Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 czerwca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Stażysta Karolina Tyc

po rozpoznaniu w dniu 02 czerwca 2023 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko G. G., I. G.

o zapłatę lub ukształtowanie świadczenia i zapłatę

oddala powództwo;

zasądza od powoda (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz pozwanych G. G., I. G. kwotę 11.834,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 27 grudnia 2022 r. powód (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł przeciwko pozwanym G. G. i I. G. o:

zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 471.123,91 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 15 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty, na którą to kwotę składają się:

kwota 310.000,00 zł tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej (jako świadczenia nienależnego,

kwota 161.123,91 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej kosztem banku odpowiadającego wartości świadczenia banku polegającego na udostępnieniu stronie pozwanej kapitału wypłaconego w ramach nieważnej umowy kredytu oraz zaniechania żądania zwrotu tego kapitału w okresie wskazanym w uzasadnieniu pozwu,

ewentualnie – gdyby Sąd uznał, że nie ma podstaw do zasądzenia ww. kwot solidarnie, wniósł o zasądzenie ich w częściach równych, tj. po 235.561,95 zł od każdego z pozwanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powyższego roszczenia w części, tj. w przypadku oddalenia roszczenia z punktu 1.b) (wartości korzystania przez stronę powodową z kapitału), wniósł o:

zmianę wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności banku od strony pozwanej z tytułu rozliczenia nieważności umowy o kredyt mieszkaniowy (...) nr (...)10- (...) z dnia 27 maja 2010 r. powinna być poddana waloryzacji sądowej w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych przy uruchomieniu kredytu w ich nominalnej wysokości wskazanym w punkcie 1.a) powyżej. Powodowie przysługuje dodatkowe świadczenie w postaci kwoty 152.844,10 zł wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza,

zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 152.844,10 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po doręczeniu pozwu pozwanym do dnia zapłaty, stanowiącej dodatkową kwotę (ponad wskazaną w punkcie 1.a) powyżej), o którą należy zwaloryzować roszczenie o zwrot świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej (jako świadczenia nienależnego), bądź w przypadku, gdyby Sąd uznał, że nie ma podstaw do zasądzenia ww. kwot solidarnie – wniósł o zasądzenie ich w częściach równych, tj. po 76.422,05 zł od każdego z pozwanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po doręczeniu pozwu pozwanym do dnia zapłaty.

Nadto, wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód wskazał, że wnosząc niniejszy pozew bank zmierza do ostatecznego rozstrzygnięcia kwestii spornych pomiędzy stronami, które powstały w związku z zarzutem nieważności (bezskuteczności) umowy. W ramach powyższego sporu zapadł prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 lipca 2022 r. zmieniający zaskarżony wyrok Sądu I instancji. Sąd II instancji ustalił, że umowa jest nieważna w całości, a rozliczenie powinno nastąpić w oparciu o teorię dwóch kondykcji. Powód podał, że wykonał wyrok dokonując zwrotu na rzecz powodów zasądzonej należności głównej oraz kosztów procesu. W ocenie strony powodowej wyrok nie rozstrzygnął wszystkich skutków nieważności umowy. Bank zgłosił roszczenie o zapłatę zmierzające do ostatecznego rozliczenia nieważności umowy. Podstawą roszczenia jest art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Powód podniósł, że w związku ze spełnieniem świadczenia przez bank, w postaci udostępnienia kapitału kredytu, strona pozwana została wzbogacona w ten sposób, że nie musiała wydatkować własnych środków na pozyskanie kwoty kapitału w PLN. Gdyby strona pozwana zaciągnęła kredyt w PLN, musiałaby płacić od tego kredytu odsetki ustalone w oparciu o stopę WIBOR plus rynkowa marża. Bank z kolei, został pozbawiony korzyści jakie uzyskałby z tych środków, gdyby przeznaczył je na inne cele. Powód wskazał, że roszczenie ewentualne dotyczy waloryzacji kwoty kapitału udostępnionego stronie pozwanej (pozew k. 4-18).

W odpowiedzi na pozew pozwani I. G. i G. G. wnieśli o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kosztów postępowania wg norm przepisanych (w tym wszystkich uiszczonych opłat skarbowych od pełnomocnictw oraz kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej) – wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od sumy tych kosztów od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Podnieśli zarzuty:

dokonania przez stronę pozwaną zapłaty na rzecz powoda kwoty 260.108,21 zł w dniu 26 września 2022 r. (czyli przed pozwem powoda z dnia 27 grudnia 2022 r.) w zakresie roszczenia powoda o zwrot tej części udostępnionego kapitału kredytu oraz

potrącenia co do kwoty 49.891,79 zł w dniu 23 sierpnia (...). (czyli przed pozwem powoda z dnia 27 grudnia 2022 r.) w zakresie roszczenia powoda o zwrot pozostałej części udostępnionego kapitału kredytu,

względnie:

(w przypadku nieuwzględnienia powyższego zarzutu potrącenia) przedawnienia roszczenia o zwrot kapitału kredytu,

a ponadto:

nieudowodnienia wysokości pozostałych roszczeń formułowanych w pozwie (innych niż zwrot udostępnionego kapitału, tj. „wynagrodzenia za korzystanie z kapitału”).

Strona pozwana wskazała, że w dniu 26 września 2022 r. zapłaciła na rzecz powoda kwotę 260.108,21 zł tytułem tej części jego wierzytelności (o zwrot środków wypłaconych jako kredyt), która pozostała po potrąceniu w dniu 23 sierpnia 2022 r. Zapłata ta nastąpiła zgodnie z pismem powoda z dnia 9 września 2022 r. Strona pozwana podała, że złożyła oświadczenie o potrąceniu wierzytelności powoda o zwrotu nienależnego świadczenia w postaci kwoty odpowiadającej wysokości nominalnej kwoty kapitału udzielonego kredytu tj. 310.000 zł (umarzając tą wierzytelność powoda w części, tj. co do kwoty 49.891,79 zł). Pozwani podnieśli, że świadczenie nienależne, stanowiące podstawę wierzytelności poddanej do potrącenia, były świadczone na rzecz powoda z majątku strony pozwanej. Pozwani postawili też te wierzytelności pieniężne w stan wymagalności i złożyli oświadczenie o ich potrąceniu z wierzytelnością powoda o zwrot kapitału kredytu. Z daleko idącej ostrożności procesowej, na wypadek uznania przez Sąd roszczenia powoda o zwrot kwoty kapitału kredytu jako zasadnego co do prawa i wysokości, strona pozwana powołała się na nieważność umowy o kredyt, skutkującą przedawnieniem dochodzonego roszczenia kondykcyjnego banku (odpowiedź na pozew k. 103-118).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 23 kwietnia 2010 r. pozwani złożyli wniosek o kredyt mieszkaniowy N.-H., w którym zwrócili się o udzielenie im kredytu. Zawnioskowali o kwotę 310.000,00 zł, zaś walutę kredytu oznaczyli na (...), walutę spłaty kredytu na PLN.

Pozwani podpisali oświadczenia o zapoznaniu się z ryzykami wynikającymi z możliwości zmiany kursów walutowych oraz zmiany wysokości spreadu walutowego, w tym możliwości zmiany wysokości zobowiązania (rata spłaty jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN ulega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty).

(dowód - akta sprawy I C 541/20:wniosek o kredyt mieszkaniowy – 353 – 364,wniosek o zmianę w kredycie mieszkaniowym – k. 224-226 – k. 107-109 , informacje o ryzyku zmiennej stopy procentowej oraz ryzyku kursowym - k. 363-364)

W dniu 27 maja 2010 r. pozwani zawarli z (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. – H. (kredyt budowlano-hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowlanej). Umowa składała się z dwóch części: części szczególnej i ogólnej.

Zgodnie z § 1 części szczególnej umowy (dalej: (...)) umowy Bank udzielił powodom kredytu na okres od 27.05.2010 r. do 15.05.2040 r. na warunkach określonych w Części Szczególnej Umowy oraz w Części Ogólnej Umowy, a także określonych w ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N. – H.. W § 1 ust. 1 (...) wskazano, że jest to kredyt denominowany udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 112071,15 CHF, jednak nie więcej niż 310.000,00 zł.

W myśl zaś § 5 (...) spłata kredytu następować miała w ratach równych, w złotych polskich, zgodnie z harmonogramem spłat doręczanym Kredytobiorcy.

W świetle § 1 ust. 1 części ogólnej umowy (dalej (...)) kredyt był udzielany w złotych polskich. W § 1 ust. 2 (...) wskazano, że kwota kredytu w złotych polskich zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany według kursu kupna tej waluty, zgodnie z tabelą kursów z dnia uruchomienia środków. W § 1 ust. 3 (...) wskazano, że zmiana kursu walut oraz zmiana wysokości spreadu walutowego wpływa na wypłacane przez bank kwoty transz kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo – odsetkowych. Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz ze zmianą wysokości spreadu walutowego ponosił kredytobiorca. Tabele kursów oraz informacje o wysokości spreadów walutowych zamieszczane są na stronie internetowej banku, wywieszane na tablicy ogłoszeń, podawane telefonicznie lub mailem na życzenie klienta.

Zasady uruchomienia kredytu określa § 4 (...) oraz § 13 (...). I tak, § 4 ust. 1 stanowi, że uruchomienie kredytu nastąpi nie później niż w ciągu 5 dni od daty spełnienia przez kredytobiorcę warunków uruchomienia. W § 13 ust. 1 (...) postanowiono natomiast, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażonej w walucie obcej.

W ust. 2 § 13 wskazano, że do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. W § 13 ust. 3 (...) postanowiono

w przypadku kredytu denominowanego wypłacanego w złotych polskich, gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych okaże się na dzień uruchomienia ostatniej transzy kwotą:

przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu, bank uruchomi środki w wysokości stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji celu oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej,

niewystarczającą do realizacji celu, kredytobiorca jest zobowiązany do zbilansowania ze środków własnych lub ze środków przeznaczonych do dowolny cel.

W §1 ust. 20 ogólnych warunków udzielenia przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.-H. wskazano, że kursy kupna i sprzedaży walut ustalane są procentowo w odniesieniu do kursów poszczególnych walut na rynku międzybankowym w momencie tworzenia tabeli, w granicach maksymalnych dopuszczalnych wartości odchyleń procentowych zaakceptowanych przez bank.

Oprocentowanie kredytu określono w § 1 ust. 4, 5 (...) oraz § 2 i 4 (...). Oprocentowanie kredytu wynosiło w dniu zawarcia umowy 3,81 % rocznie. Marża banku wynosiła 3,7 % w stosunku rocznym , która miała być obniżona o 1 p.p. z tytułu ustanowienia docelowego zabezpieczenia spłaty. Rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 4.0 % p.a. Zgodnie z § 2 ust.1, ust. 2 pkt 3 (...) oprocentowanie kredytu ustalone jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży banku. Stopa bazowa odpowiada obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce LIBOR 3M, w przypadku kredytów denominowanych w (...).

Środki na spłatę kredytu miały być pobierane z rachunku złotowego bankowego otwartego przez powodów w pozwanym Banku (§ 4 ust. 2 części szczególnej umowy kredytu). Zasady spłaty kredytu denominowanego zawarte zostały w § 15 ust. 7 (...). Ustęp ten stanowi, że:

- w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, w której kredyt jest denominowany,

- spłata następuje w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej,

- do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

W § 16 (...) określono zasady naliczania odsetek, które naliczane są od kwoty wykorzystanego kapitału, za okresy miesięczne, licząc od dnia uruchomienia kredytu od dnia poprzedzającego całkowitą spłatę włącznie, według obowiązującej dla kredytu w tym czasie stopy procentowej.

Zgodnie z §8 ust. 5 i ust. 6 (...) prowizje w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej był pobierana w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej.

Wierzytelność z umowy kredytu została zabezpieczona wpisem na rzecz Banku hipoteki umownej kaucyjnej łącznej do kwoty 465.000,00 zł na nieruchomościach, dla których Sąd Rejonowy w Olsztynie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste o numerze (...) (nowo urządzonej księdze wieczystej dla nieruchomości położonej w miejscowości S. 3A, Gmina P., działka nr (...)).

(dowód:umowa o kredyt mieszkaniowy z dnia 27 maja 2010 roku, k. 31-38v., ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego – k. 25-30v.)

Do umowy zostały zawarte trzy aneksy kolejno w dniu 02.08.2010 r., 17.08.2010 r., 12.01.2011 r.

(dowód: aneks nr (...) z dnia 02.08.2010 r., aneks nr (...) z dnia 17.08.2010 r., aneks nr (...) z dnia 12.01.2011 r. – k. 39-41)

W dniach 27 sierpnia 2010 r. i 4 listopada 2010 r. uruchomiono kredyt w łącznej wysokości 310.000 zł. Bank w dniu 26 września 2019 r. wystawił zaświadczenie, że wypłacił kredyt w dwóch transzach, pierwsza w dniu 27.08.2010 r. w wysokości 66.984,02 CHF co stanowiło równowartość 197.000,00 PLN (kurs: 2,9410), druga w dniu 04.11.2010 r. w wysokości 41.364,67 CHF co stanowiło równowartość 113.000,00 PLN (kurs: 2, (...)), oraz 3.722,46 CHF stanowiło wcześniejsza spłatę kapitału z tytułu różnic kursowych). W okresie od 15 września 2010 roku do 17 czerwca 2019 roku powodowie spłacili 170.198,19 zł tytułem kapitału oraz 64 080,05 zł tytułem odsetek.

(dowód – akta sprawy I C 541/20: wniosek o wypłatę kredytu – k. 223, 365-366,zaświadczenie banku, k. 49-51)

W dniu 26 czerwca 2014 roku nastąpiło przeniesienie całości majątku (...) Bank (...) S.A. na (...) S.A.

(dowód: o dpis z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, k. 22-24)

Wyrokiem T.. Sądu z dnia 21 maja 2021 roku, sygn. akt I C 541/20 oddalono powództwo o zapłatę kwoty 234.278,24 zł dochodzonej z tytułu nieważności umowy, oddalono powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...)10- (...) z dnia 27 maja 2010 r. Zasądzono od powoda na rzecz pozwanych kwotę 34.926,13 zł z ustawowymi o odsetkami za opóźnienie od powyższej kwoty od dnia 06 września 2019 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie oddalono powództwo o zapłatę określone w pkt I pisma powodów z dnia 31 marca 2021 r. Nadto wzajemnie zniesiono koszty procesu między stronami.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, wyrokiem z dnia 22 lipca 2022 r., I ACa 793/21, zmienił powyższy wyrok w ten sposób, że zmieniono zaskarżony wyrok w punkcie I, II, III, IV i V w ten sposób, że zasądzono od powoda na rzecz pozwanych kwotę 234.278,24 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21.05.2021 r. do dnia zapłaty oraz oddalono powództwo o zapłatę w pozostałym zakresie. Ustalono nieistnienie stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy o kredyt nr (...)10- (...) z dnia 27 maja 2010 r. Nadto zasądzono na rzecz pozwanych kwotę 14.247,37 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz 9.100 zł tytułem kosztów procesu w instancji odwoławczej.

(dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dn. 21.05.2021r., I C 541/20 k. 653 akt I C 541/20, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dn. 22.07.2022r., I ACa 793/21 k. 74-74v.)

Pismem z dnia 27 lipca 2022 r. pozwani wezwali powoda do zapłaty kwoty 49.891,79 zł tytułem nienależnie pobranych świadczeń, w związku z ustaleniem nieistnienia stosunku prawnego w postaci umowy kredytu.

Kolejno, 15 sierpnia 2022 r. pozwani złożyli powodowi oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w kwocie 49.891,79 zł wierzytelnością pozwanego w kwocie 310.000,00 zł.

W dniu 26 września 2022 r. pozwani dokonali rozliczenia roszczeń wynikających z nieważności umowy, wpłacając na rzecz powoda kwotę 260.108,21 PLN.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 123-123v., śledzenie przesyłki k. 128, oświadczenie o potrąceniu k. 129, potwierdzenie transakcji k. 132)

W dniu 10 października 2022 r. powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 471.123,91 zł w terminie 1 miesiąca od doręczenia wezwania, z uwagi na prawomocny wyrok unieważniający umowę kredytową. Na kwotę składały się: 310.000 zł – kwota całego wypłaconego kapitału oraz 161.123,91 zł kwota stanowiąca wartość świadczenia spełnionego na rzecz pozwanych.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 50-51, śledzenie przesyłek k. 52-56)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości jako bezzasadne.

Fakty ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych), jak również dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy Sądu Okręgowego w Olsztynie, sygn. akt I C 541/20.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości (k. 146v.), jak w punkcie 4 pozwu (k. 6-7), jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do żądania zwrotu kwoty udzielonego kapitału, należy stwierdzić, że zasadą jest, że każde przejście wartości majątkowej z jednej osoby na drugą musi być prawnie uzasadnione. W kontekście art. 405 k.c. oraz art. 410 § 1 i 2 k.c. wskazać należy, że pozwani uzyskali świadczenie pieniężne w określonej wysokości bez podstawy prawnej. Powodowi przysługuje więc żądanie do jego zwrotu na podstawie tych przepisów.

W ocenie Sądu orzeczenie stwierdzające nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny, stąd roszczenie o zwrot świadczenia nienależnie spełnionego staje się wymagalne w chwili jego spełnienia; roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia mającego taki charakter w chwili jego spełnienia staje się wymagalne już z tą datą.

W tym miejscu godzi się przypomnieć, iż według art. 117 § 1 i 2 k.c. roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W świetle art. 120 § 1 zdanie pierwsze k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że roszczenie banku o zwrot kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej gwarancji bankowej (art. 410 k.c.), jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, przedawnia się z upływem trzyletniego terminu (art. 118 k.c.). Bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z zobowiązania bezterminowego rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 455 k.c.), niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, OSNC 2004/7-8/117). W ocenie Sądu przedstawiony pogląd judykatury należy uwzględnić w niniejszej sprawie, która dotyczy żądania zwrotu kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej umowy kredytu. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2019 r. poz. 2357) do czynności bankowych zaliczane jest, między innymi, udzielanie kredytów. Zatem takie czynności, choćby nawet zostały wadliwie dokonane, mieszczą się w zakresie działalności gospodarczej. Wynikające z nich roszczenia są konsekwencją tej działalności, której istotą jest udzielanie kredytów. Do roszczeń tych należy zaliczyć więc także roszczenia wynikające z nieważnych umów ponieważ zachodzi ścisły związek między działalnością gospodarczą banku, przejawiającą się w zawieraniu umów kredytowych a wynikającymi z nich roszczeniami, które mogą być oparte na różnych podstawach prawnych, w tym na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu czy nienależnym świadczeniu. Dlatego Sąd uznał, iż do roszczenia powoda, będącego przedmiotem sprawy, jako związanego w prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej, powinien mieć zastosowanie trzyletni okres przedawnienia, o którym mowa w art. 118 k.c.

Powyższa konstatacja na gruncie niniejszej sprawy nie oznacza jeszcze jednak, że roszczenie to faktycznie uległo przedawnieniu. Niezależnie bowiem od powyższego należy wskazać na treść przepisu art. 123 § 1 pkt 2 k.c., według którego bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Uznanie takie może przybrać dwojaką postać: właściwą - umowy między uprawnionym a zobowiązanym, lub niewłaściwą - oświadczenia wiedzy zobowiązanego. Wyraźne lub dorozumiane potwierdzenie przez zobowiązanego istnienia oraz cech przysługującego przeciwko niemu roszczenia powinno być skorelowane z ustaniem stanu niepewności prawnej po stronie uprawnionego. Zobowiązany, uznając roszczenie, stwarza po stronie uprawnionego przekonanie, iż może on skutecznie dochodzić swojego roszczenia. Celem art. 123 § 1 pkt 2 k.c. jest ochrona uzasadnionych interesów i dobrej wiary podmiotu uprawnionego. Dla swej ważności uznanie właściwe, co do zasady, nie wymaga zachowania formy szczególnej. Skuteczność uznania niewłaściwego nie jest zaś uzależniona nawet od posiadania przez dłużnika zamiaru wywołania skutku w postaci przerwania biegu przedawnienia. Takie uznanie nie może zostać odwołane ani cofnięte. Jest jednak możliwe odpowiednie (na podstawie art. 65 ¹ k.c.) zastosowanie niektórych przepisów k.c. o wadach oświadczeń woli w odniesieniu do tych oświadczeń wiedzy, które zostały wyrażone w warunkach wyłączających świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, czy też na skutek groźby lub podstępu. Przykładami działań zobowiązanego kwalifikowanymi jako uznanie niewłaściwe są m.in. prośba o rozłożenie zadłużenia na raty, spłata części zadłużenia (w tym odsetek), ustanowienie zabezpieczenia (w tym przez osobę trzecią), dokonanie potrącenia. Z technicznego punktu widzenia może przybrać formę wypowiedzi albo innego działania. Istotne jest, aby zachowanie zobowiązanego uzasadniało przekonanie wierzyciela, że dłużnik ma świadomość istnienia obowiązku, a co za tym idzie - oczekiwanie uprawnionego, że świadczenie zostanie przez niego spełnione. Z tego względu przyjmuje się, że oświadczenie wiedzy zobowiązanego musi w sposób zamierzony dotrzeć do uprawnionego. Tutejszy Sąd w pełni aprobuje pogląd, według którego uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje, nie wymaga złożenia oświadczenia woli, a wystarczające jest zewnętrzne wyrażenie przeświadczenia o istnieniu roszczenia, a więc oświadczenie wiedzy.

Tak należy zatem potraktować dokonywanie na przestrzeni przeszło dekady spłat rat kredytu przez pozwanych, którzy nawet pomimo zainicjowania postępowania przeciwko Bankowi przed Sądem Okręgowym w Olsztynie, sukcesywnie wywiązywali się z wynikających z umowy obowiązków.

W związku z powyższym T.. Sąd uznał, że na skutek uznania niewłaściwego pozwanych polegającego na sukcesywnych spłatach należności łącznie do 16 czerwca 2019 r. doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczenia powoda o zwrot uiszczonych pozwanym bez podstawy prawnej środków pieniężnych w wykonaniu nieważnej umowy kredytowej. W rezultacie dochodzone w niniejszej sprawie roszczenie powoda nie może być uznane jako przedawnione.

W ocenie Sądu na gruncie niniejszej sprawy roszczenia pozwu w części dotyczącej zwrotu nienależnego świadczenia należało oddalić, albowiem pozwani spełnili roszczenie powoda w dniu 26 września 2022 r. wpłacając na jego rzecz kwotę 260.108,21 zł. Jednocześnie pozwani dokonali skutecznego oświadczenia o potrąceniu przysługującej im względem powoda wierzytelności w kwocie 49.891,79 zł z przysługującą powodowi wierzytelnością o zwrot wypłaconego kapitału kredytu w kwocie 310.000,00 zł. W związku z powyższym, powództwo o zwrot kapitału podlegało oddaleniu, z uwagi na jego spełnienie, jeszcze przed złożeniem pozwu przez powoda.

Wobec oddalenia powództwa o zwrot kapitału odnieść się należy do żądania pozwu dotyczącego zwrotu przez pozwanych kwoty 161.123,91 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej kosztem banku odpowiadającego wartości świadczenia banku polegającego na udostępnieniu stronie pozwanej kapitału wypłaconego w ramach nieważnej umowy kredytu oraz zaniechania żądania zwrotu tego kapitału w okresie wskazanym w uzasadnieniu pozwu.

Dokonując analizy zasadności tego roszczenia, należy w pierwszym rzędzie z całą mocą podkreślić, że ratio legis przepisu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany (zob.: wyrok (...) z dn. 14.06.2012 r., C-618/10, wyrok (...) z dn. 30.04.2014 r., C-26/13). Tymczasem w ocenie Sądu zasądzenie na rzecz banku wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału penalizowałoby w istocie nie bank, lecz kredytobiorcę, zachęcając przedsiębiorcę do wprowadzania abuzywnych postanowień w kolejnych, proponowanych przez siebie konsumentom umowach. Nadto, w polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną przedmiotowego roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. Z powołanych przepisów wynika bowiem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. A zatem umożliwienie kredytobiorcy bezumownego korzystania z kapitału banku nie jest świadczeniem banku, lecz jest stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału w okresie kredytowania przez kredytobiorcę, a nie przez bank, przez co bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, jest irrelewantna przy ocenie zasadności zgłoszonego roszczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Jedynym zaś przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Z uwagi jednak na uznanie spornej umowy kredytu za nieważną, odsetki umowne nie przysługują powodowi, skoro brak podstawy umownej do ich zapłaty. Odnośnie zaś odsetek ustawowych za opóźnienie, nie przysługują one powodowi, bowiem nie wykazał on wysokości dochodzonych roszczeń, a zatem nie można uznać, że skutecznie wezwał pozwanych do zapłaty. W kontekście powyższego zauważyć należy, że uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do reaktywacji nieważnej umowy stron w zakresie oprocentowania (zob. wyrok SA w Białymstoku z dn. 20.02.2020 r., I ACa 635/19). Należy zaakcentować także, że w przypadku uznania zasadności przedmiotowego roszczenia trzeba by uznać, iż analogiczna wierzytelność przysługiwałaby pozwanym, skoro podczas wykonywania spornej umowy kredytu również bank korzystał ze środków pieniężnych, które strona pozwana wpłacała tytułem rat i innych należności wynikających z przedmiotowej umowy. Przyjęcie zasadności roszczenia powoda o wynagrodzenie, którego wysokość jest w niniejszej sprawie równa sumie 67.285,58 zł, byłoby sprzeczne z ratio legis art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy nr 93/13/EWG, która ma na celu ochronę konsumentów. Wyeliminowanie ze spornej umowy mechanizmu denominacji nie stanowi in concreto następstwa niezgodnego z prawem lub nieuczciwego zachowania banku, ale jest rezultatem niezgodnego z prawem jego działania. Wobec tego, pozwana nie powinna ponosić dalej idących następstw tego stanu rzeczy niż te, które ustawodawca przewidział w art. 385 1 § 1 i 2 k.c. (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.06.2022 r. do sprawy o sygn. akt I ACa 545/21).

W ocenie Sądu powód w ramach żądania pozwu dotyczącego zwrotu przez pozwanych kwoty 161.123,91 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej kosztem banku odpowiadającego wartości świadczenia banku polegającego na udostępnieniu stronie pozwanej kapitału wypłaconego w ramach nieważnej umowy kredytu, w istocie domaga się zapłaty odsetek od kapitału wypłaconego wraz z uruchomieniem kredytu. Zdaniem powoda, wzbogacenie pozwanej polegać miało w rzeczywistości na uniknięciu straty w jej majątku.

W świetle treści przepisu art. 359 § 1 k.c. należy dojść do przekonania, iż jedynym dopuszczalnym żądaniem mogłyby być odsetki za opóźnienie liczone od daty braku zwrotu świadczenia nienależnego w terminie wyznaczonym przez powoda.

W tym kontekście wskazać również należy na treść art. 481 § 1 w zw. z art. 481 § 2 k.c., i zauważył, że powód wyznaczył pozwanym termin zapłaty na miesiąc od daty odbioru wezwania do spełnienia świadczenia datowane na dzień 10 października 2022 r. (k. 50-51), zatem dopiero począwszy od tej daty - o ile roszczenie w ogóle by istniało - świadczenie to stałoby się wymagalne. Tymczasem na tę datę brak było substratu do formułowania takowych żądań.

Ponadto w ocenie Sądu powód nie wykazał skutecznie wzbogacenia o powyższą kwotę po stronie pozwanej i nie wywiązał się z ciążącego na nim obowiązku udowodnienia zasadności zgłoszonego roszczenia (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.). Obowiązkiem strony powodowej było wskazanie dowodów dla stwierdzenia faktu uzyskania faktycznej korzyści jego kosztem. Szczególnie istotnym jest fakt, iż w świetle orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 lipca 2022 r., sygn. akt I ACa 793/21 ustalającego nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytowej, pomiędzy stronami nie doszło do zawarcia umowy ani do przekazania środków tytułem uruchomienia kredytu. Powód nie może się więc domagać zwrotu równowartości uzyskanej z tego tytułu korzyści.

Wskazać należy także, iż działaniom powoda można przypisać charakter zastępczego rozwiązania dla wadliwej umowy kredytu, ponieważ takie czynności pozostają sprzeczne z wiążącą sądy powszechne wykładnią art. 6 Dyrektywy 93/13 TS UE w wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie (...) przeciwko J. C. (sygn. C 618/10) oraz w wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawach połączonych, sygn. C-154/15, C-307/15 i C-308/15.

W świetle tych orzeczeń z art. 6 ust. 1 wynika, że sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Wykluczonym jest, aby powód w osobnym procesie żądał zastąpienia nieważnej umowy innym stosunkiem prawnym i uzyskiwał z niego korzyść.

Takie działania banków, zwłaszcza w stosunku do konsumentów, należy uznać za całkowicie nieuzasadnione prawnie i zmierzające do nieakceptowalnego nadużycia. Ideą unieważnienia wadliwej umowy kredytu we frankach jest z jednej strony naprawienie powstałej szkody u kredytobiorcy, z drugiej zaś odstraszenie banku od takich działań na przyszłość kosztem pobranego wynagrodzenia. Tymczasem formułowane przez banki pozwy zmierzają do uzyskania tego, co zostało wcześniej utracone właśnie ze względu na nieuczciwość samego banku przy zawarciu umowy z kredytobiorcą.

Kredytobiorcy w tego rodzaju sprawach korzystają z daleko idącej ochrony prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających z Dyrektywy Rady EWG 93/13 (zwłaszcza art. 7 ust. 1). Na straży prawa wielokrotnie pozostawał także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku (...) z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., C‑618/10, EU:C:2012:349, pkt 65).

Koncepcja, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu bankowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału mające rekompensować mu lub choćby umniejszać stratę wynikającą z nieważności umowy, w ocenie Sądu niweczy efekt zniechęcający dyrektywy 93/13.

Nie jest kwestią przypadku, że koncepcja ta pojawiła się niedługo po ogłoszeniu przez (...) korzystnego dla konsumentów wyroku w sprawie C-260/18 (D.), przesądzającego o niedopuszczalności konwalidacji wbrew woli konsumenta umowy kredytu zawierającej nieuczciwe postanowienia. Przyjęcie tej kontrowersyjnej na gruncie polskiego prawa cywilnego koncepcji pozwoliłoby uniknąć bankom negatywnych konsekwencji nieuczciwego traktowania konsumentów, a przynajmniej istotnie te konsekwencje osłabić, niwecząc efekt zniechęcający dyrektywy 93/13, i w znaczącym stopniu pozbawić polskich konsumentów ochrony wynikającej z dyrektywy.

Co więcej ochronę konsumentów przed tego rodzaju roszczeniami ze strony przedsiębiorców przewidują również przepisy krajowe.

Zgodnie z art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Zgodnie zaś z § 2 tego przepisu: „Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył”.

W ocenie Sądu w przedmiotowym przypadku powodowi nie przysługuje również roszczenie z tytułu bezumownego korzystania z kapitału za okres sprzed wystąpienia z żądaniem. Wskazany powyżej przepis kodeksu cywilnego stanowi, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy należy się wyłącznie, jeśli posiadacz jest w złej wierze. Pozwana korzystała z pieniędzy banku w przekonaniu, że ma do tego prawo na podstawie zawartej umowy. Tymczasem zazwyczaj w procesach z powództwa konsumentów, (w tym również w realiach sprawy I C 1328/17 Sądu Okręgowego w Gdańsku) bank twierdzi, że umowa jest ważna, a konsumenci powinni ją wykonywać. Trudno zatem uznać pozwanych za posiadaczy kapitału w złej wierze, skoro sam bank na gruncie sprawy I C 541/20 stał na stanowisku, że konsument posiadał je zgodnie z prawem. W ocenie Sądu pozwani byli przeto posiadaczami w dobrej wierze. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w dobrej wierze przysługuje właścicielowi dopiero od dnia wytoczenia powództwa o zwrot (art. 224 § 1 k.c.). Zgodnie z aktualnymi poglądami doktryny i orzecznictwa pieniądz jest rzeczą szczególnego rodzaju i mają do niego zastosowanie właśnie te przepisy.

Reasumując w ocenie Sądu, konsumentom, w tym pozwanym, jak na gruncie przedmiotowej sprawy należy przyznać daleko idącą ochronę, o czym wspomina unijna Dyrektywa 93/13. Skoro bowiem przedsiębiorca proponuje umowę, która jest nieważna przy okazji nie informując o rzeczywistym ryzyku kursowym to musi ponieść konsekwencje takiego zachowania, choćby i po to, aby on i jemu podobni nie czynili tak w przyszłości z drugiej zaś strony z pewnością nie może takich konsekwencji natomiast ponosić konsument.

Na decyzję Sądu w tej sprawie przemożny wpływ miało niewątpliwie stanowisko Rzecznika Generalnego przy Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej przedstawione w sprawie C-520/21, z którego wprost wynika, że zapisy unijnej dyrektywy konsumenckiej, a konkretnie art. 6 ust. 1 i 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie przyznaniu bankom możliwości występowania przeciwko konsumentom z roszczeniami o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Opinię tę zresztą po wydaniu niniejszego wyroku podzielił w całej rozciągłości Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu z dnia 15.06.2023 r., sygn. akt C 520/21.

Mając powyższe na uwadze, Sąd oddalił powództwo w zakresie zapłaty kwoty 310.000,00 zł tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej (jako świadczenia nienależnego) oraz w zakresie zapłaty kwoty 161.123,91 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej kosztem banku odpowiadającego wartości świadczenia banku polegającego na udostępnieniu stronie pozwanej kapitału wypłaconego w ramach nieważnej umowy kredytu, jak w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Na koszty procesu pozwanych w łącznej kwocie 11.834 zł składają się: skarbowa od pełnomocnictwa (34 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł).

Z tego względu Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwotę 11.834 zł, o czym orzekł, jak w punkcie II wyroku.

sędzia Krystian Szeląg