Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2015 r.

Sąd Rejonowy w S. I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego w Sądzie Rejonowym Sławomir Kuczyński

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Kowalewska

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2015 r. w S.

sprawy z powództwa R. L.

przeciwko A. P.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego A. P. na rzecz powódki R. L. kwotę 286,92 (słownie: dwustu osiemdziesięciu sześciu 92/100) zł wraz z następującymi odsetkami ustawowymi w stosunku rocznym: z 13% od dnia 22 października 2014 r. do dnia 22 grudnia 2014 r. i z 8% od dnia 23 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty,

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  tytułem zwrotu części kosztów procesu zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 119,51 (słownie: stu dziewiętnastu 51/100) zł;

IV.  oddala wniosek powódki o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności;

III.  zwraca powódce R. L.ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w S. kwotę 16,92 (słownie: szesnastu 92/100) zł, stanowiącą różnicę między zaliczką uiszczoną przez powódkę na pokrycie wydatków zawiązanych z przeprowadzeniem dowodu z opinii sporządzonej w formie pisemnej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C.a kosztami należnymi z tego tytułu – z zaliczki zapisanej w Księdze zaliczek sądowych pod poz. 60/15 ._

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 8 sierpnia 2014 r. działający w imieniu powódki R. L. profesjonalny pełnomocnik wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki A. P. kwoty 1.510,00 zł – stanowiącej roszczenie częściowe z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy oraz utraconych korzyści, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu tego pisma strona powodowa wskazała, iż do dnia 20 grudnia 2013 r. właścicielką nieruchomości gruntowej zabudowanej, położonej w B., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), o powierzchni (...)ha, była powódka R. L.. W okresie od 1996 do 2009 roku przedmiotowa nieruchomość znajdowała się w posiadaniu M. L., w tym w okresie od 1996 do 2006 roku na podstawie umowy dzierżawy zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 9 października 1996 r., za numerem Repertorium A (...). Natomiast w okresie od 2009 do 2013 roku z nieruchomości tej korzystał – bez tytułu prawnego i bez zgody powódki – A. P.. Następnie prawo własności powyższej nieruchomości, wraz z innymi nieruchomościami wchodzącymi w skład gospodarstwa rolnego, umową darowizny z dnia 20 grudnia 2013 r., zapisaną w Repertorium A za numerem (...), powódka przekazała na rzecz syna M. L.. Stan prawny nieruchomości został przy tym ujawniony w treści księgi wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w S.IV Wydział Ksiąg Wieczystych.

W dalszej kolejności pełnomocnik powódki wskazał, iż w jego ocenie, wobec statuowanej w art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece zasady jawności formalnej ksiąg wieczystych, a jednocześnie istnienia możliwości przeglądania elektronicznie bądź w budynku sądu ksiąg wieczystych oraz żądania odpisów ksiąg wieczystych, pozwany winien być świadomy stanu prawnego nieruchomości; tym samym pozwany nie może powoływać się na nieznajomość treści ksiąg wieczystych. Po wtóre zaś, A. P. miał świadomość, iż przedmiotowa nieruchomość należy do R. L., zaś on sam użytkuje ją bez wyraźnej zgody właściciela, a to z uwagi na nabycie uprzednio od R. L. innej nieruchomości wchodzącej w skład tego samego gospodarstwa rolnego.

W odpowiedzi na pozew opatrzonej datą 24 października 2014 r. A. P. wniósł o oddalenie powództwa w całości; domagał się ponadto zasądzenia od powoda na jego rzecz kosztów procesu.

Uzasadniając takie właśnie stanowisko co do przedmiotu sporu, A. P. w pierwszej kolejności podniósł, iż przedmiotowa nieruchomość nigdy nie była użytkowana przez powódkę, lecz przez S. S. (1) i A. D. (1). Twierdził przy tym, że z owej nieruchomości zaczął on korzystać w roku 2010 – na podstawie ustnej umowy zawartej z A. D. (1) i S. D., i że w okresie faktycznego użytkowania gruntu nie pobierał z tego tytułu płatności unijnych. Posiadania przedmiotowej nieruchomości pozwany został pozbawiony w dniu 4 kwietnia 2014 r., kiedy to M. L. zaorał użytki zielone i obsiane pole, znajdujące się na przedmiotowej nieruchomości. Pozwany podkreślił przy tym, iż o niemożności dalszego użytkowania nieruchomości nie został wcześniej poinformowany.

Do powyższego pisma A. P.załączył kserokopię odpisu prawomocnego postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy w S. w dniu 17 grudnia 2008 r. – w sprawie z wniosku A. D. (1)o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt I Ns (...)– w którym to postanowieniu Sąd Rejonowy w S. stwierdził, iż spadek po S. S. (1), synu W.i R., i po B. S., córce A.i E., nabył w całości A. D. (1)– na podstawie opisanych tam testamentów.

W piśmie procesowym z dnia 27 maja 2015 r. strona powodowa rozszerzyła powództwo o kwotę 2.854,00 zł, domagając się tym samym zasądzenia od pozwanego na rzecz powódki kwoty 4.364,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi: od kwoty 1.510,00 zł od dnia wniesienia powództwa, tj. od dnia 8 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty, zaś od kwoty 2.854,00 zł od dnia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty, a ponadto zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Argumentując powyższe żądanie, pełnomocnik powódki wskazał, iż legitymacja procesowa do dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości po przeniesieniu własności nieruchomości na M. L.przysługuje powódce, a to z uwagi na umowę cesji, zawartą między nią a jej synem M. L.w dniu 26 maja 2015 r. Wysokość dochodzonej kwoty strona powodowa określiła w oparciu o przeprowadzony w sprawie dowód z opinii biegłego sądowego. Strona powodowa podała ponadto, iż A. P.z nieruchomości położonej w B., oznaczonej numerem (...), korzystał bez zgody powódki i jej syna w okresie od miesiąca czerwca 2009 r. do dnia 4 kwietnia 2014 r. W ocenie strony powodowej przez cały ten okres posiadania nieruchomości pozwanemu należy przypisywać złą wiarę, a ewentualny brak świadomości co do stanu prawnego nieruchomości wynikałby z jego niedbalstwa.

Pełnomocnik powódki zwrócił przy tym uwagę, iż powoływane przez pozwanego postanowienie Sądu Rejonowego w S. nie tylko nie określało, jakie nieruchomości wchodziły w skład spadku po S. S. (1)i B. S., lecz nie mogło mu również zostać okazane pozwanemu w roku 2009, gdyż jego odpis został wydany A. D. (1)dopiero w dniu 9 kwietnia 2014 r.

W piśmie przygotowawczym z dnia 9 czerwca 2015 r. A. P.podtrzymał dotychczasowe prezentowane w sprawie stanowisko; w petitum tego pisma podniósł jednocześnie zarzut przedawnienia roszczenia w zakresie żądania zapłaty za użytkowanie nieruchomości za okres powyżej 3 lat wstecz, licząc od daty wniesienia pozwu, a także zarzut niezgodności żądania pozwu z zasadami współżycia społecznego. W uzasadnieniu pisma podniósł, iż mieszkając niedaleko nieruchomości oznaczonej numerem (...) i posiadając pewną znajomość lokalnych stosunków wiejskich, wiedział, iż pierwotnie przedmiotowa nieruchomość należało do S. S. (1). Wobec dalszego zamieszkiwania A. D. (1)– po śmierci S. S. (1)– w domu posadowionym na działce oznaczonej numerem (...), w połączeniu z okazanym mu podczas zawierania umowy dzierżawy postanowieniem w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym, przekonany był, iż przedmiotowa nieruchomość wchodziła w skład majątku wydzierżawiającego (czyli A. D. (1)).

Sąd ustalił, co następuje:

Prawo własności gospodarstwa rolnego, składającego się z położonych w B.nieruchomości, oznaczonych wówczas w ewidencji gruntów jako działki o numerach: (...),(...),(...), (...)i(...), o łącznej powierzchni (...)ha, oraz udział w wysokości 1/5 części w prawie własności nieruchomości położnej w B., oznaczonej numerem (...), o powierzchni (...)ha, R. L.uzyskała od swojego ojca S. S. (1)– na podstawie umowy przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego, zawartej przed Zastępcą Naczelnika Miasta i Gminy S.w dniu 28 czerwca 1978 r. (dowód: odpis umowy przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego – k. 39).

Na skutek odnowienia operatu ewidencji gruntów zmieniona została numeracja działek położonych we wsi B., wobec czego nieruchomości oznaczone w powyższej umowie jako działki o numerach (...)obecnie oznaczone są w ewidencji gruntów jako działa o numerze (...) (dowód: wypis z rejestru gruntów – k. 38).

Jak wynika ze zgodnych twierdzeń stron w latach 80 powódka zbyła na rzecz pozwanego A. P. prawo własności jednej z nieruchomości wchodzących w skład tegoż gospodarstwa.

Powódka R. L., stosownie do treści umowy dzierżawy zawartej w dniu 9 października 1996 r. przed notariuszem L. D.w prowadzonej przez niego Kancelarii Notarialnej w S., zapisane w Repertorium „A” za numerem (...), położoną w B.nieruchomość gruntową zabudowaną, oznaczoną numerem ewidencyjnym (...), wydzierżawiła wraz z posadowionym na niej domem, stodoła, oborą i piwnicą, na okres 10 lat, tj. do dnia 9 października 2006 r., swojemu synowi M. L.(dowód: wypis z aktu notarialnego, sporządzonego w dniu 9 października 1996 r. w Kancelarii Notarialnej L. N.w S.za numerem Repertorium „A” (...)– k. 7-8). Pomimo zawarcia powyższej umowy dzierżawy przedmiotowa nieruchomość nadal wykorzystywana była przez rodziców R. S.i B. S., a także przez wspólnie zamieszkującego z nimi – co najmniej od roku 2003 – A. D. (1)(dowody: z zeznań świadka M. L.– k. 58-59; z przesłuchania powódki w charakterze strony, przeprowadzony na rozprawie wyznaczonej na dzień 18 marca 2015 – 00:05:54-00:06:30).

Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 17 grudnia 2008 r., wydanym w sprawie z wniosku A. D. (1)o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt I Ns (...)), stwierdził, iż spadek po S. S. (1), synu W.i R., zmarłym dnia 21 lipca 2003 r. w B., ostatnio stale zamieszkałym w B., na podstawie testamentu sporządzonego w dniu 8 sierpnia 1996 r. w formie aktu notarialnego - w Kancelarii Notarialnej L. N.w S., za numerem repertorium "A" (...), a także spadek po B. S., córce A.i E., zmarłej dnia 22 marca 2005 r. w B., ostatnio stale zamieszkałej w B., na podstawie testamentu sporządzonego w dniu 8 sierpnia 1996 r. w formie aktu notarialnego - w Kancelarii Notarialnej L. N.w S., za numerem repertorium "A" (...), nabył wnuk A. D. (1), syn J. W.i S.z d. S.– w całości (dowód: kserokopia odpisu tego postanowienia – k. 126).

Korzystanie z części nieruchomości rolnej położonej w B., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka o numerze (...), A. P.rozpoczął w miesiącu czerwcu 2004 r., na podstawie ustnego porozumienia, zawartego z A. D. (1), dysponującym odpisem wskazanego wyżej postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie nabycia praw do spadku po S.i B. S.. W dniu 15 czerwca 2011 r. strony powyższego porozumienia zawarły pisemną umowę dzierżawy tej nieruchomości na czas nieokreślony. W tym czasie ani powódka, ani jej syn M. L.nie informowali pozwanego o przysługującym R. L.prawie własności nieruchomości do tej nieruchomości, nie domagali się od pozwanego żadnych świadczeń z tytułu korzystania z owej nieruchomości, ani też nie domagali się jej wydania. Dopiero pod koniec 2013 roku, nie później niż dnia 20 grudnia 2013 r., R. L.poinformowała A. P., iż nie wyraża zgody na dalsze korzystnie przez niego z należącej do niej nieruchomości, albowiem ma ona zamiar przekazać przysługujące jej prawo własności do powyższej nieruchomości swojemu synowi M. L.. Mimo tego pozwany nie zaprzestał korzystania z nieruchomości; nie podjął też żadnych działa, mających na celu ustalenie stanu prawnego nieruchomości.

A. P. pozbawiony został posiadania tego gruntu w dniu 5 kwietnia 2015 r. (dowody: umowa dzierżawy – k. 105; z przesłuchania powódki w charakterze strony, przeprowadzony na rozprawie wyznaczonej na dzień 18 marca 2015 – 00:03:49-00:12:20; z przesłuchania pozwanego w charakterze strony, przeprowadzony na rozprawie wyznaczonej na dzień 18 marca 2015 r. – 00:13:00 – 00:20:21; z zeznań świadka M. L. – k. 58-59).

M. L.prawo własności nieruchomości gruntowej zabudowanej, oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), o powierzchni (...)ha, położonej w B., dla której Sąd Rejonowy w S.prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), nabył od swej matki R. L.na podstawie umowy darowizny, zawartej w dniu 20 grudnia 2013 r. w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w Kancelarii Notarialnej A. N.w S.(dowód: wypis z aktu notarialnego, sporządzonego w dniu 20 grudnia 2013 r. w Kancelarii Notarialnej A. N.w S.za numerem Repertorium „A” (...)– k. 9-13; z zeznań świadka M. L.– k. 58 – 59; z przesłuchania powódki w charakterze strony, przeprowadzony na rozprawie wyznaczonej na dzień 18 marca 2015 – 00:03:49-00:12:20).

Zawartą w dniu 26 maja 2015 r. umową cesji wierzytelności M. L.przelał na rzecz R. L.przysługującą mu wobec A. P.wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w obrębie B., gmina S., o pow. 2,94 ha, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka o numerze (...)(dowód: umowa cesji wierzytelności – k. 116).

Sąd zważył, co następuje:

Podstawę prawną żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowią przepisy art. 224 k.c. i 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c.

Stosownie do art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Według art. 224 § 2 k.c. od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Zgodnie z art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego. Natomiast art. 230 k.c. stanowi, że przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Przepis art. 224 i nast. k.c. mają zastosowanie do stosunków bezumownych, gdy bez porozumienia zainteresowanych dojdzie do tego, że rzecz stanowiąca własność jednej osoby znajdzie się w posiadaniu innej osoby. Przepisy te nie uchybiają odmiennemu uregulowaniu rozliczeń przez zainteresowanych i tym samym nie mają zastosowania wtedy, gdy do korzystania z rzeczy przez inną osobę aniżeli właściciel dochodzi na podstawie porozumienia tej osoby z właścicielem. W takim wypadku o rozliczeniach decyduje treść umowy: bądź wyraźna, bądź dająca się z całokształtu okoliczności towarzyszących zawarciu umowy ustalić w drodze jej wykładni (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 listopada 1974 r., III CRN 287/74, LEX nr 7621; zob. nadto: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r., III CKN 65/99, LEX nr 51567, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2009 r., II CSK 512/08, LEX nr 494013).

Z zestawienia przytoczonych wyżej przepisów wynika, że roszczenie właściciela o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z należącej do niego rzeczy jest uzależnione od tego, czy posiadacz jest w dobrej, czy też w złej wierze.

W dobrej wierze jest posiadacz zależny, który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy w takim zakresie, w jakim nią włada, w złej natomiast – posiadacz, który wie, że nie przysługuje mu takie prawo lub też przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że go nie ma. Jednocześnie w ocenie Sądu podzielić należało wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Krakowie – w wyroku z dnia 16 grudnia 2014 r., I ACa 1332/14, LEX 1621126 – stanowisko, iż w przypadku roszczeń uzupełniających z art. 224-225 k.c. „dobrą wiarę wyłącza także ujawnienie okoliczności, które u przeciętnego obserwatora stosunków społecznych powinny wzbudzić poważne wątpliwości co do tego, czy przysługuje mu nadal prawo do korzystania z nieruchomości w dotychczasowym zakresie i na dotychczasowej podstawie prawnej”. Istotnie dobrej lub złej wiary należy zatem badać w odniesieniu do całego okresu bezumownego korzystania z nieruchomości, nie zaś tylko w czasie objęcia nieruchomości w posiadanie. Z brzmienia art. 224 i 225 k.c. wynika bowiem, iż w zakresie roszczeń z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości możliwe jest przekształcenie się dobrej wiary w złą wiarę. Mając zaś na uwadze, iż dochodzenie roszczeń uzupełniających przez właściciela nie jest uzależnione od uprzedniego wszczęcia sprawy o wydanie nieruchomości, brak jest podstaw do uznania, iż do takiej reorientacji dobrej wiary posiadacza mogło dojść wyłącznie w wyniku wytoczenia powództwa windykacyjnego. Odmienna interpretacja stanowiłby przy tym nieuzasadnioną, nadmierną preferencje posiadacza kosztem praw właścicielskich innego podmiotu.

Kardynalne znaczenie dla rozstrzygnięcia o zasadności dochodzonego w niniejszym postępowaniu roszczenia z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości miało zatem ustalenie zarówno dobrej lub złej wiary po stronie A. P., jak i ustalenie momentu, od którego ewentualnie przypisać można było pozwanemu złą wiarę. Kodeks cywilny w art. 7 ustanawia domniemanie istnienia dobrej wiary, co oznacza, że przypisanie pozwanemu złej wiary wymagało jej wykazania w niniejszym postępowaniu przez przeciwnika procesowego.

W ocenie Sądu strona powodowa nie wykazała skutecznie w niniejszej sprawie, by A. P. należało przypisać złą wiarę już w chwili objęcia w posiadanie zależne przedmiotowej nieruchomości (tj. w miesiącu czerwcu 2009 r.).

Oceniając istnienie po stronie pozwanego przymiotu dobrej lub złej wiary w pierwszej kolejności wskazać należy, iż, jak wynika z wydruku treści z księgi wieczystej numerze (...), prowadzonej przez IV Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w S. (k. 14-20), dla przedmiotowej nieruchomości księga wieczysta została założona dopiero w dniu 30 września 2013 r., a tym samym pozwany nie mógł się zapoznać z jej treścią w chwili objęcia w roku 2009 przedmiotowej nieruchomości w posiadanie zależne. Jednocześnie zauważyć należy, iż statuowana w art. 2 ustawy o księgach wieczystych formalna jawność ksiąg wieczystych, jak też stanowiąca wyraz realizacji powyższej zasady dostępność ksiąg wieczystych, w tym i w systemie informatycznym, oraz możliwość otrzymania odpisu z księgi wieczystej, nie oznacza, iż treści wpisu w księdze wieczystej nadać należy przymiot faktu powszechnie znanego w rozumieniu art. 228 § 1 k.p.c. i nie może prowadzić do wniosku, iż samo istnienie wpisu takiego wpisu w księdze wieczystej przemawia za uznaniem złej woli posiadacza zależnego (zob. w yrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r., IV CSK 596/12, LEX nr 1375468, OSNC-ZD 2014/2/25).

W ocenie Sądu złej wiary po stronie pozwanego nie sposób wywodzić również z faktu nabycia przezeń od powódki – w latach 80 XX wieku – innej nieruchomości rolnej, wchodzącej w skład tego samego gospodarstwa rolnego, co wskazywana w pozwie nieruchomość oznaczona numerem (...) (odległość pomiędzy tymi nieruchomościami wynosiła ponad 1,5 km). Nie sposób bowiem dostrzec w oferowanych przez powódkę jakichkolwiek okoliczności, przemawiających za uznaniem, iż zawarcie przedmiotowej umowy sprzedaży niosło ze sobą uzyskanie przez pozwanego wiedzy co do tego, jakie inne jeszcze nieruchomości wchodziły w skład należącego do kontrahenta gospodarstwa rolnego (zważywszy na to, iż w umowie, stanowiącej podstawę nabycia przedmiotowego gospodarstwa przez powódkę nieruchomości wchodzące w skład gospodarstwa, wobec dokonanego następnie odnowienia operatu ewidencji gruntów, oznaczone były innymi numerami geodezyjnymi niż obecnie).

Świadomości A. P.co do przysługującego powódce tytułu prawnego do położnej w B.nieruchomości, oznaczone w ewidencji gruntów numerem (...), wywodzić nie sposób było również z istniejących wówczas stosunków miejscowych. Zauważyć bowiem należy, iż ani powódka, ani jej syn M. L.nie okazywali na zewnątrz przejawów faktycznego władztwa nad przedmiotową nieruchomością, w szczególności w zakresie wskazującym, iż prawo własności powyższej nieruchomości nie przysługuje rodzicom powódki S.i B. S., ani też ich spadkobiercy testamentowemu A. D. (1), lecz R. L.. Z zeznań złożonych przez powódkę w charakterze strony jednoznacznie wynikało, iż w posadowionym na powyższej nieruchomości domu mieszkalnym nie zamieszkiwała ona, lecz, aż do chwili śmierci, jej rodzice i A. D. (1). Natomiast świadek M. L.w swoich zeznaniach wskazał (k. 58-59), iż cześć rolna powyższej nieruchomość nie była przez nikogo wykorzystywana co najmniej od dnia 9 października 2006 r. do dnia objęcia jej w posiadanie przez pozwanego. Wcześniej natomiast jej uprawą wspólnie zajmowali się on i jego ojciec H. L., pomagał im w tym także nieżyjący obecnie S. S. (1)(zob. przy tym wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 grudnia 2014 r., I ACa 1332/14, LEX nr 1621126)..

Brak było zatem przesłanek nakazujących pozwanemu, mimo okazania mu postanowienia sądu w sprawie nabycia przez niego w całości praw do spadku po S. i B. S., powzięcie wątpliwości co do przysługującego A. D. (1) uprawnienia do władania nieruchomością.

Dostrzec jednakże należy, iż jak wynika ze zgodnych w tym zakresie zeznań złożonych przez powódkę w charakterze strony powódki R. L. i zeznań złożonych przez świadka M. L., w toku posiadania przedmiotowej nieruchomości A. P. powziął jednak od powódki informację, iż A. D. (1) nigdy nie był rzeczywistym właścicielem przedmiotowej nieruchomości, a tym samym nie mógł jej wydzierżawić pozwanemu. Powyższa okoliczność wzbudzić powinna w pozwanym wątpliwość, co do przysługującego mu uprawnienia do korzystania z nieruchomości, mimo to A. P. nie tylko nie zaprzestał korzystania z nieruchomości, ale nie podjął nawet żadnych kroków zmierzających do ustalenia faktycznego właściciela posiadanej przez niego nieruchomości.

Z chwilą więc uzyskania wiadomości o przysługującym powódce prawie własności do przedmiotowej nieruchomość pozwany stał się posiadaczem zależnym w złej wierze. Z zeznań złożonych przez powódkę w charakterze strony powódki R. L. i zeznań złożonych przez świadka M. L. wynikało przy tym, iż powyższą informację powódka przekazała pozwanemu jeszcze przed przekazaniem własności przedmiotowej nieruchomości synowi M. L., a więc najpóźniej w dniu 20 grudnia 2013 r.

Wobec powyższego Sąd doszedł do przekonania, iż roszczenie powódki o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości było usprawiedliwione co do zasady jedynie w zakresie obejmującym okres od dnia 19 grudnia 2013 r. do dnia 4 kwietnia 2014 r.

Rozstrzygając w przedmiocie zasadności podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia, Sąd w pierwszej kolejności zważył, iż roszczenie właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi zależnemu podlegało ocenie pod kątem przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. stosowanego łącznie z art. 229 k.c. w zw. z art. 230 k.c..

W świetle regulacji zamieszczonej w art. 229 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c. roszczenia właściciela przeciwko posiadaczowi zależnemu o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Natomiast art. 118 k.c. stanowi, iż jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.

Wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości jest świadczeniem jednorazowym, nie związanym z działalności gospodarczą, wobec czego zastosowanie znajduje do niego 10-cio letni termin przedawnienia.

Wobec powyższego roszczenia uzupełniające, określone w art. 224 i 225 k.c., dochodzone mogą być w czasie trwania posiadania, a po jego ustaniu tylko w terminie roku od dnia zwrotu rzeczy, za czas nieprzekraczający terminu 10-cio letniego. Pod pojęciem „zwrotu rzeczy” należy przy tym rozumieć każdą sytuację faktyczną i prawną, skutkującą likwidacją stanu bezprawności, a więc władania cudzym gruntem bez tytułu prawnego.

W niniejszej sprawie nie budziło wątpliwości, iż do odzyskania władztwa nad przedmiotową nieruchomością przez osobę uprawnioną doszło w dniu 4 kwietnia 2014 r., zaś pozew inicjujący niniejszy proces wniesiony został w dniu 8 sierpnia 2014 r., a więc przed upływem roku. Jednocześnie od chwili objęcia przez pozwanego w posiadanie nieruchomości w miesiącu czerwcu 2009 roku do dnia wszczęcia postępowania nie upłynęło lat 10.

Dlatego też podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia uznać należało za całkowicie nieuzasadniony.

W ocenie Sądu na uwzględnienie nie zasługiwał również zgłoszony przez A. P. zarzut nadużycia przez powódkę przysługującego jej prawa podmiotowego. Przepis art. 5 k.c. wskazuje, iż nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Powyższa regulacja ma jednak charakter wyjątkowy, a jej zastosowanie uzasadnione musi być okolicznościami rażącymi, nieakceptowanymi ze względu na istniejący w społeczeństwie system wartości. Naruszenia powyższych zasad przez stronę powodową z całą pewnością nie można wywodzić ze wskazywanego przez pozwanego faktu, iż A. D. (2) wprowadził go w błąd co do stanu prawnego nieruchomości. Zauważyć bowiem należy, iż pozwany po powzięciu informacji o przysługującym R. L. prawie własności do przedmiotowej ani nie zaprzestał korzystania z nieruchomości, ani nawet nie podjął żadnych kroków w celu weryfikacji prawdziwości informacji. Sąd nie znalazł podstaw, dla których skutkami powyższych zaniechać A. P. obciążać powódkę. Z tych względów w realiach sprawy nie występują okoliczności, które przemawiałyby na rzecz tezy, iż wystąpienie przez powódkę z roszczeniem o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości było sprzeczne z jakąkolwiek z zasad współżycia społecznego i tym samym stanowiło nadużycie prawa podmiotowego.

Wobec zasadności powództwa co do zasady, w zakresie roszczenia o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania przez pozwanego w okresie od dnia 20 grudnia 2013 r. do dnia 4 kwietnia 2014 r. z części rolnej nieruchomości oznaczonej numerem (...), koniecznym było rozstrzygnięcie kwestii wysokości wynagrodzenia, jakie pozwany winien zapłacić na rzecz R. L..

Dokonując ustaleń w tym zakresie Sąd podzielił pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1975 r. (II CR 208/75, LEX nr 7707), iż właściwym kryterium ustalenia wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości, o którym mowa w art. 225 k.c., powinna być kwota, jaką posiadacz w normalnym toku rzeczy musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie (zob. nadto: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 lutego 2015 r., I ACa 917/14, LEX nr 1661157, w którym to wyroku ów Sąd wskazał, iż „Wynagrodzenie należne właścicielowi ustala się w takiej wysokości, w jakiej, w danych okolicznościach, właściciel mógłby uzyskać gdyby daną rzecz wynajął lub wydzierżawił czy oddał w odpłatne używanie na podstawie innego stosunku prawnego. O wysokości wynagrodzenia decydują więc stawki rynkowe za korzystanie z rzeczy danego rodzaju oraz czas wykonywania posiadania.”).

W pisemnej opinii sporządzonej dla celów niniejszego procesu biegły sądowy z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C. (k.80-91) w pierwszej kolejności dokonał analizy rynku nieruchomości rolnych niezabudowanych w gminie S. w okresie od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2019 r. oraz w okresie od dnia 1 stycznia 2013 r. do dnia 30 czerwca 2014 r., a następnie oszacował wartość rynkową przedmiotowej nieruchomości przy zastosowaniu podejścia porównawczego i metody korygowanej ceny średniej. Według cen obowiązujących w roku 2009 szacunkowa wartość części nieruchomości, z jakiej korzystał pozwany, wynosiła 28.010,00 zł, natomiast według cen obowiązujących w latach 2013 i 2014 – 35.160,00 zł. Określając wysokość czynszu dzierżawy wieloletniej biegły sądowy skorzystał, wobec braku danych o czynszach rynkowych, ze współczynnika wyrażającego relację stawki czynszu najmu bądź dzierżawy do wartości rynkowej gruntu, wynoszącym w niniejszym przypadku 0, (...). Ustalona w powyższy sposób wysokość czynszu dzierżawnego przedmiotowej nieruchomości w roku 2009 wynosiłaby 787,00 zł rocznie, natomiast w latach 2013 i 2014 – 988,00 zł rocznie.

W związku z powyższym wynagrodzenie rynkowe za bezumowne korzystnie z przedmiotowej nieruchomości w latach 2013 i 2014 biegły oszacował na kwotę 988,00 zł w skali roku.

Zdaniem Sądu w powyższej opinii biegły w sposób fachowy, profesjonalny, rzetelny i przekonujący zaprezentował ustalenia niezbędne do orzekania o przedmiocie niniejszego postępowania; prezentowane przez niego sposoby dojścia do zamieszczonych w opinii ustaleń i wniosków nie budzą żadnych zastrzeżeń Sądu co do zgodności tych procesów z zasadnymi logiki (logicznego rozumowania), źródeł poznania i doświadczenia życiowego, jak również pod względem fachowości i rzetelności. Wskazać jednocześnie należy, iż również żadna ze stron niniejszego postępowania nie zgłaszała zastrzeżeń do przedmiotowej opinii, co dodatkowo przemawia za uznaniem tej opinii za wiarygodny materiał dowodowy.

Mając więc na uwadze, iż rynkowa wartość czynszu z tytułu dzierżawy części rolnej nieruchomości położonej w B., oznaczonej numerem (...), zarówno w roku 2013, jak i w roku 2014 wynosiła 988,00 zł rocznie, Sąd ustalił, iż należne powódce jednorazowe wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwanego z powyższej części nieruchomości w okresie od dnia 20 grudnia 2013 r. do dnia 4 kwietnia 2014 r., a więc łącznie przez 106 dni, wynieść powinno 286,92 zł (106 dni/365 dni x 988,00 zł).

Odnosząc się natomiast do zamieszczonego w pozwie żądania zasądzenia od pozwanego na rzecz powódki również utraconych korzyści Sąd zważył, iż

1)  po pierwsze: przepisy z art. 224 i 225 k.c. w sposób szczególny regulują roszczenia związane z bezumownym korzystaniem z rzeczy, pozostają niezależne od odpowiedzialności deliktowej, z zarazem wyłączają inne podstawy odpowiedzialności posiadacza wobec właściciela; wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy nie stanowi roszczenia odszkodowawczego i nie ma wobec niego zastosowania art. 361 § 2 k.c., a tym samym nie może ulec ono podwyższeniu – w stosunku do kwoty, jaką posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie oparte było na prawie – o wysokość utraconych korzyści;

2)  po drugie: z godnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na tym, kto z faktu tego wywodzi skutki prawne; a rt. 232 k.p.c. stanowi zaś, iż strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne; w myśl wskazanych regulacji, to na stronie powodowej spoczywał ciężar udowodnienia faktów uzasadniających zarówno samo istnienie roszczenie, jak i jego wysokość; n adto, wskazać należy, iż w sprawach cywilnych sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy czy też do uzupełnienia postępowania dowodowego o dowody, na których istnienie wskazują strony, lecz których nie przedstawiły; nadmienić jednocześnie należy, iż w niniejszym procesie strona powodowa reprezentowana była przez profesjonalnego pełnomocnika, który powinien być świadomy wystąpienia negatywnych konsekwencji procesowych w przypadku zaniedbania powinności udowodnienia dochodzonych roszczeń; w przedmiotowej natomiast sprawie strona powodowa podczas rozprawy wyznaczonej na dzień 18 marca 2015 r. (k. 68) cofnęła wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wysokości dopłat unijnych przysługujących na przedmiotową nieruchomość, co uniemożliwiło ustalenie wartości utraconych korzyści.

Z uwagi na powyższe Sąd uznał żądanie powództwa za uzasadnione jedynie częściowo i na podstawie art. 224 k.c. i 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 286,92 zł, a to tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części rolnej nieruchomości położonej w B., oznaczonej numerem (...).

W pozostałym zakresie żądanie pozwu, jako nieuzasadnione, podlegało oddaleniu.

Orzekając o odsetkach Sąd miał na uwadze, iż stosownie do treści art. 481 § 1 k.c. w przypadku, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli zaś stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Termin spełnienia świadczenia w postaci wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości określa art. 455 k.c., który wiąże ten termin z wezwaniem dłużnika do jego wykonania.

W sprawie poddanej pod osąd Sądu przez R. L. za wezwanie do uiszczenia wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, wobec wcześniejszej bierności strony powodowej w tym zakresie, uznać należało doręczenie pozwanemu odpisu pozwu inicjującego postępowanie w niniejszej sprawie – co nastąpiło w dniu 21 października 2014 r.

Dlatego też Sąd zasądził od pozwanego A. P. na rzecz powódki R. L. kwotę 286,92 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia następnego we doręczeniu pozwanemu pozwu, tj. od dnia 22 października 2014 roku – z uwzględnieniem zmiany stopy odsetek ustawowych od dnia 23 grudnia 2014 r.

W punkcie IV sentencji wyroku Sąd oddalił wniosek powódki o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, nie dostrzegając przesłanek do jego nadania z urzędu lub na wniosek (art. 333 k.p.c.). Zauważyć przy tym należy, iż strona powodowa nie powoływała się w toku procesu na wystąpienie okoliczności, które wskazywałyby, że opóźnienie uniemożliwi lub znacznie utrudni wykonanie wyroku albo narazi powódkę na szkodę.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdzielenia, stosownie do wyniku sprawy.

W niniejszym procesie strona powodowa dochodziła łącznie roszczeń w wysokości 4.364,00 zł, zasądzona została natomiast na rzecz powódki od pozwanego kwota 286,92 zł, stanowiąca 6,57% wartości przedmiotu sporu. Zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu (art. 100 zdanie pierwsze k.p.c.), strony powinny ponieść jego koszty w takim stopniu, w jakim przegrały sprawę, a zatem powód w 93,43 %, a pozwany w 6,57 %.

W tej niniejszej sprawie koszty – wynoszące łącznie 1.822,86 zł – poniosła wyłącznie strona powodowa. Do kosztów tych zaliczono: opłatę stosunkową od pozwu w wysokości 76,00 zł, opłatę stosunkową z tytułu rozszerzonego powództwa w wysokości 146,00 zł, koszty przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C. w wysokości 983,86 zł, opłatę skarbową od udzielonego pełnomocnictwa substytucyjnego w wysokości 17,00 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w kwocie 600,00 zł.

Wysokość kosztów zastępstwa procesowego powódki została ustalona na podstawie § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 490 z późn. zm.).

Wobec braku w aktach sprawy dowodu uiszczenia przez powódkę opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa głównego, brak było podstaw do uwzględnienia tej opłaty w orzeczeniu o kosztach postępowania.

Nie można bowiem przy orzekaniu o kosztach procesu tracić z pola widzenia tego, że istotą zasady odpowiedzialności za koszty procesu, sformułowanej w art. 98 § 1 k.p.c., jest zwrot przez stronę przegrywającą przeciwnikowi procesowemu jedynie rzeczywiście poniesionych kosztów, co nie pozwala na obciążenie strony przegrywającej kosztami, których rzeczywiście strona przeciwna nie poniosła. Innymi słowy: nieuiszczone koszty sądowe nie są elementem kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, o jakich mowa w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r., I CZ 129/10, LEX nr 1102844; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CZ 84/12, LEX nr 1341657).

Zgodnie z podaną zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu powódkę R. L. powinny obciążać koszty w kwocie 1.703,35 zł (1822,86 zł x 93,43 %), dlatego też pozwany A. P. powinien zwrócić stronie przeciwnej z tego tytułu kwotę 119,51 zł.

Orzeczenie zamieszczone w punkcie V wyroku oparte zostało na przepisie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025 z późn. zm.). Sąd zwrócił powódce R. L.na tej podstawie ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w S. kwotę 16,92 zł, stanowiącą różnicę między zaliczką uiszczoną przez powódkę na pokrycie wydatków zawiązanych z przeprowadzeniem dowodu z opinii sporządzonej w formie pisemnej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C.a kosztami należnymi z tego tytułu – z zaliczki zapisanej w Księdze zaliczek sądowych pod poz. 60/15._