Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

A. S. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po J. Z. (1) z mocy testamentu. Uzasadniając wniosek twierdziła iż spadkodawca pozostawił testament własnoręczny z dnia 16.06.2013 roku, w którym powołał do dziedziczenia kilku spadkobierców w osobach swojego rodzeństwa oraz córkę E. Z..

Uczestnicy uznali wniosek co do zasady. Rodzeństwo spadkodawcy, jako spadkobiercy testamentowi poparli wniosek.

Spadkobiercy ustawowi sprzeciwili się wnioskowi i domagali się stwierdzenia nabycia spadku według zasad dziedziczenia ustawowego. W uzasadnieniu swojego stanowiska podali, że testament jest w ich ocenie nieważny. Zakwestionowali prawdziwość podpisu spadkodawcy oraz jego zdolność do sporządzenia ważnego testamentu, którą w ich ocenie wyłączał zły stan psychiczny spadkodawcy wywołany chorobą, który - według nich - wyłączał świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd Rejonowy w Wysokiem Mazowieckiem postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2020 r., sygn. akt I Ns 327/15

-

w punkcie I. stwierdził, że spadek po J. Z. (1) synu K. i L. zmarłym dnia 28.02.2015 roku w B. ostatnio stale zamieszkałym w K.-C. na podstawie testamentu z dnia 16.06.2013 roku, otwartego i ogłoszonego w sprawie sygnatura akt I Ns 328/15 tutejszego sądu nabyli:

- siostra A. S. (1), córka K. i L., w 68/100 częściach,

- siostra H. W., córka K. i L., w 11/100 częściach,

- siostra M. Ś., córka K. i L., w 8/100 częściach,

- siostra L. L. (1), córka K. i L., w 3/100 częściach, - brat K. Z., syn K. i L., w 4/100 częściach,

- córka E. Z., córka J. i B., w 6/100 częściach;

-

w punkcie II. zasądził od wnioskodawczyni A. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 2 868,61 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków;

-

w punkcie III. zasądził od uczestniczki M. Ś. na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 456,00 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków.

-

w punkcie IV. zasądził od uczestniczki H. W. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 627,00 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków;

-

w punkcie V. zasądził od uczestniczki L. L. (1) na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 171 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków.

-

w punkcie VI. zasądził od uczestnika K. Z. na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 228,00 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków.

-

w punkcie VII. zasądził od uczestniczki E. Z. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 2 527,15 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków;

-

w punkcie VIII. zasądził od uczestniczki A. Z. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem kwotę 2.185,15 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków;

-

w punkcie IX. - stwierdził, że wnioskodawczyni i uczestnicy sami ponoszą pozostałe koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Powyższe orzeczenie zapadło, w tak ustalonym stanie faktycznym:

J. Z. (1) miał wykształcenie średnie geodezyjne. Początkowo pracował tylko w wyuczonym zawodzie, ale potem podejmował też pracę w rolnictwie, prowadził chów zwierząt futerkowych. Kilka razy, począwszy od 1984 roku do 2013 roku wyjeżdżał do USA w celach zarobkowych. Spadkodawca miał bardzo dobre relacje z rodzicami i swoim rodzeństwem. Opiekował się chorą obłożnie matką.

Relacje z żoną i dziećmi nie układały się już tak dobrze. Kłótnie małżeńskie zdarzały się praktycznie od początku ich związku i stopniowo nasilały się. Podłożem tych konfliktów były spory o zarabianie i wydawanie pieniędzy oraz zazdrość przejawiana przez spadkodawcę wobec małżonki. W wyniku tego, począwszy od wyjazdu w 1998 roku do USA, a właściwie od powrotu do Polski w 2002 roku J. Z. (1) nie mieszkał już na stałe razem z żoną i dziećmi ale zamieszkał na wsi w K.-C.. Spotykał się jednak z nimi i utrzymywał regularne kontakty. Gdy na skutek zalania wodą jego mieszkania na wsi spadkodawca na pół roku, do marca 2003 roku zamieszkiwał z małżonką i dziećmi, awantury nasiliły się. Skala zazdrości osiągała wręcz poziom chorobliwy, a zarzuty niewierności stawały się coraz bardziej absurdalne. Próbując ratować związek małżeński B. Z., począwszy od 10.06.2005 roku nakłoniła męża do wizyty u lekarza psychiatry W. C. (1), który rozpoznał u pacjenta tak zwany „ zespół (...)” czyli patologiczną zazdrość o partnerkę, bez racjonalnych podstaw. W trakcie leczenia spadkodawca otrzymał leki-neuroleptyki w zastrzykach. Objawy uboczne tych leków pogorszyły jednak ogólne samopoczucie pacjenta, wystąpiły objawy pozapiramidowe czyli drżenie przypominające objawy choroby P.. Po odstawieniu tych leków i podaniu środków przeciwdepresyjnych stan pacjenta uległ poprawie i od 28.03.2007 roku zaprzestał już na stałe korzystania z pomocy lekarza psychiatry. Był to jedyny epizod korzystania z pomocy psychiatrycznej w całym życiu spadkodawcy. Od 13.02.2006 roku spadkodawca był leczony w (...) w K. z powodu cukrzycy typu II lekami doustnymi bez powikłań.

W połowie 2005 roku spadkodawca przeniósł na córkę A. Z. (1) swoje prawa do lokalu mieszkalnego. Druga córka E. Z. wyjechała do Irlandii w 2006 roku, gdzie przebywała do roku 2010, a w 2007 roku dołączyła do niej siostra A. razem z ich matką B. Z. i przebywały przez dwa lata. W 2008 roku J. Z. (1) po raz kolejny wyjechał do USA. Po powrocie ponownie wyjechał tam w marcu 2013 roku, by wrócić po miesięcznym pobycie.

W maju 2013 roku na skutek utrzymującego się złego samopoczucia J. Z. (1) poddał się badaniom lekarskim, a następnie był hospitalizowany od 21.05.2013 roku do 30.05.2013 roku w Oddziale Wewnętrznym Wojewódzkiego Szpitala (...) w B. z rozpoznaniem: cukrzyca typu II, żylaki podudzi, zapalenie płuc, guz płuca prawego. Od 30.05.2013 roku do 06.06.2013 roku był diagnozowany w (...) w B. przy ulicy (...), gdzie stwierdzono u spadkodawcy raka płaskonabłonkowego płuca prawego i zakwalifikowano do zabiegu operacyjnego. Skierowanie na zabieg operacyjny w Klinice (...) w B. spadkodawca otrzymał od dnia 20.06.2013 roku.

W oczekiwaniu na zabieg operacyjny, w dniu 16.06.2013 roku J. Z. (1) sporządził testament własnoręczny, który podpisał i opatrzył datą. Był to jedyny testament J. Z. (1). W treści testamentu spadkodawca rozrządził prawie całym swoim majątkiem zapisując poszczególnym osobom konkretne działki wskazując ich numery ewidencyjne albo stosując nazwy opisowe. Działki wymienione w testamencie to: K. - działki numer(...), M. - działka numer(...), „działka leśna na terenie wsi K. (bagno) ” - ( nr 162/12), „działka leśna numer (...) (W.)”,,,działka leśna nr (...) (za L.)”, „działka siedliskowa - do podziału: jedna część 0,06 ha i reszta”, „działka leśna na terenie K. (brzezinka-grądzik)”. W treści tego testamentu zostały zawarte wszystkie nieruchomości, których właścicielem, na chwilę sporządzania testamentu, był J. Z. (1). Łączna wartość tych nieruchomości zamyka się kwotą 818.606 zł. Poza treścią testamentu pozostały tylko ruchomości o nieznacznej wartości, w tym samochód oraz niewielkie oszczędności. W Banku Spółdzielczym K. na dzień 16.06.2013 r., na rachunku spadkodawcy była zgromadzona kwota 1.361,01 zł oraz miał tam udziały członkowskie o wartości 300 zł.

W trakcie pobytu w Klinice (...) od dnia 20.06.2013 roku do 09.07.2013 roku, w dniu 01.07.2013 spadkodawca przeszedł zabieg operacyjny, a następnie był leczony chemioterapeutycznie od 02.09.2013 roku do 24.09.2013 roku. W historiach choroby prowadzonych od 30.05.2013 roku do 24.09.2013 roku stan psychiczny pacjenta jest określany jako prawidłowy. J. Z. (1) własnoręcznie podpisywał zgodę na leczenie, a do wglądu w dokumentację medyczną, kontaktów z lekarzami oraz przekazywania informacji o swoim stanie zdrowia upoważnił swoją siostrę A. S. (1).

J. Z. (1) zmarł w dniu 28.02.2015 roku w B.. Jego ostatnim miejscem zamieszkania była wieś K.. Po swojej śmierci pozostawił żonę B. Z. oraz dwoje dzieci w osobach córek E. i A. Z. (1).

Sąd Rejonowy podkreślił, że fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy w większości nie były sporne poza tym, czy spadkodawca sporządził i podpisał testament własnoręcznie oraz czy treścią testamentu objęty jest cały lub prawie cały majątek spadkodawcy. Kwestionowana była również zdolność spadkodawcy do sporządzenia ważnego testamentu wywołana wadą oświadczenia woli, ale to mieści się już w sferze ocen.

Sąd Rejonowy przeprowadził dowód z zeznań szeregu świadków a także dopuścił dowód z przesłuchania stron na okoliczność faktów wiążących się z zachowaniem, wypowiedziami i postępowaniem J. Z. (1) w okresie zbliżonym do daty sporządzenia testamentu, zarówno przed jak i po tej dacie.

Oceniając zeznania świadków Sąd I instancji wskazał, że występiły rozbieżności w opisie charakteru spadkodawcy, co jest zjawiskiem naturalnym. Również emocjonalne nastawienie do „stron” czyli rodzeństwa spadkodawcy, z jednej, a jego żony i dzieci z drugiej rzutowało na eksponowanie w zeznaniach pewnych elementów z pomniejszaniem innych, co jednak nie pozbawiło, w ocenie sądu, żadnego z zeznań waloru wiarygodności. Tak więc stały się one w całości cennym materiałem dającym wiedzę o spadkodawcy z różnych punktów widzenia, poddanym następnie badaniu w opinii biegłych psychiatry i psychologa.

Wobec zakwestionowania własnoręczności testamentu i autentyczności podpisu J. Z. (1) na testamencie, Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego. W wyniku badań biegły stwierdził, że dowodowe zapisy i podpis są zapisami pierwotnymi, zostały nakreślone przez jedną osobę i wykazują w zestawieniu z wzorami bezsprzecznie autentycznych podpisów i zapisów J. Z. (1) liczne i istotne cechy wspólne. Ostatecznie biegły na podstawie wyników przeprowadzonych badań stwierdził, że zapisy słowno-cyfrowe oraz podpis o treści: (...) - składające się na treść testamentu datowanego 16.06.2013 rok - zostały nakreślone w całości przez J. Z. (1). Opinia ta w ocenie Sądu Rejonowego zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd I Instancji stwierdził, że w sprawie nie zostało wykazane, poza samymi twierdzeniami E. Z., aby spadkodawca był właścicielem także innych nieruchomości poza wyszczególnionymi w testamencie. Strony zgodnie określiły wartość samochodu spadkodawcy jako znikomą.

Sąd Rejonowy przeanalizował treść art. 922 k.c., 924 i 925 k.c., oraz 926 § 1 k.c., wyjaśnił, że ze względu na formę kodeks odróżnia testamenty zwykłe i szczególne, wskazał, mając na uwadze treść art. 949 § 1 i 2 k.c., że testament sporządzony przez spadkodawcę J. Z. (1) spełnia warunki formalne określone w art. 949 § 1 i 2 k.c. Celem testamentu jest dokonanie skutecznych rozrządzeń majątkowych przez spadkodawcę na wypadek śmierci, na rzecz wskazanej osoby lub osób. Spadkodawca powinien więc mieć świadomość, że sporządza testament, oraz posiadać wolę jego sporządzenia. Chodzi tu o tzw. wolę testowania (animus testandi). Niezachowanie tych zasad powinno pociągać za sobą najdalej idące skutki prawne w postaci nieważności testamentu. Już to uzasadnia unormowanie wad oświadczenia woli przy testamencie w sposób odbiegający od zasad ogólnych, przyjętych w art. 82 i następne kc.

Sąd Rejonowy wskazał, że art. 945 k.c. określa zamknięty katalog prawnie relewantnych wad oświadczenia woli, jakimi może być obarczone oświadczenie woli zawarte w testamencie, a które skutkują nieważnością, m.in. złożenie oświadczenia w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Mimo wyraźnego brzmienia przepisu, chodzi o ustalenie, jakie musi być nasilenie zmniejszenia świadomości, aby stwierdzić istnienie tej wady. Występujące u spadkodawcy zmniejszenie poziomu czy stanu świadomości, aby rzutowało na ważność testamentu, powinno wpływać decydująco na fakt sporządzenia testamentu o danej treści.

Przyczyny pojawienia się braku świadomości można podzielić na organiczne i funkcjonalne. Przyczyny organiczne występują zasadniczo, gdy spadkodawcy są dotknięci niedorozwojem umysłowym, przewlekłym alkoholizmem, narkomanią. Natomiast przyczyny funkcjonalne występują u osób cierpiących na depresje, urojenia, halucynacje itp. W szczególności jako przyczynę braku świadomości wskazać należy chorobę psychiczną (psychozę). Stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej lub innych istotnych zaburzeń psychiki nie może być samo przez się wystarczającą przesłanką stwierdzenia nieważności testamentu, ale może być niekiedy przyczyną stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, co jednak wymaga osobnego udowodnienia. Zdaniem SN "w takim wypadku niezbędnym jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego celem ustalenia zdolności testowania spadkobiercy w chwili sporządzenia przez niego testamentu" (post. SN z 30.4.1976 r, III CRN 25/76. OSP 1977, Nr 4, poz. 78).

Sąd Rejonowy podkreślił, że w sprawie uczestniczki A. i E. Z. zgłosiły zarzut nieważności testamentu z uwagi na jego sporządzenie w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli z uwagi na chorobę nowotworową i postępującą depresję (k. 69 akt). Wobec powyższego Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych psychiatry i psychologa, a dla zapewnienia pełnego jej obiektywizmu powołani zostali biegli spoza B. Izby Lekarskiej.

W konkluzji opinii sądowo-psychiatryczno-psychologicznej biegłych E. S. i T. G. ( k. 451-466, k.569-594, 598-606 ), stwierdzono, że w chwili sporządzania testamentu z dnia 16.06.2013 roku spadkodawca J. Z. (1) nie cierpiał na chorobę psychiczną ani nie miał zaburzeń psychicznych, nie przyjmował też leków, których działanie miałoby wpływ na jego stan psychiczny. Był w dacie sporządzenia testamentu w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzję i wyrazić swą wolę. Przy tym wydanie tej opinii zostało poprzedzone szczegółową analizą materiału dowodowego zgromadzonego w trakcie postępowania na okoliczność stanu zdrowia w tym zdrowia psychicznego spadkodawcy w czasie gdy został sporządzony testament. Analizie biegłych poddana też została dokumentacja medyczna znajdująca się w aktach sprawy, wypowiedzi świadków, wnioskodawczyni, uczestników. Sąd Rejonowy powyższą opinię uznał za miarodajną, jasną i zrozumiałą.

Dążąc do wyjaśnienia zgłaszanych przez pełnomocnika wątpliwości sąd I Instancji zarządził takie wysłuchanie w drodze telekonferencji (k.569-594) oraz wezwał biegłych, aby odnieśli się do tych zarzutów na piśmie, co uczynili w opinii uzupełniającej (k. 598-606).

W ocenie sądu w trakcie wysłuchania biegłej oraz w opinii uzupełniającej zostało drobiazgowo wyjaśnione, że wszystkie zarzuty podnoszone przez pełnomocnika uczestniczek Z. bądź nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym, bądź też nie można zgodnie z wiedzą medyczną, poprawnie wyprowadzać z zebranego materiału takich wniosków jak czyni to pełnomocnik. Wyjaśnienia ustne i opinię uzupełniającą sąd uznał za przekonujące, a tym samym zarzuty wobec opinii ocenił jako bezpodstawne.

Sąd Rejonowy podkreślił, że testament został sporządzony na samym początku tej choroby nowotworowej, przy tym J. Z. (1) dzielnie znosił tę chorobę. Zespół (...), nie mógł w ocenie biegłych rzutować na zdolność testowania w czerwcu 2013 roku, skoro leczenie podjęte w 2005 w tym kierunku zakończyło się ostatecznie w 2007 roku i spadkodawca nie wykazywał później jakiejkolwiek potrzeby korzystania z pomocy psychiatry. Biegła lekarz psychiatra wskazała też na to, że w jej ocenie, z uwagi na dość łatwe wyleczenie, zdiagnozowanie u spadkodawcy „ zespołu (...)” można ocenić jako dyskusyjne, bo nie każda postawa nacechowana zazdrością, nawet przesadną pozwala na taką diagnozę. Ocena stanu psychicznego pacjenta była też przeprowadzana w przebiegu leczenia onkologicznego, gdyż pozytywne nastawienie z nadzieją na wyleczenie jest jednym z elementów skutecznej terapii. Jak wskazują biegli w swojej opinii, zapisy w historii choroby z 2013 roku wskazują na brak niepokojących objawów wskazujących na zaburzenia psychiczne spadkodawcy na co lekarze onkolodzy są zwykle wyczuleni.

Dlatego Sąd Rejonowy uznał więc tę opinię za dowód w pełni wiarygodny, dający podstawę do czynienia dalszych ustaleń przez sąd. Testament J. Z. (1) nie zawiera powołania spadkobierców, a testator przeznacza w nim poszczególnym osobom określone nieruchomości. W przepisach kodeksu cywilnego przewidziano dyrektywy interpretacyjne testamentu, przy czym dyrektywa zawarta w art. 948 k.c. ma charakter ogólny, dyrektywa zaś z art. 961 k.c. - szczególny. Zgodnie z pierwszym z wymienionych artykułów, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli w oparciu o treść testamentu nie można w sposób jednoznaczny ustalić rzeczywistej woli spadkodawcy, testament obejmuje prawie cały - a tym bardziej cały - spadek, wątpliwości zaś dotyczą zakwalifikowania jako spadkobiercy albo zapisobiercy osoby, na rzecz której dokonano w testamencie rozrządzeń, zastosowanie znajduje reguła wyrażona w art. 961 k.c. W myśl tego artykułu, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku; jeżeli takie rozrządzenie.

Sąd I Instancji podkreślił, że postępowanie dowodowe nie doprowadziło do ustaleń, aby poza majątkiem objętym testamentem, na dzień jego sporządzenia J. Z. (1) miał inny majątek o znaczącej wartości. Stan i wartość przedmiotów z chwili sporządzenia testamentu są więc miarodajne przy ustalaniu wysokości udziałów, które przypadną poszczególnym spadkobiercom (art. 961 zd. 2 k.c.).

Z uwagi na powyższe sąd dopuścił dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego. To, czy ustalenie następuje według wartości obecnej czy wartości na datę sporządzenia testamentu jest bez znaczenia, bo proporcje wartości poszczególnych działek do siebie pozostają w obu sytuacjach takie same.

Biegły wycenił ogólną wartość nieruchomości objętych testamentem na kwotę 818 600,00 złotych. Sąd Rejonowy zaokrąglił wartości wyliczone przez biegłego do pełnych 10 złotych co upraszcza wyliczenia udziałów nie zmieniając proporcji. W działkach o numerach: 15/1, 15/8 i 16/3 w K. C. wraz z działką numer (...)/ w M. o łącznej wartości 356 800,00 zł udział 8/16 przypadł A. S. (1), po 3/16 M. S. (1) i H. W. oraz po 1/16 L. L. (1) i K. Z.. Ponadto spadkodawca dokonał też podziału działki siedliskowej w ten sposób, że E. Z. ma przypaść powierzchnia 6 arów, zaś reszta tej działki A. S. (1). Wartość działek przyznanych w testamencie poszczególnym osobom w przewidzianych przez spadkodawcę udziałach i działek przyznanych w całości przedstawia się następująco: działki przyznane A. S. (1) mają łącznie wartość 565 450,00 zł, co stanowi 68% całości, M. S. (1) - wartość 66 900,00 zł - 8% całości, H. W. - wartość 89 900,00 zł - 11% całości, L. L. (1) - wartość 22 300,00 zł - 3% całości, K. Z. - wartość 29 350,00 zł - 4% całości, a E. Z. - wartość 44 750,00 zł, co daje 6% całości. Na skutek zaokrągleń zsumowanie tych wartości daje kwotę 818 650,00 zł, a więc większą o 44 złote od tej wyliczonej przez biegłego, co jest tak małą różnicą, że nie zmienia proporcji udziałów.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej na okoliczność ustalenia wartości działki opisowo przyznanej E. Z. jako część działki siedliskowej. W ocenie sądu dowód taki jest zbędny gdyż można to wyliczyć drogą prostych działań arytmetycznych. Jeżeli działka siedliskowa (działki o numerach ewidencyjnych (...)) ma powierzchnię 55 arów i wartość 410.191,00 złotych, to wartość jednego ara wynosi 7. 458 zł. Wobec powyższego wartość sześciu arów to 44. 748 zł, a wartość reszty siedliska to 365. 443 zł.

Wskazane wartości działek stanowiły podstawę do ustalenia udziałów w spadku po J. Z. (1).

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji.

O kosztach rozstrzygnięto na zasadzie art. 520 § 2 K.p.c. Koszty adwokackie każda ze stron poniesie we własnym zakresie.

Apelacje od powyższego orzeczenia wniosła uczestniczka postępowania E. Z. oraz uczestniczki A. Z. (1) i E. Z., przy czym zarzuty, wnioski i żądania tych apelacji były tożsame, w związku z powyższym sąd odwoławczy rozpoznał je łącznie.

I.  Z. orzeczeniu zarzucili naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy:

1.  art. 233 kodeksu postępowania cywilnego poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego poprzez:

a)  nieustosunkowanie się do zeznań świadków: K. K. (2), M. W., B. K., dr W. C. (1), Ł. Ł., K. G., G. S., M. D. (1), M. J., R. S., A. S. (2), F. W., D. B., K. W. (1), A. D., K. W. (2), G. M., A. S. (1), L. L. (1), M. Ś., H. W., E. Z., A. Z. (1), L. L. (1), K. Z.;

b)  dokumentacji medycznej, w tym lekarza psychiatry dr W. C. (1) prowadzącego J. Z. (1) przez kilka lat;

c)  oparcie orzeczenia tylko i wyłącznie na opinii biegłych;

d)  wyciągnięcia sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym wniosków, że spadkodawca w dniu 16.06.2013 r. sporządził testament w stanie nie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

e)  nie wzięciu wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczyni na swobodne wyrażenie woli przez testatora w testamencie;

f)  niesamodzielnego wyrażenia woli przez testatora w testamencie, który jak Sąd zauważył, był z wykształcenia geodetą, a testament zawiera szereg błędów i nie technicznych zwrotów, którymi nie posługują się geodeci ja np. „A. S. (1) ma zawrzeć akt notarialny z p. J., któremu 20 lat temu sprzedał działkę dobrowolnie na terenie wsi B..”;

g)  nie wzięciu pod uwagę, że testator dokonywał oświadczenia woli w stosunku do nieruchomości, których nie posiadał jak np.:

-

działka leśna położona na terenie wsi K. (bagno),

-

działka leśna nr (...) (lub 3/3) W.;

-

działka leśna nr (...) (za L.).

h)  wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczym na postawę i zachowanie testatora w stosunku do żony i dzieci;

i)  utrzymywania kontaktów z J. Z. (1) przez córki i żonę, aż do jego śmierci;

j)  rzeczywistych i podłożu relacji spadkodawcy do żony i dzieci;

k)  testator sporządził kilka testamentów.

2.  art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., art. 380 kpc w zw. z art. 278 § 1 kpc poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego zebranego przez sąd I instancji, co stanowi istotne uchybienie procesowe mające wpływ na wynik postępowania oraz pominięcie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii i psychologii na okoliczność czy w chwili testowania w dniu 16.06.2013 r. testator znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenia woli, wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczyń na swobodne wyrażenie woli przez testatora w testamencie; ustalenia, że w chwili testowania w dniu 16.06.2013 r. testator działał pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; czy treść testamentu pochodzi on od spadkodawcy; niesamodzielnego wyrażenia woli przez testatora w testamencie, wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczymi na postawę i zachowanie testatora w stosunku do żony i dzieci;

3.  art. 227 k.p.c., art. 235 ¹ k.p.c., art. 235 ² k.p.c., art. 235 k.p.c. i art. 236 k.p.c. poprzez nieuzasadnione oddalenie wniosków dowodowych uczestniczek postępowania A. Z. (1) i E. Z. o

a)  zwrócenie się do:

-

Banku Spółdzielczego (...)-(...) K. ul. (...) z żądaniem udzielenia informacji o środkach pieniężnych zgromadzonych i wpływających na konta, o stanie zgromadzonych na nich oszczędności oraz podania historii rachunków bankowych za lata 2010-2015; posiadanych funduszach inwestycyjnych i lokatach oszczędnościowych; podania ich historii założenia i prowadzenia; kto był osobą upoważnioną (miał pełnomocnictwo) do konta; czy osoby upoważnione dokonywały wypłat z niego- jeśli tak to podanie kiedy i w jakich kwotach były dokonywane wypłaty na okoliczność ustalenia masy spadkowej J. Z. (1); czy były przekazane środki z wywłaszczenia nieruchomości spadkodawcy pod drogę (...) - kiedy i w jakiej kwocie celem ustalenia przesłanek z art. 961 k.c. tj., że wymienione w testamencie przedmioty nie wyczerpują prawie całego spadku;

-

Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B. o przesłanie informacji komu, na jakie konto bankowe i w którym banku zostały przekazane pieniądze pochodzące z wywłaszczenia działek należących do J. Z. (1) celem ustalenia przesłanek z art. 961 k.c. tj.. że wymienione w testamencie przedmioty nie wyczerpują prawie całego spadku;

-

wskazanego Banku przez (...) celem uzyskania informacji o faktycznie uzyskanych przez J. Z. (1) środkach pieniężnych wpływających na jego konta znajdujące się w tym Banku; o stanie jego oszczędności na tych kontach oraz podania historii rachunków bankowych za lata 2014- do chwili obecnej posiadanych funduszach inwestycyjnych i lokatach oszczędnościowych - podania ich historii założenia i prowadzenia cclcm ustalenia przesłanek z art. 961 k.c, tj., że wymienione w testamencie przedmioty nie wyczerpują prawie całego spadku;

a)  zobowiązanie wnioskodawczyni A. S. (1) do przedłożenia w Sądzie numerów wszelkich posiadanych przez J. Z. (1) rachunków bankowych celem zwrócenia się przez Sąd do tychże placówek z żądaniem udzielenia informacji o uzyskiwanych dochodach przez J. Z. (1), środkach pieniężnych zgromadzonych i wpływających na konta, o stanie zgromadzonych na nich oszczędności oraz podania historii rachunku bankowego za lata 2014 - do chwili obecnej; posiadanych funduszach inwestycyjnych i lokatach oszczędnościowych -podania ich historii założenia i prowadzenia - decyzje w 2014 r. na okoliczność ustalenia masy spadkowej po J. Z. (1), gdyż zgodnie z art. 961 kc koniecznym jest ustalenie, kiedy przedmioty majątkowe wymienione w testamencie wyczerpują prawie cały spadek.

4.  art. 217 k.p.c. i art. 227 k.p.c. w związku z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, nie wniesie do sprawy nic nowego, a spowoduje zwłokę w rozpoznaniu sprawy, co doprowadziło do oparcia orzeczenia na niekompletnym materiale dowodowym;

5.  art. 299 k.p.c. w związku z art. 271 k.p.c. polegające na odmowie wiarygodności świadków K. K. (2), M. W., B. K., dr W. C. (1), Ł. Ł., K. G., G. S., M. D. (2). M. J., R. Ś., A. S. (2), F. W., D. B., K. W. (1), A. D., K. W. (2), G. M., A. S. (1), L. L. (1), M. Ś., H. W., E. Z., A. Z. (1), L. L. (1), K. Z. oraz wyjaśnień uczestniczek postępowania A. Z. (1) i E. Z. pomimo, że ich zeznania i wyjaśnienia były logiczne i spójne, z których jednoznacznie wynikało, że testator w chwili testowania w dniu 16.06.2013 r. znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenia woli; w chwili testowania w dniu 16.06.2013 r. testator działał pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczyń na swobodne wyrażenie woli przez testatora w testamencie; treść testamentu nie pochodziła on od spadkodawcy; niesamodzielnego wyrażenia woli przez testatora w testamencie, wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczym na postawę i zachowanie testatora w stosunku do żony i dzieci. Sąd Rejonowy przy orzekaniu oraz biegli sądowi w' opiniach nie wzięli pod uwagę zeznań świadków, gdyż tylko wybiórczo przytaczano zeznania świadków strony przeciwnej, nie uzasadniając dlaczego odmówiono wiarygodności innym zeznaniom świadków, którzy przytaczali okoliczności i fakty świadczące o chorobie testatora w chwili testowania mającej wpływ na treść testamentu

6.  art. 233 k.p.c. w związku z art. 299 k.p.c. oraz art. 229 k.p.c. w związku z art. 327 ¹ § 1 k.p.c. poprzez nieustosunkowanie się Sądu Rejonowego w orzeczeniu do:

a)  wyjaśnień uczestniczek postępowania A. Z. (1) i E. Z.;

b)  zeznań świadków: K. K. (2), M. W., B. K., dr W. C. (1), Ł. Ł., K. G., G. S., M. D. (1), M. J., R. Ś., A. S. (2), F. W., D. B., K. W. (1), A. D., K. W. (2), G. M., A. S. (1), L. L. (1), M. S. (1), H. W., E. Z., A. Z. (1), L. L. (1), K. Z.;

c)  dokumentacji medycznej, w tym lekarza psychiatry dr W. C. (1) prowadzącego J. Z. (1) przez kilka lat;

d)  oparcie orzeczenia tylko i wyłącznie na opinii biegłych;

e)  wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczymi na swobodne wyrażenie woli przez testatora w testamencie;

f)  niesamodzielnego wyrażenia woli przez testatora w testamencie, który jak Sąd zauważył, był z wykształcenia geodetą, a testament zawiera szereg błędów i nie technicznych zwrotów, którymi nie posługują się geodeci ja np. „A. S. (1) ma zawrzeć akt notarialny z p. J., któremu 20 lat temu sprzedał działkę dobrowolnie na terenie wsi B..”;

g)  faktu, że testator dokonywał oświadczenia woli w stosunku do nieruchomości, których nie posiadał jak np.:

-

działka leśna położona na terenie wsi K. (bagno),

-

działka leśna nr (...) (lub 3/3) W.;

-

działka leśna nr (...) (za L.).

h)  wpływu rodzeństwa, w tym wnioskodawczym na postawę i zachowanie testatora w stosunku do żony i dzieci;

i)  rzeczywistych i podłożu relacji spadkodawcy do żony i dzieci; utrzymywania kontaktów z J. Z. (1) przez córki i żonę, aż do jego śmierci;

j)  faktu, iż biegła na rozprawie w Sądzie Okręgowym w Łomży odpowiadała na pytanie wnioskodawczyni nie dotyczące historii leczenia J. Z. (1), które w rzeczywistości nie miało oparcia w historii leczenia testatora prowadzonego przez dr W. C. (1). Świadczy to o braku zapoznania się z materiałem dowodowym przez biegłych, a w szczególności z historią leczenia J. Z. (1) przez lekarza prowadzącego. Świadczy to nierzetelności opinii, odmiennego stanu faktycznego sprawy, a tym samym wyciąganie błędnych wniosków, które rzutują na wydanie orzeczenia przez Sąd.

k)  faktu, że biegli sądowi nie wzięli pod uwagę, przy sporządzaniu opinii, wyjaśnień uczestniczek postępowania A. Z. (1) i E. Z. oraz zeznań świadków wymienionych w pkt 5 ppkt b;

l)  faktu, że testament zawiera szereg błędów i nie technicznych zwrotów, którymi nie posługują się geodeci ja np. „A. S. (1) ma zawrzeć akt notarialny z p. J., któremu 20 lat temu sprzedał działkę dobrowolnie na terenie wsi B..”;

m)  testator sporządził kilka testamentów.

7.  art. 235 § 1 k.p.c. poprzez odmowę przesłuchiwania biegłych sądowych na rozprawie co daje wyraz zasadzie bezpośredniości

II.  przepisów prawa materialnego, a w szczególności:

1.  art. 931 w związku z art. 945 § 1 i 2 oraz art. 82 Kodeksu cywilnego (Dz.U.2020.1740 t.j. z dnia 2020.10.08) poprzez ich niezastosowanie do zaistniałego stanu faktycznego, bowiem spełnione zostały przesłanki właściwe dla tej instytucji określone w art. 945 § 1 i 2 k.c., a zatem ostatnia wola J. Z. (1) wyrażona w formie testamentu pisemnego jest nie ważna;

2.  art. 948 k.c. w związku z art. 961 k.c. w związku z art. 82 k.c. poprzez niewłaściwe ich zastosowanie do zaistniałego stanu faktycznego, bowiem zostały spełnione przesłanki właściwe dla tej instytucji określone w art. 945 § 1 i 2 k.c., a zatem ostatnia wola J. Z. (1) wyrażona w formie testamentu pisemnego jest nie ważna;

3.  art. 931 k.c. w związku z art. 945 § 1 i 2 k.c. oraz art. 82 k.c. w związku z art. 31 kro, art. 33 kro w związku z art. 35 kro i art. 37 kro poprzez ich niezastosowanie przez Sąd Rejonowy, gdyż wydając postanowienie w sprawie nie uwzględnił faktu, iż testator nie mógł samodzielnie rozporządzić posiadanym majątkiem, gdyż w chwili sporządzania ostatniej woli (tak zwanego testamentu) był w związku małżeńskim z B. Z..

4.  art. 961 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie do zaistniałego stanu faktycznego. Nieprzeprowadzenie całego postępowania dowodowego za wnioskowanego przez uczestniczki postępowania A. Z. (1) i E. Z. np. pominięcie wniosków o zwrócenie się do:

a)  Banku Spółdzielczego (...)-(...) K. ul. (...) z żądaniem udzielenia informacji o środkach pieniężnych zgromadzonych i wpływających na konta, o stanie zgromadzonych na nich oszczędności oraz podania historii rachunków bankowych za lata 2010-2015; posiadanych funduszach inwestycyjnych i lokatach oszczędnościowych: podania ich historii założenia i prowadzenia: kto był osobą upoważnioną (miał pełnomocnictwo) do konta; czy osoby upoważnione dokonywały wypłat z niego- jeśli tak to podanie kiedy i w jakich kwotach były dokonywane wypłaty na okoliczność ustalenia masy spadkowej J. Z. (1); czy były przekazane środki z wywłaszczenia nieruchomości spadkodawcy pod drogę (...) - kiedy i w jakiej kwocie:

b)  Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B. o przesłanie informacji komu, na jakie konto bankowe i w którym banku zostały przekazane pieniądze pochodzące z wywłaszczenia działek należących do J. Z. (1)

c)  wskazanego Banku przez (...) celem uzyskania informacji o faktycznie uzyskanych przez J. Z. (1) środkach pieniężnych wpływających na jego konta znajdujące się w tym Banku; o stanie jego oszczędności na tych kontach oraz podania historii rachunków bankowych za lata 2014- do chwili obecnej posiadanych funduszach inwestycyjnych i lokatach oszczędnościowych - podania ich historii założenia i prowadzenia celem ustalenia przesłanek z art. 961 k.c. tj.„ że wymienione w testamencie przedmioty nie wyczerpują prawie całego spadku;

d)  zobowiązanie wnioskodawczynię A. S. (1) do przedłożenia w Sądzie numerów wszelkich posiadanych przez J. Z. (1) rachunków bankowych celem zwrócenia się przez Sąd do tychże placówek z żądaniem udzielenia informacji o uzyskiwanych dochodach przez J. Z. (1), środkach pieniężnych zgromadzonych i wpływających na konta, o stanie zgromadzonych na nich oszczędności oraz podania historii rachunku bankowego za lata 2014 – do chwili obecnej; posiadanych funduszach inwestycyjnych i lokatach oszczędnościowych -podania ich historii założenia i prowadzenia - na okoliczność ustalenia masy spadkowej po J. Z. (1), gdyż zgodnie z art. 961 kc koniecznym jest ustalenie, kiedy przedmioty majątkowe wymienione w testamencie wyczerpują prawie cały spadek uniemożliwiło ustalenie rzeczywistego stanu majątkowego spadkodawcy, co uzasadniało twierdzenie skarżącego, że istnieje znaczny majątek testatora. którego nie rozdysponował w testamencie a zatem nie należało stosować art 961 k.c.

5.  art. 961 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie do zaistniałego stanu faktycznego, gdyż Sąd Rejonowy przyjął, że E. Z. przysługuje 6% spadku, pomimo że otrzymała od spadkodawcy w testamencie dom mieszkalny wraz z działką siedliskową o powierzchni około 6 arów o wartości 410 191,00 zł, co przy łącznej wartości spadku 818 606,00 zł, co daje E. Z. 50% udziału w całej masie spadkowej. Jak wynika z załączonych zdjęć do opinii biegłego M. S. (2) pozostała część budowli posadowionych na działce siedliskowej jest bez wartości i nadaje się jedynie do wyburzenia.

6.  art. 931 k.c. w związku z art. 941 k.c., art. 949 k.c. oraz art. 82 k.c. poprzez ich niezastosowanie z uwagi na fakt, że wnioskodawczym A. S. (1) była w posiadaniu więcej niż jednego testamentu J. Z. (1) i okazując testament w sądzie po zmarłym bracie mogła wybrać ten, który była dla niej najbardziej korzystny. Twierdzenie wnioskodawczym, że zapomniała o posiadanym testamencie poddaje w wątpliwość wartość testamentu okazanego w sądzie, poniew'aż istnieje domniemanie, iż wnioskodawczym wciąż może być w posiadaniu innych testamentów, które wyrażają wolę zmarłego w odmienny sposób, a o których istnieniu wnioskodawczym nie pamięta.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty wniosła zmianę zaskarżonego orzeczenia w całości i uwzględnienie apelacji w całości poprzez ustalenie, iż na mocy ustawy spadek w całości nabywają po 1/3 żona - B. Z., córka A. Z. (1) i córka E. Z., ewentualnie, na wypadek gdyby Sąd uznał, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy lub że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania; ewentualnie, gdyby apelacja zasługiwała na uwzględnienie jedynie wysokości udziału spadkowego E. Z. to wnosimy o ustalenie, że E. Z. dziedziczy z mocy testamentu w wysokości 50% wartości spadku; zasądzenie od wnioskodawcy i pozostałych uczestników postępowania na rzecz uczestniczek postępowania A. Z. (2) i E. Z. kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje wraz z odsetkami za ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Wnioskodawczyni A. S. (1) wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacje wniesione przez uczestniczki są niezasadne.

Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń stanu faktycznego, znajdujących pełne oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym i trafnie określił konsekwencje prawne z nich wynikające. Sąd Okręgowy przyjmuje za własne ustalenia stanu faktycznego bez konieczności ponownego ich przytaczania. Ujawnione dowody zostały ocenione z uszanowaniem granic swobody przyznanej organowi orzekającemu, bez jakiegokolwiek naruszenia zasad logiki, czy doświadczenia życiowego. Taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w treści art. 233 § 1 k.p.c., a podniesiony przez skarżące uczestniczki zarzut naruszenia tegoż przepisu należy uznać za nietrafiony. Aby powyższy zarzut mógł okazać się skuteczny, skarżący wykazać musi, że sąd uchybił podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadom doświadczenia życiowego, wskazaniom wiedzy i właściwego kojarzenia faktów. Przedmiotowy zarzut musi się opierać na podważeniu podstaw oceny dokonanej przez sąd z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Powinnością strony jest więc przedstawienie konkretnych dowodów, których zarzut dotyczy oraz wykazanie, że sąd naruszył granice swobodnej oceny dowodów, co miało wpływ na wynik sprawy. Zarzutów o takim charakterze brak jest w apelacji uczestniczek. Również uzasadnienie postanowienia wskazuje, którym dowodom sąd dał wiare , a którym odmówił waloru wiarygodności, przy czym sąd odniósł się co do całokształtu materiału dowodowego i na jego podstawie dokonał wykładni prawa materialnego, który sąd odwoławczy w pełni akceptuje.

Apelacje uczestniczek koncentrują się wokół dwóch zasadniczych kwestii, a mianowicie oddalenia zgłoszonych przez nie wniosków dowodowych oraz błędnej zdaniem skarżących ocenie opinii biegłych. W ocenie Sądu Okręgowego stanowią one w istocie polemikę z zapadłym orzeczeniem i powielają argumenty, które były już przedmiotem zarzutów rozważań Sądu I instancji.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zakresu materiału dowodowego (tym samym również do zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c.) Sąd Okręgowy – w świetle zgromadzonego materiału dowodowego i jego jednoznacznej wymowy nie znalazł uzasadnionych podstaw, by materiał ten poszerzać o kolejne, zawnioskowane przez zainteresowanych dowody (dokumenty, opinię biegłego) jako, że są one zbędne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Zgodnie z art. 945 § 1 pkt 1 k.c. testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest także wadą oświadczenia woli przewidzianą w art. 82 k.c., a zatem wykładnia tego przepisu prezentowana w literaturze i orzecznictwie powinna być niewątpliwie uwzględniana przy wykładni i stosowaniu art. 945 § 1 pkt 1 k.c., choć nie można też pominąć, że przepis ten nie stanowi w pełni odpowiednika art. 82 k.c. Jak podkreśla się w literaturze przepis art. 945 § 1 pkt 1 k.c. nie wskazuje nawet przykładowo powodów, które mogą prowadzić do stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli ani nie zawiera stwierdzenia, że stan taki może wynikać z jakichkolwiek przyczyn, jak czyni to art. 82 k.c. Wskazuje to na chęć ustawodawcy zapewnienia w możliwie najszerszym zakresie swobody testowania. Przy sporządzaniu testamentu brak świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli może wynikać z jakichkolwiek powodów, nawet jeżeli testator nie znajduje się w stanie nieprzytomności lub zakłócenia czynności psychicznych.

Na gruncie art. 82 k.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego i literaturze jednolicie przyjmuje się, że zarówno stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jak i stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a więc musi wynikać ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Źródłem tej wady oświadczenia woli są zatem szczególne właściwości psychiki lub procesu myślowego, znajdujące się "wewnątrz" osoby składającej oświadczenie woli, a nie czynniki zewnętrzne, pod wpływem których oświadczenie zostało złożone (porównaj między innymi wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 lipca 1974 r. III CRN 119/74, OSP 1976/2/30, z dnia 17 listopada 2004 r. IV CSK 229/04 i z dnia 7 lutego 2006 r. IV CSK 7/05 niepubl.).

Podobnie należy rozumieć wyłączenie świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli jako przyczyny nieważności testamentu przewidzianej w art. 945 § 1 pkt 1 k.c. Jak wskazuje się w literaturze oświadczenie woli testatora jest świadome jeżeli w czasie sporządzania testamentu nie występowały żadne zaburzenia świadomości a testator jasno i wyraźnie zdawał sobie sprawę, że sporządza testament określonej treści, natomiast oświadczenie testatora jest swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. Stany określone w art. 945 § 1 pkt 1 k.c. (podobnie jak w art. 82 k.c.) obejmują również stan ciężkiej choroby testatora, doprowadzający do wyczerpania się organizmu i siły woli tak, że nie jest zdolny, mimo posiadania świadomości, do przeciwstawienia się zewnętrznym wpływom (np. naciskom).

W celu ustalenia stanu świadomości testatora w chwili sporządzenia testamentu z zasady przeprowadza się dowód z opinii biegłego, przy czym dowód ten przeprowadza się już po jego śmierci. Stwierdzenie, czy spadkodawca nie był w chwili sporządzania testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 945 § 1 pkt 1 k.c.), wymaga wiadomości specjalnych z zakresu psychiatrii, ewentualnie także psychologii (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 277/02 ). Dowód z opinii biegłych sądowych jest dowodem szczególnego rodzaju, który nie może być zastąpiony innymi dowodami, w tym zeznaniami świadków, którzy nie dysponując specjalistyczną wiedzą, polegają tylko na swoich spostrzeżeniach. Nie da się też dokonać rzetelnej oceny stanu zdrowia strony spadkodawcy polegając tylko na dokumentacji medycznej, gdyż do jej zrozumienia i wyciągnięcia z niej należytych wniosków niezbędna jest specjalistyczna wiedza medyczna.

Prawidłowo zatem Sąd Rejonowy po uzyskaniu wyjaśnień informacyjnych od wnioskodawczyni i uczestników oraz wnioskowanych przez pełnomocników stron świadków, jak również po zgromadzeniu dokumentacji medycznej leczenia spadkodawcy J. Z. (1) dopuścił dowód z opinii biegłych lekarza psychiatry i psychologa klinicznego na okoliczność ustalenia czy w chwili sporządzenia testamentu z dnia 16 czerwca 2013 roku spadkodawca był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, w szczególności na skutek choroby lub innych zdarzeń psychicznych ewentualnie na skutek oddziaływania przyjmowanych w tym czasie leków.

W sprawie niniejszej sporządzona została opinia przez biegłego psychiatrę E. S. i psychologa klinicznego dr. T. G. oraz dwie opinie uzupełniające (ustna i pisemna), przy czym wnioski z nich płynące są jednoznaczne i kategoryczne. W sposób nie budzący wątpliwości przesądzają one, że w chwili sporządzenia testamentu z dnia 16 czerwca 2013 r. spadkodawca J. Z. (1) nie cierpiał na chorobę psychiczną ani nie miał zaburzeń psychicznych, nie przyjmował leków, których działanie miałoby wpływ na jego stan psychiczny. Biegli w sposób kategoryczny wskazali, że spadkodawca J. Z. (1) był w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzję i wyrazić wolę. Biegli stwierdzili na podstawie dokumentacji medycznej znajdującej się w aktach sprawy, że w latach 2005-2006 spadkodawca pod presją żony był u psychiatry i został u niego stwierdzony zespół (...). Otrzymał wówczas leki – neuroleptyki w zastrzykach, ale objawy uboczne leków pogorszyły jego samopoczucie - wystąpiły objawy pozapiramidowe. Po odstawieniu tych leków przeciwdepresyjnych stan jego uległ poprawie i przestał korzystać z pomocy psychiatry. Był to jedyny epizod korzystania z pomocy psychiatrycznej. Biegli również podkreślili okoliczność wynikającą z zeznań przesłuchanego w charakterze świadka lekarza leczącego oraz relacji świadków, że J. Z. (1) nie używał alkoholu. Mieli również na uwadze, że po tym epizodzie (leczeniu psychiatrycznym) spadkodawca występował o przyznanie mu wizy do USA, był badany przez psychologa i wizę otrzymywał. Planował też wyjazd do USA na dłużej na początku 2013 roku ale wrócił po miesiącu i opiekował się matką, utrzymywał kontakty z siostrami, z nimi spędzał święta, one pomagały mu w opiece nad matką. Z córkami miał kontakt sporadyczny i przyznawał, że miał do nich żal. Sam załatwiał wszystkie swoje sprawy, był sam i dobrze funkcjonował. Dopiero w maju 2013 roku badania wykazały możliwość choroby płuc i spadkodawca podjął decyzję o dalszej diagnostyce i leczeniu. Mając w perspektywie poddanie się poważnej operacji napisał testament w którym rozporządził swoim majątkiem. Przy tym biegli podkreślili, że ostatnia wzmianka o wizycie J. Z. (1) u dr. W. C. (2) datuje się na 28 marzec 2007 r. Po tej dacie brak jest danych aby spadkodawca korzystał z pomocy psychiatry. Biegli też wskazali, na dokumentację medyczną zgromadzoną w trakcie leczenia onkologicznego w której znajduje się orzeczenie z dnia 5 września 2013 r. stwierdzające u J. Z. (1), pełny kontakt, orientację prawidłową, pamięć prawidłową, bez ograniczenia intelektu. Orzeczenie to określa tok myślowy J. Z. (1) jako spójny, ciągły, bez ograniczeń intelektu, pełną świadomość bez produkcji psychotycznych, nie stwierdzono objawów uszkodzenia (...).

Ustosunkowując się do zarzutów skarżących uczestniczek tj. w zakresie rzetelności sporządzonych w sprawie opinii, Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, który opinie te uznał za w pełni miarodajny, rzetelny i wiarygodny materiał dowodowy. Zasygnalizować przy tym wypada, że Sąd ocenia opinie biegłych także pod kątem ich wiarygodności. Są to bowiem dowody, do których zastosowanie znajduje ogólna reguła z art. 233 § 1 k.p.c., wyrażająca zasadę swobodnej oceny dowodów. W szczególności nie sposób czynić zarzuty, że wskazane opinie pomijają zarzuty kierowane przez uczestniczki A. Z. (1) i E. Z.. Biegli bowiem w pisemnej opinii uzupełniającej oraz w ustnej opinii uzupełniającej w sposób jednoznaczny stwierdzili, że w aktach sprawy brak jest danych aby stwierdzić, że spadkodawca cierpiał na chorobę psychiczną, czy też miał zaburzenia psychiczne, nie stwierdzili również, ze przyjmował leki, których działanie miałoby wpływ na jego stan psychiczny. Biegli konsekwentnie podkreślili, że dokumentacja medyczna J. Z. (1) sporządzona tuż przed sporządzeniem testamentu wyklucza istnienie po stronie spadkodawcy choroby psychicznej. Obecne zarzuty skarżących do opinii biegłych były podnoszone przed Sądem Rejonowym i biegli te wątpliwości wyjaśniali.

Sporządzone na potrzeby niniejszego postępowania opinie są obszerne, szczegółowe i rzetelne, kategoryczne i odpowiednio umotywowane. W sposób przekonujący i poparty wnikliwa analizą zebranego w sprawie materiału dowodowego (dokumentacji medycznej, zeznań świadków) formułują wnioski końcowe. Wszelkie ewentualne wątpliwości zostały wyczerpująco omówione i wyjaśnione w trakcie wideokonferencji oraz pisemnej opinii uzupełniającej. Przy tym sąd nie uchybił treści art. 235 k.p.c. Pełnomocnicy reprezentujący strony mieli możliwość kierowania pytań do biegłej w trakcie przeprowadzonej w dniu 15 lutego 2019 r. wideokonferencji oraz przedstawiania wątpliwości, z czego aktywnie korzystali. Wskazać należy, że urządzenia techniczne pozwalają najpełniej skorzystać z danego źródła dowodowego, gdy jednocześnie występują trudności z przeprowadzeniem czynności dowodowych w budynku sądu orzekającego. Przeprowadzenie dowodu na odległość za pomocą odpowiednich urządzeń technicznych odbywa się w istocie przed sądem orzekającym. Tym samym Sąd nie uchybił zasadzie przeprowadzenia dowodów bezpośrednio. W sprawie zaś biegli sporządzający opinię informowali, że z uwagi na obowiązki zawodowe i odległość z miejsca zamieszkania nie są w stanie stawić się przed Sądzie Rejonowym w Wysokiem Mazowieckiem (k. 498). Przeprowadzenie tego dowodu za pomocą wideokonferencji umożliwiło zarówno sądowi jak i stronom możliwość zadawania pytań do złożonej przez biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii opinii.

Odnosząc się do zarzutów apelujących, iż Sąd nie ustosunkował się do zgromadzonej w aktach dokumentacji medycznej oraz zeznań świadków to wskazać należy, że zgromadzona dokumentacja medyczna stanowiła pomocniczą rolę w stosunku do dowodu z opinii biegłych psychiatry i psychologa. Przy czym okoliczność, że z dokumentacji sporządzonej przez dr. W. C. (1) wynika zdiagnozowanie Zespołu (...), co było leczone pod kierunkiem tego lekarza przez okres 2 lat, nie świadczy automatycznie o braku świadomości i swobody J. Z. (1) w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli w dniu 16 czerwca 2013 r. tj. w dacie sporządzenia własnoręcznego testamentu. Do takiego ustalenia konieczne byłoby wykazanie, że spadkodawca był w czasie składania oświadczenia woli w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c. ).

Pomocniczy charakter również miały w sprawie dowody z zeznań przesłuchanych świadków, które niewątpliwie również stanowiły podstawę do wydania opinii przez biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii.

Z zeznań K. K. (2) nie wynika aby zaobserwowała ona niepojące zachowania po stronie spadkodawcy w 2013 r. kiedy przyjechał on do miejsca zamieszkania żony i córek (k. 170v). Świadek Z. L. D. – sąsiadka spadkodawcy zeznał, że J. Z. (2) w 2013 r. był logiczny, wiedział co się dzieje, nie był zdezorientowany (k. 171). W ocenie świadka F. D., który często rozmawiał z J. Z. (2) (również przed jego śmiercią) wynika, że „nie zauważył żadnych zmian w jego zachowaniu”. Powyższe potwierdził świadek I. B. – sąsiad spadkodawcy, który zeznał, że J. Z. (2) zachowywał się normalnie, (…) nie zauważył nic w stanie zdrowia psychicznego (k. 190v-191). Według świadka B. B. (3), J. Z. (2) był zorientowany kiedy widziała go po raz ostatni w 2013 roku (k. 191). W ocenie świadka M. W. – szwagra spadkodawcy w 2013 r. kiedy woził J. Z. (1) do lekarza to z psychiką jego nic się nie działo, pamięć też go nie zawodziła (k. 191). Świadek M. D. (2) – proboszcz parafii K. oraz Ł. Ł. i M. D. (2) – księża z parafii K. również nie zauważyli objawów zaburzeń psychicznych u spadkodawcy (k. 302 – 303v). Świadek K. G. wskazując na nieprawidłowe relacje miedzy spadkodawcą a jego żoną wskazywała, że był skryty (k. 304), natomiast świadek G. S. wskazywał, że J. Z. (2) zachowywał się dziwnie (…) straszenie dzieci polegało wchodzeniu pod ławę, szczekaniu i dziwnych odgłosach (k. 305). Świadek M. J. zeznał, że nie rozmawiał osobiście ze spadkodawcą, J. Z. (1) wyglądał na osobę z silną osobowością, co zniechęcało do rozmowy (k. 305v). Taki styl bycia J. Z. (1) wynika też z zeznań świadka K. M., która zeznała, że źle się poczuła, jak nieproszony gość, gdy J. wszedł do pokoju (k. 306). Z kolei świadek S. R. - były proboszcz parafii K. zeznał, że gdyby miał jakąś sprawę to by ją powierzył J. Z. (1), bo nie miał zastrzeżeń do jego stanu psychicznego (k. 319). Świadek D. B., która znała J. Z. (1) od dzieciństwa, która była w USA w czasie kiedy pracował tam spadkodawca również nie podawała żadnych niepokojących zachowań po jego stronie. Zeznała: „Takiej psychiki życzę wszystkim” (k. 319v). Świadek K. W. (1) nie widział u spadkodawcy żadnych zmian, które odbiegały od normy innych ludzi (k. 320). Według świadka R. Ś. J. Z. (1) dziwnie się zachowywał w 2004 r. kiedy lekarz przepisał mu złe lekarstwa. Doktor mu dał inne leki i on się lepiej poczuł (k. 321). Świadek Z. Ś. (pracująca w Gminie ) zeznała, że gdy J. Z. (2) był u niej przedostatni raz powiedział, że jest bardzo chory i chce wymeldować żonę. Nie mógł wypełnić wniosku, bo nie znał miejsca pobytu żony (k. 321-321v). Świadek R. Z. i A. S. (2) również nie zauważyli niepokojących zachowań J. Z. (1) (k. 321v-322). Z kolei świadek A. D., K. W. (2), wskazywały na zazdrość o żonę J. Z. (1) (k. 341v-343).

Tym samym przyjąć należy, że z zeznań świadków osób z którymi J. Z. (2) miał styczność w 2013 r. wynika, że stan psychiczny jego był stabilny, był on zorientowany, miał świadomość zdiagnozowanej choroby nowotworowej. Dodatkowo z zeznań Z. Ś. – pracownika Urzędu Gminy wynika, że chciał on uporządkować swoje sprawy oraz formalności, mając wiedzę o zdiagnozowanej choroby, zakładając możliwość jej przebiegu.

Reasumując w przedmiotowej sprawie nie zaistniały żadne okoliczności, które podważałyby moc dowodową opinii sporządzonej przez biegłych. Biegli uwzględnili wszystkie fakty, które wynikały ze zgromadzonego w sprawie, materiału dowodowego, w tym również dokumentacji lekarskiej dotyczącej leczenia spadkodawcy. Materiał sprawy nie wymagał uzupełnienia z racji tego, że wszystkie fakty istotne dla rozstrzygnięcia zostały w sprawie wyjaśnione. Również zaznaczyć należy, że według ugruntowanego stanowiska judykatury potrzeba dopuszczenia dowodu z dalszej opinii biegłych zachodzi jedynie w sytuacji gdy opinia, którą dysponuje sąd zawiera istotne luki (nie odpowiada na postawione tezy dowodowe), jest niejasna (nienależycie uzasadniona) lub nieweryfikowalna, tj. przedstawiona przez eksperta analiza nie pozwala Sądowi skontrolować jego rozumień, co do trafności wniosków końcowych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 czerwca 2014 r., I ACa 448/12). Z pewnością podstawy dopuszczenia dowodu z opinii kolejnych biegłych nie stanowi okoliczność, że wydana w sprawie opinia jest niekorzystna dla strony domagającej się uzupełnienia postępowania dowodowego. Samo niezadowolenie strony z przygotowanego już opracowania nie jest bowiem dostatecznym argumentem, podobnie jak to, że – wedle przekonania strony - kolejna opinia pozwoliłaby na udowodnienie korzystnej dla niej tezy (por. bliżej w tej kwestii wyroki Sądu najwyższego z dnia 18 lutego 1974 r., sygn. II CR 5/74 i z dnia 18 października 2001 r., sygn IV CKN 478/00).

Zaznaczyć również należy, że z opinii biegłych wynika, że stan zdrowia wnioskodawcy nie wskazywał na jej zwiększoną podatność na naciski osób trzecich lub też na sporządzenie testamentu pod wpływem nieuprawnionego działania osób trzecich. Powyższy wniosek stanowi bezpośrednią konsekwencję uznania, że ani stan zdrowia spadkodawcy, ani też zastosowana u niego farmakoterapia, nie powodowały zniesienia, czy nawet ograniczenia swobody testowania, nie prowadziły bowiem do wyłączenia możliwości swobodnego i świadomego podjęcia decyzji oraz wyrażenia woli.

Tym samym prawidłowo Sąd Rejonowy uznał o ważności i skuteczności złożonego testamentu J. Z. (1) sporządzonego 16 czerwca 2013 r.

Przy tym zarzuty apelacji, dotyczące nieustosunkowania się przez Sąd Rejonowy do niesamodzielnego wyrażenia woli przez testatora w testamencie, w sytuacji, gdy był on z wykształcenia geodetą są niezrozumiałe. W sprawie był przeprowadzony dowód z opinii biegłego sądowego z dziedziny kryminalistycznego badania pisma z którego jednoznacznie wynika, że zapisy słowno – cyfrowe oraz podpis o brzmieniu (...) znajdujący się w prawym dolnym rogu i podpis o brzmieniu (...) umiejscowiony w dolnej części lewego marginesu – składającego się na treść testamentu datowanego 16.06.2013 r. a rozpoczynającego się od słów: „Testament ja niżej podpisany J. Z. (1) zam. K. (...)”, a kończący słowami „K. (...).06.2013” oraz podpisem (...)- zostały nakreślone w całości przez J. Z. (1) (k. 128-151). Mając na uwadze wnioski tej opinii, fakt, że opinia nie była kwestionowana przez strony, niezrozumiałe są obecnie zarzuty apelujących, iż testament zawiera błędy, czy nietechniczne zwroty. Testament J. Z. (1) z 16.06.2013 r. spełnia wymogi formalne z art. 949 §1 i 2 k.c. , a rozrządzenia tam zawarte są jasne i czytelne.

Niezasadne były również zarzuty skarżących, zarzucające Sądowi Rejonowemu oddalenie wniosków dowodowych E. Z. i A. Z. (1) złożonych w piśmie procesowym z dnia 13 września 2019 r. (k. 638v). Słusznie sąd Rejonowy podkreślił, że testament J. Z. (1) nie zawiera powołania spadkobierców, a testator przeznacza w nim poszczególnym odbiorcom określone nieruchomości. Wskazać należy, że godnie z ogólną dyrektywą z art. 948 k.c. testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwe najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli w oparciu o treść testamentu nie można ustalić rzeczywistej woli spadkodawcy, a zachodzi wątpliwość, co do zakwalifikowania osób wskazanych przez spadkodawcę jako zapisobiorców lub spadkobierców, wówczas znajduje zastosowanie szczególna dyrektywa interpretacyjna, zawarta w art. 961 k.c. Według niej, jeżeli spadkodawca przeznaczył kilku oznaczonym osobom poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiorców, lecz za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

Na tle tego przepisu w judykaturze wyłoniły się zagadnienia prawne, czy użyty w nim zwrot "wyczerpują prawie cały spadek" odnosić należy do majątku spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu, czy też z chwili otwarcia spadku a także, która z tych chwil decyduje o porównaniu wartości poszczególnych przedmiotów majątkowych przeznaczonych określonym osobom. Za utrwalony w orzecznictwie pogląd, że przy ocenie, czy przedmioty majątkowe przeznaczone określonej osobie w testamencie wyczerpują prawie cały spadek, podlegają wzięciu pod uwagę w zasadzie tylko przedmioty należące do spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu (por. uchwałę SN z dnia 16 września 1993 r. sygn. akt III CZP 122/93 OSP 1994/177, postanowienia SN z dnia 28 października 1997 r. I CKN 276/97 OSNC 1998/4/63, z dnia 3 listopada 2004 r. sygn. akt III CK 472/03 niepubl., z dnia 14 lipca 2005 r. III CK 694/04 niepubl., z dnia 27 października 2005 r. III CK 53/05 niepubl., z dnia 29 marca 2007 r. I CSK 3/07 niepubl.).

Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe, które nie doprowadziło do ustaleń aby poza majątkiem objętym testamentem, na dzień jego sporządzenia J. Z. (1) miał inny majątek. Należy również zauważyć, że odszkodowanie za wywłaszczone nieruchomości zostało przyznane J. Z. (1) po dacie sporządzenia testamentu (k. 265-266).

Końcowo należy wskazać, że analiza dokumentacji z ewidencji gruntów i budynków powiatu (...) nadesłanej przez Starostwo Powiatowe w W. (...) (k. 562-565) jednoznacznie wskazuje, że właścicielem działek objętych testamentem w dacie jego sporządzenia był J. Z. (1).

Bezpodstawny jest również zarzut dotyczący istnienia kilku testamentów, które miał sporządzić testator. Uczestnicy , zgodnie z regułą ciężaru dowodu, zawartą w treści art. 6kc, winni wykazać tą okoliczność wiarygodnymi dowodami, a tego w przedmiotowym postępowaniu nie uczynili

W tych okolicznościach nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego. Sąd Rejonowy prawidłowo dokonał podziału spadku po J. Z. (1) dopuszczając dowód z zakresu wyceny nieruchomości objętych spadkiem, który stanowił majątek J. Z. (1).

W efekcie podkreślić należy, iż Sąd Rejonowy wydał orzeczenie odpowiadające prawu dlatego też na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13§ 2 k.p.c. należało orzec jak w pkt I . postanowienia.

Sąd Okręgowy, na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., § 6 ust. 2 w zw. z §10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, zasądził od uczestniczek A. Z. (1), E. Z. i B. Z. na rzecz wnioskodawczyni A. S. (1) kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

WŁODZIMIERZ WÓJCICKI ANDRZEJ KORDOWSKI WIESŁAWA KOZIKOWSKA

ZARZĄDZENIE

Odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi uczestniczek i skarżącej uczestniczce.

Data 26 lutego 2020 r.