności banku.

Z tych przyczyn na podstawie powołanych wyżej przepisów powództwo
podlegało oddaleniu w całości.

Strona pozwana wygrała proces poprzez oddalenie powództwa w całości
i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Strona pozwana poniosła koszty zastępstwa procesowego wg norm przepisanych
w stawce minimalnej – 10.817 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu.

sędzia Rafał Kubicki