Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SO del. Teresa Suchcicka

SA Maria Jolanta Kazberuk

Protokolant: Emilia Janucik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 marca 2016 r. w B.

sprawy z odwołania S. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę i wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji wnioskodawcy S. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 lipca 2015 r. sygn. akt III U 157/15

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od S. M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 135 (sto trzydzieści pięć)złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 1000/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 19 lutego 2015 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ponownie ustalił S. M. wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku. Podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 1.321,37 złotych przyjęto z decyzji o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 11 lipca 2001 roku. Organ rentowy przyjął, że wnioskodawca legitymuje się okresami składkowymi w wymiarze 24 lat, 2 miesięcy i 24 dni, tj. 290 miesięcy oraz okresami nieskładkowymi w wymiarze 1 miesiąca i 27 dni, tj. 1 miesiąca. Ustalono, że współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku, wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł dla ubezpieczonego 73,47%. Współczynnik ten posłużył do obliczenia części 24% kwoty bazowej, której wysokość wyniosła 293,01 złotych. Do obliczenia współczynnika przyjęto okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie 24 lata, 4 miesiące i 21 dni. Przyjmując średnie dalsze trwanie życia, wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat, na 209 miesięcy, kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniósł 131.927.07 złotych.

Organ rentowy kolejną decyzją z dnia 24 lutego 2015 roku, wydaną na podstawie przepisów w/w ustawy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił S. M. prawa do emerytury, ponieważ wnioskodawca nie udowodnił wymaganych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Organ rentowy przyjął, że wnioskodawca udowodnił okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 22 lat, 3 miesięcy oraz 29 dni.

S. M. w odwołaniu od powyższych decyzji kwestionował ogólny okres ubezpieczenia przyjęty przez organ rentowy. Podniósł, że legitymuje się 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Domagał się uwzględnienia do stażu pracy okresu odbytych przez niego praktyk zawodowych przypadających w czasie nauki w (...) Szkole Zawodowej i w Technikum Zawodowym w Ł.. Wskazując na powyższe domagał się zmiany decyzji ZUS z dnia 24 lutego 2015 roku i przyznania prawa do emerytury oraz zmiany decyzji ZUS z dnia 19 lutego 2015 roku poprzez ponowne ustalenie kapitału początkowego z uwzględnieniem okresów odbywania w/w praktyk jako okresów składkowych.

Sąd Okręgowy w Łomży po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 16 lipca 2015 roku oddalił odwołanie. Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że S. M. urodził się w dniu (...). Poza sporem pozostawało, że odwołujący ukończył 60-ty rok życia, na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnił ponad 15-letni staż pracy w warunkach szczególnych oraz nie przystąpił do OFE, tj. że spełnił wszystkie przesłanki do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach wynikające z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze za wyjątkiem wykazania na dzień 1 stycznia 1999 roku 25-letniego ogólnego stażu ubezpieczeniowego. Kwestią sporną było to, czy S. M. legitymuje się wymaganym 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Odwołujący domagał się zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego dwuletniego okresu tzw. praktyki produkcyjnej na budowie, którą odbywał w czasie nauki w (...) Szkole Budowlanej w Ł. od dnia 1 września 1969 roku. Wskazywał, że pracował wówczas po 8 godzin jako monter instalacji sanitarnych przy wznoszeniu budynku (...) i Fabryki (...) w Ł.. Praktyki odbywały się trzy razy w tygodniu w godzinach od 7 do 15. Odwołujący opisał, że uczniowie od razu przychodzili na budowę. Pracowali pod nadzorem instruktora, który był pracownikiem (...) Przedsiębiorstwa (...). Odwołujący podniósł, że za wykonywanie pracy w ramach praktyki dostawał „nieduże” pieniądze. Odnosząc się natomiast do okresu nauki w technikum wskazał, że miał wówczas tylko zajęcia techniczne. Odwołujący przedłożył kopie świadectwa ukończenia (...) Szkoły Budowlanej w Ł. z dnia 23 czerwca 1971 roku oraz świadectwa dojrzałości z Technikum Budowlanego w Ł. z dnia 12 czerwca 1974 roku. S. M. przedłożył także zaświadczenie z Zespołu Szkół (...) w Ł., z którego wynikało, że był uczniem (...) Szkoły Budowlanej w Ł. w zawodzie monter instalacji budowlanych w okresie od dnia 1 września 1969 roku do dnia 23 czerwca 1971 roku i w tym czasie odbywał zajęcia praktyczne w zawodzie. Z dalszych informacji pozyskanych przez Sąd z zespołu szkół wynikało, że S. M. w okresie od dnia 1 września 1971 roku do dnia 12 czerwca 1974 roku był uczniem Technikum Budowlanego w Ł. o specjalności budownictwo ogólne. W trakcie nauki w technikum odbywał praktyki zawodowe, przy czym w latach 1971 - 1974 z uczniami technikum nie były podpisywane indywidualne umowy na praktyczną naukę zawodu, ponieważ w tym okresie nie była to szkoła zawodowa przyzakładowa. Z kolejnej informacji uzyskanej przez Sąd wynikało, że w latach 1969-1971 z uczniami (...) Szkoły (...) także nie były zawierane umowy o praktyczną naukę zawodu. Umowy takiej nie zawarto również ze S. M.. Sąd Okręgowy na okoliczność praktyk odbywanych przez S. M. w trakcie nauki w (...) Szkole Budowlanej w Ł. dopuścił dowód z zeznań świadków M. M. i A. G.. Z zeznań świadków wynikało, że odwołujący, ucząc się w (...) Szkole Budowlanej w Ł. dwa lub trzy dni w tygodniu odbywał praktyki zawodowe pracując, m.in. przy budowie obiektów Fabryki (...) w Ł.. Tak jak inni uczniowie odwołujący przychodził na budowę o godzinie 7 rano i pracował na niej do godziny 15, zaś za wykonywaną pracę otrzymywał wynagrodzenie. Z zeznań tych nie wynikało natomiast, aby S. M. był zatrudniony na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, o jaką chodzi w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem Sądu I instancji, zeznania świadków były wiarygodne. Sąd Okręgowy stwierdził, iż nie ulega wątpliwości, że sam fakt odbywania przez odwołującego praktyk przypadających w czasie nauki w szkole zawodowej nie uprawnia do zaliczenia tego okresu przy obliczaniu stażu pracy potrzebnego do nabycia prawa do emerytury. Staż ten musi bowiem stanowić okres składkowy lub nieskładkowy. Aby możliwe było zaliczenie do niego praktyk szkolnych, musiały być one odbywane przez zatrudnienie młodocianego w odpowiedniej formie, tj. na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu. Sytuacja taka miała miejsce z reguły wtedy, gdy szkoła miała charakter przyzakładowy i uczniowie byli jednocześnie pracownikami, a nauka teoretyczna odbywała się w ramach zatrudnienia. Sąd I instancji stwierdził, że w sprawie brak jest dowodów, aby taka indywidualna umowa została zawarta z odwołującym. Przeciwnie, z informacji udzielonej przez zespół szkół wynikało, że w latach 1969-1971 z uczniami nie zawierano umów o praktyczną naukę zawodu. Przesłuchani w sprawie świadkowie nie mieli natomiast na ten temat wiedzy. Także w aktach osobowych odwołującego z (...) S.A. w B., gdzie S. M. rozpoczął pracę od dnia 12 sierpnia 1974 roku nie ma informacji o ewentualnym wcześniejszym zatrudnieniu go na podstawie indywidulanej umowy o praktyczną naukę zawodu. Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 marca 2013 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 1362/12, lex numer 1311958), zgodnie z którym dla wykazania, że dany okres stanowi okres składkowy o jakim mowa w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bezwzględnie wymagane jest przedstawienie dokumentów potwierdzających fakt zatrudnienia przez zakład pracy w celu przyuczenia do zawodu na podstawie indywidualnej umowy o pracę i wymogu tego nie może zastąpić powoływanie się wyłącznie na okoliczność nauki w zasadniczej szkole zawodowej dla pracujących, nawet jeśli wśród przedmiotów wymienionych w świadectwie ukończenia przez ubezpieczonego zasadniczej szkoły podano także praktyczną naukę zawodu. Z tych względów Sąd I instancji uznał, że S. M. jako uczeń (...) Szkoły Budowlanej w Ł. w latach 1969-1971 nie był pracownikiem młodocianym i okres jego nauki zawodu w tej szkole nie jest okresem zatrudnienia podlegającym zaliczeniu do stażu pracy wymaganego przez art. 184 ustawy w/w ustawy. Nie jest to bowiem okres składkowy lub nieskładkowy w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 3 w/w ustawy. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy jak w sentencji wyroku orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

S. M. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

- niezgodność ustaleń faktycznych Sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie poprzez ustalenie, że świadcząc faktycznie pracę w ekipach przy pracach instalacyjnych (...) N. w Ł. czy Fabryce (...) w Ł. odwołujący nie był zatrudniony na podstawie indywidualnej umowy o pracę, podczas gdy świadkowie zeznający w sprawie wskazywali zarówno fakt pracy jak i otrzymywania za wykonywaną pracę wynagrodzenia,

- przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na pominięciu dowodów z zeznań świadków M. M. i A. G., a także dowodu z przesłuchania odwołującego i przyjęcie bezwzględnego wymogu przedłożenia dokumentów, potwierdzających fakt zatrudnienia na podstawie indywidualnej umowy o pracę.

Wskazując na powyższe zarzuty, odwołujący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia odwołania, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia od organu rentowego na jego rzecz kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę, Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz właściwie zastosował przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz wykładnię przepisów.

Odwołujący S. M. domagał się zmiany zaskarżonych decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 19 lutego 2015 roku oraz z dnia 24 lutego 2015 roku i przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach oraz ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego po uprzednim zaliczeniu jako okresu składkowego okresu odbywania praktyk produkcyjnych w czasie nauki w (...) Szkole Budowlanej w Ł..

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy odwołujący spełnił warunki określone w przepisach o zatrudnieniu młodocianych, obowiązujących w okresie wskazanym przez niego jako okres zatrudnienia (lata 1969-1971).

Zgodnie z przepisem art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okresy składkowe uważa się również, przypadające przed dniem 15 listopada 1991 roku, okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 roku. Tak więc przy ustalaniu okresu składkowego na podstawie powołanego przepisu nie ma decydującego znaczenia sam fakt odbywania przez ucznia szkoły zawodowej zajęć praktycznych, ocenić zaś należy status prawny takiego ucznia, czyli badać spełnienie warunków określonych w przepisach o zatrudnieniu młodocianych, obowiązujących w okresie wskazanym przez odwołującego jako okres zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2000 roku w sprawie o sygn. akt II UKN 349/99, OSNP 2001/11/398).

W okresie wskazanym przez S. M. obowiązywała ustawa z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 roku, Nr 45, poz. 226 ze zm.). W treści art. 3 ust. 1 tej ustawy przyjęto, że młodociani mogli być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu: 1) nauki zawodu, 2) przyuczenia do określonej pracy, 3) odbycia wstępnego stażu pracy. Natomiast zgodnie z art. 9 ust. 1 w/w ustawy zakład pracy, przyjmując młodocianego na naukę zawodu, w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy, był obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego.

Zatem okresem składkowym w rozumieniu przepisu art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - w świetle analizowanych wyżej przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy - jest okres zatrudnienia wykonywanego na podstawie indywidualnej umowy między zakładem pracy, a szkolącym się młodocianym.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2009 roku w sprawie o sygn. akt II UK 334/08 (OSNP 2010/23-24/294, lex numer 653438) stwierdzono, iż młodociany, odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym. Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje powyższy pogląd Sądu Najwyższego.

Tak więc jeżeli młodociany odbywał praktyczną naukę zawodu w zakładzie pracy, na podstawie umowy zawartej między nim a zakładem pracy, okres praktycznej nauki zawodu podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty oraz przy ustalaniu wysokości tych świadczeń. W takim bowiem przypadku młodociany podlegał ubezpieczeniom społecznym, a w związku z tym była za niego opłacana składka na te ubezpieczenia. Podstawowe rozróżnienie dotyczy zatem tego, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej. Innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy nauczycielem młodocianego, a więc czy związek między nimi polegał na stosunku prawa pracy - nauki zawodu, czy na stosunku administracyjnym. Stosunek zatrudnienia obejmował bowiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, obowiązanych do dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia się (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 marca 2009 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 1213/08, OSA 2011/5/57-63, lex numer 530999).

Odwołujący na okoliczność wykazania, iż odbywał praktyki produkcyjne w czasie pobierania nauki w (...) Szkole Budowlanej w Ł. przedstawił dowody w postaci kopii świadectwa ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej (k. 3), z którego wynika, że odbywał praktyki produkcyjne oraz dowody z zeznań świadków M. M. (k. 44 v.) i A. G. (k. 44 v.). Świadkowie, którzy uczyli się razem z odwołującym potwierdzili, że odwołujący w okresie nauki (...) Szkole Budowlanej w Ł., dwa lub trzy dni w tygodniu, w godzinach od 7 do 15 odbywał praktyki zawodowe pracując na różnych budowach, m.in. Fabryki (...) w Ł., zaś za wykonywaną pracę otrzymywał wynagrodzenie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy słusznie ocenił zeznania świadków, którzy potwierdzili fakt wykonywania przez odwołującego pracy oraz otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia za wiarygodne. Okoliczności te nie są jednak wystarczające do tego, aby zaliczyć odwołującemu sporny okres odbywania praktyk do stażu ubezpieczeniowego jako okres składkowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji słusznie uznał również, iż zaoferowany przez S. M. materiał dowodowy nie świadczy, aby pomiędzy nim a zakładem pracy, w którym pracował w czasie nauki w szkole zawodowej była zawarta indywidualna umowa o naukę zawodu, co ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków wynikało, iż nie pamiętali oni, czy były podpisywane umowy pomiędzy uczniami a zakładem pracy. Natomiast z informacji udzielonej przez dyrektora Zespołu Szkół (...) w Ł. wynikało, że w latach 1969-1971 z uczniami (...) Szkoły (...) w Łoży nie były podpisywane indywidualne umowy na praktyczną naukę zawodu, w związku z czym umowy takiej nie zawarto z odwołującym S. M. (k. 34).

Zgodzić się przy tym należy ze skarżącym S. M., iż okoliczność, że nie przedłożył on umowy o praktyczną naukę zawodu nie powinna automatycznie powodować odmowy zaliczenia spornego okresu do stażu ubezpieczeniowego jako okresu składkowego. Stanowisko takie jest zasadne przy tym jednak zastrzeżeniu, iż dotyczy to sytuacji gdy pozostały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazywałby, iż pomiędzy odwołującym a zakładem pracy istniała indywidualna umowa o praktyczną naukę zawodu. Sytuacja taka nie zachodzi jednak w niniejszej sprawie, bowiem dowody przedstawione przez odwołującego nie pozwalają ustalić, aby z uczniami zasadniczej szkoły zawodowej, do której uczęszczał odwołujący zawierano indywidualne umowy o praktyczną naukę zawodu.

Reasumując, brak jest podstaw do przyjęcia, że w spornym okresie odwołujący odbywał naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, stąd okres ten nie podlega uwzględnieniu do stażu ubezpieczeniowego odwołującego jako okres składkowy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt I sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 490 ze zm.) zasądzając od odwołującego na rzecz ZUS kwotę 135 złotych – pkt II sentencji wyroku.

Zgodnie z art.98§1 kpc – strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Ze sprawy nie wynika, by po stronie odwołującego istniały uzasadnione okoliczności pozwalające na nieobciążanie S. M. kosztami postępowania, o których mowa w art.102 kpc. S. M. pozostaje w stosunku pracy z Miejskim Przedsiębiorstwem (...) w Ł., z którego to tytułu otrzymuje wynagrodzenie za pracę w wysokości około 3000 zł brutto miesięcznie. S. M. nie wskazał na inne przesłanki uzasadniające zastosowanie art.102 kpc.

A.K.