Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący

sędzia Rafał Kubicki

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2025 r. w (...) na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. J.

przeciwko J. J.

o ustalenie nieważności

I.  postanawia zamknąć rozprawę,

II.  oddala powództwo,

III.  poniesionymi tymczasowo kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa (Sąd Okręgowy w (...)) wobec braku podstaw do obciążenia nimi stron,

IV.  zasądza od powoda A. J. na rzecz pozwanej J. J. kwotę (...) (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

I C 313/23

UZASADNIENIE

A. J. wniósł przeciwko J. J. pozew o stwierdzenie nieważności „(...)" zawartej w dniu 23.01.2006 r., pomiędzy powodem A. J. a pozwaną J. J., sporządzonej w formie aktu notarialnego przed notariuszem w O. I. Ś., (...), a także o stwierdzenie nieważności „Umowy o podział majątku dorobkowego zawartej w dniu 23 stycznia 2006 roku" pomiędzy powodem A. J. a pozwaną J. J. sporządzonej w formie pisemnej
z podpisami notarialnie poświadczonymi przed notariuszem w O. I. Ś., (...), (...). W uzasadnieniu wskazał, że ww. umowami strony dokonały podziału majątku dorobkowego, w skład którego wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w O. przy ul. (...), pozostającego w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) - który został przyznany na rzecz pozwanej J. J..
Nadto strony dokonały podziału prawa najmu miejsca garażowego oraz rzeczy ruchomych - poprzez przyznanie poszczególnych składników majątku dorobkowego na rzecz uczestniczących w umowie stron. Powód twierdzi w pozwie, że z uwagi na choroby oraz liczne obciążenia internistyczne znajdował się wówczas w stanie istotnego ograniczenia zdolności do świadomego powzięcia decyzji i wyrażenia woli.
Spośród dolegliwości chorobowych wymienił: zespół otępienny, zaburzenia funkcji pamięci i koncentracji, kłopoty z myśleniem logicznym, nadto (...), wymagający przyjmowania leków przeciwbólowych, a także chorobę P.. Jego zdaniem, aby czynność prawna była skuteczna, musi być podjęta świadomie i swobodnie, czyli aby składający oświadczenie woli miał rozeznanie, jaki skutek chce osiągnąć przez swoje działanie, oraz aby miał możliwość realizacji swej woli. Prawidłowe złożenie oświadczenia woli wymaga zgodności woli składającego oraz jej manifestacji na zewnątrz w postaci oświadczenia. Niezgodność między wolą a jej przejawem wskutek braku świadomości skutkuje wadliwością oświadczenia woli. Oświadczenie takie dotknięte jest sankcją nieważności bezwzględnej. Bezwzględna nieważność oświadczenia oznacza, że z mocy prawa nie wywołuje ono skutków od chwili złożenia, a na brak skutków powołać może się każda osoba, która ma w tym interes prawny. Pod pojęciem braku świadomości lub swobody albo niemożności swobodnego powzięcia decyzji rozumieć należy taki stan umysłowy, który uniemożliwił składającemu dokonanie oceny znaczenia złożonego oświadczenia Nie jest konieczne stwierdzenie całkowitego ustania czynności mózgu. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Brak świadomości charakteryzuje się niemożnością zrozumienia działań by własnych lub innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia własnego postępowania. Powód pozostawał tempore actionis
w stanie wyłączającym świadomość z przyczyny wewnętrznej, jego wewnętrznego stanu i nie zdawał sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew stwierdziła, że w dacie spornych umów powód działał z pełną świadomością
i rozeznaniem. Wyjaśniła, że strony były małżeństwem do kwietnia (...) r., kiedy to na żądanie powoda został prawomocnie orzeczony rozwód pomiędzy małżonkami. Po uzyskaniu rozwodu z pozwaną powód ponownie wstąpił w związek małżeński z nową partnerką zamieszkałą w B., gdzie on sam również się przeprowadził. Pozwana pozostała we wspólnym mieszkaniu stron w O. przy ulicy (...), w którym do dzisiaj zamieszkuje. W związku z tym, że wraz
z rozwodem ustała pomiędzy stronami wspólność majątkowa małżeńska, a pozwana wyłącznie sama opłacała wszystkie należności za mieszkanie w O., strony zdecydowały się na dokonanie podziału majątku wspólnego. Aby zaoszczędzić sobie kosztów postępowania sądowego, byli małżonkowie postanowili zgodnie podzielić swój majątek dorobkowy aktem notarialnym (umowa o częściowy podział obejmująca własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego w O.) i umową pisemną z notarialnie poświadczonymi podpisami (oszczędności i ruchomości), obie
z 23.01.2006 г. Decyzję o dokonanie podziału majątku dorobkowego na zasadach ujętych w sporządzonych umowach strony podjęły wspólnie i w pełni świadomie. Powód pozostawał już wówczas w nowym związku małżeńskim, a jego drugą żoną była pani sędzia Sądu Okręgowego w (...). W związku z powyższym powód
z pewnością był dobrze poinformowany o swojej sytuacji prawnej i warunkach na jakich zdecydował się przeprowadzić podział majątku z byłą żoną. Podczas sporządzania przedmiotowych umów powód w żaden sposób nie zachowywał się tak, aby mieć chociaż najmniejsze wątpliwości, co do jego stanu świadomości. W chwili dokonywania podziału majątku i podpisania w tym zakresie przedmiotowych umów, powód miał 69 lat i był w bardzo dobrej kondycji psychicznej. Zawsze zadbany, elokwentny, doskonale radził sobie ze wszystkimi sprawami. Dokonywał szeregu czynności prawnych, innych rozporządzeń majątkowych z pełną świadomością. Posiadając prawo jazdy zawodowego kierowcy (praca w (...)), z powodzeniem w dalszym ciągu kierował samochodem osobowym (zresztą do dzisiaj to wykonuje), pokonując znaczne odległości, jak chociażby B. - O.. Powód posiada wysokie uposażenie, gdyż pobiera emeryturę za wykonywaną pracę w (...), a do tego również w Polsce. W (...) uległ wypadkowi za co otrzymał odszkodowanie. Pozwana nie miała wiedzy
o rozpoznaniu u powoda jeszcze podczas trwania ich małżeństwa zespołu otępienno- charakteropatycznego zawartego w dokumentacji medycznej załączonej do pozwu. Wie tylko, że jej były mąż często „chodził po lekarzach", gdyż miał problemy
z kręgosłupem, a w zachowaniu powoda nie zauważała wówczas żadnych symptomów jakiegokolwiek schorzenia ograniczającego świadome podejmowanie przez niego decyzji. Powód zawsze energiczny, samodzielnie decydujący w swoich sprawach, nie wzbudzał żadnych podejrzeń o jakiekolwiek schorzenia neurologiczne. Wręcz przeciwnie jego energia budziła uznanie dla najbliższego otoczenia i rodziny, w tym dwójki dorosłych synów. O świadomym działaniu powoda w czasie sporządzenia spornych umów świadczą także inne rozporządzenia powoda dokonywanie
w późniejszym nawet czasie. I tak w roku 2009 powód dokonał zakupu lokalu mieszkalnego w O. przy ulicy (...) na podstawie wygrania przetargu. Zakupił też w O. działkę ogrodniczą, którą przez cały czas uprawia i wykonuje na niej wszystkie prace ogrodnicze. Powód postanowił też po rozstaniu się z drugą żoną wrócić do pozwanej, która ze względu na podeszły wiek i pomoc byłego męża
w sprawach życia codziennego, wyraziła zgodę na ponowne, wspólne zamieszkanie.
Ustosunkowując się do dokumentacji medycznej załączonej do pozwu, należy zauważyć, że rozpoznanie u powoda w listopadzie 2003 r. zespołu otępienno- charakteropatycznego nie musi wiązać się ze znaczną lub wyłączającą zdolnością do podejmowania świadomych decyzji w zakresie swoich spraw. Tym bardziej, że jak wynika z karty leczenia szpitalnego powoda z dnia 26 listopada 2003 r. w badaniu tomografii komputerowej mózgowia nie stwierdzono żadnych zmian, a po krótkim pobycie w szpitalu wypisano powoda do domu w stanie ogólnej poprawy. Rozpoznanie u powoda choroby P. nastąpiło w 2015 r., a więc 9 lat po sporządzeniu przedmiotowych umów w sprawie podziału majątku wspólnego z pozwaną. Niezależnie od powyższego, gdyby nawet przyjąć, że pozwany cierpiał już na tę chorobę wcześniej przed jej rozpoznaniem, to należy zważyć, że choroba P. we wczesnym stadium nie powoduje ograniczenia funkcji psychicznych. Tym bardziej, że w leczeniu szpitalnym pozwanego w listopadzie 2003 r. przeprowadzono badanie TK mózgowia, które nie wykazało żadnych zmian, a przecież choroba P. jest zwyrodnieniem struktur mózgu i gdyby już wtedy istniała z pewnością badanie TK musiałoby to wykazać. W takiej sytuacji nie wiadomo, kiedy dokładnie ta choroba rozwinęła się
u pozwanego i czy w chwili dokonywania podziału majątku z pozwaną już istniała.

Duże wątpliwości budzi zaświadczenie lekarskie z 7 września 2015 r., gdzie z jednej strony lekarz psychiatra stwierdza, że pozwany cierpi na otępienie łagodne, dodając jeszcze, że: „Obecnie bez znacznej progresji w zakresie funkcji intelektualnych
i poznawczych", aby zaraz stwierdzić, że jego zdaniem : jest wysoce prawdopodobna przesłanka, do stwierdzenia że podczas sporządzania aktu w dn. 03.01.2006 r. miał istotne ograniczenie zdolności do świadomego powzięcia decyzji." Trudno wytłumaczyć fakt, że jeżeli stwierdza się u pacjenta otępienie łagodne, które niewątpliwie nie może powodować znacznego ograniczenia funkcji intelektualnych i poznawczych, jednocześnie wyraża się pogląd, że 9 lat wcześniej takie ograniczenia występowały.
Ponadto nie wiadomo jakiej umowy dotyczy powyższe zaświadczenie, bo dwie umowy o podział majątku zostały sporządzone 23.01.2006 r. Nawet, gdyby przyjąć, że jest to oczywista pomyłka daty, to jest zastanawiającym, dlaczego lekarz wymienia akurat tę jedną, konkretną umowę i nie wymienia innych jak nabycie mieszkania przez pozwanego, działki ogrodniczej i innych rozporządzeń. Powstaje wątpliwość, czy zaświadczenie lekarskie z 7.09.2015 r. nie zostało wypisane pod dyktando pozwanego, który po 9 latach powziął zamiar odzyskania połowy udziału we własności pierwotnie wspólnego mieszkania. Według art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jednak kodeks cywilny nie precyzuje, ani pojęcia „stanu wyłączającego świadome albo swobodne podjęcie decyzji" ani też pojęcia „choroby psychicznej" czy „zaburzeń czynności psychicznych", które są podane jako przykłady. Z pewnością w żadnym wypadku nie można mówić
o automatyzmie wadliwości oświadczeń składanych przez osoby chore, np. cierpiące na depresję, demencję, chorobę Alzheimera chorobę P.. Trzeba przecież zauważyć, że także osoby zupełnie zdrowe, w okolicznościach wskazanych w art. 82 k.c., składają wadliwe, bezwzględnie nieważnie, oświadczenie woli. Dlatego ustalenie, czy istnieją podstawy do powołania się na wadę oświadczenia woli skutkującą bezwzględną nieważnością czynności prawnej (umowy) wymaga drobiazgowej weryfikacji zarówno okoliczności towarzyszących składaniu danego oświadczenia woli oraz stanu osoby je składającej. Wobec powyższego należy przyjąć, że brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności dwóch przedmiotowych umów dokonujących podziału majątku wspólnego stron z sprzed 17 lat przede wszystkim w świetle funkcjonowania powoda w tamtym czasie i jego kondycji psychicznej.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Zestawienie pozwu z odpowiedzią, przebieg posiedzenia przygotowawczego,
a także niezaprzeczone tezy wniosku dowodowego powoda z 4.12.2023 r. wskazują na to, że bezsporne są następujące, wymienione tam przez strony, okoliczności faktyczne:

W dniu 23.01.2006 r., pomiędzy powodem A. J. a pozwaną J. J., doszło do zawarcia dwóch umów:

1)  „(...)”, sporządzonej w formie aktu notarialnego przed notariuszem w O. I. Ś., (...), w której strony oświadczyły, że na mocy prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w (...) wydanego w dniu 16.04.(...) r. ((...)) rozwiązującego przez rozwód ich związek małżeński ustała między nimi wspólność małżeńska, a w skład majątku, który objęty był wspólnością ustawową, wchodziło między innymi własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego
w O. przy ul. (...), pozostającego w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) o wartości (...) – i postanowiły, że dokonują podziału tej części majątku dorobkowego w ten sposób, że J. J. nabywa to prawo i że tytułem spłaty zapłaciła A. J. (...) zł;

2)  „Umowy o podział majątku dorobkowego zawartej w dniu 23 stycznia 2006 roku", sporządzonej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi przed notariuszem w O. I. Ś., (...), (...), w której strony oświadczyły, że w skład majątku, który objęty był wspólnością ustawową wchodziły między innymi: 1. prawo najmu miejsca garażowego położonego w O. przy ul. (...) wraz z nakładami na budowę zadaszenia, 2. oszczędności na rachunku bankowym – 2000 EUR,
3. samochód osobowy M. (...), 4. magnetowid, 5. wieża stereo S., 6. telewizor S., 7. stolik pod telewizor, 8. kanapa skórzana, 9. dwa fotele skórzane, 10. stolik okolicznościowy, 11. dywan, 12. komplet sztućców na 12 osób, 13. inne przedmioty wyposażenia lokalu mieszkalnego. Strony dokonały podziału tych składników majątku dorobkowego w ten sposób, że A. J. przypadły prawa i przedmioty opisane w punktach: 2-12, zaś J. J. prawa i przedmioty opisane w punktach: 1 i 13 – bez dopłat i bez roszczeń z tego tytułu w przyszłości.

( potwierdzone załączonymi do pozwu umowami)

U powoda już w XI 2003 r. zdiagnozowano zespół psychoorganiczny otępienno-charakteropatyczny. Ta diagnoza towarzyszyła jego pobytowi na (...). Szpitala (...) z Przychodnią w O. w dniach: 19-26.11.2003 r. W wywiadzie i badaniu przedmiotowym stwierdzono wówczas m.in., że przyjęcie do oddziału następuje z powodu postępujących od paru lat zaburzeń pamięci, „powód nie rozpoznaje wszystkich ludzi”, „jak podaje żona pacjenta od jakiegoś czasu zachowuje się dziwnie, słyszy głosy, ale w rozmowie się do tego nie przyznaje”.

( potwierdzone załączonymi do pozwu: kartą informacyjną i historią choroby)

Ponadto powód kilkakrotnie otrzymał od lekarzy neurologów diagnozę: choroba P. – w latach: 2015, 2016, 2018.

( potwierdzone załączonymi do pozwu: informacjami dla lekarza i skierowaniem)

Po uzyskaniu rozwodu z pozwaną powód ponownie wstąpił w związek małżeński z nową partnerką zamieszkałą w B., gdzie on sam również się przeprowadził. Pozwana pozostała we wspólnym mieszkaniu stron w O. przy ulicy (...), w którym do dzisiaj zamieszkuje. W związku z tym, że wraz
z rozwodem ustała pomiędzy stronami wspólność majątkowa małżeńska, a pozwana wyłącznie sama opłacała wszystkie należności za mieszkanie w O., strony zdecydowały się na dokonanie podziału majątku wspólnego. Powód pozostawał już wówczas w nowym związku małżeńskim, a jego drugą żoną była sędzia Sądu Okręgowego w (...). (...) B. wyrokiem z 18.08.2014 r. uznał małżeństwo powoda i jego drugiej żony (zawarte 10.09.2005 r.) za nieważnie zawarte. W chwili dokonywania podziału majątku i podpisania w tym zakresie przedmiotowych umów, powód miał 69 lat. Dokonywał uprzednio szeregu czynności prawnych, innych rozporządzeń majątkowych. Posiadając prawo jazdy zawodowego kierowcy (praca w (...)), z powodzeniem w dalszym ciągu kierował samochodem osobowym (zresztą nadal to wykonuje), pokonując znaczne odległości, jak chociażby B. - O.. Powód posiada wysokie uposażenie, gdyż pobiera emeryturę za wykonywaną pracę w (...), a do tego również w Polsce. W (...) uległ wypadkowi za co otrzymał odszkodowanie. W roku 2009 powód dokonał zakupu lokalu w O. przy ulicy (...) o powierzchni 16,7 m ^{( 2 )}na podstawie wygrania przetargu od SM (...) jako pralnię i zaadoptował go na potrzeby mieszkalne. Kupił też w 2017 r. w O. działkę ogrodniczą, którą przez cały czas uprawia i wykonuje na niej wszystkie prace ogrodnicze. Powód postanowił też po rozstaniu się z drugą żoną wrócić do pozwanej (w 2012 r.), która ze względu na podeszły wiek i pomoc byłego męża
w sprawach życia codziennego, wyraziła zgodę na ponowne, wspólne zamieszkanie.

( niekwestionowane przez powoda twierdzenia odpowiedzi na pozew, zawiadomienie (...) z 27.06.2016 r. k. 74, wyrok k. 75-81, umowa przeniesienia praw do działki k. 83, niekwestionowane przez pozwaną wyjaśnienia powoda w protokole posiedzenia przygotowawczego k. 65)

Według obserwacji notariusza I. Ś., nie miała ona wątpliwości co do zdolności stron do zawarcia spornych umów. Akt notarialny został odczytany przed jego podpisaniem, podobnie jak umowa, podpisy pod którą zostały poświadczone.

dowód: zeznania świadka I. Ś. k. 89

Powód jest skonfliktowany z jednym ze swych synów – M., do tego zresztą stopnia, że to właśnie jego obwinia o spór w tej sprawie ( wyjaśnienia powoda
w protokole posiedzenia przygotowawczego k. 65), jednak w odbiorze obu synów (M. i S.) powód nie tylko był, ale i nadal jest mimo swych schorzeń osobą wystarczająco sprawną psychicznie i orientującą się w rzeczywistości, by samodzielnie zajmować się swoimi sprawami, a nawet by pomagać pozwanej
w załatwianiu jej spraw – z uwagi na jej problemy ze słuchem. Po pewnym czasie od zawarcia spornych umów powód stwierdził, że dokonany podział majątku dorobkowego jest dla niego niekorzystny i zażądał dodatkowo od pozwanej kwoty 8.000 EUR. Sumę tę w (...) syn S. przekazał pozwanej, a pozwana powodowi, zgodnie z jego żądaniem. Ponownie powód zaczął wyrażać niezadowolenie około 2001 roku. W 2006 roku – gdy zawierane były sporne umowy i gdy powód pozostawał już
w drugim związku małżeńskim – prowadził auto i odbywał nim regularne podróże jako kierowca na trasie B.-O.. W dacie spornych umów powód posiadał znaczne oszczędności na rachunkach bankowych, które nie podległy podziałowi
i o których sumach nie wiedziała ani pozwana, ani synowie. Do notariusza, by zawrzeć te umowy, pojechał z pozwaną autobusem, a treść umów uzgodnił z nią jeszcze przed wyjazdem do notariusza.

dowód: zeznania świadków: M. J. i S. J. k. 90-91, zeznania pozwanej złożone w ramach przesłuchania stron k. 92

Na okoliczność świadomości powoda, składającego sporne oświadczenia woli w dniu 23.01.2006 r., Sąd zasięgnął pisemne opinii biegłego sądowego - neurologa. Według opinii, w dacie badania kontakt słowny zachowany. Badany jest zorientowany co do miejsca, czasu i przestrzeni. Czaszka miarowa, symetryczna, niebolesna opukowo i uciskowo, owłosienie prawidłowe. Średniego stopnia ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego we wszystkich kierunkach. Mowa prawidłowa. Węch prawidłowy. Szerokość szpar powiekowych prawidłowa. Ruchy gałek ocznych prawidłowe. Źrenice równe, prawidłowo reagujące na światło, zbieżność i nastawienie. Odruch rogówkowy prawidłowy. Słuch prawidłowy. Odruch żuchwowy prawidłowy. Odruchy podniebienne i odruch gardłowy prawidłowe. Ruchy czynne i bierne kończyn górnych i dolnych prawidłowe. Drżenia rąk. Siła mięśniowa i napięcie mięśniowe prawidłowe po obu stronach. Próba „palec-nos" - niewielkie zaburzenia z uwagi na to, że trzęsą się ręce. Odruch promieniowy, odruch z mięśnia trójgłowego i dwugłowego ramienia prawidłowe. Czucie powierzchniowe prawidłowe. Odruchy brzuszne prawidłowe. Objaw L.`a (+) 70°obustronnie. Próba „pięta-kolano" prawidłowa. Odruch kolanowy i skokowy prawidłowe. Odruch B. Biorąc pod uwagę powyższe, tj. dane z dokumentacji medycznej, brak jest podstaw do stwierdzenia
u A. J. w dacie składania oświadczenia woli w dniu 23.01.2006 r. otępienia w stopniu znacznym, jak również istnienia choroby psychicznej. Za prawdopodobny początek zdiagnozowanego otępienia, należy przyjąć 2003 r., jako początkowe stadium procesu otępiennego przejawiającego się pogorszeniem
w zakresie pamięci. Wiadomo, że proces progresji zaburzeń pamięci u powoda narasta powoli, w 2015 r. rozpoznano otępienie łagodne i odnotowano: „Obecnie bez znacznej progresji z zakresie funkcji intelektualnych i poznawczych". Wiadomo też, że od 2003 r. nie zmieniono u powoda leczenia, sam powód podał podczas aktualnego badania nazwy leków i ich dawki takie, jakie zostały zalecone podczas wypisu z Oddziału Neurologii w 2003 r. Powód podczas badania podał również, że aktualnie leczy się
u lekarza rodzinnego i u urologa. Od 2015 r. brak jest dokumentacji od psychiatry.
Zgodnie z zasadami opiniowania do oceny istnienia stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w przypadku otępień stanowią:
bardzo głębokie otępienia umysłowe, niezależnie od ich przyczyny lub otępienia
z towarzyszącymi im objawami psychotycznymi. U powoda nie stwierdzono otępienia
w stopniu głębokim (brak takich danych w dokumentacji medycznej) ani też nie stwierdzono obecności towarzyszących otępieniu objawów psychotycznych. Postawione w tym przypadku rozpoznanie zespołu otępiennego charakteropatycznego w 2003 r. samo w sobie nie daje podstaw do orzekania niezdolności do świadomego
i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Zgodnie z unormowaniami art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Biegła stwierdza, że brak jest podstaw do stwierdzenia braku świadomości powoda składającego oświadczenia woli w dniu 23.01.2006 r. stopniu wskazującym na brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych
i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Powód w dniu 23.01.2006 r. miał zachowaną zdolność do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Biegła, biorąc pod uwagę dane z dokumentacji medycznej, nie znalazła żadnych danych świadczących
o istnieniu u spadkodawcy jakichkolwiek zaburzeń psychicznych, w tym choroby psychicznej, zaburzeń świadomości oraz otępienia w stopniu znacznym. Z dostępnej dokumentacji medycznej nie wynika, aby powód w 2006 r. nie był osobą samodzielną, nieradzącą sobie. U powoda nie stwierdzono upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej oraz otępienia w stopniu znacznym. Stwierdzono początkowe stadium procesu otępiennego w 2003 r. i otępienie łagodne w 2015 r. bez znacznej progresji
w zakresie funkcji intelektualnych i poznawczych. Powód w dacie 23.01.2006 r. znajdował się w stanie umożliwiającym świadome i swobodne podjęcie decyzji oraz wyrażenie woli. Rozpoznany w 2003 r. zespół otępienny charakteropatyczny nie miał wpływu na swobodę testowania (powinno być oczywiście: umawiania się) w dacie 23.01.2006 r.

dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu neurologii I. S. k. 99-109

Rozważania

Sąd oparł rozstrzygnięcie na przedłożonych przez strony dokumentach
(z wyjątkiem zaświadczenia lekarskiego z 7.09.2015 r.), które nie były kwestionowane przez strony i nie budzą żadnych zastrzeżeń Sądu, dalej na zeznaniach świadków: I. Ś., M. J. i S. J., na zeznaniach pozwanej, a ponadto na opinii biegłej.

Dowody te tworzą wystarczająco spójny stan faktyczny. Co istotne, wśród nich są zeznania notariusza, który nie jest zainteresowany wynikiem postępowania i który – gdyby zauważył u powoda w 2006 r. przy podpisywaniu spornych umów przejawy ułomności psychicznej stojącej na przeszkodzie w zawarciu umów – po prostu odmówiłby czynności notarialnej. Są wśród nich również zeznania obu synów stron,
a to ważne – ponieważ tylko z jednym z nich powód jest skonfliktowany. Drugi nie ma powodu, by zeznawać nieprawdę z niekorzyścią dla ojca. Zgodne z tym jest przesłuchanie pozwanej, a całość spala opinia biegłej – neurologa, która nie została skutecznie podważona przez powoda.

Powód w piśmie procesowym z 11.09.2024 r. (k. 122) złożył zastrzeżenia do opinii, ale w ocenie Sądu były to zarzuty na tyle chybione, że nie spowodowały zlecenia opinii uzupełniającej. Powód stwierdził bowiem, że biegła nie przeanalizowała wyroku (...) w B., ponadto jej wnioski są sprzeczne
z treścią zaświadczenia lekarskiego z 7.09.2015 r. Ponadto biegła nie wzięła pod uwagę dysproporcji wartości przedmiotów przypadających stronom w wyniku podziału majątku. Zdaniem powoda, właściwszym ponadto do oceny jego stanu psychicznego byłby psychiatra.

W ocenie Sądu, treść wyroku (...) w B., wydawanego wyłącznie przez duchownych, nie tylko nie ma wiążącego charakteru dla biegłego i dla Sądu powszechnego w tej sprawie (co oczywiste i przyznane przez samego powoda), ale nie powinna być nawet punktem odniesienia ani wskazówką do medycznego opiniowania w tej sprawie. Zaświadczenie lekarskie z 7.09.2015 r. również. Zostało przez biegłą zauważone i omówione (s. 4 opinii). Pomijając już nawet błąd w dacie zawarcia umów (wskazano w nim 3.01.2006 r.) oczywiście nie może zastąpić orzeczenia sądowego wydanego po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego (co nastąpiło w tej sprawie), ponadto treść tego dokumentu – wbrew argumentacji powoda wcale nie jest jednoznaczna na jego korzyść. Lekarz psychiatra stwierdził tam, że wysoce prawdopodobne (co należy podkreślić) są przesłanki do stwierdzenia, że podczas sporządzania aktu notarialnego powód miał istotnie ograniczoną (co też należy podkreślić) zdolność do świadomego powzięcia decyzji.

Zdaniem Sądu, do wypowiedzenia się na ten temat właściwy był biegły neurolog. Pozew zawierał wniosek o opinię z zakresu i neurologii i psychiatrii, ale nie było potrzeby zlecania opiniowania psychiatrze, skoro pozew i załączniki do pozwu wskazują na to, że powód leczył się przede wszystkim neurologicznie. Biegła neurolog wymieniała w opinii przeważnie przebieg leczenia neurologicznego powoda, po czym poczuła się kompetentna zgodnie z posiadaną specjalizacją do wydania opinii na temat powoda. Dlatego Sąd pominął dowód z opinii psychiatry, nieistotny dla rozstrzygnięcia.

Odnosząc się zaś do zawartego w zarzutach stwierdzenia o dysproporcji wartości podzielonych dóbr, należy zaś w pierwszym rzędzie podkreślić, że to nie dysproporcja była podstawą faktyczną i prawną powództwa, lecz brak rozeznania powoda w czynności, a ponadto dysproporcja ta wcale nie była przez powoda wywodzona w pozwie ani udowadniana. Należy zwrócić uwagę na to, że strony dokonały podziału tylko części majątku, a nie całego, a ponadto w umowie sporządzonej w formie pisemnej wymienione były prawa i przedmioty bez podania ich wartości, co nie pozwala na stwierdzenie, że suma dóbr po jednej stronie była wyraźnie wyższa niż po drugiej. Powód nie udowodnił tezy postawione w końcowej części procesu, że wartość mieszkania była wyraźnie wyższa od przyjętej w umowie. Dowodem na to z pewnością nie może być wydruk informacji z Internetu na temat cen metra kwadratowego mieszkań w O.. Wartość mieszkania nie jest faktem powszechnie znanym, niewymagającym dowodu.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka M. G. (k. 89-90). To znajomy stron – głównie powoda, a jego relacja była wewnętrznie sprzeczna. Z jednej strony świadek stwierdził, że powód w 2006 r. logicznie nie myślał, w innym miejscu, że nie potrafi powiedzieć, jak to było w 2006 r., a z drugiej strony, że powód obecnie rozumiał, gdy mu się kilka razy coś powtórzyło. Sąd nie uwierzył również powodowi, uznając – na co słusznie wskazywali synowie powoda – że wybiórczo posługuje się on zdiagnozowaniem swych schorzeń, zależnie od tego, co mu pasuje. Powód nie twierdzi, że wszystkie czynności prawne z jego począwszy od 2006 r. są nieważne, lecz podważa te, które uważa obecnie za niekorzystne dla siebie. Ponadto powód jest chwiejny w zeznaniach – najpierw twierdzi kategorycznie, że to był jego pomysł, by pozwana wyrównała mu kwotą 30 000 zł za mieszkanie, by po chwili (gdy uznał, że to stwierdzenie dla niego niekorzystne) stwierdzić, że tego nie pamięta. Zeznając, nie sprawiał wrażenia osoby, nie potrafiącej ocenić znaczenia tej czynności procesowej.

Powyższa ocena dowodów prowadzi do wniosku, że powództwo nie było zasadne. Zgodnie z art. 82 k.c., nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Przy czym choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy nie powodują same przez się skutków z art. 82 k.c. - między nimi a stanem w konkretnym momencie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji
i wyrażenie woli musi zachodzić związek przyczynowy. Stan wyłączający świadomość to – najogólniej rzecz ujmując – brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenie i skutków własnego postępowania. Bez znaczenia pozostaje przy tym, czy stan ten ma charakter trwały czy tylko przejściowy (System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne, T. 2, pod red. (...) 2002, s. 382). Do przyjęcia, że oświadczenie woli zostało złożone przez osobę znajdującą się w stanie, o którym mowa w art. 82, nie jest konieczne, ażeby osoba ta była ubezwłasnowolniona w chwili składania oświadczenia. Przepis art. 82 ma na względzie osobę, która ma zdolność do czynności prawnych. Nieważność czynności prawnej jest wynikiem określonego stanu psychicznego tej osoby w momencie składania oświadczenia woli. Uregulowanie powyższe obejmuje dwie niezależne od siebie sytuacje. Jedna charakteryzuje się brakiem świadomości osoby składającej oświadczenie woli, druga zaś brakiem swobody w momencie podejmowania decyzji i uzewnętrznienia swej woli w tym zakresie. Nie ma znaczenia fakt, czy stan, o którym mowa w art. 82 k.c., był znany czy też nie był znany kontrahentowi. Nie stanowi przesłanki nieważności czynności prawnej dopiero całkowity brak świadomości. Nie jest wymagane, aby nastąpił zupełny zanik świadomości i ustanie czynności mózgu. W przytoczonym przepisie tylko przykładowo wskazane zostały przyczyny wyłączające świadomość i swobodę.

Odnosząc powyższe tezy do realiów sprawy, należy stwierdzić że wiarygodna część materiału dowodowego wskazuje na to, że u powoda nie doszło do spełnienia przesłanek zawartych w art. 82 k.c., dlatego na tej podstawie prawnej powództwo oddalono. O kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zaś o kosztach procesu – na podstawie art. 98 k.p.c. (pozwana, która proces wygrała, poniosła wynagrodzenie pełnomocnika według stawki minimalnej 5400 zł i opłatę od pełnomocnictwa procesowego 17 zł).

sędzia Rafał Kubicki