Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2013 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący:	SSO Joanna Dorota Toczydłowska
Protokolant:	starszy protokolant Justyna Nowacka

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2013 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. i Z. P. (1)

przeciwko R. P., A. W., I. W. (1) oraz Urzędowi Miejskiemu W B. Gminie B.

o unieważnienie aktu notarialnego i zapłatę

I.  oddala powództwo

II.  odstępuje od obciążania powodów kosztami postępowania sądowego

UZASADNIENIE

Powodowie M. P. oraz Z. P. (1), w pozwach z dni – odpowiednio – 21 lutego 2012 roku i 10 lipca 2012 roku przeciwko R. P., J. W. oraz Gminie B., a ostatecznie przeciwko R. P., A. W., I. W. (1) i Gminie B., wnieśli o „unieważnienie aktu notarialnego z dnia 26 marca 2009 roku sporządzonego przed notariuszem I. P., Repertorium A numer (...), w przedmiocie zbycia przez pozwanych R. P. i J. W. na rzecz pozwanej Gminy B. działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 31 m ² położonych przy ul. (...) w B.. Powodowie wnosili również o zasądzenie od pozwanych R. P. i J. W. na rzecz powoda M. P. kwoty 8.000 zł, którą wyżej wymieni pozwani uzyskali od Gminy B..

W uzasadnieniu wskazali, iż stając do opisanego wyżej aktu notarialnego pozwani R. P. i J. W. oświadczyli, że współwłasność przedmiotowej nieruchomości przy ul. (...) nabyli częściowo z tytułu zasiedzenia, zgodnie z postanowieniem wstępnym Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 26 września 2002 roku w sprawie o sygn. II Ns 2051/00 (II Ns 1149/02), a także w drodze sądowego działu spadku po J. i B. P., zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 17 lutego 2006 roku, sygn. II Ns 1149/02. Powodowie podkreślili, że zgodnie ze wspomnianym postanowieniem wstępnym także oni są współwłaścicielami udziale po 3/48 części z tytułu zasiedzenia działek wskazanych w tym postanowieniu. Zostało ono zaś utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 24 stycznia 2003 roku w sprawie o sygn. II Ca 787/02. W związku z tym pozwani R. P. i J. W. nie mogli być współwłaścicielami po ½ części przedmiotowej nieruchomości przy ul. (...). Postanowienie Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 17 lutego 2006 roku i wpis w księdze wieczystej Kw Nr (...) są zdaniem powodów nieważne, gdyż z rażącą obrazą – m.in. art. 365 § 1 kpc – zaprzeczają postanowieniu Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 24 stycznia 2003 roku. Bez zgody powodów pozwani nie mogli zbyć na rzecz Gminy B. przedmiotowych działek za kwotę 8.000 zł. Powód M. P. podnosił dodatkowo, że postanowienie w sprawie II Ns 1149/02 było sprzeczne z prawem i zapadło w wyniku przestępstwa na rzecz J. W..

Pozwani R. P., A. W. i I. W. (1) wnosili o oddalenie powództwa w całości wskazując, że powodowie nie przedstawili żadnych nowych okoliczności, a wszystko zostało dokładnie wyjaśnione przez Sąd Rejonowy w Białymstoku w postanowieniu wstępnym o sygn. II Ns 2051/00 (II Ns 1149/02).

Pozwana Gmina B. wnosiła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów kosztów procesu wg norm przepisanych.

Motywując swe stanowisko podniosła, iż nabyła własność działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) położonych w B. przy ul. (...) z przeznaczeniem na cel publiczny, m.in. pod inwestycję drogową. Z treści wymienionego w pozwie aktu notarialnego jednoznacznie wynika, iż dla wymienionych wyżej działek w Sądzie Rejonowym w Białymstoku , IX Wydział Ksiąg Wieczystych, była prowadzona księga wieczysta nr (...). W Dziale II tej księgi wpisana była współwłasność J. W. w ½ części i R. P. w ½ części. Zatem własność tych działek mogła być nabyta tylko od współwłaścicieli ujawnionych w księdze wieczystej. Okoliczności opisane w pozwie nie są przy tym poparte materiałem dowodowym.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Bezspornym jest, iż powodowie M. P. i Z. P. (1) oraz pozwany R. P. i J. W. są rodzeństwem i jednocześnie dziećmi J. P. (1) i B. P.. Z kolei J. P. (1) był synem Z. P. (2) i J. P. (2).

Bezspornym jest też, że J. P. (2) był drugim mężem Z. P. (2). Z pierwszego związku, ze S. G., posiadała ona dwoje dzieci: K. K. i W. G.. K. K. po swej śmierci również pozostawiła dwoje dzieci: J. K. i W. W., która pozostawiła z kolei syna – I. W. (2).

Poza sporem jest, że Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 12 września 2000 roku w sprawie o sygn. II Ns 1893/00 stwierdził, że spadek po Z. P. (2), zmarłej dnia 04.04.1950 roku w B. i ostatnio zamieszkałej w B. przy ul. (...) nabyli na podstawie ustawy: syn J. P. (1), córka W. G. i córka K. K. po 1/3 każde z nich. Natomiast spadek po J. P. (1), zmarłym dn. 27.02.1973 roku w B., ostatnio zamieszkałym w B. przy ul. (...) nabyli na podstawie ustawy: żona B. P. w 4/16 części, córka J. W. w 3/16 części, syn Z. P. (1) w 3/16 części, syn R. P. w 3/16 części i syn M. P. w 3/16 części /k. 234/.

Wskutek wniosku R. P. Sąd Rejonowy w Białymstoku w postępowaniu II Ns 1149/00 (II Ns 2051/02) o dział spadku postanowieniem wstępnym z dnia 26 września 2002 roku stwierdził, że B. P. z udziałem 20/48 części, M. P. z udziałem 3/48 części, J. W. z udziałem 3/48 części, Z. P. (1) z udziałem 3/48 części i R. P. z udziałem 3/48 części nabyli przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), składającej się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi:(...) o powierzchni 0,0017 ha, (...) o powierzchni 0,0004 ha, (...) o powierzchni 0,0010 ha i (...) o powierzchni 0,0704 ha – z dniem 04 kwietnia 1980 roku /pkt I/ i oddalił w pozostałym zakresie wniosek M. P. o stwierdzenie zasiedzenia.

Sąd Okręgowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 24 stycznia 2003 roku w sprawie o sygn. II Ca 787/02 na skutek apelacji M. P. postanowił oddalić tą apelację /k. 13/.

Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 12 września 2000 roku w sprawie o sygn. II Ns 349/03 stwierdził, że spadek po B. P., zmarłej dnia 16.03.2001 roku w B. i ostatnio zamieszkałej w B. przy ul. (...) nabyli na podstawie ustawy: córka J. W., syn Z. P. (1), syn R. P. i syn M. P. w ¼ części każde z nich /k. 235/.

Poza sporem jest też fakt, że Sąd Rejonowy w Białymstoku w postępowaniu II Ns 1149/00 (II Ns 2051/02) o dział spadku po J. P. (1), B. P. i o zniesienie współwłasności postanowieniem z dnia 17 lutego 2006 roku ustalił, że przedmiotem działu spadku po J. P. (1) jest udział 1/3 w zabudowanej nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), składającej się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o powierzchni 0,0017 ha, (...) o powierzchni 0,0004 ha, (...) o powierzchni 0,0010 ha i (...) o powierzchni 0,0704 ha – dla której to nieruchomości w IX Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Białymstoku prowadzony był Zbiór Dokumentów o nr 13.070, o wartości łącznej 127.341 zł.

Sąd ten ustalił również, że przedmiotem działu spadku po B. P. jest udział 20/48 we wspomnianej wyżej nieruchomości, oraz że przedmiotem zniesienia współwłasności R. P., M. P., J. W. i Z. P. (1) z ich udziałami po ¼ części jest wspomniana wyżej nieruchomość.

Sąd Rejonowy w Białymstoku dokonał działu spadków i zniesienia współwłasności w ten sposób, że nieruchomość szczegółowo wyżej opisaną przyznał na współwłasność J. W. w ½ części oraz R. P. w ½ części, nakazał uczestnikowi postępowania M. P., aby w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia opróżnił i wydał J. W. i R. P. wspomnianą nieruchomość, jak również zasądził tytułem spłaty na rzecz M. P. od J. W. i R. P. kwoty po 15.917,63 zł /k. 14 – 14v/.

Poza wszelkim sporem był fakt, iż w dniu 26 marca 2009 roku pozwany R. P. i J. W. zawarli w formie aktu notarialnego – Repertorium A numer (...) – z pozwaną Gminą B. umowę sprzedaży nieruchomości składającej się z działek o nr geodezyjnych (...) położonej w B. przy ul. (...).

W § 1 umowy – aktu notarialnego – stwierdzono wprost, iż w księdze wieczystej KW Nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Białymstoku, IX Wydział Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości zabudowanej, położonej w B. przy ul. (...), składającej się z działek ewidencyjnych gruntu oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni łącznej 0,0735 ha, współwłasność w Dziale II księgi wieczystej wpisana była na rzecz J. W. w ½ części i R. P. w ½ części, natomiast w Działach III i IV nie było żadnych wpisów – co notariusz I. P. stwierdził osobiście, jak również ustalił, że w księdze tej nie figurowały żadne wzmianki.

Stawający do aktu R. P. i J. W. oświadczyli, że współwłasność przedmiotowej nieruchomości nabyli częściowo w drodze zasiedzenia (zgodnie z postanowieniem wstępnym Sądu Rejonowego w Białymstoku Wydział II Cywilny z dnia 26 września 2002 roku, wydanym w sprawie o sygn. II Ns 1149/02 i II Ns 2051/00 o dział spadku) oraz w drodze sądowego działu spadku po J. P. (1) i B. P. (zgodnie z prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku Wydział II Cywilny z dnia 17 lutego 2006 roku wydanym w sprawie o dział spadku po w/w zmarłych).

Zgodnie z § 2 umowy, R. P. i J. W. sprzedały Gminie B. za cenę łączną 8.000 zł wszystkie należące do nich udziały we współwłasności części przedmiotowej nieruchomości, czyli sprzedali łącznie trzy działki niezabudowane, położone w B. przy ul. (...), oznaczone w obrębie (...) B. numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni łącznej 0,0031 ha /31 m ²/, opisane w § 1 tego aktu, Gmina B. działki te za wymienioną wyżej cenę kupiła /k. 5 – 12/.

Pismem z dnia 14 lutego 2011 roku powód M. P. zwrócił się do Sądu Rejonowego w Białymstoku z wnioskiem o wznowienie postępowania w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia i dział spadku o sygn. II Ns 1149/00 (II Ns 2051/02) /k. 176 – 180/. Postępowanie to toczy się obecnie przez wspomnianym wyżej Sądem /sygn. II Ns 871/11/.

J. W. zmarła w dniu 27 kwietnia 2012 roku /k. 93/, pozostawiając ze spadkobierców męża A. W. i syna I. W. (1).

Pozwem z dnia 11 września 2012 roku przeciwko R. P., A. W. i I. W. (1) powodowie M. P. i Z. P. (1) domagali się uzgodnienia treści księgi wieczystej Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym /k. 230 – 233/.

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. wymienionych dokumentów, przy czym co do zasady w powyższym kształcie nie był on w sprawie kwestionowany. Powód konsekwentnie wywodził swoje roszczenie wskazując na nieważność aktu notarialnego, tj. jak należałoby przyjąć – nieważność czynności prawnej w postaci zawartej dnia 26 marca 2009 roku umowy sprzedaży nieruchomości składającej się z działek o nr geodezyjnych(...) położonej w B. przy ul. (...). Nieważność ta, zdaniem M. P. i Z. P. (1), miała zaś swą pierwotną przyczynę w tym, iż pierwszy z wyżej wymienionych wniósł do Sądu Rejonowego w Białymstoku wniosek o zasiedzenie na swoją rzecz własności wspomnianej wyżej nieruchomości przy ul. (...) /łącznie z działką geodezyjną o obecnym numerze (...)/. Legło to u podstaw postępowania toczącego się przed tym Sądem o sygnaturze II Ns 2051/00. Natomiast dwa lata później brat powodów R. P. wniósł o dokonanie działu spadku po ich babci i ojcu – Z. P. (2) i J. P. (1). Postępowanie w tym przedmiocie otrzymało sygnaturę II Ns 1149/02. Powodowie podnosili, iż połączenie tych dwóch spraw na zasadzie art. 618 § 2 kpc w zw. z art. 688 kpc było niezasadne i sprzeczne z prawem. Dodatkowo wskazywali też na szereg nieprawidłowości zaistniałych w toku tych postępowań, brak stosownych dokumentów, upływ terminów, a nawet wydanie jednego z orzeczeń w drodze przestępstwa. Kwestie te stały się podstawą licznych zastrzeżeń odnośnie tytułu prawnego R. P. i J. W. do nieruchomości będącej przedmiotem wspomnianej wyżej sprzedaży. Wyżej wymienieni pozwani wskazali natomiast na treść postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 17 lutego 2006 roku jako dostateczne wyjaśnienie wszystkich spornych kwestii, a pozwana Gmina B. dodatkowo powołała się na rękojmię ksiąg wieczystych.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że istotnie, zgodnie z art. 58 § 1 kc, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Podstawą żądania ustalenia nieważności czynności prawnej stanowi natomiast – w niniejszej sprawie – art. 189 kpc, zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, gdy ma w tym interes prawny. Wypada przy tym podkreślić, iż regulacja ta, aczkolwiek zamieszczona w Kodeksie postępowania cywilnego, ma charakter materialnoprawny, stanowi bowiem podstawę dochodzenia roszczeń. Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda. Wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa /tak SN w wyroku z dnia 27 czerwca 2001 roku, II CKN 898/00, Lex nr 52613/.

Odnosząc się do powyższych przesłanek, niezbędnych do uwzględnienia powództwa, wskutek którego unieważnieniu miałaby ulec opisana wyżej umowa zawarta między pozwanymi, należy przede wszystkim zdaniem Sądu stwierdzić, że powodowie nie wykazali zaistnienia po swej stronie interesu prawnego. Podane przez nich podstawy nieważności czynności prawnej są bowiem w istocie zastrzeżeniami do wymienionych wyżej postępowań, toczących się w trybie nieprocesowym przed Sądem Rejonowym w Białymstoku. „Artykuł 189 kpc nie znajdzie zaś zastosowania, jeżeli przepisy szczególne przewidują: a) odrębne powództwa, których treścią jest ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (np. o usunięcie niezgodności z art. 10 u.k.w.h.); b) powództwa o ukształtowanie; c) właściwość trybu nieprocesowego dla ustalenia stosunku prawnego lub prawa (np. stwierdzenie sukcesji praw spadkowych – art. 669–679 kpc, czy stwierdzenie nabycia prawa przez zasiedzenie – art. 609–610 kpc). Innymi słowy, postępowanie w sprawie o ustalenie nie może służyć naprawianiu ewentualnych nieprawidłowości zaistniałych w trakcie postępowania nieprocesowego, jako że w tym przypadku przewidziane są inne środki prawne. Znalazło to również potwierdzenie w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 13 kwietnia 2011 roku podkreślił, iż „nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie w trybie art. 189 kpc ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych jak i gdy ochrony tej może domagać się w ramach postępowania nieprocesowego, np. w sprawie o dział spadku /I ACa 261/11, Lex nr 898641/. Co więcej, „brak interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia ustalającego prawo lub stosunek prawny ma miejsce wtedy, gdy te okoliczności faktyczne, na tle których powód występuje z żądaniem, uzasadniają wystąpienie z żądaniem zmierzającym do zaspokojenia roszczenia, o którym powód twierdzi, że mu przysługuje. W sytuacji gdy powód może żądać świadczenia lub uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa” /tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 marca 2011 roku, I CSK 351/10, Lex nr 785272/. Oba poglądy Sąd Okręgowy podziela zaś w całości. Powodowie mają zresztą świadomość przysługujących im środków prawnych, jako że wnieśli do Sądu Rejonowego w Białymstoku zarówno wniosek o wznowienie postępowania nieprocesowego, jak i pozew o uzgodnienie treści księgi wieczystej Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym.

Zdaniem Sądu nie sposób też pominąć, że nawet gdyby uznać zasadność stanowiska powodów, ich powództwo i tak nie mogłoby zostać uwzględnione. R. P. i J. W. widnieli bowiem we wspomnianej wyżej księdze wieczystej jako wyłączni współwłaściciele sprzedawanych działek, co zostało stwierdzone wprost przez notariusza sporządzającego akt. Niezależnie od rzeczywistego stanu prawnego nabywcę – pozwaną Gminę B. – chroniła zatem zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, wyrażona w art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece /Dz.U. 2001.124.1361 j.t./. Przepis ten stanowi, iż w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe. Wystąpienie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym może prowadzić do kolizji między bezpieczeństwem obrotu, a interesem osób, których prawa nie są ujawnione w księdze wieczystej lub są ujawnione niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Rękojmia osłania zaś tego, na czyją rzecz osoba uprawniona według księgi dokonuje rozporządzenia wpisanym prawem, chyba że rozporządzenie jest bezpłatne albo wchodzący w czynność prawną z osobą wpisaną działa w złej wierze. Tak więc istotą rękojmi jest wyłączenie zasady, zgodnie z którą „nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada”.

Odnosząc powyższe rozważania do niniejszej sprawy należy stwierdzić, że ochrona wynikająca z rękojmi ksiąg wieczystych jest silniejsza nawet niż zasiedzenie, na które powoływali się powodowie przywołując treść postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 26 września 2002 roku. Innymi słowy, osoby, które uzyskały prawo własności nieruchomości na podstawie stwierdzonego zasiedzenia powinny wpisać to prawo jak najszybciej do księgi wieczystej, bowiem w przeciwnym wypadku poprzedni właściciel, nadal figurujący w księdze, może nieruchomość sprzedać. Nabywca owej nieruchomości nie może zaś ponosić żadnych negatywnych konsekwencji sporów i rozliczeń miedzy „starymi”, a „nowymi” właścicielami.

Z tych też względów powództwo Z. P. (1) i M. P. podlegało oddaleniu.

O kosztach postępowania sądowego orzeczono na podstawie art. 102 kpc odstępując od obciążania nimi powodów z uwagi na ich bardzo trudną sytuację materialną.