Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2025 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa W. S. (1), D. S. i S. K. (wcześniejsze nazwisko: S.)

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę z żądaniami ewentualnymi ustalenia i zapłaty

I.  ustala, że nieważna jest między powodami a pozwanym (następcą prawnym (...) Banku S.A. w W.) umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) Nr (...) z 2.10.2007 r.,

II.  ustala, że nieważna jest między powodami a pozwanym (następcą prawnym (...) Banku S.A. w W.) umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) Nr (...) z 12.06.2008 r.,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódek: D. S. i S. K. kwotę 74 277,14 zł (siedemdziesiąt cztery tysiące dwieście siedemdziesiąt siedem złotych czternaście groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 8 czerwca 2024 r. do 1 lipca 2024 r.,

IV.  oddala powództwo w pozostałej części,

V.  zasądza od pozwanego solidarnie na rzecz powodów: W. S. (1), D. S. i S. K. kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu
– z ustawowymi odsetkami za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia
o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 702/24

UZASADNIENIE

W dniu 22.04.2024 r. W. S. (1), D. S. i S. K. wnieśli przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. o:

1.  ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), zawarta 2.10.2007 r. z (...) Bank S.A. - którego następcą prawnym jest pozwany, jest w całości nieważna, i o zasądzenie na rzecz D. S. i S. K. in solidum kwoty 196 614,32 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15. dnia po doręczeniu pozwu do dnia zapłaty;

2.  ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), zawarta 12.06.2008 r. z (...) Bank S.A., jest
w całości nieważna, i o zasądzenie na rzecz D. S. i S. K. in solidum kwoty 82 662,82 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15. dnia po doręczeniu pozwu do dnia zapłaty; ewentualnie o:

3.  ustalenie, że postanowienia umowne (odnośnie do obu ww. umów) są bezskuteczne i nie wiążą powodów, w wyniku czego kredyt jest kredytem udzielonym w polskich złotych bez klauzuli indeksacyjnej na zasadach określonych w umowie kredytowej tj. (...) i (...):

a. § 2 umowy w zakresie w jakim przewiduje udzielenie kredytu (...) (waloryzowanego) bez określenia wysokości udzielonego kredytu w (...);

b. § 2 ust. 2 oraz § 4 ust. 1a umowy w zakresie, w jakim przewiduje zastosowanie kursu kupna dewiz, w oparciu o „Tabelę kursów" obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu;

c. § 9 ust. 2, ust. 6 umowy w zakresie, w jakim wskazuje, że wysokość rat kapitałowo- odsetkowych zostanie ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na (...) według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów" obowiązującą w Banku w dniu spłaty;

d. § 5 ust. 4, § 8 ust. 5 Ogólnych Warunków Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów Na Cele Mieszkaniowe i P. Hipotecznych w (...) Bank S.A. - zakresie, w jakim wskazuje, że wysokość pobieranych środków ustalana jest po przeliczeniu na (...) według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów" obowiązującą w Banku w dniu pobrania płatności;

oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz D. S. i S. K. in solidum kwoty 105.997,88 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15. dnia po doręczeniu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty, w związku z niezwiązaniem powodów niedozwolonymi postanowieniami umownymi dotyczącymi indeksacji,
w wyniku czego doszło do nadpłaty kredytu.

W uzasadnieniu wskazali, że powodowie (S. K. pod ówczesnym nazwiskiem: S.) oraz W. S. (2) (zmarła 10.11.2017 r.) zawarli
z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. kolejno dwie umowy kredytu tego samego typu, które są sprzeczne z przepisami prawa bankowego (art. 69) i prawa cywilnego (art. 353 ¹ i 385 ¹ k.c.) w stopniu skutkującym ich nieważnością a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji. Powodowie wskazali, że raty kapitałowo-odsetkowe i wszelkie inne należności z umów ponosiły wyłącznie D. S. i jej (...) S. K. - która obecnie mieszka
w lokalu nabytym ze środków uzyskanych z kredytów. Pozostali kredytobiorcy nie uczestniczyli w spłacie, dlatego tylko D. S. i S. K. domagają się zasądzenia zwrotu sum uiszczonych bezpodstawnie na rzecz banku. Ponadto
w dniu 10.11.2017 r. zmarła W. S. (2), co spowodowało zrealizowanie polisy na życie i wypłatę przez ubezpieczyciela na rzecz banku w dniu 18.12.2017 r. kwoty 51.470,60 zł co do kredytu z 2.10.2007r. i w dniu 16.01.2018r. kwoty 20.649,02 zł co do kredytu z 12.06.2008 r. Kwoty uiszczone przez ubezpieczyciela nie są objęte roszczeniem powódek.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenie co do zasady i wysokości – w tym wszelkie wyliczenia załączone do pozwu i roszczenie odsetkowe. Zarzucił powodom brak legitymacji – związany ze śmiercią jednego
z kredytobiorców i niewykazaniem następstwa prawnego, w efekcie czego po stronie powodowej nie występują wszyscy współuczestnicy konieczni. Zaprzeczył twierdzeniom powodów, w szczególności że: bank nie wypełnił obowiązku informacyjnego w zakresie dotyczącym ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do (...), powód nie miał możliwości wyboru rodzaju kredytu, w efekcie pozwany zaprzecza, by klauzula indeksacyjna nie była indywidualnie ustalona przez strony, powód nie miał możliwości negocjowania treści postanowień umownych, zobowiązanie powoda nie było wyrażone w walucie obcej, pozwany kształtował tabele kursów w sposób dowolny, powodujący rażące naruszenie interesów powoda, umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone, umowa kredytu jest nieważna z mocy prawa, raty kredytu lub wartość kredytu były zawyżone lub płacone przez powoda
w zawyżonej wysokości, pozwany jest zobowiązany do zapłaty względem powoda jakichkolwiek kwot z tytułu świadczenia nienależnego, w szczególności jakichkolwiek należności dochodzonych pozwem. Wyjaśnił, że powodowie zaciągając kredyt indeksowany do (...) mieli świadomość konsekwencji dotyczących zmiany kursów waluty, w tym ryzyka związanego ze zmianą kursu walut. Wskazał na brak podstaw do uznania mechanizmu indeksacji za sprzeczny z przepisami.

W piśmie procesowym z 18.07.2024 r. pozwany podniósł zarzut potrącenia,
a na wypadek jego nieuwzględnienia – zarzut zatrzymania wierzytelności powoda
o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego, tj. kwoty 150 000,00 złotych oraz kwoty 20 919,42 złotych należnej mu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu nr 1 w związku koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku na podstawie przepisów art. 410 w zw. z art. 405 k.c. a także kwoty 55 000,00 złotych oraz kwoty 6 140,60 złotych należnej mu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu nr 2 w związku koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku na podstawie przepisów art. 410 w zw. z art. 405 k.c. Wskazał jednocześnie, że wzywał powodów do zapłaty, a następnie złożył im materialnoprawne oświadczenia o potrąceniu.

Na rozprawie w dniu 20 marca 2025 r. (k. 155) powodowie wskazali, że uznają potrącenie w zakresie kwot kapitału kredytu w obu umowach. Nie uznali pozostałych roszczeń przedstawionych do potrącenia.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Bezspornie pozwany jest następcą prawnym (...) Banku S.A. w W.. Bezsporne są też treść spornej umowy oraz następujące jej okoliczności.

W dniu 2.10.2007 r. W. S. (1), W. S. (2), D. S. oraz S. K. (posługująca się wówczas nazwiskiem S.), zawarli z (...) Bankiem S.A. w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) na kwotę 150 000 zł (...) (waloryzowanego) w walucie (...) (dalej także jako umowa nr (...)). Zgodnie z treścią umowy bank udzielił kredytu na finansowanie budowy lokalu mieszkalnego w J. na okres 300 miesięcy od 2.10.2007 r. do 18.10.2032 r. (§ 2 ust. 1 umowy).

Kwota kredytu lub transzy miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązująca w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2). Ponadto umowa zawierała zastrzeżenie, że
o wysokości wykorzystanego kredytu, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w ww. walucie Bank miał poinformować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w Ogólnych Warunkach Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i P. (...) w (...) Banku S.A. (dalej: (...)) (§ 2 ust. 3 umowy).

Uruchomienie kredytu nastąpić miało w 4 transzach w formie przelewu na wskazany rachunek. Ustalone w umowie zostało, że kredyt wykorzystywany jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy. (§ 4 ust. 1 i 1a).

Strona powodowa zobowiązana była, po okresie wykorzystania kredytu, do spłaty kredytu z odsetkami w 296 ratach miesięcznych w dniu 16. każdego miesiąca, począwszy od 17.03.2008 roku. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określona była w (...). Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla (...) obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości ww. kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez powoda kredytu. Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty odsetek w każdym miesiącu okresu, o którym mowa w ust. 4 w dniu 16 każdego miesiąca, z zastrzeżeniem ust. 5 (§ 9 ust. 2 i 6).

(dowód: umowa kredytu k. 30-32)

W dniu 12.06.2008 r. W. S. (1), W. S. (2), D. S. oraz S. K. (posługująca się wówczas nazwiskiem S.), zawarli z (...) Bankiem S.A. w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) na kwotę 55 000,00 zł (...) (waloryzowanego) w walucie (...) (dalej także jako umowa nr (...)). Zgodnie z treścią umowy bank udzielił kredytu na refinansowanie środków wniesionych jako wkład własny w finansowanie budowy lokalu mieszkalnego w J. oraz wykończenie tego lokalu na okres 300 miesięcy od 12.06.2008 r. do 17.06.2033 r. (§ 2 ust. 1 umowy).

Kwota kredytu lub transzy miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązująca w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2). Ponadto umowa zawierała zastrzeżenie, że
o wysokości wykorzystanego kredytu, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w ww. walucie Bank miał poinformować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w Ogólnych Warunkach Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i P. (...) w (...) Banku S.A. (dalej: (...)) (§ 2 ust. 3 umowy).

Uruchomienie kredytu nastąpić miało jednorazowo w formie przelewu kwoty 55 000 zł na wskazany rachunek. Ustalone w umowie zostało, że kredyt wykorzystywany jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą
w Banku w dniu wykorzystania danej transzy. (§ 4 ust. 1 i 1a).

Strona powodowa zobowiązana była, po okresie wykorzystania kredytu, do spłaty kredytu z odsetkami w 300 ratach miesięcznych w dniu 16. każdego miesiąca, począwszy od 16.07.2008 roku. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określona była w (...). Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla (...) obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości ww. kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez powoda kredytu. (§ 9 ust. 2).

(dowód: umowa kredytu k. 24-26)

W dniu 10.11.2017r. zmarła W. S. (2). Spadek po niej na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: (...) W. S. (1) w 1/2 części, siostry M. K. (1), R. K., D. S. i W. G. po 1/10 części każda oraz siostrzeńcy M. K. (2) i P. W. po 1/20 części każdy. Ponadto w związku z tą śmiercią zrealizowała się polisa na życie, co skutkowało wypłatą przez ubezpieczyciela kwot wskazanych niżej na rzecz spłaty kredytu (bezsporne - postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku k. 160).

W zakresie umowy nr (...) (nr (...)) bezsporne jest, że kredyt został wypłacony transzami w łącznej kwocie 150 000,00 zł. Kredyt spłacany był wyłącznie przez powódki D. S. oraz S. K., które w okresie od 5.10.2007 r. do 18.03.2024 r. uiściły w wykonaniu umowy na rzecz banku kwotę 196 614,32 zł. Ponadto w dniu 18.12.2017 r. nastąpiła (częściowa) spłata kredytu przez ubezpieczyciela w ramach ubezpieczenia na życie kredytobiorczyni W. S. (2) w wysokości 51 470,60 zł. (nieobjęta żądaniem pozwu).

(dowód: zaświadczenie k. 20-23)

W zakresie umowy nr (...) (nr (...)) bezsporne jest, że kredyt został wypłacony w kwocie 55 000,00 zł. Kredyt spłacany był wyłącznie przez powódki D. S. oraz S. K., które w okresie od 17.06.2008 r. do 18.03.2024 r. uiściły w wykonaniu umowy na rzecz banku kwotę 82 662,82 zł. Ponadto w dniu 16.01.2018 r. nastąpiła (częściowa) spłata kredytu przez ubezpieczyciela
w ramach ubezpieczenia na życie kredytobiorczyni W. S. (2) w wysokości 20 649,02 zł. (nieobjęta żądaniem pozwu).

(dowód: zaświadczenie k. 16-19)

Powódki S. K. i D. S. nie posiadały zdolności kredytowej, wobec czego zawarły umowy razem z W. i W. S. (2). Obie umowy zostały zawarte w celu zakupu i wykończenia nieruchomości przeznaczonej, na cele mieszkaniowe D. S. i S. K., która nadal zamieszkuje w tym mieszkaniu. Mieszkanie nie było wykorzystywane do żadnej działalności gospodarczej, nie było również wynajmowane. Umowa nie była przez powodów negocjowana. Kredyt został wypłacony w PLN. Spłata kredytu następowała w złotych i była dokonywana wyłącznie przez S. K. i D. S. do czasu uzyskania sądowego zabezpieczenia. W. i W. S. (2) nie uczestniczyli w spłacie kredytu.

(dowód: zeznania powodów k. 55v.-156)

Pismem z 24.06.2024 r. (doręczonym 1 i 2 lipca 2024 r.) pozwany bank wezwał powodów do zapłaty w terminie do 15.07.2024 r. kwoty 150 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 1 oraz 20 919,42 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 1 oraz kwoty 55 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 2 oraz 6 140,60 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 2.

Pismem z 16.07.2024 r. (nadanym na adresy powodów) pozwany złożył powodom oświadczenie o potrąceniu ich wierzytelności dochodzonej w niniejszej sprawie z jego wzajemną, wymagalną wierzytelnością obejmującą kwoty: kwoty 150 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 1 oraz 20 919,42 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 1 oraz kwoty 55 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 2 oraz 6 140,60 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 2.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 95-105, oświadczenia o potrąceniu k. 106-109)

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny został ustalony na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów oraz zeznań strony powodowej. Pozostałe dokumenty złożone przez pozwanego (dołączone do odpowiedzi na pozew), mimo że zostały potraktowane jako dowody, nie wniosły do sprawy istotnej treści i nie stały się podstawą ustaleń faktycznych, ponieważ nie dotyczą tej konkretnej umowy kredytu i mogą być traktowane jedynie w kategoriach uzupełnienia stanowiska procesowego pozwanego. Sąd pominął jako nieistotne wnioski o przesłuchanie świadków K. D. i A. K., ponieważ wymienione osoby nie uczestniczyły bezpośrednio w procedurze zawarcia spornej umowy, jedynie posiada wiedzę na temat zasad funkcjonowania kredytów tego typu – co w ocenie Sądu nie miało żadnego znaczenia przy ocenie wypełnienia obowiązku informacyjnego przez bank i treści rozmów towarzyszących zawarciu umowy. Jedynymi dowodami istotnymi dla oceny ważności i skuteczności umowy mogły być dokumenty zawarte w procedurze składania wniosku kredytowego
i zawarcia umowy, zeznania ewentualnych świadków pozwanego biorących udział
w procesie zawierania umowy, a także zeznania strony powodowej. Zarzuty pozwanego mogłyby być oparte tylko na zeznaniach takich świadków (pośredników kredytowych lub pracowników banku), którzy rozmawiali z powodami i mogliby przez to wnieść do sprawy coś, co w okolicznościach stosunku prawnego nie zostało objęte dokumentami. Zaś zawnioskowany i przesłuchany pisemnie świadek D. D. (1) (k. 162-163) zeznała, że nie brała udziału w zawieraniu spornej umowy poza podpisaniem „na drugą rękę”, wobec czego jej zeznania nie wniosły nic istotnego do sprawy. Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wnioski dowodowe stron dotyczące dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ wysokość roszczenia pieniężnego jest wykazana dołączonym do pozwu zaświadczeniem pozwanego banku, na podstawie którego ewentualne działania rachunkowe nie wymagają wiedzy specjalnej. Zaś ustalenie kosztów, spreadu, wartości rynkowej kapitału jak i wartości spłat przy zastosowaniu kursu średniego NBP było bezprzedmiotowe wobec uznania przez Sąd, że umowa kredytu jest po prostu nieważna.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanych między nimi umów.

Zacząć należy od zarzutu braku legitymacji czynnej. Jest on w ocenie Sądu bezzasadny. W okolicznościach tej konkretnej sprawy Sąd Okręgowy w Olsztynie aprobuje uchwałę Sądu Najwyższego z 26.10.2023 r. (III CZP 156/22), z której wynika, że w sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zwrot nienależnych świadczeń spełnionych na jej podstawie po stronie powodowej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne kredytobiorców.

Żądanie niepieniężne strony powodowej jest osadzone w art. 189 k.p.c. , który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. W ocenie Sądu, strona powodowa miała interes prawny w wytoczeniu powództwa, ponieważ merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie ostatecznie zniweluje jakiekolwiek wątpliwości co do treści umowy oraz pozwoli na usunięcia zabezpieczeń danych pozwanemu. Zakończy zatem niepewność, w której znalazła się strona powodowa i nałoży na strony obowiązek respektowania zapadłego rozstrzygnięcia. Skutku takiego nie zapewniłaby sentencja wyroku zasądzającego należności pieniężne, ponieważ nie ma wystarczająco konkretnej ustawowej regulacji mocy wiążącej sentencji i uzasadnienia wyroku zasądzającego świadczenia ani jednolitości orzecznictwa w tym przedmiocie.

Żądania strony powodowej opierały się więc na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornych umów kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowy zawierają klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte między innymi w § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a i w § 9 ust. 2 i 6 oraz § 5 ust. 4 i § 8 ust. 5 (...), która skutkuje nieważnością umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższego zapisu innym postanowieniem. Niezależnie od tego umowy naruszają art. 353 ¹ k.c.
i definicję kredytu. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma spłat kredytu w zakresie umowy nr (...): ( (...)) w okresie od 5.10.2007 r. do dnia 18.03.2024r. tj. 196 614,32 zł. oraz w zakresie umowy nr (...): ( (...)) w okresie od 17.06.2008 r. do dnia 18.03.2024 r. tj. 82 662,82 zł.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, umowa w obu przypadkach jest nieważna,
a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości i wynika z wiarygodnych zeznań powodów.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2019 r.,
I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornych umów tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia obu umów nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej. Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego
w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone
w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w Olsztynie w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub (...) odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub (...) umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją ustalenia nieważności obu umów kredytu jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności tych umów, a także przyjęcie, że strony mają wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tych umów, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Sąd uznał za nieskuteczny zarzut potrącenia i zatrzymania kwoty 20 919,42 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 1 oraz kwoty 6 140,60 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 2. Strona powodowa słusznie sprzeciwiła się temu zarzutowi, kwestionując co do zasady i wysokości przedstawioną przez bank do potrącenia wierzytelność
z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu.

Dokonując analizy zasadności tego roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, należy w pierwszym rzędzie podkreślić, że celem prawa unijnego - (...) jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany. Zasądzenie na rzecz banku wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału penalizowałoby nie bank, lecz kredytobiorcę, zachęcając przedsiębiorcę do wprowadzania abuzywnych postanowień w kolejnych, proponowanych przez siebie konsumentom umowach. W polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną przedmiotowego roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. Z powołanych przepisów wynika obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. A zatem umożliwienie kredytobiorcy bezumownego korzystania"
z kapitału banku nie jest świadczeniem banku, lecz jest stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału w okresie kredytowania przez kredytobiorcę, a nie przez bank, przez co bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, jest irrelewantna przy ocenie zasadności zgłoszonego roszczenia ewentualnego, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Jedynym zaś przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem
z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). W kontekście powyższego zauważyć należy, że uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do reaktywacji nieważnej umowy stron w zakresie oprocentowania (wyrok SA (...) z dnia 20.02.2020 r., I ACa 635/19). Należy zaakcentować także, że w przypadku uznania zasadności przedmiotowego roszczenia trzeba by uznać, iż analogiczna wierzytelność przysługiwałaby stronie pozwanej, skoro podczas wykonywania spornej umowy kredytu również bank korzystał ze środków pieniężnych, które strona pozwana wpłacała tytułem rat i innych należności wynikających z przedmiotowej umowy. Przyjęcie zasadności roszczenia powoda o wynagrodzenie byłoby sprzeczne z celem art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy nr 93/13/EWG, która ma na celu ochronę konsumentów. Wyeliminowanie ze spornej umowy mechanizmu indeksacji nie stanowi in concreto następstwa niezgodnego z prawem lub nieuczciwego zachowania pozwanej (jej poprzednika prawnego), ale jest rezultatem niezgodnego z prawem działania banku (jego poprzednika prawnego). Wobec tego strona pozwana nie powinna ponosić dalej idących następstw tego stanu rzeczy niż te, które ustawodawca przewidział
w art. 385 ^{( 1)} § 1 i 2 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 25.06.2022 r.
o sygn. akt I ACa 545/21). Kredytobiorcy w tego rodzaju sprawach korzystają z daleko idącej ochrony prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających
z Dyrektywy Rady (...) (zwłaszcza art. 7 ust. 1). Na straży prawa wielokrotnie pozostawał także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku (...)
z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone 0-154/15, C-307/15 i C-308/15, EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., 0-618/10, EU:C:2012:349, pkt 65). Co więcej, ochronę konsumentów przed tego rodzaju roszczeniami ze strony przedsiębiorców przewidują również przepisy krajowe. Zgodnie z art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Zgodnie zaś z § 2 tego przepisu: „Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz
w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył". Wskazany wyżej przepis kodeksu cywilnego stanowi, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy należy się wyłącznie, jeśli posiadacz jest w złej wierze. Strona pozwana korzystała z pieniędzy banku w przekonaniu, że ma do tego prawo na podstawie zawartej umowy. Trudno uznać pozwaną za posiadacza kapitału w złej wierze, skoro sam bank na gruncie sprawy II Ca 899/21 stał na stanowisku, że konsument posiadał je zgodnie z prawem. W ocenie Sądu, strona pozwana była posiadaczem w dobrej wierze. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w dobrej wierze przysługuje właścicielowi dopiero od dnia wytoczenia powództwa o zwrot (art. 224 § 1 k.c.). Pieniądz jest rzeczą szczególnego rodzaju i mają do niego zastosowanie właśnie te przepisy.

Z tych przyczyn Sąd pominął jako nieistotny dowód z opinii biegłego mający na celu wyliczenie wartości omawianego wyżej roszczenia.

Za skuteczne jednak Sąd uznał dokonane przez bank potrącenie istniejącej
i przysługującej bankowi wierzytelności w kwocie 150 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 1 oraz kwoty 55 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 2.

W świetle normy art. 455 k.c. w zw. z art. 498 k.c. jeśli do potrącenia jest przedstawiona wierzytelność pieniężna tzw. bezterminowa (a więc wierzytelność, której termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony), to jej wymagalność zależy od uprzedniego wezwania do zapłaty. W orzecznictwie wyjaśniono bowiem, że wymagalność (jako jeden z elementów niezbędnych dla przyjęcia, że wierzytelność może być potrącona zgodnie z art. 498 k.c.), musi być ściśle wiązana z upływem terminu spełnienia świadczenia. Dopiero więc w sytuacji gdy termin ten upłynie, wierzytelność (jako wymagalna) może być przedstawiona do potrącenia.

Zgodnie z tym, co zostało wskazane w ustaleniach faktycznych, pozwany pismem z 24 czerwca 2024 r. (doręczonym 1 i 2 lipca 2024 r.), wezwał powodów do zapłaty w terminie do 15.07.2024 r. kwot: 150 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 1 oraz 20 919,42 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 1 oraz kwoty 55 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu nr 2 oraz 6 140,60 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu nr 2. Wobec bezskutecznego upływu tego terminu złożył powodom oświadczenie o potrąceniu ich wierzytelności dochodzonej w niniejszej sprawie z jego wzajemną, wymagalną wierzytelnością obejmującą ww. kwoty

W ocenie Sądu brak jest podstaw, by kwestionować skuteczność dokonanego potrącenia co do kwot udostępnionego kapitału, dlatego żądanie pieniężne główne powodów zostało uwzględnione w części – ponad dokonane przez bank potrącenie. Trzeba bowiem podkreślić, że mimo uznania potrącenia do kwot udostępnionego kapitału powodowie nie ograniczyli powództwa, co oznacza, że utrzymywali się przy pełnym żądaniu głównym. Uzasadnili to na rozprawie w dniu 3 kwietnia 2025 r. (k. 164) faktem, że potrącenie zostało sformułowane w sposób ewentualny, co powstrzymuje ich przed częściowym cofnięciem pozwu. Takie wytłumaczenie jest w ocenie Sądu bezzasadne.

Powodowie żądali łącznie zasądzenia na ich rzecz kwoty 275 277,14 zł – wynikającej ze spłat dokonanych w wykonaniu obydwu umów. Jak już wskazano, potrącenie banku było co do swej skuteczności bezsporne do kwot udostępnionego kapitału tj. 150 000 zł oraz 55 000 zł tj. łącznie 205 000 zł. Oznacza to, że powodowie uprawnieni byli ostatecznie do żądania różnicy między sumą swojego żądania głównego, a sumą wierzytelności banku dotyczącej zwrotu udostępnionego kapitału – zatem do żądania kwoty 74 277,14 zł. Wbrew żądaniu powodów nie ma podstaw, by zasądzać powodom cokolwiek na zasadzie in solidum – właściwsze jest zasądzenie proste, ponieważ powódkom, które płaciły bankowi, przysługuje zwrot świadczeń na tej samej podstawie faktycznej i prawnej.

Powyższą kwotę zasądzono z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. od 8 czerwca 2024 r. do dnia 1 lipca 2024 r.

Sąd popełnił w tym okresie błąd. Prawidłowy okres biegu odsetek powinien być inny. Powodowie samu określili w pozwie opóźnienie banku jako rozpoczynające się od 15. dnia po doręczeniu bankowi odpisu pozwu, ponieważ przed procesem ni wzywali banku do zapłaty, a ich wierzytelność (podobnie jak przeciwstawna wierzytelność banku o zwrot kapitałów kredytu) ma charakter bezterminowy i wymagalność zależy tu właśnie od wezwania do zapłaty – którym w przypadku wierzytelności powodów był dopiero pozew. Natomiast bank wzywał powodów do zapłaty pismem z 24.06.2024 r. (k. 95) – nie udało się Sądowi ustalić na rozprawie, kiedy zostało ono doręczone powodom, więc bez ryzyka istotnego błędu można przyjąć, że nastąpiło to z końcem czerwca. To oznacza, że w okolicach 30 czerwca 2024 r. (...) stały się wymagalne – powstał stan „potrącalności” uregulowany w art. 498 § 1 k.c. Wszelkie próby interpretacji tego przepisu, idące w kierunku wniosku, że istotny jest tylko stan wymagalności (...) („czynnej”) są nieuprawnione. Przepis jasny („ (...)”) nie może być przedmiotem wykładni, a wszelka jego wykładnia powinna zostać oceniona jako dokonana wbrew ustawie. Wszystko to oznacza, że skutek potrącenia nastąpił wtedy, kiedy potrącenie stało się najwcześniej możliwe, a więc w dniu 30 czerwca 2024 r. Wszelkie wcześniejsze opóźnienie nie wchodzi w rachubę. Odsetki za opóźnienie (ustawowe) powinny być zasądzone od kwoty 74 277,14 zł za okres od 1 lipca 2024 r. do dnia zapłaty, zaś za okres od 8 do 30 czerwca 2024 r. powinny być zasądzone ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty wierzytelności powodów objętej potrąceniem – czyli od kwoty 205 000 zł.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako bezpodstawne.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczeń pieniężnych decydujące są następujące względy.

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego (...)
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, ze wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Strona powodowa wygrała proces w przeważającej części (niemal w całości)
i zasługuje zgodnie z art. 100 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10 800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu. Łącznie daje to 11 817 zł.

sędzia Rafał Kubicki