Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Rafał Kubicki

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2024 r. w (...) na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę z żądaniem ewentualnym ustalenia i zapłaty

I.  postanawia zamknąć rozprawę,

II.  ustala nieważność (...) o (...)/ (...) z 18 września 2006 r., zawartej przez strony w dniu 22 września 2006 r.,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 146 721,98 zł (sto czterdzieści sześć tysięcy siedemset dwadzieścia jeden złotych dziewięćdziesiąt osiem groszy)
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od 14 lutego 2022 r. do dnia zapłaty

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 8101,28 zł
(osiem tysięcy sto jeden złotych dwadzieścia osiem groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 327/22

UZASADNIENIE

Powódka M. K. pozwem z 15.03.2022 r. wniosła o ustalenie, że (...) o (...)/ (...) zawarta między powódką
a pozwanym w dniu 22 września 2006 r. jest nieważna z powodu rażącego naruszenia art. 385 ^{( 1)} k.c. i 69 ustawy Prawo bankowe oraz zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 146 721,98 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 14 lutego 2022 r. do dnia zapłaty - jako zwrotu świadczenia nienależnego uiszczonego przez powódkę na rzecz pozwanego w okresie od 29.09.2006 r. do 2.01.2022 r. Ewentualnie wniosła
o ustalenie, że postanowienia § 2 ust. 2 oraz § 7 ust. 1 (...) o kredyt są bezskuteczne wobec powódki, wobec czego w oparciu o powyższe ustalenie, na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 k.c., wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty zsumowanych nadwyżek rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych przez powódkę na rzecz pozwanego od 30.10.2006 roku do dnia wniesienia pozwu,
w wysokości 42 504,88 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenia powódki co do zasady (w tym interes prawny), jak i co do wysokości. Pozwany zakwestionował by Umowa nr (...) pozostawała w sprzeczności z treścią art. 69 ust. 1 ustawy Prawo Bankowe; pozostawała w sprzeczności z zasadami uczciwego obrotu gospodarczego i zmierzała do obejścia ustawy o obrocie instrumentami finansowymi; pozostawała czynnością naruszająca granice swobody umów i jako taka była sprzeczna z istotą stosunku zobowiązaniowego; postanowienia Umowy (...) nie stanowiły wyniku indywidualnych negocjacji; Umowa (...) zawierała niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. i w jakimkolwiek zakresie nie wiązała Powoda; postanowienia Umowy (...) nie spełniały wymogu jasności i jednoznaczności; postanowienia Umowy (...) kształtowały interes Powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy; pozwany (...) był w jakimkolwiek zakresie bezpodstawnie wzbogacony względem Powoda; powodowi przysługiwało względem pozwanego jakiekolwiek roszczenie
o zapłatę lub ustalenie; (...) ustalał kursy walut publikowane w Tabeli Kursów Walut Obcych w sposób dowolny; (...) nie przedstawił klientowi oferty kredytu w polskich złotych. Ponadto zaprzeczył jakoby postanowienia (...) kredytowej w zakresie ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia niskiego wkładu oraz ubezpieczenia pomostowego nie były indywidualnie uzgodnione pomiędzy stronami i kształtowały prawa i obowiązki strony powodowej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały jej interesy oraz nie były jasne i jednoznaczne. Zaprzeczył także by bank uzależnił zawarcie (...) kredytowej od opłacenia (...) przez stronę powodową; nie wyjaśnił stronie powodowej kto jest beneficjentem (...); nie informował strony powodowej o alternatywach dla (...); był w jakimkolwiek stopniu bezpodstawnie wzbogacony z tytułu uiszczonych składek na poczet ubezpieczenia na życie czy ubezpieczenia nieruchomości. Ponadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powódki.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Strona powodowa i pozwany podpisali w dniu 22.09.2006 r. umowę (...)/ (...) datowaną na 18.09.2006 r. ((...) k. 13-15). Powódka podpisała umowę jako konsument. Potwierdziła otrzymanie regulaminu obowiązującego w dniu zawarcia (...) i zapoznała się z nim akceptując postanowienia w nim zawarte (§ 1 ust. 1 (...)). Umowa została podpisana na podstawie wniosku kredytowego, w którym kwotę wnioskowanego kredytu strona powodowa oznaczyła w walucie polskiej (168 550 zł), zaś jako walutę kredytu wskazała walutę szwajcarską ( (...)) z okresem spłaty 300 miesięcy (wniosek kredytowy k. 85-86). Zgodnie z § 2 bank udzielił powódce kredytu w kwocie 168 550 zł
z przeznaczeniem na zakup (...) w budowie od dewelopera w kwocie 158 550 zł oraz refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe w kwocie 10 000 zł. W § 2 ust. 2 (...) wskazano, że kredyt jest indeksowany do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu. Oprocentowanie kredytu ustalono jako zmienne i stanowiące sumę stałej marży oraz stopy referencyjnej (...) ( (...)) obowiązującej w dniu sporządzenia (...), zaś zmiana oprocentowania miała następować w cyklu kwartalnym i przyjmować wartość z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (§ 6). Spłata kredytu miała następować w PLN z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (§ 7 ust. 1). Spłata kredytu miała następować przez bezpośrednie potrącenie przez (...) należnych mu kwot z rachunku bankowego kredytobiorcy w 420 malejących ratach miesięcznych zawierających malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej (§ 7 ust. 2 i 3). Zgodnie z Regulaminem Kredytowania Osób Fizycznych w Ramach Usług (...) w Banku (...) S.A. (regulamin k. 111-115):

§ 2 pkt 19 – kredyt w walucie obcej to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku;

§ 3 ust. 2 – kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku (...);

§ 5 ust. 16 - W przypadku kredytu w walucie obcej:

1)  wnioskodawca we wniosku o udzielenie kredytu określa kwotę kredytu
w PLN z zaznaczeniem waluty wnioskowanego kredytu,

2)  kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu jest określona
w PLN,

3)  uruchomienie środków z kredytu następuje w sposób określony
w dyspozycji uruchomienia kredytu, po jej akceptacji przez (...);

§ 8 ust. 3 - W przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty;

§ 9 ust. 4 – W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (...)
w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...). Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN (...) nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.

§ 10 ust. 4 - W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia realizacji, wskazanego przez Kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty.

§ 10 ust. 5 - W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

W umowie ani regulaminie nie zdefiniowano Tabeli Kursów, jak też nie wskazano sposobu ustalania kursów służących do określania zobowiązań stron (...). Na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami ustanowiono m.in. hipotekę (§ 9 (...)).

Umowa była dwukrotnie aneksowana (k. 109-110).

Jest bezsporne, że wypłata kredytu nastąpiła transzami w złotówkach, po spełnieniu przewidzianych w umowie warunków, w dacie późniejszej niż data zawarcia (...). Kredyt został wypłacony w łącznej kwocie 168 550 zł ( zaświadczenie k. 25). Spłata kredytu odbywała się przez obciążenie rachunku powódki w banku w PLN (zaświadczenie k. 16-24)

W okresie do dnia 30.10.2006 r. do 2.01.2022 r. w wykonaniu (...) powódka uiściła na rzecz pozwanego kwotę 135 996,05 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych, 1138 zł tytułem refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu 2006 zł tytułem refinansowania kosztów ubezpieczenia pomostowego oraz 7581,93 zł tytułem składki ubezpieczenia na życie, tj. łącznie 146 721,98 zł (dowód: zaświadczenie k. 16-24, opinia biegłej k. 282).

Z wiarygodnych zeznań powódki (protokół rozprawy k. 268-269) wynika, że:



celem (...) był zakup nieruchomości na cele mieszkaniowe powódki,



nieruchomość nie była związana z żadną działalnością gospodarczą,



(...) kredytu nie była negocjowana,



kredyt został wypłacony w PLN i spłacany w wyłącznie PLN.

Rozważania prawne

Fakty ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych) i zeznań powódki. Pozostałe dokumenty złożone przez pozwanego (dołączone do odpowiedzi na pozew), mimo że zostały potraktowane jako dowody, nie wniosły do sprawy istotnej treści i nie stały się podstawą ustaleń faktycznych, ponieważ nie dotyczą tej konkretnej (...) kredytu i mogą być traktowane jedynie w kategoriach uzupełnienia stanowiska pozwanego.

Zawnioskowani i przesłuchani świadkowie: S. L. (k. 229-235), G. W. (k. 237-243) i M. W. (k. 246-253) – pracownice banku – zeznały, że nie pamiętają powódki ani okoliczności zawierania tej konkretnej (...), wobec czego ich zeznania nie wniosły nic istotnego do sprawy.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy pozwanego dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, ponieważ wysokość roszczeń powodów wynika wprost z zaświadczenia banku a rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądań głównych, opartych na zarzucie nieważności (...), a z tym tezy pozwanego nie miały nic wspólnego w świetle poniższych wywodów.

Ustalenia na podstawie sporządzonej opinii biegłej zostały dokonane jedynie dla porządku – dotyczyły bowiem wysokości żądania ewentualnego, a Sąd poprzestał na pełnym uwzględnieniu żądania głównego.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi (...).

Żądanie główne strony powodowej opierało się na ustaleniu, że nieważna jest sporna (...) kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że (...) zawiera abuzywne klauzule indeksacyjne zawarte w § 2 ust. 2 oraz § 7 ust. 1, które skutkują nieważnością całej (...), bowiem przez to jest sprzeczna z definicją kredytu (art. 69 prawa bankowego) oraz granicami swobody umów (art. 353 ^{( 1)} k.c.) a ponadto po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych nie ma możliwości ich zastąpienia innymi postanowieniami i (...) upada. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma świadczeń spełnionych przez stronę powodową w wykonaniu spornej (...).

Żądanie niepieniężne strony powodowej jest osadzone w art. 189 k.p.c. , który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego.
W ocenie Sądu, strona powodowa miała interes prawny w wytoczeniu powództwa, ponieważ merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie ostatecznie zniweluje jakiekolwiek wątpliwości co do treści (...) oraz pozwoli na usunięcia zabezpieczeń danych pozwanemu. Zakończy zatem niepewność, w której znalazła się strona powodowa
i nałoży na strony obowiązek respektowania zapadłego rozstrzygnięcia. Skutku takiego nie zapewniłaby sentencja wyroku zasądzającego należności pieniężne, ponieważ nie ma wystarczająco konkretnej ustawowej regulacji mocy wiążącej sentencji
i uzasadnienia wyroku zasądzającego świadczenia pieniężne ani jednolitości orzecznictwa w tym przedmiocie.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia (...) zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron,
w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny
(§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia (...), na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień (...) przejętych z wzorca (...) zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że (...) jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność (...) z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ^{( 1)} k.c. (sprzeczność (...) z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ^{( 1)} k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że (...) nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność (...) wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie (...), zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ^{( 1)} , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter (...) nie budzi wątpliwości oraz ponadto wynika
z wiarygodnych zeznań strony powodowej. Bez znaczenia przy tym jest posiadane przez powódkę wykształcenie. W myśl art. 22 ¹ k.c. konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. To, czy w roli konsumenta jest profesor prawa lub ekonomii czy też jest to osoba z wykształceniem niepełnym podstawowym, nie ma znaczenia. Nie są brane pod uwagę możliwości percepcyjne konkretnego podmiotu, lecz ocena dokonywana jest według kryteriów zobiektywizowanych (szerzej zob. Jacek Zandecki, Status prawny konsumenta jako strony (...) o kredyt indeksowany / denominowany do franka szwajcarskiego, Studia Prawa Publicznego 2018 – Nr 2).

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu (...), nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie (...). Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot (...) kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w (...) uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie (...) kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie (...) oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). (...) bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

(...) nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej (...) tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej (...) kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy (...) Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu
i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie (...) przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność (...).

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w (...) w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania (...) jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie (...) kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego (...) nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu (...) kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją ustalenia nieważności (...) kredytu jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności (...), a także przyjęcie, że strony mają wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tej (...), w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była wykazana zaświadczeniem banku i przeprowadzoną opinią biegłej i wynosiła w sumie 146 721,98 zł. Zasądzono ją na rzecz powódki z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione od następnego dnia po bezskutecznym upływie terminu wskazanego w reklamacji powódki (k. 26-27) - typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego
w B. z 18.08.2017 r., (...)). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku
z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie
z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz
w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy (...)
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności (...) lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych
w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność,
o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r.
w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu (...) przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami (...) kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1 000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 5 400 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu a także koszt sporządzonej opinii 1 684,28 zł). Łącznie daje to 8101,28 zł. Wskazana w wyroku suma 8001,28 zł jest wynikiem oczywiście błędnego dodawania i podlega sprostowaniu osobnym orzeczeniem.

sędzia Rafał Kubicki