Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 19 listopada 2013 r. wnioskodawczyni K. W. (1) wniosła o zmianę, uzupełnienie lub uchylenie dotychczasowych postanowień Sądu Rejonowego wS.o stwierdzenie nabycia spadku po M. R. (sygn. akt INs (...)) oraz po H. K. (sygn. akt INs (...)) w części dotyczącej gospodarstwa rolnego.

W uzasadnieniu pisma wnioskodawczyni odwołała się do sprawy INs (...), zakończonej postanowieniem z dnia 03 października 2013 r., w której Sąd Rejonowy w S. rozstrzygnięciem nie objął wniosków w przedmiocie zmiany stwierdzenia nabycia spadku po M. R. oraz po H. K. w części dotyczącej gospodarstwa rolnego. W związku z tym powołała się na dowody i twierdzenia zawarte w dokumentach akt tej sprawy.

Uczestniczka postępowania J. W. pismem z dnia 09 stycznia 2014 r. (k. 24-25) wnosiła o odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Wedle jej twierdzeń K. W. (2) nie wykazała przeszkody obiektywnej niepowołania w poprzednim postępowaniu okoliczności uzasadniających odmienną podstawę lub porządek dziedziczenia. Jej zdaniem nie zostały wykazane przesłanki z art. 679 k.p.c., natomiast w przedmiotowej sprawie zachodzi stan powagi rzeczy osądzonej.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Sąd Rejonowy w S. I Wydział Cywilny w sprawie oznaczonej sygnaturą akt I Ns (...) postanowieniem z dnia 09 marca 2012 r. stwierdził, że spadek po H. K., zmarłej dnia 29 czerwca 1963 r., na podstawie ustawy nabyło rodzeństwo: M. R., W. K., L. B., bratanica Z. R. po 1/4 części każde z nich (dowód: postanowienie z dnia 09 marca 2012 r. - k. 36 akt sprawy I Ns (...) Sądu Rejonowego w S.).

Postanowieniem z dnia 22 września 1993 r. Sąd Rejonowy w S. I Wydział Cywilny w sprawie oznaczonej sygnaturą akt I Ns (...)stwierdził, że spadek po M. R., zmarłej dnia 15 kwietnia 1990 r., na podstawie ustawy nabyli: córka Z. W. i córka J. K. po 1/2 części każda z nich (dowód: postanowienie z dnia 22 września 1993 r. - k. 55 akt sprawy I Ns (...)Sądu Rejonowego w S.).

H. K.i M. R.były córkami E. K.z d. W., córki A.i A.z d. v. G., zmarłej dnia 10 maja 1936 r. w P.(dowód: zapewnienie złożone przez wnioskodawczynię w sprawie INs (...)- k. 112-113). Na mocy postanowienia z dnia 31 października 2008 r. Sąd Rejonowy w S.I Wydział Cywilny w sprawie o sygnaturze akt I Ns (...)stwierdził, że spadek po E. K.na podstawie ustawy nabyli: córka L. B., córka H. K., córka W. K., syn P. K.i córka M. R.po 1/5 części każde z nich (dowód: postanowienie z dnia 31 października 2008 r. - k. 185 akt sprawy I Ns (...)Sądu Rejonowego w S.). Aktualnie żadne z dzieci E. K.nie żyje.

Na mocy decyzji z dnia 05 grudnia 2012 r. Wojewoda (...) stwierdził, że zespół pałacowo-parkowy w P. obejmujący działki oznaczone numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 2,68 ha nie podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 06 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (dokument z akt sprawy INs (...)- k. 16).

Stosownie do przepisu art. 679 § 1 zd. 1 k.p.c. dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału; jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność (przepis ze zdania drugiego § 1 art. 679 k.p.c.).

Powyższe oznacza, że kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może inicjować postępowanie o zmianę prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie spadku jedynie w terminie jednego roku od dnia, w którym uzyskał możność wskazania podstawy uzasadniającej dokonanie zmiany postanowienia, jeżeli nie mógł jej powołać w trakcie postępowania spadkowego (vide: uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1982 r., III CZP 15/82, OSNCP z 1982 r., nr 8-9, poz. 118).

Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku J. W. o odrzucenie wniosku wnioskodawczyni (k. 24-25 akt sprawy), Sąd miał na względzie brzmienie przepisu art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd odrzuci wniosek, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Stan powagi rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy zaistnieją łącznie następujące okoliczności: identyczność stron, tożsamość podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia.

Kumulacja powołanych przesłanek nie ma miejsca w analizowanej sprawie. Wnioski w sprawach prawomocnie zakończonych przez Sąd Rejonowy w S., o sygn. akt INs (...), INs (...), INs (...) oraz w niniejszym postępowaniu oparte były na innych podstawach prawnych. Pierwotne prowadzone były w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, natomiast w niniejszej sprawie strona domaga się uchylenia lub zmiany stwierdzenia nabycia spadku na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. Ponadto jako bezpośrednią przyczynę powołuje decyzję Wojewody (...) z dnia 05 grudnia 2012 r. i to ona stanowi podstawę, której nie można było powołać w poprzednich postępowaniach w rozumieniu art. 679 § 1 k.p.c.

Przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych podlegały wielokrotnym zmianom, stąd też przedmiotowa sprawa wymaga dokonania analizy tych regulacji ze szczególnych uwzględnieniem przepisów przejściowych.

Podstawową normę – z punktu widzenia niniejszej sprawy - stanowi art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późń. zm.), zgodnie z którym do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, o ile przepisy tego aktu nie stanowią inaczej. Takie wyjątkowe unormowania zostały przewidziane w artykułach LV, LVI i LVIII tego aktu normatywnego w odniesieniu do gospodarstw rolnych.

Owe szczegółowe unormowania nie będą mogły mieć zastosowania wobec zmiany stwierdzenia nabycia spadku po H. K.. W dniu 05 września 2007 r. wyrokiem wydanym w sprawie P 21/06 Trybunał Konstytucyjny orzekł bowiem, że: „Art. LV, LVI i art. LVII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny w zakresie, w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie orzeczenia następuje od 14 lutego 2001 r., czyli od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 r., (sygn. P 4/99) w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej są niezgodne z art. 2 oraz z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przepisy art. LV, LVI i art. LVIII p.w.k.c. przewidujące wsteczne stosowanie przepisów k.c. o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, naruszają art. 2 oraz z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Te same względy przemawiały za orzeczeniem w wyroku P 4/99 o niekonstytucyjności przepisów materialnoprawnych k.c. o dziedziczeniu gospodarstw rolnych. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zakreślił moment, od którego uznane za niekonstytucyjne przepisy nie mogą już być stosowane, tj. dzień 14 lutego 2001 r.

Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego uniemożliwia Sądowi orzekającemu w niniejszej sprawie zastosowanie nieobowiązujących i uznanych na niezgodne z Konstytucją przepisów.

Jednocześnie przepisy o charakterze materialnoprawnym dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych - art. 1059 k.c. utraciły moc w wyniku orzeczenia Trybunału z dnia 31 stycznia 2001 r. (sygn. P 4/99). Art. 1059 k.c. określa krąg spadkobierców uprawnionych z mocy ustawy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

H. K. zmarła dnia 29 czerwca 1963 r. W owym czasie obowiązywały w zakresie dziedziczenia przepisy dekretu z dnia 08 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz. U. nr 60, poz. 328 z późn. zm.) w zw. z art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (cytowanym powyżej). Unormowania tego dekretu nie przewidują szczególnych rozwiązań w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

M. R. zmarła w dniu 15 kwietnia 1990 r. W momencie otwarcia spadku przedmiot dziedziczenia gospodarstwa rolnego normował przepis art. 1059 k.c. w brzmieniu nadanym mu przez ustawę z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. nr 11 poz. 81).

Podstawę uzasadniającą uzupełnienie, uchylenie i zmianę postanowień wydanych przez Sąd Rejonowy w S.powinna stanowić – zdaniem wnioskodawczyni - zmiana sytuacji związana z podjęciem rozstrzygnięcia przez Wojewodę (...) w dniu 05 grudnia 2012 r., w którym stwierdził on, że zespół pałacowo-parkowy w P. obejmujący działki oznaczone numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 2,68 ha nie podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 06 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Patrz dokument z akt sprawy INs (...) - k. 112).

Uwzględniając treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do daty otwarcia spadku – 29 czerwca 1963 r. Sąd oddalił wniosek o zmianę, uchylenie oraz uzupełnienie stwierdzenia nabycia spadku po H. K. z powodu braku możliwości zastosowania uznanych za niekonstytucyjne przepisów art. LV, LVI i art. LVII p.w.k.c. Sąd zatem nie miał podstaw do dokonania jakichkolwiek ustaleń, czy w składu majątku wchodzi gospodarstwo rolne oraz jaki jest krąg osób uprawnionych do jego dziedziczenia.

Dokonując zaś oceny powołanej przez wnioskodawczynię okoliczności uzasadniającej zmianę, uchylenie oraz uzupełnienie stwierdzenia nabycia spadku po M. R., Sąd przyjął, że w dacie otwarcia spadku – 15 kwietnia 1990 r. w skład spadku po niej pozostałego nie wchodziło gospodarstwo rolne. Decyzja Wojewody (...) z dnia 05 grudnia 2012 r. stwierdzająca, że zespół pałacowo-parkowy w P. obejmujący działki oznaczone numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 2,68 ha nie podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 06 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, nie może mieć takiego skutku. Sąd bowiem w ogóle nie jest w stanie poczynić jakichkolwiek ustaleń, czy w dacie otwarcia spadku M. R. dany majątek spełniał przesłanki wymagane przepisami prawa, aby można go było uznać za gospodarstwo rolne. Zespół pałacowo-parkowy w tej dacie miał inne zastosowania. Nawet przyjęcie uznania, że ewentualnie Decyzja Wojewody (...) z dnia 05 grudnia 2012 r. ma skutki z datą wsteczną, to z pewnością zespół pałacowo-parkowy w P. – o ile w latach czterdziestych w ogóle był gospodarstwem rolnym - już na dzień 15 kwietnia 1990 r. nie był prowadzony jako gospodarstwo rolne.

Sąd mając na uwadze powyższe okoliczności, orzekł jak w pkt II postanowienia.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepis z art. 520 § 1 k.p.c.