Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2024 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa Raiffeisen Bank (...) z siedzibą w W.

przeciwko A. M., M. C. i J. C. (1)

o zapłatę i o zmianę wysokości świadczenia

I.  oddala powództwo w zakresie kwoty 2316,58 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 21 listopada 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  umarza postępowanie w pozostałej części,

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 10 817 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty,

IV.  nakazuje zwrócić powodowi ze Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w (...)) kwotę 11 101,50 zł (jedenaście tysięcy sto jeden złotych pięćdziesiąt groszy) tytułem odpowiedniej części opłaty od cofniętej części pozwu.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 1968/23

UZASADNIENIE

Raiffeisen Bank (...) w W. w dniu 27.11.2023 r. w pozwie skierowanym przeciwko A. M., M. M. (1), M. C. i J. C. (1) wniósł o:

I.  zasądzenie solidarnie (ewentualnie łącznie lub in solidum) od strony pozwanej kwoty 375 800 zł tytułem zwrotu kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej;

II.  zmianę wysokości świadczenia nienależnego, którego zwrot przysługuje powodowi w związku oddaniem do dyspozycji kapitału kredytu za okres od dnia wypłaty kwoty kredytu do 31.08.2023 r. i w konsekwencji o zasądzenie dodatkowo kwoty 72 241,45 zł solidarnie (ewentualnie łącznie lub in solidum) od strony pozwanej;

w obu przypadkach z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty

W uzasadnieniu wskazał, że na podstawie umowy kredytu hipotecznego nr (...) z 29.11.2007 r. denominowanego do (...) udostępnił stronie pozwanej środki pieniężne w kwocie 375.800 zł. Wysokość spłat uzależniona była od zmieniającego się kursu (...). W związku z zakwestionowaniem mechanizmu indeksacji opartego na kursie (...), jako zawierającego w swej konstrukcji niedozwolone postanowienia umowne, strona pozwana wystąpiła przeciwko bankowi
z powództwem, w ramach którego podniosła zarzut nieważności umowy. Sąd pierwszej instancji stwierdził nieważność umowy. Od powyższego wyroku bank wniósł apelację. Wobec tego, że na podstawie zakwestionowanej umowy strony dokonywały wzajemnie przysporzeń na swoją rzecz, zaktualizowało się roszczenie banku o zwrot przysporzenia dokonanego na rzecz kredytobiorców w kwotach objętych żądaniem pozwu, odpowiadających wartości udostępnionego kapitału oraz dodatkowego świadczenia ustalonego drogą waloryzacji sądowej.

Pozew doręczono A. M., M. C. i J. C. (1) odpowiednio w dniach: 27.12.2023 r., 4.01.2024 r. i 4.01.2024 r.

W odpowiedzi na pozew A. M., M. C. i J. C. (1) w pierwszym rzędzie poinformowali o śmierci M. M. (1) przed wniesieniem pozwu (konkretnie 17.10.2022 r.). Zostało to zweryfikowane w systemie PESEL-SAD (k. 116) i spowodowało odrzucenie pozwu przeciwko M. M. (1) jako nieżyjącemu w dacie wniesienia pozwu - postanowieniem z 14 lutego 2024 r. (orzeczenie to uprawomocniło się).

Odnosząc się do meritum, pozwani ci wnieśli o oddalenie powództwa, kwestionując je w całości, w tym powstanie i wysokość roszczenia drugiego pozwu, zaś co do pierwszego żądania (zwrot kapitału kredytu z odsetkami) zarzucili powodowi:

- że dopiero wraz z doręczeniem im pozwu wierzytelność ta stała się wymagalna (bank wcześniej nie wzywał pozwanych do zapłaty) i dopiero teraz pozwani stali się zobowiązani do rozliczenia się z otrzymanego kapitału kredytu, więc nie pozostawali
w opóźnieniu, a w dniu 11.01.2024 r. przelali na rachunek banku kwotę 11 752,58 zł oraz złożyli mu oświadczenie o potrąceniu na pozostałą część wierzytelności powoda, tym samym wierzytelność ta przestała istnieć. Podnieśli procesowy zarzut potrącenia. Niezależnie od tego podnieśli zarzut przedawnienia.

Następnie powód (po otrzymaniu odpowiedzi na pozew, lecz przed rozprawą):
- pismem procesowym z 10.05.2024 r. cofnął pozew co do całego żądania drugiego,

- pismem procesowym z 19.11.2024 r. cofnął pozew w zakresie żądania pierwszego pozwu – w części dotyczącej kwoty głównej 375 800 zł.

Powód oświadczył też, że modyfikuje powództwo - kapitalizuje odsetki od kwoty 375 800 zł i ostatecznie (tytułem skapitalizowanych odsetek za opóźnienie od kwoty 375 800 zł za okres od 4.01.2024 r. do 23.01.2024 r.) żąda zasądzenia od pozwanych: A. M. oraz M. i J. C. (1) łącznie, ewentualnie
w częściach równych lub in solidum kwoty 2316,58 zł z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pisma z 19.11.2024 r. do dnia zapłaty. Doręczenie nastąpiło na rozprawie 21.11.2024 r.

Pozwani podtrzymali wniosek o oddalenie powództwa, na gruncie dotychczasowej argumentacji.

W wyniku powyższych zmian dalszy proces toczył się z udziałem trzyosobowej strony pozwanej z jedynym żądaniem – podkreślonym powyżej.

Fakty istotne dla rozstrzygnięcia i rozważania

Porównanie pozwu, odpowiedzi na pozew i dalszych pism procesowych stron prowadzi do wniosku, że fakty nie są sporne. Obie strony opierały się na przebiegu
i ustaleniach procesu prowadzonego przez Sąd Okręgowy w (...) pod sygnaturą akt (...) – w którym zapadł wyrok częściowo uwzględniający powództwo, zmieniony w drugiej instancji na wyrok w całości uwzględniający – ustalający nieważność umowy kredytu. Ponieważ ustalenia te zostały uznane za prawidłowe przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku pod sygnaturą akt (...), można je uznać za ustalone również w niniejszym procesie.

W dniu 30 listopada 2007 r. M. M. (1), M. C., A. M. i J. C. (1) zawarli z poprzednikiem prawnym (...) S.A. Oddział w Polsce umowę o kredyt hipoteczny nr (...), na podstawie której bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców kwotę w wysokości 375 800 zł na budowę domu systemem gospodarczym oraz spłatę kredytu mieszkaniowego w innym banku. Zawarcie kredytu poprzedzało złożenie wniosku, w którym to kredytobiorcy wnioskowali o kwotę kredytu 315 000 PLN przy wskazanej walucie kredytu (...). Integralną część umowy stanowił Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...). W § 23 regulaminu bank zastrzegł możliwość jego zmiany, przy ustaleniu, że zmieniony regulamin zaczyna obowiązywać po upływie 14 dni od doręczenia tekstu zmian, chyba że kredytobiorca w tym terminie złoży pisemne wypowiedzenie umowy. Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy oraz § 7 regulaminu, kredyt jest indeksowany do waluty obcej (...), wypłata następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. O wysokości pierwszej raty spłaty kredytu Bank informuje kredytobiorcę listownie w ciągu 14 dni od dnia uruchomienia kredytu. Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy. Kredyt został oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która w dniu sporządzenia umowy wynosiła 3,85000 % w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)) oraz marży
w wysokości 1,10 p.p., stałej w całym okresie kredytowania. Uruchomienie kredytu następowało w transzach, których wysokość wyrażona była w złotych polskich. Pierwsza transza miała wynosić około 109 500 zł, druga – 60 000 zł. Kredytobiorcy zobowiązali się zapewnić środki na poczet spłaty rat kredytu najpóźniej w dniu roboczym poprzedzającym dzień wymagalności raty spłaty kredytu, które pobierane są z rachunku bankowego kredytobiorcy, prowadzonego w złotych, przy czym kredytobiorcy winni byli uwzględnić możliwe wahania kursowe w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej zapewniając odpowiednią ilość środków. Umowa przewidywała, iż raty kredytu podlegające spłacie są wyrażone w walucie obcej
i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu. Jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypadał na dzień wolny od pracy, stosowano kurs sprzedaży zgodnie
z Tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu (§ 9 regulaminu). Spłata kredytu następowała w 360 równych ratach miesięcznych. Data pierwszej raty kredytu uzależniona była od daty wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy. Tabelę określono w regulaminie jako tabelę kursów walut obcych obowiązującą w banku, zaś kredyt indeksowany do waluty obcej – kredyt, oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata dobywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według tabeli. Na zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowiono hipotekę kaucyjną do kwoty 751.600,- zł na własności nieruchomości o nr działki (...) położonej w W., gmina J., dla której Sąd Rejonowy w (...) VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr KW (...). Kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku zmian kursowych,
a mianowicie o tym, że ponoszą ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do jakiej indeksowany jest kredyt, które ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku oraz na wysokość rat spłaty kredytu. W dacie zawarcia przedmiotowej umowy, kredyty waloryzowane do waluty obcej były niżej oprocentowane w porównaniu do kredytów złotowych. Kredytobiorcy nie posiadali
w innych bankach zdolności kredytowej aby zaciągnąć kredyt złotowy. Na dzień podpisania umowy, nie była znana kwota równoważna kwocie kredytu wypłaconej
w PLN, a wyrażona w walucie (...), ani kurs po jakim bank przeliczy kwotę wypłaconych złotych polskich na (...) w dniu uruchomienia kredytu. Harmonogram spłat wyrażony w (...) został doręczony powodom przed wpłatą pierwszej raty. Nie było w świetle treści podpisanej umowy możliwości spłaty zobowiązania w walucie obcej. Na potrzeby uruchomienia kredytu zastosowano kurs kupna dewiz tabeli Banku, a dla spłaty – kurs sprzedaży. Bank codziennie tworzył tabelę kursów rynkowych przy wykorzystaniu danych i notowań agencji prasowych takich jak B. i R.. Do prezentowanych wartości doliczano i odliczano 3 poziomy buforów. Pierwszy z nich miał na celu przewidzenie m. in. pasma wahań kursów walut w ciągu dnia i utrzymanie tak utworzonego kursu waluty przez dzień obowiązywania tabeli. Drugi bufor stanowił przeniesienie kosztów samej transakcji wymiany waluty na rynku za pośrednictwem izb rozliczeniowych. Trzeci stanowił wynik samej transakcji wymiany waluty na rynku walutowym oraz warunków ustalonych pomiędzy jej stronami.

Wyrokiem z 30.12.2021 r. ((...)) Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił wyrok Sądu Okręgowego w (...) w ten sposób, że ustalił nieważność umowy. Ustaleniem tym Sąd w niniejszej sprawie jest związany na podstawie art. 365 § 1 k.p.c.

Dodatkowego ustalenia wymagały więc tylko fakty zaistniałe później. Otóż jest bezsporne, że:

1)  M. M. (1) zmarł 17.10.2022 r., a spadek po nim odziedziczyli: A. M. i D. M. – po ½ części z dobrodziejstwem inwentarza (potwierdzone odpisem Aktu poświadczenia dziedziczenia z 14.11.2022 r. (...) Notariusza I. Ś. w O.),

2)  choć opisany wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku został wydany na długo przed tym procesem, bank nie wzywał kredytobiorców do zwrotu kapitału kredytu;

3)  Pozew w tej sprawie doręczono A. M., M. i J. C. (1) odpowiednio w dniach: 27.12.2023 r., 4.01.2024 r. i 4.01.2024 r.

4)  W dniu 11.01.2024 r. A. M. przelała na konto powoda kwotę 11 752,58 zł tytułem spłaty części świadczenia nienależnego z nieważnej umowy (potwierdzone dowodem wykonania przelewu k. 105),

5)  Pismem z dnia 17.01.2024 r., doręczonym 23.01.2024 r. (potwierdzone odpisem, dowodem nadania listu poleconego i wydrukiem śledzenia przesyłki k. 101-104) A. i D. M. oraz M. i J. C. (2) złożyli powodowi oświadczenie o potrąceniu ich wierzytelności w wysokości 375 800 zł wynikającej ze zwrotu spłat kapitałowo-odsetkowych z wierzytelnością wzajemną w tej samej kwocie z tytułu zwrotu kapitału kredytu.

Sąd podziela stanowisko powoda co do braku przedawnienia jego roszczeń. Termin przedawnienia roszczeń jako związanych z działalnością gospodarczą powoda na gruncie art. 118 k.c. jest trzyletni, ale nie upłynął do daty wniesienia powództwa
, ponieważ początek biegu przedawnienia należy liczyć w ocenie Sądu od daty wydania prawomocnego wyroku opierającego się na nieważności umowy kredytowej. Nie powinna wchodzić w grę żadna data wcześniejsza, ponieważ nie można wymagać od banku wytaczania powództwa opartego na konstrukcji nieważności umowy, z którą bank się nie zgadza. Nie powinna być to nawet data rozprawy, na której kredytobiorcy wyrażają wiążącą wolę unieważnienia umowy, ponieważ takie oświadczenie nie oznacza, że wyrok zostanie wydany zgodnie z tą wolą.

Uzasadnienie poszczególnych punktów wyroku jest następujące:

I.  Powstanie wierzytelności o zwrot kapitału kredytu wypłaconego w wykonaniu nieważnej umowy było bezsporne, podobnie jak jej wysokość, ale i częściowe zaspokojenie (przelewem), a w pozostałym zakresie umorzenie (oświadczeniem
o potrąceniu). Kwota główna nie była ostatecznie przedmiotem sporu. Powodowi nie należą się ostatecznie dochodzone odsetki za opóźnienie od kwoty kapitału kredytu – ani te skapitalizowane, ani te dalsze. Wierzytelność o zwrot kapitału kredytu wypłaconego w wykonaniu nieważnej umowy jest typową wierzytelnością bezterminową, której wymagalność zależy od wezwania do zapłaty (art. 455 k.c.). Rolę wezwania do zapłaty spełniło dopiero doręczenie pozwu – w dniach: 27.12.2023 r. i 4.01.2024 r. Właściwym terminem do zapłaty – można przyjąć – jest termin 14 dni. W nim pozwani dokonali dwóch czynności tamujących dalsze istnienie wierzytelności powoda. Nie popadli więc w opóźnienie, nie są zobowiązani do zapłaty odsetek na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. i art. 482 k.c. Stąd oddalenie powództwa odsetkowego. Dodać trzeba, że potrącenie miało skutek wsteczny od chwili, kiedy stało się możliwe (art. 499 k.c.), a więc obejmowało cały okres pierwotnie naliczanych od daty doręczenia pozwu, a następnie skapitalizowanych odsetek.

II.  Umorzenie postępowania na podstawie art. 355 k.p.c. nastąpiło z uwagi na skuteczne cofnięcie pozwu w pozostałej części.

III.  Do skuteczności potrącenia, jak wynika z wyraźnego brzmienia ustawy (art. 498 § 1 k.c.) potrzeba wymagalności obu potrącanych wierzytelności, więc potrącenie nie było możliwe przed doręczeniem pozwu, a niezwłocznie po nim nastąpiło, podobnie jak zapłata pozostałej części długu. To oznacza, że pozwanych nie można uznać za przegrywających proces nawet w części. Powinnością banku było – po wyroku unieważniającym umowę kredytu – uprzednie wezwanie pozwanych do zwrotu kapitału kredytu i poczekanie na zaspokojenie lub potrącenia, a dopiero potem wytaczanie powództwa. Tymczasem bank pozwał od razu – o niewymagalną (zatem i niepotrącalną przed doręczeniem pozwu) wierzytelność. Przegrał więc pozew co do żądania z punktu I pozwu. Niewątpliwie przegrał też proces co do żądania z pkt II pozwu – po prostu ustąpił pozwanym cofnięciem pozwu w tym zakresie. O kosztach procesu Sąd orzekł więc z korzyścią dla pozwanych na podstawie art. 98 i art. 99 k.p.c. Strona pozwana poniosła koszty zastępstwa procesowego wg norm przepisanych – 10 817 zł (stawka minimalna wynagrodzenia adwokackiego właściwa dla danej wartości przedmiotu sporu i opłata od pełnomocnictwa procesowego).

IV.  Sąd zwraca powodowi odpowiednią część opłaty od cofniętej części pozwu. Cofnięcie dotyczyło należności głównych dochodzonych pozwem, nastąpiło po doręczeniu pozwu, lecz przed rozprawą, zatem powodowi należy się na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwrot połowy opłaty sądowej (22 403 : 2 = 11 201,50 zł) pomniejszonej o ryczałtową opłatę w kwocie 100 zł należną od skapitalizowanych w toku procesu odsetek.

sędzia Rafał Kubicki