Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko J. T.

o zapłatę

I.  powództwo oddala,

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C446/24

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 01.03.2024 r. przeciwko J. T. powód (...) S.A. z siedzibą w W., wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 220.000,01 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 02.03.2024 r. do dnia zapłaty.

Ponadto, powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powód wniósł o zawieszenie postępowania do czasu ostatecznego zakończenia sprawy z powództwa strony pozwanej będącej na etapie postępowania apelacyjnego przed Sądem Apelacyjnym w W. ((...)).

W uzasadnieniu powód wskazał, że wniósł niniejszy pozew w celu rozstrzygnięcia kwestii spornych, które powstały w związku z zarzutem powoda dotyczącym nieważności umowy kredytu. W sprawie z powództwa kredytobiorcy w wyroku wydanym przez Sąd I instancji umowa kredytu została uznana za nieważną i zasądzona została na jego rzecz żądana przez niego kwota pieniężna. Powód zgłasza roszczenie o zapłatę zmierzające do zwrotu nominalnej kwoty kapitału udostępnionego stronie pozwanej na mocy umowy. Wskazał, że podstawą roszczenia jest art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., ewentualnie 405 k.c. stosowany samodzielnie. Powód wskazał, że jego roszczenie nie jest przedawnione.

(pozew k. 4-13)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie wniosku o zawieszenie postępowania oraz powództwa głównego w całości. Nadto, wniósł o zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego – według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Pozwany podniósł zarzut potrącenia wierzytelności powoda w zakresie żądania zwrotu wypłaconego kapitału z wierzytelnością pozwanego wynikającą z tego samego stosunku prawnego. Wobec skutecznego dokonania potrącenia z dniem w którym obie wierzytelności stały się wymagalne, to jest dnia 01.03.2024 r., wierzytelność powoda w chwili składania pozwu już nie istniała.

Pozwany przyznał fakt nieważności przedmiotowej umowy kredytu oraz prawo powoda do żądania zwrotu kwoty wypłaconego kapitału. W ocenie powoda pozew w niniejszej sprawie był zbędny, ponieważ powód mógł sam złożyć pozwanemu oświadczenie o potrąceniu.

Ponadto pozwany przyznał, że zawarł z powodem wskazaną w pozwie umowę kredytu hipotecznego, fakt nieważności umowy stanowiący podstawę powództwa oraz że wypłata kredytu nastąpiła w złotych w kwocie wskazanej w pozwie.

Pozwany na marginesie wskazał, że powód zamieścił w umowie nieuczciwe postanowienia waloryzujące kwotę kredytu kursem waluty (...), co skutkuje jej nieważnością.

(odpowiedź na pozew k. 76-79)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód (...) S.A. jest następcą prawnym (...) Bank S.A z siedzibą w W.. (bezsporne, odpis KRS powoda – k. 17-22)

W dniu 14 listopada 2007 r. pozwany, jako konsument zawarł z powodowym Bankiem – występującym wówczas pod (...) Bank S.A. z siedzibą w W. – umowę o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) o nr (...). Bank udzielił pozwanemu kredytu w kwocie 220.000 zł w walucie (...) na okres 360 miesięcy od dnia zawarcia umowy do dnia 15 listopada 2037 r. Celem kredytu było finansowanie zakupu ½ udziału w użytkowaniu wieczystym działki gruntu nr (...) położonej w miejscowości R. przy ul. (...) zabudowanej domem jednorodzinnym oraz pokrycie opłat okołokredytowych (§ 1 ust. 1-3 oraz ust. 4 umowy).

(dowód: umowa kredytu nr (...) k. 23-27v)

Zawarta przez strony umowa nr (...) zawierała następujące postanowienia:

- waluta waloryzacji Kredytu: (...) (§ 1 ust. 3),

- kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 12 listopada 2007 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 101.326,45 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie (§ 1 ust. 3A),

- prowizja 0,20 % kwoty kredytu tj. 440,00 zł (§ 1 ust. 7)

- sposób wypłaty kredytu: kwota 200.000 zł przekazana na rachunki wskazane w akcie notarialnym, kwota 20.000 zł przekazana na rachunek wskazany przez kredytobiorcę tytułem pokrycia opłat okołokredytowych (§ 5 ust.1),

- sposób spłaty kredytu: na podstawie nieodwołalnego przez czas trwania niniejszej umowy, zlecenia dokonywania przelewu z rachunku eKonto nr (...) (...)- (...)- (...) (§ 6 ust. 1),

- kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, która w dniu wydania decyzji kredytowej przez mBank ustalona jest w wysokości określonej w § 1 ust. 8 (§ 10 ust. 1),

- na dzień wydania decyzji kredytowej przez mBank oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosi 3,78%, marża mBanku wynosi 1,00%. W okresie ubezpieczenia spłaty kredytu kredytu w (...) SA dokonanego zgodnie z § 3 ust. 6 oprocentowanie kredytu ulega podwyższeniu o 1,00 p.p. i wynosi 4.78 %. Po zakończeniu okresu ubezpieczenia obniżenie oprocentowania kredytu o 1,00 p.p. następuje od daty spłaty najbliższej raty (§ 1 ust. 8),

- oprocentowanie dla należności przeterminowanych w stosunku rocznym w dniu wydania decyzji kredytowej przez mBank wynosi 14,78 % (§ 1 ust. 9),

- wysokość zmiennej stopy procentowej w dniu wydania decyzji kredytowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 30.10.2007 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę mBanku w wysokości 1,00 % (§ 10 ust. 2),

- kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych określonych w § 1 ust. 5, w terminach i kwotach zwartych w Harmonogramie spłat (§ 11 ust. 1),

- harmonogram spłat kredytu stanowi załącznik nr 1 i integralną część umowy i jest doręczany kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram spłat jest sporządzany w (...) (§ 11 ust. 2),

- raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 11 ust. 4),

- wcześniejsza spłata całości Kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...), z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym na dzień i godzinę spłaty (§ 13 ust. 6),

- z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności mBanku z tytułu umowy kredytowej, mBank dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa (§ 16 ust. 3).

Tytułem zabezpieczenia spłaty kredytu strony ustanowiły hipotekę kaucyjną na prawie użytkowania wieczystego kredytowanej nieruchomości (§ 3 ust. 1).

W § 29 umowy zostało zawarte m.in. oświadczenie kredytobiorcy o następującej treści:

- kredytobiorca oświadcza, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje. Kredytobiorca jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu,

- kredytobiorca oświadcza, że został dokładnie zapoznany z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązującymi w mBanku oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptuje.

(dowód: umowa kredytu nr (...) k. 23-27v)

Kwota kredytu został uruchomiony w dniu 21.11.2007 r. w wysokości 220.000,01 zł.

(dowód: potwierdzenie wykonania operacji uznaniowej – k. 30)

W dniu 14.11.2011 r. strony zawarły aneks do umowy na podstawie, którego spłata rat kredytu mogła odbywać się również bezpośrednio w walucie (...).

(dowód: aneks do umowy – k. 2829)

Pozwany w dniu 6 października 2020 r. skierował do Sądu Okręgowego w W., III Wydział Cywilny pozew w którym wniósł o zapłatę na jego rzecz kwoty 66.160,87 zł oraz 33.330,97 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 03.10.2020 r. do dnia zapłaty, ewentualnie wniósł o ustalenie nieważności umowy kredytu. Ponadto, tytułem żądania ewentualnego wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwot 13.408,30 zł oraz 33.330,97 CHF. W uzasadnieniu pozwu pozwany powoływał się na zawarcie w umowie postanowień niedozwolonych skutkujących nieważnością umowy kredytu.

Sąd Okręgowy wW. wyrokiem z dnia 30.11.2023 r. w sprawie (...) ustalił przesłankowo nieważność umowy kredytu i z tego tytułu zasądził na rzecz pozwanego w niniejszej sprawie kwotę 66.160,87 zł i 33.330,97 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24.10.2023 r. do dnia zapłaty.

Następnie, powód w niniejszej sprawie wniósł apelację. Apelacja do dnia zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie nie została rozpoznana.

(dowód: pozew z dnia 06.10.2020 r. – k. 31-48, wyrok Sądu Okręgowego w W. III Wydział Cywilny w sprawie (...) wraz z uzasadnieniem – k. 49-65v, okoliczność bezsporna)

Bank skierował do Sądu Rejonowego w K., Wydziału Cywilnego wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w celu zawarcia ugody z pozwanym. W wyniku postępowania nie doszło do zawarcia ugody.

(dowód: zawiadomienie o posiedzeniu w sprawie zawezwania do próby ugodowej – k. 66, wniosek o zawezwanie do próby ugodowej – k. 67-69, okoliczność bezsporna)

Pozwany pismem z dnia 18.04.2024 r. złożył powodowi oświadczenie, że dokonuje potrącenia, wierzytelności przysługującej mu od (...) S.A. zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego w W. III Wydział Cywilny z dnia 30.11.2023 r. sygn. akt (...) w wysokości 220.000,01 zł, na którą to wierzytelność składają się zasądzone raty kapitałowo-odsetkowe w PLN w kwocie 66.160,87 zł, należne od kwoty roszczeń odsetki za opóźnienie płatności w wysokości 8.607,35 zł oraz część rat kapitałowo-odsetkowych w walucie (...), przeliczona po kursie z dnia potrącenia tj. 01.03.2024 r. (dzień, w którym obie wierzytelności stały się wymagalne) w wysokości 145.231,79 zł, z wierzytelnością Banku tytułem zwrotu kwoty wypłaconego kredytu, dochodzoną pozwem z dnia 01.03.2024 r. przed Sądem Okręgowym w O., sygn. akt (...).

(dowód: oświadczenie o potrąceniu. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 80-81)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powoda o zapłatę kwoty 220.000,01 zł z tytułu udostępnionego kapitału zostało oddalone w całości. Wobec uznania, że umowa łącząca strony jest nieważna, strony powinny zwrócić to co wzajemnie sobie świadczyły. Powodowi przysługuje od pozwanego kwota stanowiąca kwotę udostępnionego kapitału. Jednakże niniejsze postępowanie wykazało, że roszczenie powoda z tego tytułu zostało w całości zaspokojone na skutek dokonanego przez pozwanego już po wniesieniu pozwu potrącenia wobec tego powództwo w tym zakresie zostało oddalone.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności. W niniejszej sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne, a jedynie występował spór co do prawa – czy umowa łącząca strony jest nieważna i ewentualnie czy powodowi przysługuje jakiekolwiek świadczenie w związku z nieważnością umową.

Sąd pominął wniosek powoda do ustosunkowania się do odpowiedzi na pozew złożonej przez pozwanego, jako zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania. Pozwany złożył odpowiedź na pozew w dniu 22.04.2024 r., zaś rozprawa w niniejszej sprawie odbyła się 03.06.2025 r. Powód miał ponad rok, aby ustosunkować się do twierdzeń strony pozwanej, jak również mógł to zrobić w sposób wyczerpujący na rozprawie.

Sąd oddalił wniosek o zawieszenie postępowania do czasu ostatecznego zakończenia sprawy z powództwa strony pozwanej będącej na etapie postępowania apelacyjnego przed Sądem Apelacyjnym w W. (...)). Zgodnie z art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy do wyniku innego toczącego się postępowania w postępowaniu cywilnym. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie niezależnie od procedowania przez Sąd Apelacyjny w W. tutejszy Sąd mógł rozstrzygnąć co do roszczenia powoda.

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony oraz czy zawiera ona postanowienia niedozwolone, które ostatecznie prowadzą do nieważności umowy kredytu.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (vide: wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 na tle wykładni dyrektywy 93/13/EWG, i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że pozwany zawarł umowę jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Powód nie powoływał się w toku niniejszego postepowania na brak konsumenckie charakteru zawartej umowy.

W umowie zostały zawarte postanowienia, które stanowią klauzulę waloryzacyjną. Dotyczyły one kursów waluty obcej stosowanych do przeliczeń na potrzeby ustalenia wzajemnych zobowiązań stron. Przewidywały one, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej.

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób w umowie. W żaden bowiem sposób nie zdefiniowano, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że powód miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorca mógł wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej mu odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nim wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano tego, czy może skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Oznacza to, że te pozostałe postanowienia, nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcą w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania strony pozwanej względem powoda, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Z uwagi na to, należało rozważyć, czy postanowienia odnoszące się do waloryzacji – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy pozwanego jako konsumenta. Wymienione postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że postanowienia te wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i wcześniejszej spłaty. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorcy, na które kredytobiorca nie miał żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez powoda we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy pozwanego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na pozwanego całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcą i kształtowały zobowiązania pozwanego w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą pozwanego.

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego pozwanemu powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a pozwany w terminach płatności kolejnych rat powinien je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18 w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym lub takiego, który można zastosować za zgodą obu stron – wyłącznie wtedy gdy brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. W wyroku tym (...) wskazał, że nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego.

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała również późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzana na podstawie aneksu. Miałaby ona znaczenie, gdyby aneks został zawarty w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Tymczasem zmiana umowy za pomocą aneksu i spłata zadłużenia w walucie (...) nie ma znaczenia. Saldo zadłużenia nie uległo zmianie i wynikało z pierwotnie wyliczonej kwoty udzielonego kredytu na podstawie abuzywnych postanowień. Zawarcie aneksu nie spowodowało, że została „naprawiona” pierwotna wadliwość umowy. Dodatkowo, należy podkreślić, że ustalenie czy określone postanowienie umowy było niedozwolone dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a nie aneksu zmieniającego tą umowę.

Ponadto, w umowie nie zostało w sposób precyzyjny określone oprocentowanie kredytu.
W umowie zostało ustalone oprocentowanie zmienne. W dniu wydania decyzji kredytowej oprocentowanie ustalone zostało jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 30.10.2007 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę mBanku w wysokości 1,00 % (§ 10 ust. 2).

Nie wskazano jednak jakiej waluty dotyczy LIBOR 3M. Wskaźnik ten był publikowany osobno dla każdej z walut indeksacyjnych. Był różny dla każdej z nich w tym samym okresie. W umowie bank nie wskazał, że dotyczy on (...). Nie sposób więc zastosować (...) z tej właśnie waluty. Wobec odpadnięcia mechanizmu indeksacji nie sposób domyślać się tej właśnie waluty, jako źródła odniesienia wskazanej stopy referencyjnej.

Z uwagi na brak sposobu określenia oprocentowania nie jest zachowany element odpłatności umowy kredytu, a ustalone raty w PLN nie dają się wyodrębnić. Eliminacyjny skutek pominięcia klauzul abuzywnych, przy zastosowanych zapisach umownych nie pozwala wykonywać umowy.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt(...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

W niniejszej sprawie postanowienia umowne odnoszące się do sposoby określenia kursu waluty zostały uznane za abuzywne. Z tego względu umowa łącząca strony, nawet w przypadku prawidłowego ustalenia oprocentowania, po eliminacji klauzul abuzywnych zgodnie z wspomnianą uchwałą Sądu Najwyższego nie wiązałaby stron.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej.

Przeprowadzona w niniejszej sprawie analiza doprowadziła do wniosku, że umowa zawarta przez strony jest nieważna. Wobec czego żądanie powoda o zapłatę przez pozwanego kwoty 220.000,01 zł z tytułu nienależnego świadczenia w postaci wypłaconego kapitału na dzień wniesienia pozwu było zasadne. Strona pozwana powinna zwrócić powyższą kwotę powodowi. Jednakże pozwany w toku niniejszej sprawy zgłosili zarzut potrącenia. Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. „ Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.”. Jak wynika z powyższego przepisu mogą zostać potrącone wierzytelności jeżeli przedmiotem ich są pieniądze – warunek spełniony w niniejszym stanie faktycznym. Potrącenie wierzytelności jest uzależnione od złożenia odpowiedniego oświadczenia drugiej stronie. Pozwany w piśmie z dnia 18.04.2024 r. złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Pozwany przedstawił do potrącenia część wierzytelności z tytułu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych tj. kwotę 220.000,01 zł. Powód nie zaprzeczył, aby do potrącenia nie doszło jak również nie zakwestionował powyższej czynności pozwanego.

W związku z tym Sąd uwzględnił zarzut potrącenia, ponieważ oświadczenie o potrąceniu zostało skutecznie złożone, a tym samym wierzytelności stron wzajemnie się umorzyły do kwoty 220.000,01 zł. Skutkowało to wygaśnięciem roszczenia powoda na dzień orzekania. Powód nie cofnął jednak pozwu i podtrzymał nienależne już wówczas żądanie.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., przy uwzględnieniu zarzutu potrącenia, Sąd oddalił roszczenie o zapłatę kwoty 220.000,01 zł tytułem zwrotu kapitału udostępnionego pozwanemu z uwagi na jego wygaśnięcie, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. poprzez obciążenie powoda obowiązkiem ich zwrotu na rzecz pozwanego w całości. Powód przegrał proces w całości.

Koszty procesu po stronie pozwanego obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł) oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 10.817 zł, o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.