Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Sekretarz sądowy Kamila Lobert-Bruździak

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

spraw:

a) z powództwa (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko M. J., A. J.

oraz

b) z powództwa wzajemnego M. J., A. J.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

odnośnie powództwa z pkt a)

I.  oddala powództwo w całości;

II.  zasądza od powódki (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz pozwanych M. J., A. J. kwotę 5.434,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu;

odnośnie powództwa wzajemnego z pkt b)

III.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego „(...) hipoteczny” nr (...), zawarta w dniu 30 sierpnia 2004 r. pomiędzy stronami jest nieważna;

IV.  zasądza od pozwanej wzajemnie (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów wzajemnych M. J., A. J. kwotę 22.611,75 złotych (dwadzieścia dwa tysiące sześćset jedenaście, 75/100 złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 lutego 2025 roku do dnia zapłaty;

V.  zasądza od pozwanej wzajemnie (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz pozwanych M. J., A. J. kwotę 6.400 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu;

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 grudnia 2024 r. (data nadania) powód (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł przeciwko pozwanym A. J. i M. J. o:

1.  zasądzenie solidarnie od Pozwanych na rzecz Powoda kwoty 169 434,97 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 10 grudnia 2024 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego S. pozwanej (jako świadczenia nienależnego);

ewentualnie wniósł o:

2.  zasądzenie od Pozwanych na rzecz Powoda kwoty 169 434,97 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 10 grudnia 2024 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego S. pozwanej (jako świadczenia nienależnego); z tym zastrzeżeniem, iż spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia ze zobowiązania drugiego pozwanego (in solidum);

ewentualnie wniósł o:

3.  zasądzenie od Pozwanych na rzecz Powoda kwoty 169 434,97 zł w częściach równych, tj. po 84 717,49 zł od każdego z Pozwanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Ponadto wniósł o zasądzenie solidarnie od Strony pozwanej na rzecz Powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wedle norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w sprawie do dnia zapłaty.

Powód w uzasadnieniu wskazał, że wnosząc pozew w niniejszej sprawie Bank zmierza do rozstrzygnięcia kwestii spornych pomiędzy stronami, które powstały w związku z zarzutem nieważności (bezskuteczności trwałej) Umowy podniesionym w wystąpieniu Strony pozwanej skierowanym do Banku. Pozew Banku jest konieczny, w związku z treścią uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 roku w sprawie za sygn. III CZP 25/22. Bank pozostaje zmuszony do zastosowania się do wytycznych wynikających z orzecznictwa oraz oświadczenia złożonego przez kredytobiorcę. Brak podjęcia przez konsumenta jakichkolwiek dalszych czynności, w szczególności na drodze sądowej, nie stanowi przesłanki pozwalającej na przyjęcie, że chce on pozostać związany postanowieniami umowy.

Zgłaszane pozwem roszczenie Powoda ma charakter roszczenia restytucyjnego, związanego z koniecznością zwrotu przez strony wzajemnych świadczeń z tytułu Umowy kredytu, która może okazać się nieważna (trwale bezskuteczna). Bank zgłasza roszczenie o zapłatę zmierzające do rozliczenia należności wynikających z nieważności Umowy. (pozew: k. 4-12).

W odpowiedzi na pozew A. J. i M. J. domagali się oddalenia powództwa w całości, nieobciążania Pozwanych kosztami procesu, gdyż nie dali powodu do wytoczenia powództwa a nadto zasądzenia od Powoda na rzecz Pozwanych zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi wg zasad określonych w art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Pozwani podnieśli zarzut potrącenia wskazując, że posiadają wymagalną wierzytelność względem powoda z tytułu spłat kredytu hipotecznego (...)nr 203- (...) z dnia 30.08.2004 r., dokonanych w okresie od 30.08.2004 r. do 09.02.2025 w łącznej wysokości 191 394,05 zł,

Ponadto wskazali, że:

- Na dzień wniesienia pozwu przez powoda nie została stwierdzona nieważność umowy kredytowej (...) hipoteczny nr 203- (...) z dnia 30.08.2004 r. Umowa była wykonywana przez strony, a Powód nie dochodzi w niniejszym postępowaniu ustalenia jej nieważności.

- Umowa kredytowa jest realizowana przez Pozwanych - Pozwani nadal dokonują terminowych spłat kredytu, a umowa nie została wypowiedziana przez żadną ze stron. Nie istnieją żadne przesłanki prawne lub faktyczne uzasadniające wypowiedzenie umowy.

- Roszczenie Powoda o zwrot kapitału nie jest zasadne.

- Pozwani nie dali Powodowi podstaw do wytoczenia powództwa - Pozwani podejmowali działania mające na celu polubowne rozwiązanie sporu, składając propozycje ugodowe, które umożliwiałyby powodowi uzyskanie kwoty dochodzonej pozwem. Powód jednak odmówił zawarcia ugody na rozsądnych warunkach i zamiast tego wytoczył powództwo.

- Powództwo banku stanowi nadużycie prawa procesowego - Wytoczenie powództwa w sytuacji, gdy nie została stwierdzona nieważność umowy, a Pozwani terminowo regulowali zobowiązania wynikające z umowy kredytowej, należy uznać za sprzeczne z zasadami uczciwego obrotu i lojalności kontraktowej.

- Powództwo narusza zasady współżycia społecznego - Dochodzenie przez bank zwrotu kapitału kredytu w sytuacji, gdy Pozwani dokonali już wpłat w wysokości przekraczającej kwotę dochodzoną pozwem, stoi w sprzeczności z zasadami sprawiedliwości kontraktowej oraz ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

- Powód poprzez wniesienie powództwa uznał, że umowa kredytowa jest nieważna - Powód w pozwie z dnia 3 grudnia 2024 r. wskazał, że dochodzi roszczenia o zwrot kapitału na podstawie art. 405 i 410 k.c. Tym samym należy przyjąć, że Powód uznał, iż umowa kredytowa nie wiąże stron, a jej postanowienia dotyczące denominacji zawierają w swej konstrukcji niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., co prowadzi do jej nieważności (trwałej bezskuteczności).

Pozwani zaprzeczyli twierdzeniu Powoda, jakoby „Strona pozwana dotychczas nie zwróciła Powodowi wypłaconego kapitału" - Pozwani dokonali na rzecz banku wpłat w łącznej wysokości 143 625,26 zł oraz 10 779,86 CHF. Łączna wartość wpłat przewyższa kwotę dochodzoną pozwem, co oznacza, że Powód nie ma podstaw do domagania się dalszych płatności. (odpowiedź na pozew k. 52-55).

Wraz z odpowiedzią pozwani złożyli powództwo wzajemne, w ramach którego wnieśli o

1.  ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 385 ¹ k.c., że umowa kredytu hipotecznego „(...) hipoteczny" nr 203- (...), zawarta w dniu 30 sierpnia 2004 r. pomiędzy (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. a A. J. i M. J., jest nieważna;

2.  zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów wzajemnych A. J. i M. J. kwoty 22 611,75 zł, na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. oraz art. 498 k.c., tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powodów wzajemnych w wykonaniu nieważnej umowy, po dokonanym potrąceniu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

3.  zasądzenie od Pozwanego wzajemnego na rzecz Powodów wzajemnych zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, liczonymi wg zasad określonych w art. 98 § 1(1) k.p.c.

ewentualnie wnieśli o:

4.  zasądzenie od Pozwanego wzajemnego na rzecz Powodów wzajemnych kwoty 192 046,72 zł, na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez Powodów wzajemnych w wykonaniu nieważnej umowy, w przypadku gdyby Sąd uznał, że dokonane przez Powodów wzajemnych potrącenie nie było skuteczne, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, zgodnie z art. 481 k.c.

5.  zasądzenie od Pozwanego wzajemnego na rzecz Powodów wzajemnych zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, liczonymi wg zasad określonych w art. 98 § 1(1) k.p.c.

W uzasadnieniu wskazali, że w dniu 30 sierpnia 2004 r. zawarli z pozwanym bankiem umowę kredytu hipotecznego „(...) hipoteczny" nr 203- (...), na podstawie której bank udzielił powodom kredytu w kwocie 60 960 CHF na budowę lokalu mieszkalnego i dokończenie jego budowy we własnym zakresie. Kredyt został wypłacony w walucie polskiej w kwocie 169 434,97 zł.

W ocenie powodów umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone, w szczególności dotyczące sposobu ustalania kursu waluty obcej przez bank, które zostały sformułowane jednostronnie przez bank i nie podlegały negocjacjom. Pismem z dnia 25 października 2024 r. pozwany bank wezwał ich do zwrotu kwoty wypłaconego kapitału, a następnie pozwem z dnia 3 grudnia 2024 r. dochodzi zapłaty kwoty 169 434,97 zł. Powodowie wzajemni twierdzą, że działania pozwanego banku oraz treść pozwu wniesionego przez bank wskazują na to, iż uznał on, że umowa kredytu zawiera niedozwolone postanowienia i jest nieważna.

Powodowie wzajemni w dniu 21 lutego 2025 r. skierowali do pozwanego wezwanie do zwrotu środków wpłaconych na poczet kredytu w łącznej kwocie 191 394,05 zł, na którą składają się wpłaty w wysokości 143 625,26 zł w PLN oraz 10 768,79 CHF przeliczone według średniego kursu NBP na 20.02.2025r. stanowiące kwotę 47 768,79 zł. Następnie dokonali potrącenia wierzytelności banku w wysokości 169 434,97 zł z własną wierzytelnością w wysokości 191 394,05 zł. Wskutek dokonanego potrącenia wierzytelność banku uległa umorzeniu, a bank pozostaje zobowiązany do zwrotu na rzecz powodów wzajemnych kwoty 22 611,75 zł.

W przypadku uznania przez sąd, iż potrącenie nie było skuteczne, dochodzą zasądzenia od banku na swoją rzecz całej kwoty 192 046,72 zł jako świadczenia nienależnie spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy. W ocenie powodów wzajemnych bank swoim działaniem naruszył przepisy prawa, w szczególności art. 69 ust. 2 Prawa bankowego oraz art. 385 ¹ k.c., a zawarte w umowie postanowienia dotyczące mechanizmu przeliczeniowego oraz ryzyka walutowego były niezgodne z dobrymi obyczajami i sprzeczne z interesami konsumentów. (pozew wzajemny k. 89-92).

Pozwany wzajemnie bank podtrzymał roszczenie zawarte w pozwie i wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego w całości.

Podniósł zarzut bezskuteczności dokonanego przez Powodów wzajemnych potrącenia kwoty 10 768,79 CHF z kwotą 169 434,97 PLN, z uwagi na naruszenie zasady walutowości. Zakwestionował kwotę dochodzoną w pozwie wzajemnym w PLN, wskazuję iż stosownie do art. 405 i 410 § 1 i 2 k.c. świadczenie nienależne jest zwracane w walucie w której było spełnione. Wskazał jednak, że nie kwestionuje wskazanej w pozwie wzajemnym sumy spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych, z uwagi na fakt, iż kwota ta wynika z przedłożonego wraz z pozwem zaświadczenia Banku, który to dokument nie jest przez Bank kwestionowany.

W wykonaniu Umowy kredytu zawartej między stronami niniejszego sporu Bank wypłacił na rzecz Strony pozwanej kwotę 169434,97 zł.

Zaprzeczył wszelkim twierdzeniom wskazanym przez Stronę pozwaną nieprzyznanym przez Powoda wyrażonych w pozwie, w szczególności zaprzeczam, że: roszczenie Banku nie jest wymagalne; roszczenie o zwrot kapitału nie jest zasadne; Kredytobiorcy nie dali Bankowi powodu do wytoczenia powództwa; Powództwo Banku stanowi nadużycie prawa procesowego; Powództwo narusza zasady współżycia społecznego; Pozwani nie mieli możliwości wyboru waluty kredytu; Kredytobiorcy nie byli świadomi ryzyka walutowego.

Ponadto wskazał, że w jego ocenie zgłoszony przez Stronę pozwaną (Powodów wzajemnych) zarzut potrącenia stanowi uznanie zasadności powództwa. (odpowiedź na pozew wzajemny k. 121-131).

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 30 sierpnia 2004 roku strony zawarły umowę kredytu mieszkaniowego(...) hipoteczny nr 203- (...), na podstawie której Bank zobowiązał się postawić do dyspozycji kredytobiorców kredyt w kwocie 60 960 CHF na budowę lokalu mieszkalnego i dokończenie jego budowy we własnym zakresie z przeznaczeniem na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych (§ 2).

W umowie strony zawarły najistotniejsze w sprawie postanowienia (wyciąg):

(§ 1 pkt 8) aktualna Tabela kursów – Tabelę kursów (...) S.A. obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) S.A. określonych w umowie przeliczeń kursowych;

(§ 1 pkt 9) waluta wymienialna – walutę wymienialną, inną niż waluta kredytu, której kursy są zamieszczane w Tabeli kursów;

(§ 4) (...) SA postawi kredyt do dyspozycji kredytobiorcy po spełnieniu przez niego następujących warunków: (…) do trzech dni po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorcę warunków wypłaty;

(§ 5 ust. 1) Wypłata kredytu będzie dokonana w transzach (…);

(§ 5 ust. 2) Całkowita wypłata kredytu nastąpi w okresie nie dłuższym niż 36 miesięcy od dnia zawarcia umowy kredytu;

(§ 5 ust. 3) Kredyt jest wypłacany w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju;

(§ 5 ust. 4) W przypadku, o którym mowa w § 5 ust. 3, stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego;

(§ 5 ust. 5) W przypadku wypłaty transzy kredytu w walucie wymienialnej stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz (aktualna tabela kursów), obowiązujące w (...) SA w dniu zlecenia płatniczego;

(§ 6 ust. 1) (...) SA pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Pierwszy okres obowiązywania stawki referencyjnej może być krótszy i rozpoczyna się w dniu wypłaty kredytu;

(§ 6 ust. 3) W dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosi 0,3583%, marża wynosi 2,80 p.p. a oprocentowanie kredytu wynosi 3,1583 % w stosunku rocznym. Dla celów ustalenia stawki referencyjnej (...) SA będzie się posługiwać stawką LIBOR publikowaną odpowiednio o godz. 11 ⁰⁰ (...) lub 11 ⁰⁰ na stronie informacyjnej R., w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, zaokrągloną według matematycznych zasad do czterech miejsc po przecinku. W przypadku braku notowań stawki referencyjnej LIBOR dla danego dnia do wyliczenia stopy procentowej stosuje się odpowiednio notowania z dnia poprzedzającego, w którym było prowadzone notowanie stawki LIBOR. Za dzień braku notowań stawki LIBOR uznaje się ponadto dzień uznany na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej za dzień wolny od pracy;

(§ 11 ust. 1) Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest: 1) hipoteka zwykła w kwocie 60 960 CHF i hipoteka kaucyjna do kwoty 15 850 CHF (…);

(§ 13 ust. 1) Spłata zadłużenia z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącenia przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku (…).

(§ 13 ust. 6) Potrącenie środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela Kursów);

(§ 17 ust. 1) Niespłacenie przez kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym spowoduje, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i może zostać przez (...) SA przeliczone na walutę polską wg kursu sprzedaży dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązującego w (...) SA w dniu o którym mowa w § 13 ust. 2;

(§ 18) Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpi w walucie innej niż waluta polska: 1) w formie bezgotówkowej – kwota wypłaty zostanie przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązującego w (...) SA, w dniu wpływu środków, 2) w formie gotówkowej – kwota wpłaty zostanie przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla pieniędzy (aktualna Tabela kursów banku), obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków;

(§ 21 ust. 1) Kredyt uważa się za spłacony jeżeli zadłużenie po spłacie ostatniej raty kredytu i odsetek wynosi „zero” albo jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia wystąpi nadpłata lub niedopłata, wyrażona w walucie polskiej przy zastosowaniu kursu średniego NBP (aktualna tabela kursów), obowiązującego w dniu spłaty z rachunku, o którym mowa w § 13 ust. 1, w wysokości nie wyższej niż dwukrotność poleconej przesyłki pocztowej.

(§ 23 ust. 2) W przypadku nadpłaty, wypłata kwoty nadpłaty zostanie dokonana w formie przelewu na wskazany rachunek w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela Kursów), obowiązującego w (...) SA w dniu wypłaty.

(dowód: umowa k. 19-27)

Powodowy bank wypłacił kredytobiorcom kredyt w czterech transzach w sumie 169 434,97 zł. Pozwani (powodowie wzajemni) w okresie od 14.10.2004 r. do 09.02.2025r. wpłacili w wykonaniu umowy łącznie kwotę 143 625,26 zł oraz 10 779,86 CHF.

(okoliczność bezsporna, potwierdzona dokumentem: dowód: zaświadczenie k. 59-66v.)

Strony uczestniczyły w postępowaniu mediacyjnym przed Sądem Polubownym przy Komisji Nadzoru Finansowego w związku z zastrzeżeniami kredytobiorcy do zasad ustalania kursu waluty, klauzuli ryzyka walutowego i zasad denominacji lub indeksacji w związku z Umową. Postępowanie mediacyjne było prowadzone pod sygnaturą 12B87708B/18102021 i nie zakończyło się zawarciem ugody.

(bezsporne)

Pismem z dnia 25.10.2024 r. powodowy bank powołując się na treść uchwały SN III CZP 25/22 wezwał kredytobiorców do zapłaty w terminie 1 miesiąca kwoty 169 434,97 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Pozwani odebrali wezwanie odpowiednio 8 i 12 listopada 2024 r.

(dowód: wezwanie do zapłaty z potwierdzeniem odbioru k. 29-35)

Pismem z dnia 20 lutego 2025 r. (wysłanym bankowi mailem w dniu 21.02.2025 r.) kredytobiorcy (powodowie wzajemni) skierowali do pozwanego wzajemnie banku wezwanie do zwrotu zapłaty w terminie do 24 lutego 2025 r. środków wpłaconych na poczet kredytu w łącznej kwocie 191 394,05 zł, na którą składają się wpłaty w wysokości 143 625,26 zł w PLN oraz 10 768,79 CHF przeliczone według średniego kursu NBP na 20.02.2025r. stanowiące kwotę 47 768,79 zł.

Pismem z dnia 25 lutego 2025 r. (wysłanym bankowi mailem w dniu 25.02.2025 r.) kredytobiorcy (powodowie wzajemni) dokonują potrącenia wierzytelności banku w wysokości 169 434,97 zł z ich własną wierzytelnością w wysokości 191 394,05 zł. Wskazali, że wskutek dokonanego potrącenia wierzytelność banku uległa umorzeniu.

(dowód: wezwanie do zapłaty z mailowym potwierdzeniem doręczenia k. 67-68 i 71-72, oświadczenie o potrąceniu z mailowym potwierdzeniem doręczenia k. 69-70 i 73-74 ).

Powodowie wzajemni zaciągnęli kredyt w celu zakupu i mieszkania przeznaczonego na ich cele mieszkaniowe. Kredytobiorcy nieprzerwanie zamieszkują w tym mieszkaniu. Kredytowana nieruchomość nie była związana z żadną działalnością gospodarczą, nie była również wynajmowana. Powodowie wzajemni zdecydowali się na kredyt we frankach, gdyż byli zapewniani o stabilności waluty szwajcarskiej oraz korzyściach płynących z tego rodzaju kredytu. Powodowie nie negocjowali umowy, otrzymali ją gotową do podpisu. Kredyt był spłacany w PLN i (...). O tym, że umowa może zawierać niedozwolone postanowienia umowne powodowie dowiedzieli się w 2024 r.

Powodowie wzajemni zostali pouczeni o konsekwencjach uznania umowy za nieważną, oświadczyli, iż są świadomi ewentualnych negatywnych konsekwencji oraz oświadczyli, że podtrzymują powództwo wzajemne.

(dowód: przesłuchanie powodów k. 143v.-144)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w zakresie sformułowanego pozwem wzajemnym żądania ustalenia nieważności spornej umowy a także wywodzone na tej podstawie żądanie zapłaty w świetle tak ustalonego stanu faktycznego zasługiwało na uwzględnienie w całości. Konsekwencją powyższego było zatem oddalenie żądania zapłaty wywodzonego w ramach powództwa pierwotnego.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów – w szczególności umowy kredytowej oraz zaświadczenia wystawionego przez powodowy Bank przedstawiającego historię spłat kredytu. Sąd dał wiarę również zeznaniom kredytobiorców w takim zakresie w jakim znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Bank – jako pozwany wzajemnie wskazał, że nie kwestionuje wskazanej w pozwie wzajemnym sumy spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych, z uwagi na fakt, iż kwota ta wynika z przedłożonego wraz z pozwem zaświadczenia Banku, który to dokument nie jest przez Bank kwestionowany.

Przypomnieć w tym miejscu należy, że powód pierwotny (bank) dochodził żądanej kwoty wskazując, że zgodnie z treścią uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 roku w sprawie za sygn. III CZP 25/22, jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy. Bank wskazywał, że zmuszony do zastosowania się do wytycznych wynikających z orzecznictwa oraz oświadczenia złożonego przez kredytobiorcę. Brak podjęcia przez konsumenta jakichkolwiek dalszych czynności, w szczególności na drodze sądowej, nie stanowi przesłanki pozwalającej na przyjęcie, że chce on pozostać związany postanowieniami umowy.

Wystąpienie konsumenta (w postępowaniu mediacyjnym przed Sądem Polubownym przy Komisji Nadzoru Finansowego), stanowiło w ocenie banku podstawę zainicjowania niniejszego postępowania i jako takie spełnia przesłanki opisane powyżej i materializuje rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczenia Banku o zwrot nienależnego świadczenia w postaci wypłaconego kapitału. Strona pozwana kwestionuje mechanizm denominacji zawarty w Umowie. W świetle uchwały, zaniechanie pozwania klienta, który zakwestionował umowę, mogłoby stwarzać dla Banku ryzyko uznania jego roszczeń za przedawnione.

Wobec powyższego bank wystąpił z roszczeniem restytucyjnym, związanym z koniecznością zwrotu przez strony wzajemnych świadczeń z tytułu Umowy kredytu, która może okazać się nieważna (trwale bezskuteczna).

Podejmując obronę procesową pozwani pierwotni – powodowie wzajemni - podnieśli, że nie dali Powodowi głównemu podstaw do wytoczenia powództwa, wnieśli o jego oddalenie a także podnieśli zarzut potrącenia. Jednocześnie pozwani główni już jako powodowie wzajemni skierowali wobec banku żądania ustalenie nieważności spornej umowy kredytu hipotecznego a także zasądzenia na ich rzecz kwoty 22 611,75 zł, tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powodów wzajemnych w wykonaniu nieważnej umowy, po dokonanym potrąceniu.

W tym stanie rzeczy rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej między stronami i czy wskazywane przez powodów wzajemnych postanowienia miały charakter niedozwolony. W pierwszej kolejności wobec tego odnieść się należało do najdalej idącego zarzutu jakim jest nieważność umowy – a co za tym idzie rozważenia w pierwszym rzędzie powództwa wzajemnego.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

Powodowie wzajemni posiadają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu.

W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z umową kredytu denominowanego, a nie z umową kredytu ściśle walutowego. Wskazuje na to fakt, że powodowie wzajemni spłacali raty w złotówkach i w tejże walucie kredyt otrzymali.

Kwestię tego, czy umówioną walutą wypłaty kredytu był złote czy franki lub złote, Sąd ocenia na korzyść kredytobiorców. Należy uznać, że dość oczywistym zamiarem obu stron, zgodnym z celem kredytowania, był przede wszystkim zakup nieruchomości w Polsce – która bez wątpienia miała nastąpić po cenie wyrażonej w złotówkach. Ocenę tę potwierdzają zeznania powodów wzajemnych. Prowadzi to do wniosku, że kredyt został wyrażony w (...), a wypłata – dokonywana miała być w PLN, według kursu kupna waluty obcej z tabeli banku z dnia wypłaty (oczywiście nieznanego w dniu zawarcia umowy).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (Arkadiusz Kawulski, Komentarz do prawa bankowego. Uwagi do art. 69, LEX 2013). Umowa kredytu stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. Różni się od umowy pożyczki pieniężnej, której istota sprowadza się do przeniesienia środków pieniężnych na własność (przy kredycie środki są oddane do dyspozycji kredytobiorcy), braku konieczności określenia celu pożyczki (przy kredycie taki cel jest obowiązkowy), wreszcie udzielanie kredytów i udzielanie pożyczek pieniężnych to odrębne czynności bankowe.

Kredyt spłacany był głównie w złotych. Również w tej walucie kredyt został wypłacony. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowę, mocą której bank przekazał do dyspozycji kredytobiorców nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich. Wartość ta była ustalana przy zastosowaniu kursu kupna (aktualna tabela kursów) obowiązującego banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego.

Tak skonstruowany rodzaj kredytu denominowanego nie stanowi umowy kredytu – jest to umowa nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych essentialia negotii umowy kredytu bankowego należy bowiem określenie kwoty kredytu i waluty kredytu, określenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel kredytu i wysokość prowizji. Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części kredytu z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość kredytu wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast wypłata kredytu i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich. W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe i różnice czasowe pomiędzy zawarciem umowy a późniejszą wypłatą i spłatą kredytu zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji kredytu, której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli przeliczeniowej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych (J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (...)). Można by formułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i do spłaty został uzgodniony przez strony i że składając wniosek o wypłatę kredytu lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej konsument może dowiedzieć się, jaki jest w danym dniu kurs waluty (kupna lub sprzedaży – zależnie od sytuacji), a przez to następuje dopełnienie procesu uzgodnienia. Jednak teza taka nie da się obronić. Kredyt hipoteczny został udzielony na potrzeby finansowania kosztów zakupu mieszkania i dzień wykorzystania (pobrania) kredytu nie należy do swobody kredytobiorcy. W praktyce więc kredytobiorca nie ma realnego wpływu na wybór dnia pobrania kredytu, nie może też dowolnie wybierać dnia spłaty raty kredytowej. To oznacza, że jego wpływ na to, według jakiego kursu otrzyma kredyt i wg jakiego kursu będzie go spłacać, jest znikomy. Co innego po stronie banku – to on jednostronnie narzuca kurs zarówno dla chwili pobrania kredytu, jak i dla chwili spłaty. Trudno posądzać bank o to, by w skali jednego kredytobiorcy dopuszczał się manipulacji kursami walut, ale nie zmienia to faktu, że pozostaje jedynym podmiotem kształtującym po zawarciu umowy istotne jej elementy, jakimi są: wysokość kredytu wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Można jednak wyobrazić sobie z łatwością sytuację, w której – stojąc w obliczu niekorzystnego obrotu sprawy względem większej rzeszy kredytobiorców – bank mógłby sztucznie zawyżać własny kurs sprzedaży dla podwyższenia wysokości rat kredytowych. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją kredytu, ale i z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 ¹ k.c. Teza odnosząca się do kwestii ważności kredytu denominowanego – że dla zachowania tej ważności musi występować tożsamość między kwotą i walutą kredytu, kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą, jaką kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić bankowi z odsetkami, wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 9 września 2019 r. ((...)).

W tym miejscu na marginesie należy wskazać, że ustawa „antyspreadowa” (z 29.07.2011 r.) nie wprowadziła żadnych zapisów, które wchodziłyby do treści umów kredytowych denominowanych lub indeksowanych, zawartych przed dniem wejścia jej w życie. Umowy nieważnej nie można uczynić ważną za pomocy późniejszej ustawy, podobnie jak nie można jej uczynić ważną za pomocą zmiany (aneksu) wprowadzającego możliwość spłaty rat w walucie (...) ani też za pomocą postanowień umowy odnośnie trybu zmiany waluty rat na (...), wymagającego złożenia wniosku przez kredytobiorcę.

Niezależnie od tego, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron; 3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

W ocenie Sądu powodowie wzajemni w chwili zawierania umowy spełniali przesłanki uznania ich za konsumentów, zgodnie z art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta nie była zresztą kwestionowana przez stronę pozwaną.

Zgodnie z powołaną wyżej definicją umowy kredytu zawartą w art. 69 prawa bankowego, do elementów przedmiotowo istotnych tego typu umowy należy obowiązek zwrotu kwoty kredytu wraz z umówionymi odsetkami i zapłaty prowizji. Wypłata kredytu w złotych i zawarcie w umowie klauzul przeliczeniowych spowodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości kredytu, jak i rat spłacanego kredytu z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez bank.

W ocenie Sądu, klauzule zawarte w § 5 ust. 4 i 5, § 13 ust. 6, § 17 ust. 1, § 18 pkt 1 i 2, § 21 ust. 2 umowy są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta - kredytobiorcę - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia oraz obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Również o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro bank mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji kredytu i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Powodowie wzajemni uczynili pozwanemu wzajemnie zarzut, wskazując zapisy umowne, które ich zdaniem dotknięte są bezskutecznością, kwestionując cały umowny mechanizm przeliczania kursów walut. A. dotyczy w niniejszej sprawie wszystkich tych postanowień jako kształtujących mechanizm denominacji. Postanowienia te dotyczą świadczeń głównych umowy (regulowały, na jakich zasadach nieznaną kwotę kredytu powodowie otrzymają i jak mają spłacać raty), ale w tym zakresie były postanowieniami niejednoznacznymi, a więc zdatnymi do uznania ich za abuzywne.

Na podstawie przeprowadzonych w tym kierunku dowodów w postaci załączników do pozwu i do odpowiedzi na pozew, a także zeznań powodów wzajemnych Sąd ustala, że warunki umowy nie były uzgodnione indywidualnie w zakresie głównych świadczeń stron i mechanizmu denominacji. Wbrew argumentacji pozwanego banku, treść umowy nie świadczy o tym, by w dacie zawarcia umowy powodowie wzajemni mieli możliwość wyboru waluty obcej do otrzymania wypłaty kredytu ani tym bardziej do spłaty rat. Cechą kredytu denominowanego jest to, że jego suma wyrażona jest w jednej walucie, a wypłata następuje w innej.

Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

Oceny tej nie zmienia ewentualna stabilność sposobu ustalenia marży ani konieczność stosowania przez bank rozmaitych zabezpieczeń, ani też sposób, w jaki bank pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie kredytu w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych i powstania związanych z tym kosztów. Wszelkie zatem koszty, jakie bank ponosi w związku z udzieleniem kredytu, winny być mu rekompensowane w ramach wynagrodzenia, jakim jest oprocentowanie kredytu, a nie ukrywane w formie spreadu, na którego wysokość kredytobiorca nie ma żadnego wpływu.

Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu postanowienia § 5 ust. 4 i 5, § 13 ust. 6, § 17 ust. 1, § 18 pkt 1 i 2, § 21 ust. 2 umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą ich. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodzić się należy z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 roku (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12. OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jednak powołać się to należy na fakt związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w wyroku z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał mianowicie pogląd, że:

a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Mając na uwadze powyższe, należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy wprawdzie następczo, ale ze skutkiem już od daty jej zawarcia. Brak jednak możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron, czyli przede wszystkim ustalić wysokości kwoty, jaką bank powinien postawić do dyspozycji strony powodowej w PLN, wykonując umowę kredytu.

Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym tę sprawę stoi na stanowisku, że umowy denominowane do franka szwajcarskiego nie dają się utrzymać po wyeliminowaniu mechanizmu denominacji, ponieważ są to umowy w założeniu stron złotowe – choć z kwotą kredytu wskazaną w walucie obcej, to jednak z wypłatą i spłatą, które miały następować w złotych. Po odpadnięciu abuzywnego mechanizmu denominacji nieznana pozostaje kwestia podstawowa – jaka kwota powinna być wypłacona powodom i jakie raty powinny być przez nich spłacane. Braków tych nie da się zapełnić w żaden sposób i umowa nie nadaje się do wykonania, co prowadzi i tą drogą do wniosku, że zawarta została jako nieważna (niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i nieważna - art. 58 k.c.).

Powodowie wzajemni bez wątpienia domagali się stwierdzenia nieważności umowy świadomi potencjalnych skutków związanych z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika z oświadczenia zawartego w protokole rozprawy z dnia 21 marca 2025 r.

Zważenia wymaga, iż Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 czerwca 2012 r. (C-618/10) stwierdził, że: "z brzmienia ust. 1 art. 6 dyrektywy 93/13/EWG wynika, że sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Umowa powinna bowiem w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego. Dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie, jak wynika z jej art. 7 ust. 1 w związku z jej motywem 24, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków "mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami". Należy zatem stwierdzić, że gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie takie przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców" (wyrok (...) z 4 czerwca 2009 r. (C-243/08), wyrok (...) z 15 marca 2012 r. (C-453/10), wyrok (...) z 30 maja 2013 r., (C-397/11), wyrok (...) z 21 stycznia 2015 r. [C-482/13]).

Innymi słowy mówiąc, w przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy. Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty (...) w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. Nie jest również wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić powodowie. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Podnieść należy, że powodowie wzajemni byli pouczeni o skutkach ustalenia nieważności umowy i zgodzili się na poniesienie konsekwencji z tym związanych.

Sąd Najwyższy w uchwale z 25 kwietnia 2024 r., III CZP 25/22, wskazał m.in. iż w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego (jak w sprawie niniejszej), odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. Natomiast w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Wobec kategorycznego ustalenia, że umowa kredytowa jest nieważna jako sprzeczna z ustawą – Prawo bankowe, dalsze wywody w kierunku ustalenia wpływu bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych na związanie stron umową jako całością są już bezprzedmiotowe, podobnie jak zarzuty powodów zmierzające do ustalenia nieważności umowy na innych jeszcze podstawach niż sprzeczność z art. 69 Prawa bankowego, choć I. można stwierdzić, że sprzeczność abuzywnych postanowień umowy z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta – w obliczu braku możliwości utrzymania umowy po wyeliminowaniu mechanizmu denominacji – muszą być ocenione równoznacznie ze sprzecznością z zasadami współżycia społecznego – przede wszystkim zasadą lojalności kupieckiej.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c. przy zastosowaniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Sąd ustalił w punkcie III wyroku (z powództwa wzajemnego), że umowa kredytu hipotecznego „(...)hipoteczny” nr 203- (...), zawarta w dniu 30 sierpnia 2004 r. pomiędzy stronami jest nieważna.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21, który Sąd podziela, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach. Konsekwencją ustalenia nieważności umowy było także rozstrzygniecie o żądaniu zapłaty zgłoszonym w żądaniu głównym pozwu wzajemnego.

Powodowie złożyli pozwanemu materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu wskazując, że ich wierzytelność wobec banku z tytułu świadczeń nienależnych na skutek nieważności umowy zostaje potrącona z wierzytelnością banku z tytułu wypłaconego kapitału.

W ocenie sądu oświadczenie materialnoprawne o potrąceniu złożone przez powodów jest skuteczne i należy uznać je za wywołujące skutek umorzenia wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.). Złożenie oświadczenia o potrąceniu wywołuje bowiem skutek ex tunc, tj. z mocą wsteczną od chwili gdy potrącenie stało się możliwe. Po dokonaniu skutecznego potrącenia przez powodów wierzytelności uległy umorzeniu. Z powyższych względów oświadczenie o potrąceniu złożone przez powodów należy uznać za skuteczne. Z resztą było ono kwestionowane przez bank jedynie co do wysokości – nie zaś co do zasady.

W wypadku nieważności umowy wzajemnej powstaje obowiązek zwrotu wzajemnych świadczeń. Umowę kredytu należy za umowę wzajemną, ponieważ odpowiednikiem świadczenia banku w postaci oddania do dyspozycji kredytobiorcy kwoty środków pieniężnych, a następnie umożliwienia wykorzystania tej kwoty w sposób określony w umowie jest świadczenie kredytobiorcy w postaci zapłaty odsetek (oprocentowania) i prowizji.

Pozwanemu przysługuje wierzytelność w stosunku do powodów w kwocie 169 434,97 zł z tytułu zwrotu kapitału. Powodom przysługuje wierzytelność w wysokości 143 625,26 zł oraz 10 779,86 CHF, co przeliczone według średniego kursu NBP na 20.02.2025r. (dzień wezwania do zapłaty) stanowiło kwotę 47 768,79 zł, tj. łącznie 191 394,05 zł.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko, co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Powodowie wzajemni złożyli skuteczne oświadczenie o potrąceniu swoich wierzytelności w wysokości 191 394,05 zł z wierzytelnością przysługującą pozwanemu wzajemnie w wysokości 169 434,97 zł wskutek dokonanego potrącenia doszło do umorzenia obu wierzytelności do kwoty 169 434,97 zł. Tym samym wierzytelność przysługująca pozwanemu wzajemnie uległa całkowitemu zaspokojeniu po dokonaniu potrącenia.

Zasadą jest przy tym, że o zakresie potrącenia decyduje strona, która z niego korzysta, a nadto, że potrącenie ma – z mocy ustawy – skutek wsteczny (art. 499 k.c.). Skutek wsteczny potrącenia oznacza, że złożone skutecznie oświadczenie o potrąceniu wywiera skutki prawne (określone w art. 498 § 2 k.c.) od chwili, kiedy potrącenie stało się w ogóle możliwe, a więc od daty, w której istniał tzw. stan potrącalności obu wierzytelności (tak: wyrok SN z 27 listopada 2003 r., III CK 152/02, LEX nr 157288) – i zasadniczo nie ma nań wpływu kolejność zgłoszonych do potrącenia przez potrącającego wierzytelności. W razie późniejszego niż w chwili powstania stanu potrącalności złożenia oświadczenia o potrąceniu, z mocy prawa następują takie skutki prawne, jakby oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez uprawnionego do tego wierzyciela w chwili powstania stanu potrącalności. Umorzenie wierzytelności będących przedmiotem potrącenia powoduje wygaśnięcie praw akcesoryjnych wobec tych wierzytelności. Od chwili wystąpienia retroaktywnego skutku wynikającego z art. 498 § 2 w zw. z art. 499 k.c., tj. od dnia powstania stanu potrącalności, za niebyłe uznać należy te skutki prawne, które wynikały z założenia istnienia wierzytelności, następnie umorzonych wskutek potrącenia. Dotyczy to w szczególności naliczanych odsetek za opóźnienie lub zwłokę za okres po dniu powstania stanu potrącalności od tej części każdej z wierzytelności wzajemnych, które uległy z tą chwilą umorzeniu (tak: wyrok SN z 3 kwietnia 2014 r., V CSK 242/13, LEX nr 1467141).

Po stronie powodów wzajemnych pozostała nadal niezaspokojona wierzytelność w wysokości 22 611,75 zł stanowiąca nadwyżkę ponad wysokość wierzytelności przysługującej pozwanemu wzajemnie. W konsekwencji pozwany wzajemnie pozostaje zobowiązany do zapłaty na rzecz powodów wzajemnych wskazanej kwoty.

Nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Powodowie wzajemni nie wiedzieli, że świadczą bez podstawy prawnej. Ponadto świadczyli w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla powodów wzajemnych konsekwencjami. Ponadto roszczenie powodów wzajemnych nie jest przedawnione. Kredytobiorcy dopiero w 2024 r. dowiedzieli się, że bank zastosował w umowie niedozwolone postanowienia.

Z uwagi na powyższe roszczenie pieniężne powodów wzajemnych zasługiwało na uwzględnienie na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. – zgodnie z żądaniem pozwu wzajemnego. Wobec tego Sąd w punkcie IV wyroku zasądził od pozwanej wzajemnie (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów wzajemnych M. J., A. J. kwotę 22 611,75 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 lutego 2025 roku do dnia zapłaty.

Sąd miał przy tym na uwadze, iż termin spełnienia świadczenia z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, tym samym termin jego spełnienia winien być określony stosownie do art. 455 k.c. Żądanie zapłaty wynika z dokonanego potrącenia, stąd jako datę początkową naliczania odsetek od zasądzonej kwoty Sąd przyjął dzień 26 lutego 2025 roku (k. 69-70) stosownie do art. 481§1 i 2 w zw. z art. 455 k.c.

Uzupełniająco wskazać można, że w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. akt C-520/21 Trybunał jednoznacznie wskazał, że odsetki od kwoty zasądzonej na rzecz kredytobiorcy w sprawie o kredyt frankowy powinny być naliczane co najmniej od dnia żądania przez kredytobiorcę zapłaty.

Mając powyższe na uwadze, wobec skutecznej obrony przez pozwanych głównych i dokonanego wskutek potrącenia wzajemnego rozliczenia stron do wysokości udostępnionego im kapitału kredytu, należało uznać, że doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności stron do kwoty żądanej przez powoda głównego (bank). Z tego względu żądanie powoda głównego w ramach powództwa głównego podlegało oddaleniu jak w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu w ramach powództwa głównego i wzajemnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Na koszty procesu pozwanych głównych w łącznej kwocie 5 434,00 zł składają się: opłata skarbowa od pełnomocnictwa (34,00 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (5400,00 zł) i taką kwotę na ich rzecz należało zasądzić tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty – jak w punkcie II wyroku.

Na koszty procesu powodów wzajemnych w łącznej kwocie 6 400,00 zł składają się: wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (5400,00 zł) oraz opłata od pozwu (1000 zł) i taką kwotę na ich rzecz należało zasądzić tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty – jak w punkcie V wyroku.

sędzia Krystian Szeląg