Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2025 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko P. S.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powoda A. S. na rzecz pozwanego P. S. kwotę 5417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

I C 845/24

UZASADNIENIE

Powód A. S. wniósł w dniu 22 maja 2024 r. (data stempla pocztowego) o nakazanie pozwanemu P. S., aby złożył oświadczenie woli o zwrotnym przeniesieniu na rzecz powoda:

a) prawa własności nieruchomości rolnej niezabudowanej, położonej we wsi J., gmina M., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), o powierzchni (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta numer (...), oraz

b) udziału wynoszącego (...) w prawie własności nieruchomości zabudowanej, położonej we wsi C., gmina M., powiat (...), oznaczonej
w ewidencji gruntów numerem działki (...), o powierzchni (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta numer (...).

W uzasadnieniu wyjaśnił, że aktem notarialnym rep. A nr (...) z dnia 10 marca 2014 roku powód darował pozwanemu ((...)) prawo własności nieruchomości rolnej niezabudowanej, położonej we wsi J. (opisanej wyżej). Jednocześnie, w tej samej umowie, powód ze swoją żoną E. S. darował pozwanemu przypadające im na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej, udziały wynoszące (...) w prawie własności nieruchomości zabudowanej, położonej we wsi C. (opisanej wyżej).
Przy zawieraniu ww. umowy darowizny powód i pozwany uzgodnili, że darowane nieruchomości pozostaną we władaniu powoda, który to będzie ponosił ich koszty utrzymania oraz czerpał korzyści z tych nieruchomości. Pozwany zadeklarował przy tym pełną współpracę oraz wolę pomocy ojcu, w tym w szczególności na gruncie przyszłych spraw, związanych m.in. z kwestią uzyskiwania dopłat bezpośrednich do ww. nieruchomości. Niestety, w kilka lat po zawarciu przedmiotowej umowy, pozwany coraz rzadziej kontaktował się z ojcem, pomimo tego, że nie było zdaniem powoda żadnych obiektywnych powodów ku temu. Powód nie rozumiał i nie akceptował takiej postawy ze strony syna. Od 2022 roku powód coraz częściej zaczął zabiegać o już wówczas niemal całkowicie zerwany jakikolwiek kontakt z synem, wykonując do niego połączenia telefoniczne, wysyłając sms-y, a w późniejszym czasie również i listy. Pozwany, niestety, nie odbierał telefonów od ojca, nie odpowiadał na wiadomości tekstowe ani nie odpisywał na listy. Należy przy tym zaznaczyć, iż powód nie tylko chciał wyjaśnić przyczynę zerwania z nim kontaktu przez pozwanego, nawiązać z nim ponownie stały ojcowski kontakt, ale również oczekiwał wsparcia i pomocy ze strony pozwanego, w tym także w kwestiach związanych z przedmiotem darowizny.
Zamiast nawiązania serdecznego kontaktu z ojcem, pozwany wysłał jedynie do powoda pismo z dnia 6 marca 2023 roku, w którym poinformował powoda o tym, że cofnął mu pełnomocnictwo udzielone w 2014 roku. Od tego momentu powód stracił de facto umocowanie do władania nieruchomościami objętymi darowizną, oraz przede wszystkim stracił możliwości uzyskiwania dochodu w postaci dopłat unijnych. Poza tym, powód z dnia na dzień utracił dostęp do rachunku bankowego pozwanego, który był przeznaczony w zasadzie - wyłącznie do otrzymywania środków pochodzących
z dopłat bezpośrednich. Mając na uwadze niełatwą sytuację materialna powoda oraz jego sytuację zdrowotną, opisane działanie pozwanego stanowiło dla powoda ogromny cios i pozbawiło go istotnej części środków utrzymania. Na wzmożone prośby o kontakt pozwanego z powodem, pozwany nadal nie odpowiadał. Ostatecznie, w piśmie z dnia 15 sierpnia 2023 roku powód złożył pozwanemu oświadczenie o cofnięciu darowizny, przy czym w kwietniu 2024 r. powód jeszcze raz tym razem za pośrednictwem swojego pełnomocnika - podjął próbę zażegnania sporu sądowego. Również i to okazało się bezskuteczne.
Odpowiadając na pozew, pozwany oświadczył, że z żądaniami pozwu się nie zgadza (co oznacza, że wnosi o oddalenie powództwa), przyznając, że sporne darowizny otrzymał, a zarzucając powodowi, że:

- darczyńcami drugiej z nieruchomości byli oboje jego rodzice, stąd żądanie ojca w tym zakresie już tylko z tego względu jest bezpodstawne,

- wbrew temu, co twierdzi powód, darowiznom nie towarzyszyły żadne dodatkowe uzgodnienia,

- to powód miał ponosić koszty eksploatacji nieruchomości, zaś pozwany o żadnej możliwości uzyskiwania dopłat bezpośrednich do nieruchomości nie wiedział,

- to powód zerwał kontakty z synem, nie odwrotnie,

- cofnięcie pełnomocnictwa powodowi spowodowane było tym, że pozwany dowiedział się, że powód zawnioskował dla niego dotacje z urzędu w M. i pozwany obawiał się, że powód sprzecznie z prawem wykorzystuje pełnomocnictwo i może narazić go na odpowiedzialność majątkową, a nawet karną,

- roszczenia powoda są przedawnione – darowizna była w 2014 r., z pozwu wynika, że o cofnięciu pełnomocnictwa powód dowiedział się z pisma pozwanego z 6.03.2023 r., zaś pismo pełnomocnika powoda z 26.04.2024 r. pozwany otrzymał w maju 2024 r. (pisma powoda z 15.08.2023 r. nie otrzymał w ogóle).

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Bezsporne są następujące twierdzenia pozwu, niezaprzeczone przez pozwanego i potwierdzone niżej wymienionymi, załączonymi do pozwu dokumentami:

Aktem notarialnym rep. A nr (...) z 10 marca 2014 r. (odpis k. 11-14), sporządzonym przed notariuszem M. K. w S.:

a) powód darował pozwanemu ((...)) prawo własności nieruchomości rolnej niezabudowanej, położonej we wsi J., gmina M., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), o powierzchni (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta numer (...),

b) powód i E. S. (jako (...)) darowali pozwanemu ((...)) udział wynoszący (...) w prawie własności nieruchomości zabudowanej, położonej we wsi C., gmina M., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), o powierzchni (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta numer (...).

Tego samego dnia przed tym samym notariuszem aktem notarialnym rep. A nr (...) (odpis k. 22-25) pozwany udzielił powodowi pełnomocnictwa do zarządu
i administrowania całym majątkiem mocodawcy

Przeniesienie praw zgodnie z aktem darowizny zostało ujawnione w ww. księgach wieczystych (odpisy k. 15-21).

Decyzją nr (...) z 13.01.2021 r. (odpis k. 26-27) Kierownik Biura Powiatowego (...) w M. po rozpatrzeniu wniosku A. S. – działającego jako pełnomocnik P. S. odmówił P. S. płatności dla młodych rolników za rok 2020, a dalej przyznał mu jednolitą płatność obszarową, płatność za zazielenienie, płatność redystrybucyjną oraz kwotę z tytułu zwrotu dyscypliny finansowej.

Pismem z 6.03.2023 r. (odpis k. 29) pozwany oświadczył powodowi, że tego samego dnia w Kancelarii Notarialnej w Ś. przed notariuszem A. F. odwołał pełnomocnictwo udzielone mu w dniu 10.03.2014 r. oraz wezwał do zwrotu wypisu aktu notarialnego obejmującego pełnomocnictwo.

Pismem z 26.04.2024 r., adresowanym: P. S., R.. 98, (...) B., nadanym listem poleconym tego samego dnia (odpis pisma k. 32, odpis książki nadawczej k. 33), zatytułowanym: „Pismo w sprawie odwołania darowizny” adwokat P. B. stwierdził m.in.: „W imieniu Pana A. S., którego uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa załączam, w związku
z wysłanymi przez mojego Mocodawcę do Pana w maju 2024 roku oraz w sierpniu 2024 roku pismami, w tym także oświadczeniem – na podstawie przepisu art. 898 § 1 k.c. – o odwołaniu uczynionej przez niego na Pana darowizny z dnia 10 marca 2014 roku (kopie tych pism przesyłam w załączeniu), niniejszym – po raz ostatni – zwracam się do Pana z prośbą o niezwłoczne, nie później niż w terminie 14 dni od daty otrzymania przez Pana niniejszego pisma, dopełnienie czynności związanych ze zwrotnym przeniesieniem przez Pana na rzecz mojego M. własności nieruchomości położonej we wsi J., KW nr (...), oraz udziału (...) w nieruchomości położonej we wsi C. KW nr (...) (…)”.

Ponadto w wyniku rozprawy można uznać za bezsporne, że pozwany urodził się (...), zaś jego rodzice - powód i E. S. nadal są małżeństwem
i łączy ich ustawowa wspólność małżeńska. W 1990 lub 1991 przeprowadzili się do B. w (...) – gdzie E. S. z synami pozostała do dziś. W roku 2022 powód wniósł o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (sprawa jest w toku).

Na podstawie dowodów Sąd ustala dalej. Powód opuścił żonę i dwóch synów: P. i O.. Nie utrzymywał z nimi kontaktu do 2009 r., kiedy to zadzwonił do żony z prośbą o pomoc przy sprzedaży ich wspólnej nieruchomości – na co E. S. się zgodziła, wysyłając syna P. podpisania aktu notarialnego do (...) (już wówczas mieszkała z dziećmi w (...)). Następnie kontakt urwał się do roku 2013 lub 2014, kiedy to powód zadzwonił do żony ponownie, proponując darowanie pozwanemu nieruchomości spornych w niniejszej sprawie i mówiąc, że chce to uczynić, aby zrewanżować się za niełożenie na utrzymanie synów: P. i O.
i żeby synów tych zabezpieczyć (powód ma jeszcze dwoje dalszych dzieci poza małżeństwem). Na tę propozycję doszło do zawarcia w 2014 r. spornej w tej sprawie darowizny. Odtąd kontakt między powodem a jego żoną i synami: P. i O. znów się urwał. W roku 2022 powód zażądał nie tylko rozwodu, ale i praw do części niemieckiej emerytury żony - z zagrożeniem, że jeśli ich nie otrzyma, odwoła darowiznę.

dowód: zeznania świadka E. S. k. 97-98, zeznania pozwanego k. 135

Rozważania

Fakty ustalono w części bezspornej na podstawie zgodnych twierdzeń stron potwierdzonych wymienionymi wyżej dokumentami, które nie budzą wątpliwości co do ich autentyczności. Oczywiście, oświadczenia pisemne sporządzone przez daną stronę są dowodem tylko na to, że zostały wydane, a nie że ich treść jest zgodna z prawdą. Sąd uznał za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia dokumenty złożone przez pozwanego wraz z pisemnym wnioskiem dowodowym z 17 lutego 2025 r., ponieważ powstały one daleko po odwołaniu darowizny i opisują zdarzenia zaistniały po odwołaniu darowizny, podczas gdy rozpoznanie tej sprawy, polegające na ocenie, czy doszło do spełnienia przesłanek odwołania darowizny, powinno ograniczać się do okresu między darowizną
a jej odwołaniem. Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka E. S. i zeznania pozwanego – jako logiczne i wystarczająco spójne. Sąd uznał za niewiarygodne: zeznania świadka K. S. ((...) powoda), jak też zeznania powoda oraz pochodzący od niego dokument prywatny – pismo z 15.08.2023 r. zatytułowane „Oświadczenie o cofnięciu darowizny” – to ostatnie w tym sensie, że Sąd uważa za nieudowodnione, iż pismo to powstało 15.08.2023 r. i że zostało wysłane pozwanemu.

Przepis art. 898 § 1 k.c. przewiduje możliwość odwołania darowizny w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego, która musi wystąpić po zawarciu umowy darowizny. Przepis ten nie rozstrzyga, co kryje się pod pojęciem „rażąca niewdzięczność”. O tym, czy zachodzi sytuacja określana takim mianem, będą zatem decydowały okoliczności sprawy ustalone w toku postępowania dowodowego, podczas którego ciężar dowodu spoczywa na stronie powodowej, zobowiązanej do wykazania istnienia rażącej niewdzięczności obdarowanego. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że pod pojęciem rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, które jest skierowane bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym
i które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe
i krzywdzące darczyńcę . Wchodzi tutaj w grę przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go
z darczyńcą, oraz obowiązku wdzięczności (wyrok SN z 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01). Nie każdy spór i nie każdy objaw zachowania sprzecznego z wolą darczyńcy uzasadnia twierdzenie o dopuszczeniu się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności. O rażącej niewdzięczności w rozumieniu tego przepisu świadczą tylko zachowania i czyny szczególnie naganne z punktu widzenia norm prawnych i moralnych (zasad współżycia społecznego). Nie mieszczą się w tym pojęciu zachowania, które mogą być oceniane jako niewłaściwe, z racji naruszenia reguł życia w rodzinie, ale nie wykraczają poza granice zwykłych konfliktów życia codziennego, zwłaszcza wywołanych zachowaniem darczyńców. Odwołanie darowizny na tej podstawie uzasadnia takie zachowanie obdarowanego, które cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej (wyrok SA w (...) z 28 czerwca 2013 roku, (...)).

Uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego mogą być realizowane jedynie w zamkniętym przedziale czasu. Na realizację tego uprawnienia przewidziano termin jednoroczny, po upływie którego uprawnienie to wygasa. Przyjąć należy, że skoro uprawniony przez okres jednego roku darowizny nie odwołał to albo obdarowanemu przebaczył, albo nie odczuł, że zachowanie obdarowanego nosi znamiona zachowania niewdzięcznego (wyrok SA
w Ł. z 26 lutego 2013 r., I ACa 791/12, wyrok SN z 25 listopada 2004 r., III CK 601/03, wyrok SA w (...) z 30 sierpnia 2012 r., I ACa 519/12, wyrok SA w (...)
z 4 września 2014 r., I ACa 1577/13, wyrok SA w (...) z 19 czerwca 2013 r.,
I ACa 206/13), albo też zrzekł się prawa do odwołania darowizny (wyrok SA
w K. z 22 stycznia 2013 r.). Innymi słowy, przyczyny odwołania darowizny nie mogą stanowić te zachowania obdarowanego, o których darczyńca dowiedział się wcześniej niż na rok przed złożeniem oświadczenia o odwołaniu darowizny. Każdy wypadek nagannego zachowania się obdarowanego, który może być traktowany, jako rażąca niewdzięczność, daje podstawę do odwołania darowizny i każda
z osobna podlega osobnemu „przedawnieniu”.

Sąd ustala z ostrożności, że w świetle art. 118 k.c. nie doszło do przedawnienia. Jest jednak dość oczywiste, że zarzucając powodowi przedawnienie, pozwany miał na myśli przekroczenie terminu rocznego (zawitego) z art. 899 § 3 k.c.

I tak, przyczyny oddalenia powództwa są trzy, niezależne od siebie. Pierwszą
z nich jest zgodnie z zarzutem pozwanego przekroczenie terminu rocznego (zawitego)
z art. 898 k.c., drugą - niewykazanie przez powoda, że pozwany dopuścił się wobec niego rażącej niewdzięczności, a trzecią (dotyczy to nieruchomości w C.) odwołanie tylko przez powoda darowizny udziału stanowiącego składnik wspólności małżeńskiej (istniejącej nadal).

Pozew zawiera opis następujących przejawów takiej niewdzięczności: to od 2022 roku coraz rzadszy kontakt pozwanego z ojcem i pismo pozwanego z 6 marca 2023 r. informujące o „cofnięciu” powodowi pełnomocnictwa. Zachowanie terminu rocznego powód wyjaśniał złożeniem (...) oświadczenia z 15 sierpnia 2023 r. o odwołaniu darowizny. Sąd jednak uznaje za nieudowodnione, niewiarygodne i nielogiczne twierdzenie, że oświadczenie to zostało pozwanemu złożone – czyli wysłane pocztą. Powód nie dołączył bowiem żadnego dokumentu potwierdzającego takie wysłanie,
a jedyne dowody, jakie miały o tym świadczyć, to zeznania pozwanego oraz jego (...) – a są to dowody niewiarygodne. W ocenie Sądu, osoba przeciętnie dbająca
o własne interesy, a taką przynajmniej jest powód (współprowadzący pensjonat), składająca pocztą oświadczenie decydujące o losach wielkiego majątku, dba o to, by złożenie takiej wagi oświadczenia udokumentować potwierdzeniem nadania. Powód zeznał, że wysłał je listem poleconym, a potwierdzenie zagubił (nie może odnaleźć), co brzmi po prostu naiwnie. Przy dużej dozie akceptacji dla takiego tłumaczenia można byłoby mu uwierzyć, gdyby nie wątpliwości pojawiające się dalej. Otóż następujące po nim pismo adwokata z 26.04.2023 r. sprawia nieodparte wrażenie mającego przykryć brak wcześniejszego złożenia oświadczenia – nawiązuje ono do pism wysłanych w maju oraz w sierpniu (nie podaje się tu dokładnych dat), i to 2024 roku. Podkreślanie w nim, że „po raz ostatni” powód zwraca się o przeniesienie praw, wręcz nasuwa podejrzenie, że powód sporządził pismo z 15.08.2023 r. na potrzeby procesu. Jeśli dodać do tego wiarygodne zeznania E. S. i pozwanego, że do pisma z 26.04.2024 r. nie zostały dołączone żadne załączniki, dopełnia się obraz całości.

Z zeznań E. S. i pozwanego wynika, że pismo z 26.04.2024 r. (będące w ocenie Sądu jedynym kierowanym do pozwanego oświadczeniem o odwołaniu darowizny) pozwany otrzymał w maju 2024 r., a to oznacza, że pozew w tej sprawie nie może skutecznie powoływać się na zdarzenia poprzedzające rok wstecz od otrzymania oświadczenia, a więc mające miejsce w kwietniu 2023 r. lub wcześniej, a to obejmuje cały czasowy zakres przejawów rażącej niewdzięczności opisany przez powoda (rok 2022 i 6 marca 2023 r.).

Niezależnie od tego sądowa ocena dowodów jest taka, że zeznaniami swego świadka i własnymi zeznaniami strona pozwana wykazała – w kontrze do niewiarygodnych zeznań powoda i jego świadka, że to powód porzucił żonę i synów: P. i O. oraz że to powód spowodował już na wiele lat przed sporną darowizną całkowite zerwanie z nimi kontaktów. Gdyby było inaczej, powód mógłby to z łatwością udowodnić – choćby wydrukami wiadomości sms czy internetowych lub wykazami połączeń telefonicznych, nie uczynił tego jednak w najmniejszym stopniu, co potęguje negatywną ocenę zeznań jego i jego (...). Skoro to powód rodzinę porzucił i skoro to on spowodował zerwanie kontaktu z pozwanym synem - kontaktu, który nigdy już nie został faktycznie odnowiony - nie może skutecznie twierdzić, że pozwany dopuścił się rażącej niewdzięczności brakiem takich kontaktów. Nie jest też rażącą niewdzięcznością ze strony pozwanego wypowiedzenie pełnomocnictw związanych z zarządem darowaną nieruchomością. Powód nie udowodnił, by od istnienia takich pełnomocnictw uzależniał w 2014 r. darowiznę. Pozwany jako obdarowany ma prawo samodzielnie decydować
o losach otrzymanych nieruchomości.

Ostatnim argumentem przemawiającym za niezasadnością powództwa – choć dotyczącym tylko nieruchomości w C. - jest to, że darowizna w tym zakresie pochodziła z majątku wspólnego powoda i jego żony, których do dziś łączy (jak wskazują okoliczności sprawy) wspólność małżeńska, zaś odwołanie darowizny nastąpiło tylko od powoda. Początkowo Sąd Najwyższy przyjął, że małżonek może skutecznie odwołać darowiznę bez zgody drugiego z darczyńców także wówczas, gdy darczyńcy nadal pozostają we wspólności ustawowej (uchwała SN z 10 sierpnia 1988 r., III CZP 67/88, LexisNexis nr (...), OSNC 1989, nr 11, poz. 180). W późniejszym orzeczeniu Sąd Najwyższy zajął jednak inne stanowisko, uznając, że: „możliwość odwołania darowizny przedmiotu wchodzącego w skład majątku dorobkowego przez jednego tylko
z małżonków istnieje dopiero po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej (uchwała SN z 11 stycznia 1996 r.) – i to zapatrywanie Sąd w niniejszej sprawie podziela.

W tych okolicznościach złożone przez powoda oświadczenie o odwołaniu darowizny było bezskuteczne i jako takie nie mogło zrodzić po stronie pozwanej obowiązku zwrotnego przeniesienia darowanych praw do nieruchomości. Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 898 § 1 k.c. i art. 899 § 3 k.c. powództwo oddalił.
O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od powoda (przegrywającego) na rzecz pozwanego (wygrywającego) koszty te według norm przepisanych, w co weszła stawka minimalna wynagrodzenia adwokackiego 5400 zł
i opłata od pełnomocnictwa procesowego 17 zł. Pełnomocnik pozwanego złożył spis kosztów, jednak Sąd nie uwzględnił go ponad ww. zakres. Nie wchodzi w zakres celowej obrony w tej nieskomplikowanej i nieobszernej sprawie osobny dla każdego terminu rozprawy koszt reprezentowania pozwanego przez pełnomocnika ani koszt dojazdu do Ś. i pobytu w hotelu w Ś.. Załączniki do spisu kosztów wskazują na to, że pobyt w Ś. obejmował trzy osoby i trwał trzy doby,
a chodzi o luksusowy apartament hotelowy, dlatego należy traktować ten pobyt raczej jako wypoczynkowy niż ściśle wymagany koniecznością złożenia zeznań on-line przez pozwanego na terytorium (...).

sędzia Rafał Kubicki