Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2025 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa J. C. (1) i G. C. (1)

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz:

- powódki J. C. (1) kwotę 247 460,13 zł (dwieście czterdzieści siedem tysięcy czterysta sześćdziesiąt złotych trzynaście groszy),

- powoda G. C. (1) kwotę 100 162,10 zł (sto tysięcy sto sześćdziesiąt dwa złote dziesięć groszy),

w obu przypadkach z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 maja 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  ustala nieistnienie między stronami stosunku prawnego (...) wynikającego
z (...) nr (...)/H. z 29.05.2008 r.

III.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz powodów: J. C. (1) i G. C. (1) kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 1463/24

UZASADNIENIE

Powodowie: J. C. (1) i G. C. (1) pozwem z 16.09.2024 r. wnieśli wobec Banku (...) S.A. w W. o zasądzenie od strony pozwanej na ich rzecz kwoty 347 622,23 tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wykonywanych na rzecz pozwanego w okresie od 30.06.2008 r. do 15.02.2024 r. w ten sposób, że na rzecz J. C. (2) kwoty 247 460,13 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 1.05.2024 r. do dnia zapłaty, na rzecz G. C. (2) kwoty 100 162,10 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 1.05.2024 r. do dnia zapłaty. Ponadto wnieśli o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego (...) wynikającego z umowy (...) nr (...)/H. z dnia 29.05.2008 г. W uzasadnieniu wskazali, że zawarta przez nich z pozwanym umowa dotyczyła (...) denominowanego i jest nieważna jako sprzeczna z przepisami prawa cywilnego (art. 385 ^{( 1)} k.c.) i zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) w stopniu skutkującym jej nieważnością (art. 58 § 1 k.c.), a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm denominacji. Dochodzone pozwem kwoty na rzecz każdego z powodów odpowiadają ich udziałowi w świadczeniach pobranych przez (...). Do dnia zawarcia umowy
o ustanowienie rozdzielności majątkowej powodowie spłacali (...) ze środków pochodzących z ich majątku wspólnego. Tj. w okresie od zawarcia umowy (...) do dnia 29.11.2017 r. pozwana pobrała od powodów łącznie kwotę 200 324,20 zł (w tym raty kapitałowo odsetkowe w kwocie 195 516,33 zł, składki z tytułu ubezpieczenia brakującego wkładu własnego w kwocie 3674,31 zł oraz składki z tytułu ubezpieczenia pomostowego w kwocie 1133,56 zł). Po dniu 29.11.2017 r. powódka samodzielnie spłacała (...) z majątku osobistego i do dnia 15.02.2024 spłaciła łącznie kwotę 147 298,03 zł. W związku z powyższym, powodowie dochodzą zapłaty kwoty 247 460,13 zł (200 324,20 x ½ +147 298,03 zł) na rzecz powódki oraz na rzecz powoda kwoty 100 162,10 zł (200 324,20 x ½).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując je co do zasady – w tym zarzucając powodom brak interesu prawnego w zakresie powództwa o ustalenia, a także co do wysokości. Pozwany zaprzeczył twierdzeniom powodów jakoby:

a) (...) nie była negocjowana z Powodem w żadnym zakresie, podczas gdy kwota i waluta (...), okres kredytowania, cel (...) podlegały ustaleniom
i odpowiadały indywidualnym potrzebom Powoda - nie kwestionowanym dotychczas;

b) (...) uprawniony jest na podstawie (...) do dowolnego kształtowania wysokości świadczeń należnych mu od Powoda, podczas gdy realia rynku bankowego nie pozwalały i nie pozwalają Pozwanemu na dowolne kształtowanie kursów - kursy (...) miały i nadal mają charakter rynkowy, Powód nie zgadzając się z nimi mógł przewalutować Umowę i spłacać w jej walucie tj. w (...);

c) dokonane przez Powoda spłaty tytułem spłaty należności z (...) stanowiły świadczenia spełnione bez podstawy prawnej i stanowią świadczenia nienależne Pozwanemu;

d) (...) udzielony Powodowi, był kredytem złotówkowym, podczas gdy kwota i waluta (...) wskazane w §2 (...) jasno i precyzyjnie wskazują, że udzielony Powodowi (...) był w walucie (...)

e) Powodowi rekomendowano wyższość (...) w (...) nad innymi produktami, podczas gdy (...) udzielając (...) w walucie obcej najpierw badał zdolność kredytową kredytobiorcy na wnioskowaną kwotę (...) w PLN, zaś to do Powoda należało dokonanie wyboru produktu bankowego z którego chce skorzystać;

f) Powód nie został poinformowany przez Pozwanego o rzeczywisty, ryzyku związanym z zawarciem umowy (...) denominowanego podczas gdy, Powód zawarł umowę (...) denominowanego z Pozwanym zaś Kredytu jak i oświadczenie o kredycie denominowanym zawierają informacje o ryzku związanym z tą umową stanowiły integralną część Umowy Kredytu;

g) Umowa Kredytu zawierała postanowienia abuzywne lub rażąco naruszające interes Powoda.

W ocenie pozwanego umowa Kredytu jest zgodna z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, zawierała wszystkie elementy przedmiotowo istotne umowy (...),
w tym określała kwotę i walutę (...), oprocentowanie oraz zasady zwrotu (...) przez kredytobiorcę. Konstrukcja (...) denominowanego nie jest sprzeczna z naturą (...) i zasadami współżycia społecznego, lecz jest dopuszczalna na gruncie art. 69 Prawa bankowego i zasady swobody umów wyrażonej w art. 353 ¹ k. c. Pozwany zaprzeczył także aby umowa zawierała postanowienia, które stanowiłyby klauzule niedozwolone.

Pozwany zakwestionował powództwo również co do wysokości, wskazując na stronie 3. odpowiedzi, że w dalszej części wyjaśni, dlaczego – a w dalszej części mowa jest tylko o zasadzie, aż do rozdziału XXIII (s. 32), gdzie pozwany zarzucił wadliwość sformułowania żądania odsetkowego. Prowadzi to wprost do wniosku, że kwestionując wysokość roszczenia, pozwany miał na myśli wyłącznie odsetki, a nie kwoty główne.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Analiza twierdzeń zawartych w pismach stron i niekwestionowanych przez nie wzajemnie dokumentów wskazuje, iż za bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa (...) k. 30-33, aneksy k. 34-36, zbiór ogólnych zasad kredytowania w zakresie udzielania kredytów hipotecznych k. 37-43, zaświadczenie k. 44-47, reklamacja z odpowiedzią banku k. 48-54, umowa rozdzielności majątkowej i wyrok rozwodowy k. 57-58) i do odpowiedzi na pozew (wniosek o (...) k. 98, informacje o ryzyku k. 99) można uznać następujące twierdzenia stron:

Powodowie w dniu 28.04.2008 r. złożyli wniosek o udzielenie (...) hipotecznego z przeznaczeniem na zakup oraz remont mieszkania. Powodowie wnioskowali o (...)
w wysokości 332 811,49 zł denominowany w walucie (...). Tego samego dnia powodowie podpisali oświadczenie o przedstawieniu im w pierwszej kolejności oferty (...) hipotecznego w złotych, oraz że jest im znane oraz wyjaśnione ryzyko związane ze zmianą kursu waluty w której zamierzają zaciągnąć zobowiązanie kredytowe i że wybierają (...) indeksowany do waluty (...) mając pełną świadomość ryzyka związanego
z zobowiązaniem zaciągniętym w walucie obcej lub indeksowanym do waluty obcej.

Powodowie, jako konsumenci, w dniu 29.05.2008 r. zawarli z pozwanym bankiem umowę (...) hipotecznego nr (...)/H., zgodnie z którą (...) udzielił powodom (...) hipotecznego denominowanego na zasadach określonych w umowie
i w stanowiącym część tej umowy „Zbiorze Ogólnych Z. Kredytowania w zakresie udzielania kredytów hipotecznych” ( (...)). W § 1 umowy powodowie potwierdzili, że przed jej podpisaniem doręczono im (...) oraz wyciąg z taryfy opłat i prowizji pozwanego, zapoznali się z ich treścią i uznają je za wiążące. Zgodnie z § 2 umowy – z zastrzeżeniem
§ 18 (...) kwota (...) wynosiła 162 983,10 CHF, nie więcej niż równowartość 332 811,49 PLN. (...) w § 18 przewidywał, że (...) denominowany uruchamiany jest
w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę po kursie kupna dewiz według tabeli kursów z dnia uruchomienia (...). W przypadku zmiany kursu waluty w sposób, który zwiększałby kwotę do wypłaty w PLN, obniżeniu miała ulec kwota (...) w (...) co nie wymagało zawarcia aneksu do umowy (zmiany umowy).
W przypadku, gdyby zmiana kursu waluty nastąpiła w sposób, który zmniejszałby kwotę do wypłaty w PLN, kwota (...) w (...) miała ulec zwiększeniu do kwoty stanowiącej równowartość umówionej maksymalnej kwoty do wypłaty w PLN – co wymagało zawarcia aneksu do umowy. W § 3 umowy okres kredytowania ustalono na 417 miesięcy od daty uruchomienia (...). Ostateczny termin spłaty miał zostać wskazany w harmonogramie stanowiącym załącznik do umowy. Przedmiotem kredytowania było sfinansowanie nabycia, wykończenia, remontu, modernizacji, przebudowy, rozbudowy lokalu mieszkalnego
z garażem (§ 4 i 5 umowy). Uruchomienie (...) miało następować w transzach określonych w harmonogramie (§ 7 umowy). W § 9 umowy oprocentowanie (...)
ustalono jako zmienne według zmiennej stopy procentowej na zasadach z § 10 (...), stanowiącej sumę stałej marży (...) (2,2000 pp) i zmiennej stopy bazowej wg stopy procentowej dla depozytów sześciomiesięcznych ustalonej w oparciu stawkę (...) dla kredytów denominowanych w USD lub (...). Stopa bazowa miała być aktualizowana
w okresach sześciomiesięcznych liczonych od dnia podpisania umowy według stopy notowanej na dwa dni przed zakończeniem poprzedniego okresu (§ 9 umowy i § 10 (...)). (...) miał być spłacany w PLN w malejących ratach miesięcznych, płatnych w 30. dniu miesiąca – według harmonogramu – na rachunek w pozwanym (...), przy czym kredytobiorcy upoważniali (...) do pobierania środków pieniężnych na spłatę (...) wraz z wszelkimi dodatkowymi należnościami z tego rachunku (§ 10 umowy). W § 18 (...) wskazano, że spłata następuje w PLN, w ratach określonych w walucie (...), według przeliczenia z dnia wpływu środków na rachunek kredytowy i po kursie sprzedaży ustalonym według tabeli kursów sprzedaży dewiz obowiązującym w (...) w dacie tej operacji. (...) mógł wyrazić zgodę na przewalutowanie (...), na wniosek kredytobiorców i pod warunkiem posiadania przez kredytobiorców zdolności kredytowej obliczonej dla pozostałego do spłaty (...) wyrażonego w nowej walucie (§ 19 (...)). Ani w umowie, ani w (...), nie wskazano, jak jest ustalany kurs sprzedaży i kurs kupna; w § 1 pkt 27 (...) wskazano natomiast, że tabela kursów jest to tabela kursów walut (...) obowiązująca w momencie wykonywania operacji. Umowa była aneksowana.

Wypłata (...) nastąpiła w transzach – w PLN - w sumie 332 632,20 zł. W okresie od 30 czerwca 2008 do 15 lutego 2024 r. powodowie uiścili pozwanemu w wykonaniu umowy sumę 347 622,23 zł, z czego 342 814,36 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz 1133,56 zł tytułem kosztów ubezpieczenia pomostowego i 3674,31 zł tytułem ubezpieczenia brakującego wkładu własnego. (k. 46v.-47).

W dniu 29.11.2007 r. powodowie zawarli umowę wyłączającą ich ustawową wspólność małżeńską, a w dniu 26.01.2018 r. ich małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód. Do dnia zawarcia umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej powodowie spłacali (...) ze środków pochodzących z ich majątku wspólnego. W okresie od zawarcia umowy (...) do dnia 29.11.2017 r. pozwana pobrała od powodów łącznie kwotę 200 324,20 zł. Po dniu 29.11.2017 r. powódka samodzielnie spłacała (...) z majątku osobistego i do dnia 15.02.2024 spłaciła łącznie kwotę 147 298,03 zł – stąd ostateczna treść ich żądania (twierdzenie powodów zawarte w pozwie i protokole rozprawy, niezaprzeczone przez pozwanego, a więc w okolicznościach sprawy bezsporne).

Na podstawie wiarygodnego dowodu w postaci przesłuchania stron, ograniczonego do zeznań powodów (protokół rozprawy k. 118 i 122) Sąd ustalił ponadto uzupełniająco, że: powodowie zawarli przedmiotową umowę (...) w celu zakupu mieszkania, w którym początkowo wspólnie zamieszkiwali. Obecnie zamieszkiwane jest wyłącznie przez powódkę. W kredytowanej nieruchomości była zarejestrowana działalność gospodarcza powódki jedynie w celach ewidencyjnych. Powódka jest (...) w szpitalu - nie wykonuje działalności w mieszkaniu. Koszty (...) nie były przez powódkę wliczane
w koszty prowadzenia działalności. Powodowie nie negocjowali umowy, podpisali ją
w kształcie zaproponowanym przez (...). Na realizację celu umowy potrzebowali środków w walucie polskiej i w takiej (...) został im wypłacony. Powodowie dokonywali spłat (...) wyłącznie w PLN.

Powodowie pismem z 23.04.2024 r. (k.48-50) wezwali (...) do zapłaty
w terminie 30 dni kwot: 342 814,36 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych, 1133,56 zł tytułem kosztów ubezpieczenia pomostowego i 3674,31 zł tytułem ubezpieczenia brakującego wkładu własnego - w związku z nieważnością umowy. (...) nie uwzględnił ich żądań (k. 51-54).

Rozważania prawne

Powództwo o ustalenie i zapłatę zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów ponadto na podstawie zeznań powodów. Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy strony powodowej dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądania głównego (ustalenia nieważności umowy). Przeprowadzenie tego dowodu było w ocenie Sądu bezprzedmiotowe wobec uznania przez Sąd, że umowa (...) jest po prostu nieważna, zaś wysokość żądania głównego wynikała
z niekwestionowanego zaświadczenia pochodzącego od banku.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Żądanie główne – ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego (...) znajduje oparcie w art. 189 k.p.c., który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. Sąd podziela argumentację powódki, że ma ona interes prawny w żądaniu nieważności umowy, ponieważ ewentualne podzielenie przez Sąd argumentacji o nieważności umowy tylko na potrzeby rozstrzygnięcia o zapłatę wynikać będzie nie z sentencji wyroku, lecz z uzasadnienia, a nie ma pewności, czy będzie to uznawane w innych postępowaniach w kategorii powagi rzeczy osądzonej,
a ponadto orzeczenie stwierdzające nieważność umowy może dawać podstawę również do stwierdzenia nieważności hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie (...). Z tych przyczyn Sąd uznał, że powodom przysługuje omawiany interes prawny.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę (...) (...) zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego (...) wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego (...). Do essentialia negotii umowy (...) należą: oddanie przez (...) do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel
i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego (...) wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego (...). Umowa (...) stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. Różni się od pożyczki pieniężnej, której istota sprowadza się do przeniesienia środków pieniężnych na własność (przy kredycie środki są oddane do dyspozycji kredytobiorcy), braku konieczności określenia celu pożyczki (przy kredycie taki cel jest obowiązkowy), wreszcie udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych to odrębne czynności bankowe.

(...) spłacany był w złotych poprzez ściągnięcie z konta bankowego równowartości w złotych polskich oznaczonej w harmonogramie spłat kwoty franków szwajcarskich. Również w tej walucie (...) został wypłacony. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowę, mocą której (...) przekazał do dyspozycji powodów nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych
w umowie franków szwajcarskich.

Tak skonstruowany rodzaj (...) denominowanego nie stanowi umowy (...) – jest to umowa nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych essentialia negotii umowy (...) bankowego należy bowiem określenie kwoty (...) i waluty (...), o kreślenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel (...) i wysokość prowizji. Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części (...) z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość (...) wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast wypłata (...) i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich.

Powyższe nie oznacza zanegowania ważności ogółu kredytów denominowanych. W tym konkretnym przypadku chodzi o to, że wypłata miała nastąpić nie w dniu podpisania umowy, lecz później. W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości (...), bowiem z uwagi na różnice kursowe i różnice czasowe pomiędzy zawarciem umowy a późniejszą wypłatą i spłatą (...) zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji (...), której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli przeliczeniowej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych ( J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (...) ).

Można by formułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i do spłaty został uzgodniony przez strony i że składając wniosek o wypłatę (...) lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej konsument może dowiedzieć się, jaki jest w danym dniu kurs waluty (kupna lub sprzedaży – zależnie od sytuacji), a przez to następuje dopełnienie procesu uzgodnienia. Jednak teza taka nie da się obronić. (...) hipoteczny został udzielony na spłatę innych kredytów, po spełnieniu warunków wypłaty, dlatego moment wypłaty (...) nie należał do pełnej swobody kredytobiorcy. Co innego po stronie banku – to on jednostronnie narzuca kurs zarówno dla chwili pobrania (...), jak i dla chwili spłaty. Trudno posądzać (...) o to, by w skali jednego kredytobiorcy dopuszczał się manipulacji kursami walut, ale nie zmienia to faktu, że pozostaje jedynym podmiotem kształtującym po zawarciu umowy istotne jej elementy, jakimi są: wysokość (...) wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Można jednak wyobrazić sobie z łatwością sytuację, w której – stojąc w obliczu niekorzystnego obrotu sprawy względem większej rzeszy kredytobiorców – (...) mógłby sztucznie zawyżać własny kurs sprzedaży dla podwyższenia wysokości rat kredytowych. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją (...), ale i z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 ^{( 1 )}k.c. Teza odnosząca się do kwestii ważności (...) denominowanego – że dla zachowania tej ważności musi występować tożsamość między kwotą i walutą (...), kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą, jaką kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić bankowi z odsetkami, wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z 9 września 2019 r. (I (...)). Ustawa „antyspreadowa” (z 29.07.2011 r.) nie wprowadziła żadnych zapisów, które miałyby wpływ na ocenę ważności spornej umowy.

Powyższe wywody prowadzą do wniosku, że umowa dotknięta jest tzw. „pierwotną nieważnością”.

Niezależnie od tego, dotknięta jest również tzw. „nieważnością wtórną”, wynikającą z zawarcia w niej postanowień niedozwolonych, których eliminacja nie pozwalają na dalsze utrzymanie umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej
z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron;
3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Nie budzi wątpliwości, że zawierając umowę, strona powodowa występowała jako konsument.

Zgodnie z powołaną wyżej definicją umowy (...) zawartą w art. 69 prawa bankowego , do elementów przedmiotowo istotnych tego typu umowy należy obowiązek zwrotu kwoty (...) wraz z umówionymi odsetkami i zapłaty prowizji. Wypłata (...)
w złotych i zawarcie w umowie klauzuli denominacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości (...), jak i rat spłacanego (...)
z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez (...). W ocenie Sądu, klauzule te są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa
i obowiązki konsumenta - kredytobiorcy - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jej interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia oraz obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Również o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. (...) przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat (...). Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro (...) mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji (...) i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych
i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty (...), klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumenta, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają
z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Umowa nie była kredytem walutowym, lecz złotowym denominowanym w (...).

Kwota (...) miała zostać określona w walucie szwajcarskiej, przy czym na wypadek wzrostu lub spadku kursu waluty szwajcarskiej przewidziano obniżenie lub podwyższenie kwoty (...) do równowartości pewnej konkretnej wartości w walucie polskiej, przy czym wyłącznie w przypadku spadku kursu i konieczności podwyższenia kwoty (...) w (...) wymagało to zmiany umowy (w formie aneksu). Wypłata i spłata (...) miała przy tym następować wyłącznie w walucie polskiej. Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski, jednak wyłączną walutą jego wykonania miała być waluta polska. Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat (...) wyrażonych
w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty, z zastrzeżeniem, że zobowiązanie banku nie może przekroczyć ani być niższe od pewnej granicy określonej w walucie wykonania zobowiązania (PLN). Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż stanowiący część umowy (...) odwołuje się do kursu według nigdzie bliżej niezdefiniowanej tabeli obowiązującej
w (...) w dacie wykonywania poszczególnych operacji (§ 1 pkt 27 (...)).

To zresztą tylko drobny wycinek abuzywności postanowień tej umowy, ponieważ w ocenie Sądu niedozwolony charakter mają zapis kształtujące cały mechanizm denominacji, a nie tylko kursów walutowych, a to wywołuje skutek
w postaci tzw. wtórnej nieważności umowy.

A. dotyczy w niniejszej sprawie dotyczy wszystkich postanowień kształtujących mechanizm denominacji, co więcej – skoro odpada zawarte w tym mechanizmie odwołanie do waluty obcej – można ustalić, że abuzywność dotyczy konsekwentnie wszystkich zapisów umowy wspominających o (...). Postanowienia te dotyczą świadczeń głównych umowy (regulowały, na jakich zasadach nieznaną kwotę (...) powodowie otrzymają i jakie mają spłacać raty), ale w tym zakresie były postanowieniami niejednoznacznymi, a więc zdatnymi do uznania ich za abuzywne.

Jednocześnie na podstawie przeprowadzonych dowodów w postaci załączników do pozwu i odpowiedzi na pozew, a także zeznań powodów, Sąd ustala, że warunki umowy w ogóle nie były uzgodnione indywidualnie. Na podstawie dowodów nie można uznać także, by strona powodowa została należycie poinformowana
o ryzyku kursowym. Okoliczności tej nie zmienia podpisane przy składaniu wniosku
o (...) oświadczenia o zapoznaniu się z ryzykiem płynącym z tego typu umów. Nie można uznać, że strona powodowa została wystarczająco przestrzeżona o tym, że kurs waluty może wzrosnąć w stopniu niekontrolowanym, co – jak powszechnie wiadomo – w późniejszych latach nastąpiło. Nie można uznać, aby jakikolwiek dowód w tej sprawie wskazywał na to, by strona powodowa miała realny wpływ negocjacyjny na jakiekolwiek postanowienie umowne. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem przeliczania zobowiązań wynikających z umowy (...) bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie
V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość (...) wyrażonego
w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty
w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę (...) wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

Oceny tej nie zmienia ewentualna stabilność sposobu ustalenia marży ani konieczność stosowania przez (...) rozmaitych zabezpieczeń, ani też sposób, w jaki (...) pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie (...) w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych
i powstania związanych z tym kosztów. Wszelkie zatem koszty, jakie (...) ponosi
w związku z udzieleniem (...), winny być mu rekompensowane w ramach wynagrodzenia, jakim jest oprocentowanie (...), a nie ukrywane w formie spreadu, na którego wysokość kredytobiorca nie ma żadnego wpływu.

Zakresem abuzywności objęta jest nie tylko kwestia ustalania kursów waluty banku, lecz denominacja jako mechanizm w ogóle.

Żądań opartych na nieważności umowy nie można traktować w kategoriach nadużycia praw podmiotowych. To pozwany (...) nadużył wobec powódki swej pozycji dominującej, a powództwo w tej sytuacji stanowiło dla powódki jedyny środek ochrony jej praw.

Podsumowując, wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy ((...)) nie zostały uzgodnione indywidualnie ze stroną powodową
i kształtowały jej zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ^{( 1 )}k.c., a w związku z tym nie wiążą powódki. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty (...) w (...) oznaczałoby, że kwota (...) powinna zostać przeliczona na PLN, a powódka w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodzić się należy z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 r. (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12, OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jednak powołać się to należy na fakt związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w wyroku z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał mianowicie pogląd, że:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por.
w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy (...) Polski.

Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Pozbawiona w ten sposób klauzul abuzywnych umowa wymagałaby od Sądu ustalenia przez Sąd zarówno wysokości udzielonego (...), jak tez „kwoty do wypłaty” po przeliczeniu salda (...) wyrażonego w walucie obcej na złote polskie. Jednocześnie, Sąd musiałby ingerować w umowę w sposób umożliwiający wprowadzenie poprawnego mechanizmu waloryzacji, wysokości rat,
w jakich (...) powinien być spłacany oraz wynagrodzenia banku za jego udzielenie. Eliminacja abuzywnych postanowień nie ograniczyłaby się do „kosmetycznego” zabiegu, lecz ingerowała w umowę jako taką, zmieniając całkowicie jej kształt oraz samą istotę (...) denominowanego. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty (...) w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty (...) (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego
z przedmiotowo istotnych elementów umowy (...) wskazanych w art. 69 pr. (...). Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. (...). i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Przywołując w tym miejscu ponownie wyrok (...), w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (a do takiej zmiany doszłoby wskutek zastosowania przepisu dyspozytywnego), nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać. Jednocześnie, powódka (kredytobiorca - konsument) bez wątpienia domagała się stwierdzenia nieważności umowy świadomi potencjalnych skutków związanych z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika z oświadczeń zawartych w protokole rozprawy.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy (...) indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie (...) indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy (...), która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, (...) wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty (...), a kredytobiorca dokonywał spłat (...), powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją powyższego jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z przedmiotowej umowy a także przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych
w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna – wynikała
z zaświadczenia pochodzącego od banku. Zasądzono ją z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu uznając to za uzasadnione z uwagi na odpowiedź banku odmawiającą uwzględnienia reklamacji zawierającej wezwanie do zapłaty - typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia, za które w sprawie niniejszej Sąd potraktował reklamację.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego
w B. z 18.08.2017 r., (...)). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku
z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie
z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz
w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy (...)
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych
w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność,
o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r.
w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy przez (...), z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10 800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu. Łącznie daje to 11 817 zł. Sąd nie znalazł podstaw do przyznania wynagrodzenia pełnomocnika w stawce wyższej niż minimalna.

sędzia Rafał Kubicki