Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Sygn. akt I C 1541/23

Uzasadnienie postanowienia z 30 listopada 2023 r.

Przedmiotem aktualnego rozpoznania sprawy jest żądanie niepieniężne – ustalenia nieistnienia stosunku prawnego kredytu wskutek nieważności umowy kredytowej, skierowane wobec (...) Bank S.A. Przed wytoczeniu powództwa nastąpiło w dniu 20 lipca 2023 r. ogłoszenie upadłości likwidacyjnej pozwanego.

Sąd postanowił udzielić powódce zabezpieczenia żądania ustalenia poprzez unormowanie praw i obowiązków stron, a konkretnie poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania przez powódkę spłat rat kredytu na okres od dnia wydania niniejszego postanowienia do dnia wydania prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie (pkt 1). Jednocześnie Sąd oddalił wniosek w pozostałej części (pkt 2).

Omówienie dopuszczalności zabezpieczenia wymaga wcześniejszego omówienia ogólnej sytuacji procesowej w tej sprawie, wywołanej upadłością pozwanego w toku procesu.

Powstałą sytuację regulują następujące przepisy.

Art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. - Sąd zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości, masy układowej lub masy sanacyjnej i ogłoszono upadłość lub wszczęto wtórne postępowanie upadłościowe albo ustanowiono zarządcę w postępowaniu restrukturyzacyjnym;

Art. 174 § 2 k.p.c. - W przypadkach wymienionych w § 1 pkt 1, 4 i 6 zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.

Art. 174 § 3 k.p.c. - W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 4 i 5, sąd wezwie syndyka, zarządcę przymusowego, zarządcę tymczasowego albo zarządcę do udziału w sprawie.

Art. 145 ust. 1 Prawa upadłościowego - Postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności.

Żądanie niepieniężne będące przedmiotem tego procesu dotyczy masy upadłości, ponieważ stronie powodowej chodzi nie tylko o zwrot świadczeń z masy upadłości, ale
i o odpadnięcie podstawy do dalszych świadczeń na warunkach zakwestionowanej umowy kredytowej. Stąd – gdyby ogłoszenie upadłości nastąpiło w toku procesu - zaszłaby konieczność zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 w zw. z art. 174 § 2 zd. 1 k.p.c., a następnie niezwłocznego podjęcia postępowania z udziałem Syndyka upadłości, a skoro do ogłoszenia upadłości doszło przed procesem, właściwym było pozwanie Syndyka upadłości. Tak czy inaczej stroną pozwaną powinien być Syndyk upadłości banku, ponieważ to przeciwko niemu powinno być kierowane niepieniężne żądanie procesowe, którego nie można traktować jako roszczenia ani jako wierzytelności podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu upadłościowym. Żądania niepieniężne (ustalenia) nie są roszczeniami i nie stanowią wierzytelności podlegających zgłoszeniu do masy upadłości, zatem ich rozpoznanie jest niezależne od trybu ustalania listy wierzytelności
w postępowaniu upadłościowym pozwanego.

­Tym samym zaszła potrzeba rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia został uwzględniony w części.

Zgodnie z art. 730 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 730 ¹ § 1 k.p.c. udzielenia zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku może żądać ten, kto uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Zgodnie z art. 730 ¹ § 2 k.p.c. interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Stosownie do art. 755 § 1 k.p.c., jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, w szczególności sąd może (pkt 1) unormować prawa i obowiązki stron na czas trwania postępowania.

Zabezpieczenie żądania jest zatem uzależnione od spełnienia dwóch przesłanek, tj. wiarygodności roszczenia oraz interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. W ocenie Sądu, powodowie spełnili obie te przesłanki, wskazany przez nich pierwszy sposób zabezpieczenia jest odpowiedni. Żądanie ustalenia nieważności umowy lub bezskuteczności jej postanowień nie jest roszczeniem pieniężnym, zatem jego zabezpieczenie poprzez unormowanie praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania jest dopuszczalne, zabezpiecza powodów w sposób należyty, a jednocześnie nie obciąża zobowiązanego ponad miarę.

Dla uzasadnienia uprawdopodobnienia żądania wystarczy wskazać, że przeważająca część orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego idzie w kierunku unieważniania umów kredytu denominowanego lub indeksowanego do (...). Interes prawny powodów w uzyskaniu zabezpieczenia jest oczywisty - w obliczu upadłości banku i związanej z tym obawy o odzyskanie spłacanych należności kredytowych powodowie powinni uzyskać ochronę sądową w postaci tymczasowego wstrzymania ich obowiązku dokonywania spłat rat kredytu w wysokościach i terminach określonych ww. umową.

Zabezpieczenie to nie jest sprzeczne z przepisami prawa upadłościowego. Z art. 146 ust. 3 prawa upadłościowego wynika, że po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego, z wyjątkiem zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych oraz roszczeń o rentę
z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz o zamianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Zabezpieczenie dokonane w niniejszej sprawie (i jego wykonanie) nie nastąpi jednak – zdaniem Sądu orzekającego w niniejszej sprawie - na majątku upadłego. Jego skutkiem jest jedynie powstrzymanie powiększenia masy upadłości o wpływy pieniężne ze strony powodów.

Na tę kwestię należy też spojrzeć z celowościowego punktu widzenia, który potwierdza słuszność przyjętego wyżej wnioskowania. Otóż należy postawić się na miejscu powodów, będących z założenia powództwa konsumentami, i zadać sobie retoryczne pytanie, dlaczego kredytobiorcy pozywający banki niepostawione w stan upadłości mieliby być w lepszej sytuacji procesowej, uzyskując zabezpieczenia od przeważającej części sądów, niż kredytobiorcy pozywający bank, wobec którego następnie ogłoszona została upadłość. Jest dla Sądu w tej sprawie oczywiste, że upadłość pozwanego banku nie powinna odbierać powodom możliwości niezwłocznego rozpoznania ich żądania ustalenia nieważności umowy i nie powinna zmuszać powodów do dalszego płacenia niewypłacalnemu bankowi.

Sąd uznał za zbędne pozostałe sposoby zabezpieczenia wskazane we wniosku.
Z samego sądowego wstrzymania obowiązku spłat wynika, że pozwany działałby poza prawem, chcąc składać powódce z tego tylko tytułu wezwania do zapłaty i oświadczenie
o wypowiedzeniu umowy kredytowej czy chcąc składać instytucjom informację
o niespłacaniu kredytu przez powódkę.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 730 § 1 i 2 k.p.c., art. 730 ¹ § 1-3 k.p.c.
i art. 755 § 1 pkt 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji postanowienia.

sędzia Rafał Kubicki