Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 sierpnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Stażysta Krystian Dąbrowski

po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 2023 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko K. K.

o zapłatę

umarza postępowanie w części, tj. odnośnie roszczenia z pkt I.1. pozwu;

oddala powództwo w pozostałym zakresie;

zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 10.817,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu;

nakazuje zwrócić powodowi ze Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 6.073,00 złotych tytułem zwrotu połowy opłaty od części pozwu, która została cofnięta.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 30 grudnia 2022 r. (data nadania) powód (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł przeciwko pozwanemu K. K. o:

zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 436.064,95 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w następujący sposób:

kwoty 242.906,00 zł tytułem zwrotu kwoty wypłaconej na rzecz strony pozwanej , pierwotnie w ramach wykonania umowy kredytu nr (...) z dnia 9 stycznia 2009 r., zawartej przez stronę pozwaną z powodem wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 2 k.c. liczonymi od dnia zastępującego po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu do dnia zapłaty,

kwoty 193.158,95 zł tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w postaci równowartości kosztu korzystania przez stronę pozwaną z kwoty, o której mowa w pkt 1 powyżej, w okresie od dnia 19 stycznia 2009 r. do dnia 30 września 2022 r., przy czym powód zastrzega sobie możliwość rozszerzenia żądania pozwu w zakresie tego roszczenia na dalszym etapie postępowania, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 2 k.c. liczonymi od dnia zastępującego po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu do dnia zapłaty,

zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictw oraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w ramach powyższego sporu zapadł wyrok w dniu 5 kwietnia 2022 r., sygn. akt(...) (...) Sąd Apelacyjny w(...)prawomocnie przesądził, że zawarta pomiędzy stronami umowa kredytu jest nieważna. Po prawomocnym upadku umowy kredytowej roszczenia banku mają odrębny i niezależny charakter względem roszczeń kredytobiorców (tzw. „teoria dwóch kondykcji”). Niniejszym pozwem powód dochodzi zatem zwrotu nienależnego świadczenia w postaci wypłaconej kwoty kapitału oraz zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w postaci korzystania przez stronę pozwaną z kwoty jej powierzonej w okresie od 19 stycznia 2009 r. do 30 września 2022 r. Powód podniósł, że bezpodstawnym wzbogaceniem strony pozwanej będzie zaoszczędzony przez nią rynkowy koszt usługi ekonomicznej (pozew k. 4-13).

Pismem z dnia 10 sierpnia 2023 r., wobec dokonania przez stronę pozwaną potrącenia, pozwany cofnął pozew w części dotyczącej żądania tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej (jako świadczenia nienależnego) tj. co do kwoty 249,906,00 zł. W pozostałym zakresie podtrzymał wszelkie twierdzenia i wnioski dowodowe oraz dotychczasowe stanowisko prezentowane w sprawie (pismo przygotowawcze strony powodowej – częściowe cofnięcie pozwu k. 186-194).

W odpowiedzi na pozew pozwany K. K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania wg norm przepisanych.

Pozwany podniósł zarzut potrącenia swojej wierzytelności w kwocie 229.391,96 zł – jako sumy wpłat w wykonaniu nieważnej umowy kredytu (...) z dnia 9 stycznia 2009 r. w okresie od dnia jej zawarcia do dnia 11.04.2022 r. – z wierzytelnością powoda z tytułu zwrotu kwoty wypłaconego kredytu w kwocie 224.725,00 zł oraz wypłaconą nadwyżką – lokata bankowa w kwocie 18.181,00 zł.

W uzasadnieniu swojego stanowiska, strona pozwana wskazała, że roszczenie o wynagrodzenie z kapitału jest oczywiście nieuzasadnione. Przyjęcie, że zawarta między stronami umowa jest nieważna, wyklucza, aby stanowiła ona podstawę roszczenia banku. Powodowi przysługuje zatem co do zasady żądanie zwrotu przez pozwanego środków uzyskanych w ramach wykonywania nieważnej umowy kredytu. Nie jest natomiast zasadne roszczenie banku o zapłatę w części, w jakiej przewyższałoby kwotę wypłaconego kapitału (odpowiedź na pozew k. 157-161v.).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 9 stycznia 2009 r. powód zawarł z pozwanym Bankiem umowę kredytu nr (...) w kwocie 89.980, przy czym waluta kredytu została oznaczona w (...).

Zgodnie z umową sprzedaży z 14 stycznia 2009 r. pozwany nabył spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego za 252.500 zł, przy czym kwota 27.775 zł została już wcześniej zapłacona przez pozwanego, a do zapłaty pozostała kwota 224.725 zł, która to faktycznie została uregulowana w trybie uruchomienia i realizacji kredytu.

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego w(...) o sygn. (...) - umowa sprzedaży k. 119-120).

W umowie przewidziano zmienne oprocentowanie, które na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,32%, na które składała się stopa referencyjna w postaci LIBOR dla (...) 3M ustalona na dzień sporządzania umowy w wysokości 0,62% i marża podstawowa w wysokości 2,50%, która do chwili ustanowienia prawnych zabezpieczeń miała być podwyższona o 1,2%. Zgodnie z załącznikiem nr 4 do umowy LIBOR oznacza średnią stopę procentową dla kredytów udzielanych przez banki londyńskie innym bankom na oznaczony okres, ogłaszaną w o godzinie 11:00 rano czasu londyńskiego na stronie internetowej B. A./I. R., względnie w zakładce (...) i (...) 03 strony internetowej sytemu R., a także publikowaną w dzienniku „Rzeczypospolita” .

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego w (...) - umowa pkt I.25-26, I.30, I.40, I.45, II.1.5 k. 40-45, załącznik nr 4 k. 412-421).

Kredyt został udzielony na okres 360 miesięcy i miał być spłacany w równych miesięcznych ratach do 4 lutego 2039 r. Zgodnie z pkt 2.3.1 spłata rat kapitału wraz z oprocentowaniem kredytu i innymi należnościami Banku następowała poprzez obciążenie w dacie wymagalności rachunku bieżącego powoda kwotą raty i innych należności oraz poprzez przelew tych środków na rachunek bieżącej obsługi kredytu, przy czym w przypadku kredytu walutowego należności Banku wyrażone w walucie kredytu, Bank pobiera poprzez obciążenie rachunku bieżącego kwotą w złotych stanowiącą ich równowartość.

W tym ostatnim przypadku równowartość kwoty raty w złotych ustala się według kursu sprzedaży waluty obcej obowiązującej w Banku na podstawie Tabeli Kursów na dwa dni robocze przed datą wymagalności każdej należności Banku.

Za zgodą Banku, kredytobiorca miał możliwość dokonywania spłat rat kredytu walutowego także w inny sposób, w tym w szczególności dokonywać spłat w walucie kredytu lub innej walucie obcej. Jeżeli spłata rat kredytu walutowego nastąpi w innej walucie niż waluta kredytu, wówczas kwota wpłaty zostanie przeliczona najpierw na złote po kursie kupna tej waluty, a następnie na walutę kredytu po kursie sprzedaży, przy zastosowaniu kursów obowiązujących w Banku na podstawie Tabeli Kursów. Jeżeli spłata następuje po dacie wymagalności raty lub innych należności do przeliczenia walut stosuje się kursy z daty spłaty

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego(...)- pkt II. 2.3.1 umowy k. 43, zeznania świadka A. P. k. 586v-589, zeznania świadka A. P. k. 588).

Zgodnie z regulaminem stanowiącym część integralną umowy, kwota kredytu miała być wypłacona kredytobiorcy w złotych i w takiej sytuacji Bank dokonywał przewalutowania według kursu obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów, właściwego dla danego rodzaju transakcji. W myśl też Regulaminu, za zgodą Banku, kredytobiorca mógł złożyć dyspozycję wypłaty kredytu (w tym także którejkolwiek jego transzy) w innej walucie niż złoty.

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego w(...)- regulamin pkt 3.2.3 k. 47v).

Zgodnie z Regulaminem, jeżeli wypłata kolejnych transz kredytu nie pozwalała na spłatę przez kredytobiorcę zobowiązań potrzebnych do pokrycie całkowitych kosztów związanych z realizacją zakupu lokalu mieszkalnego (celu kredytu), to kredytobiorca był zobowiązany do pokrycia tych kosztów z własnych środków przed wypłatą ostatniej transzy oraz przedłożenia Bankowi dowodu ich poniesienia.

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego w (...)- pkt 3.2.6. regulaminu k. 47v).

W regulaminie zdefiniowano Tabelę Kursów jako obowiązującą w Banku (...) kursów dla kredytów mieszkaniowych i konsolidacyjnych w walutach obcych (...) Bank (...) S.A publikowaną na stronie internetowej banku (por. pkt 2.7.1 regulaminu k. 46v oraz regulamin k. 177). Z kolei w regulaminie kredytowym dla konsumentów pozwanego Banku obowiązującym od października 2018 r. nie zawarto definicji Tabeli kursów (dowód: regulamin k. 129-133). Procedura tabeli kursów ma charakter wewnętrzny i nie była rozpowszechniana.

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego w (...) - zeznania świadka A. P. k. 586v-589 w szczególności k. 588v)

Postawienie do dyspozycji środków z kredytu nastąpiło jednorazowo, częściowo poprzez wpłatę ich na rachunek bankowy sprzedawcy lokalu mieszkalnego w dniu 19 stycznia 2009 r. w wysokości 224.725 PLN, częściowo zaś przez założenie lokaty i wpłatę na nią nadwyżki.

O wysokości wypłaconej kwoty pozwany dowiedział się w dniu wypłaty. Była to kwota wyższa o 18.181 zł, niż ta która miała być przewidziana na cel realizacji umowy kupna lokalu.

( dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego w (...)- potwierdzenie otwarcia i wpłaty na lokatę tradycyjną k. 69 – 70, zeznania pozwanego k. 759v, umowa pkt I. 28 i I. 29 umowy k 40, zlecenie wypłaty kredytu k. 460, potwierdzenie przelewu k. 463).

Wyrokiem T.. Sądu z dnia 6 listopada 2020 roku, sygn. akt I C (...)ustalono, że umowa kredytu nr (...) zawarta w dniu 9 stycznia 2009 r. pomiędzy pozwanym K. K. a powodowym bankiem jest nieważna oraz zasądzono od banku na rzecz K. K. kwotę 6.417 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2022 r., (...) zmienił zaskarżony wyrok w punkcie II o tyle, że w miejsce kwoty 6.417 zł zasądził kwotę 9.417 zł, oddalił apelację oraz zasądził od banku na rzecz K. K. kwotę 4.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

(dowód: akta sprawy Sądu Okręgowego(...)– wyrok Sądu Okręgowego k. 775, wyrok Sądu apelacyjnego k. 892 )

W dniu 10 października 2022 r. powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 423.548,32 zł w terminie 1 miesiąca od doręczenia wezwania, z uwagi na prawomocny wyrok unieważniający umowę kredytową. Na kwotę składały się: 318.629,23 zł – kwota całego wypłaconego kapitału oraz 104.919,09 zł kwota stanowiąca wartość świadczenia spełnionego na rzecz pozwanych, polegająca na umożliwieniu korzystania z kapitału banku.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 42-42v., k. 48-48v., śledzenie przesyłek k. 44-45, k. 50-51)

Pismem z dnia 11 kwietnia 2022 r. pozwany złożył powodowi oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w wysokości 229.391,96 zł z wierzytelnością banku z tytułu jego nienależnego świadczenia z nieważnej umowy kredytu w kwocie 224.725,00 zł.

(dowód: oświadczenie o potrąceniu wierzytelności k. 164)

Sąd zważył, co następuje:

Fakty ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych).

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości (k. 201v.), jak w punkcie IX pozwu (k. 5v.), jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). Sąd uznał przy tym, że z uwagi na prosty charakter obliczeniowy sprawy nie było konieczne zasięganie opinii biegłego – suma dochodzona przez powoda w ramach roszczenia o zwrot kapitału za wskazany wyżej okres wynika bowiem wprost z dokumentu niekwestionowanego przez strony. Zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów, w pełni pozwalają na dokonanie prawidłowego rozpoznania niniejszej sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zgodnie z przepisem art. 203 § 1 i 4 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego, aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Pismem procesowym z dnia 10 sierpnia 2023 r. wobec dokonania przez stronę pozwaną potrącenia, pozwany cofnął pozew w części dotyczącej żądania tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej jako świadczenia nienależnego, tj. co do kwoty 242.906,00 zł.

Cofnięcie pozwu w tym zakresie nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa. Stąd też koniecznym było w tej części umorzyć postępowanie w sprawie – umorzyć postępowanie odnośnie co do roszczenia z punktu I.1 pozwu do kwoty 242.906,00 zł (pkt I sentencji wyroku).

Wraz z cofnięciem pozwu co do w/w kwoty powód zgłosił ostateczne roszczenie, w którym zażądał zapłaty na jego rzecz kwoty 193.158,95 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

W takim przypadku powództwo w zakresie roszczenia głównego – roszczenia o zapłatę po jego modyfikacji i cofnięciu w/w zakresie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Wobec umorzenia powództwa odnieść się należy do żądania pozwu dotyczącego zwrotu przez pozwanego kwoty 193.158,95 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w postaci równowartości kosztu korzystania przez stronę pozwaną z kwoty wypłaconej przez bank w okresie wskazanym w uzasadnieniu pozwu.

Dokonując analizy zasadności tego roszczenia, należy w pierwszym rzędzie z całą mocą podkreślić, że ratio legis przepisu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany (zob.: wyrok (...)). Tymczasem w ocenie Sądu zasądzenie na rzecz banku wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału penalizowałoby w istocie nie bank, lecz kredytobiorcę, zachęcając przedsiębiorcę do wprowadzania abuzywnych postanowień w kolejnych, proponowanych przez siebie konsumentom umowach. Nadto, w polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną przedmiotowego roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. Z powołanych przepisów wynika bowiem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. A zatem umożliwienie kredytobiorcy bezumownego korzystania z kapitału banku nie jest świadczeniem banku, lecz jest stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału w okresie kredytowania przez kredytobiorcę, a nie przez bank, przez co bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, jest irrelewantna przy ocenie zasadności zgłoszonego roszczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Jedynym zaś przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Z uwagi jednak na uznanie spornej umowy kredytu za nieważną, odsetki umowne nie przysługują powodowi, skoro brak podstawy umownej do ich zapłaty. W kontekście powyższego zauważyć należy, że uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do reaktywacji nieważnej umowy stron w zakresie oprocentowania (zob. wyrok SA w Białymstoku z dn. 20.02.2020 r.,(...)). Należy zaakcentować także, że w przypadku uznania zasadności przedmiotowego roszczenia trzeba by uznać, iż analogiczna wierzytelność przysługiwałaby pozwanemu, skoro podczas wykonywania spornej umowy kredytu również bank korzystał ze środków pieniężnych, które strona pozwana wpłacała tytułem rat i innych należności wynikających z przedmiotowej umowy. Przyjęcie zasadności roszczenia powoda o wynagrodzenie, którego wysokość jest w niniejszej sprawie równa sumie 193.158,95 zł, byłoby sprzeczne z ratio legis art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy nr 93/13/EWG, która ma na celu ochronę konsumentów. Wyeliminowanie ze spornej umowy mechanizmu denominacji nie stanowi in concreto następstwa niezgodnego z prawem lub nieuczciwego zachowania banku, ale jest rezultatem niezgodnego z prawem jego działania. Wobec tego, strona pozwana nie powinna ponosić dalej idących następstw tego stanu rzeczy niż te, które ustawodawca przewidział w art. 385 1 § 1 i 2 k.c. (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.06.2022 r. do sprawy o sygn. akt (...)).

W ocenie Sądu powód w ramach żądania pozwu dotyczącego zwrotu przez pozwanego kwoty 193.158,95 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w postaci równowartości kosztu korzystania przez stronę pozwaną z kwoty wypłaconej przez bank w okresie wskazanym w uzasadnieniu pozwu, w istocie domaga się zapłaty odsetek od kapitału wypłaconego wraz z uruchomieniem kredytu. Zdaniem powoda, wzbogacenie strony pozwanej polegać miało w rzeczywistości na uniknięciu straty w jej majątku.

W świetle treści przepisu art. 359 § 1 k.c. należy dojść do przekonania, iż jedynym dopuszczalnym żądaniem mogłyby być odsetki za opóźnienie liczone od daty braku zwrotu świadczenia nienależnego w terminie wyznaczonym przez powoda.

Ponadto w ocenie Sądu powód nie wykazał skutecznie wzbogacenia o powyższą kwotę po stronie pozwanej i nie wywiązał się z ciążącego na nim obowiązku udowodnienia zasadności zgłoszonego roszczenia (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.). Obowiązkiem strony powodowej było wskazanie dowodów dla stwierdzenia faktu uzyskania faktycznej korzyści jego kosztem. Szczególnie istotnym jest fakt, iż w świetle orzeczenia Sądu Apelacyjnego w (...)z dnia 5 kwietnia 2022 r., sygn. akt(...) ustalającego nieważność umowy, pomiędzy stronami nie doszło do zawarcia umowy ani do przekazania środków tytułem uruchomienia kredytu. Powód nie może się więc domagać zwrotu równowartości uzyskanej z tego tytułu korzyści.

Wskazać należy także, iż działaniom powoda można przypisać charakter zastępczego rozwiązania dla wadliwej umowy kredytu, ponieważ takie czynności pozostają sprzeczne z wiążącą sądy powszechne wykładnią art. 6 Dyrektywy 93/13 TS UE w wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie (...) przeciwko J. C. (sygn. (...)) oraz w wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawach połączonych, sygn.(...)

W świetle tych orzeczeń z art. 6 ust. 1 wynika, że sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Wykluczonym jest, aby powód w osobnym procesie żądał zastąpienia nieważnej umowy innym stosunkiem prawnym i uzyskiwał z niego korzyść.

Takie działania banków, zwłaszcza w stosunku do konsumentów, należy uznać za całkowicie nieuzasadnione prawnie i zmierzające do nieakceptowalnego nadużycia. Ideą unieważnienia wadliwej umowy kredytu we frankach jest z jednej strony naprawienie powstałej szkody u kredytobiorcy, z drugiej zaś odstraszenie banku od takich działań na przyszłość kosztem pobranego wynagrodzenia. Tymczasem formułowane przez banki pozwy zmierzają do uzyskania tego, co zostało wcześniej utracone właśnie ze względu na nieuczciwość samego banku przy zawarciu umowy z kredytobiorcą.

Kredytobiorcy w tego rodzaju sprawach korzystają z daleko idącej ochrony prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających z Dyrektywy Rady EWG 93/13 (zwłaszcza art. 7 ust. 1). Na straży prawa wielokrotnie pozostawał także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku (...) z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., C‑618/10, EU:C:2012:349, pkt 65).

Koncepcja, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu bankowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału mające rekompensować mu lub choćby umniejszać stratę wynikającą z nieważności umowy, w ocenie Sądu niweczy efekt zniechęcający dyrektywy 93/13.

Nie jest kwestią przypadku, że koncepcja ta pojawiła się niedługo po ogłoszeniu przez (...) korzystnego dla konsumentów wyroku w sprawie C-260/18 (D.), przesądzającego o niedopuszczalności konwalidacji wbrew woli konsumenta umowy kredytu zawierającej nieuczciwe postanowienia. Przyjęcie tej kontrowersyjnej na gruncie polskiego prawa cywilnego koncepcji pozwoliłoby uniknąć bankom negatywnych konsekwencji nieuczciwego traktowania konsumentów, a przynajmniej istotnie te konsekwencje osłabić, niwecząc efekt zniechęcający dyrektywy 93/13, i w znaczącym stopniu pozbawić polskich konsumentów ochrony wynikającej z dyrektywy.

Co więcej ochronę konsumentów przed tego rodzaju roszczeniami ze strony przedsiębiorców przewidują również przepisy krajowe.

Zgodnie z art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Zgodnie zaś z § 2 tego przepisu: „Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył”.

W ocenie Sądu w przedmiotowym przypadku powodowi nie przysługuje również roszczenie z tytułu bezumownego korzystania z kapitału za okres sprzed wystąpienia z żądaniem. Wskazany powyżej przepis kodeksu cywilnego stanowi, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy należy się wyłącznie, jeśli posiadacz jest w złej wierze. Strona pozwana korzystała z pieniędzy banku w przekonaniu, że ma do tego prawo na podstawie zawartej umowy. Tymczasem zazwyczaj w procesach z powództwa konsumentów, (w tym również w realiach sprawy I (...)Sądu Okręgowego w (...)) bank twierdzi, że umowa jest ważna, a konsumenci powinni ją wykonywać. Trudno zatem uznać pozwanych za posiadaczy kapitału w złej wierze, skoro sam bank na gruncie sprawy I C(...)stał na stanowisku, że konsument posiadał je zgodnie z prawem. W ocenie Sądu strona pozwana była przeto posiadaczem w dobrej wierze. Wynagrodzenie za korzystanie z rzecz w dobrej wierze przysługuje właścicielowi dopiero od dnia wytoczenia powództwa o zwrot (art. 224 § 1 k.c.). Zgodnie z aktualnymi poglądami doktryny i orzecznictwa pieniądz jest rzeczą szczególnego rodzaju i mają do niego zastosowanie właśnie te przepisy.

Reasumując w ocenie Sądu, konsumentom, w tym pozwanej, jak na gruncie przedmiotowej sprawy należy przyznać daleko idącą ochronę, o czym wspomina unijna Dyrektywa 93/13. Skoro bowiem przedsiębiorca proponuje umowę, która jest nieważna przy okazji nie informując o rzeczywistym ryzyku kursowym to musi ponieść konsekwencje takiego zachowania, choćby i po to, aby on i jemu podobni nie czynili tak w przyszłości z drugiej zaś strony z pewnością nie może takich konsekwencji natomiast ponosić konsument.

Na decyzję Sądu w tej sprawie przemożny wpływ miało niewątpliwie stanowisko Rzecznika Generalnego przy Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej przedstawione w sprawie C-520/21, z którego wprost wynika, że zapisy unijnej dyrektywy konsumenckiej, a konkretnie art. 6 ust. 1 i 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie przyznaniu bankom możliwości występowania przeciwko konsumentom z roszczeniami o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Opinię tę zresztą przed wydaniem niniejszego wyroku podzielił w całej rozciągłości Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu z dnia 15.06.2023 r., sygn. akt C 520/21.

Mając powyższe na uwadze, Sąd oddalił powództwo w zakresie zapłaty kwoty 193.158,95 zł tytułem zwrotu tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w postaci równowartości kosztu korzystania przez stronę pozwaną z kwoty wypłaconej przez bank w okresie wskazanym w uzasadnieniu pozwu, jak w punkcie II wyroku.

O kosztach procesu (pkt III) orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Na koszty procesu pozwanego w łącznej kwocie 10.817 zł składają się: skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł).

Nadto w punkcie IV wyroku nakazano zwrócić powodowi kwotę 6.073 zł tytułem części opłaty od pozwu, z uwagi na cofnięcie pozwu w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty 242.906,00 zł. W realiach sprawy powód uiścił opłatę w łącznej kwocie 21.804 zł. Z kolei na gruncie sprawy roszczenie pozwu po modyfikacji wynosiło 193.158,95 zł. Należna zatem była opłata 9.658 zł. Różnica pomiędzy tymi opłatami wyniosła 12.146 złotych. Zatem zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3) ppkt a) należało zwrócić powodowi połowę opłaty pomniejszoną o opłatę podstawową w łącznej kwocie 6.073 złotych.

sędzia Krystian Szeląg